«Шопоголик» фильмін көрген шығарсыздар. Шопинг десе ішкен асын жерге қоятын, қымбат киімдерге жаны құмар, тапқан табысының бәрін және қарызданып тұрып алатын Ребекка есімді жас журналист қыз жайында түсірілген фильм. Шын мәнінде де, Софи Кинселла айтқандай, Ребекка — ол мен немесе менің әпкем немесе кез келген үйінен дүкенге бір минутқа кофе аламын деп шығып, жаңа туфлимен қайтатын адам. Ребекка — дүкенге жаңа ғана көрген пальто таңдандырарлықтай және оны сатып алмай кетуге болмайды деген сенімділікпен кіретін кез келген адам.
Менің де жолдасым ендігәрі далаға банк карточкасымен жібермейтін халде отыр.
Ал Нью-Йорк штатындағы Ямайканың Сауда палатасында үнемшіл тұтынушыларға арналған даңқ бөлмесі бар екен. Мұнда болашақ ұрпаққа үлгі болсын деген мақсатпен ең үнемшіл тұтынушылардың тізімі ілінеді. Жыл сайын Сауда палатасы "Үнемшіл тұтынушы" деген атаққа лайықты кандидаттарды іріктейді.
Сондай жеңімпаздардың бірі Патриция Гейзар бағасы 10 доллардан жоғары тұратын заттарды сатып алмайтын көрінеді. Бұл үнемшіл келіншектің тек арзан-парзан, сапасыз дүниелерді ғана қолданатыны емес, былғары аяқкиім мен жоғары деңгейдегі дизайнерлердің киімдерін киетін ел қатарында. Оның құпиясының сыры, ол тек жаппай сатылымдарда ғана тауармен қамтамасыз етіледі. Яғни өзім сияқты қызыл этикеткасы бар заттарды аңдитын тұтынушылардың бірі болғаны ғой.

1. Жаным менің, тек өзіңе осы әнім шын,
Он бес жылдай құдай қосқан қосағымсың.
«Берген өмір — сынақ» деген рас екен ғой,
Өлімді де өзің бірге тосарымсың.

Ол!
Ол қазіргі жаңа технологияларды жақсы меңгерген. (Компьютер, ұялы байланыстың түр-түрі, планшет, ноутбук, т.б.) Ол өзіне дәл қазіргі таңда не керектігін біледі. Уақытын босқа сарп етпейді, алдына қойған мақсаттарына жұмсай алады. Ылғи да жаңа идеялар тауып, ескінің орнын алмастырып отыруға құштар. Үнемі ізденісте жүреді. Көпшіліктің ойын дөп басады. Әрдайым белсенді, ортасына ұнамды. Негативін жасырып, позитивін жарқырататын жеке тұлға. Ұлы төңкеріс жасау қажет емес, бастысы, еткен еңбегіңнен ләззат ала білу жетістік деп санайды. Ұйымдастырушылық қабілетке ие, соңынан біраз адамды ерте алады, әжептәуір командасы бар. Командаға мүшелер де осал емес, кіл алғырлар. Өзіңізді осы санаттанмын деп танысаңыз, сіз үшін не істейміз? Әрине, қуанамыз да

«Олар»
«Олар» ылғи да өзге планетадан келгендей кейіп кешіп жүреді. Бәріне күйіп-пісіп жаны ашиды. Ұлт тағдыры, адам тағдыры, қоғам тағдыры, адамзат һәм қала берді жан-жануарларға дейін жаны ашығыш. Бірақ, қолдарынан келер дәрмен жоқ, тек ыстық эмоцияға бейім тұратындар. Лаулап жанатын «олар» шынтуайтында қаншалықты патриот, қаншалықты ұлтын сүйгіш екенін еш жерден өлшеп көрмеген және өлшеп беретін орын да жоқ. Ол «орынның» жоқтығы да қандай жақсы болған. «Оларды» «Ол» санатына жататындар аса ұната бермейді, «оларға» псевдопатриоттар деп күле де, мүсіркей де қарайды. Өзінің сол топтан емес екеніне кәміл сенімді. Бұлардың да «өз» көсемдері, «беткеұстарлары» бар. Жалауша берсең топ бастайды. Бірақ, «олардың» әлеуметтік эмоциясы қаншалықты сауатты және қаншалықты мән-мағынаға ие? Негізі «оларды» онша ұната бермейтініміз рас, иә?  Өз басым мойындаймын.

«Үшінші топ»
О, оларға бәрібір. Күн не, түн не, әйтеуір өтіп жатқан уақыт. Тек «үшіншілердің тынышын ешкім алмаса болды. Тойын жасайды, құдалығын аман-есен атқарып, келін түсіріп, шетел асып, сауда жасап, басқа да күйкі шаруалармен басы қатып дегендей… Оған саясатыңның да, ақыл-ойыңның да, әдебиет-мәдениетіңнің де қажеті шамалы. Тіршілік есебі түгел, көк көйлегі бүтін, қарны тоқ болса болды. «Үшіншілерге» анау пәленше деген классик өлді ме, жоқ тіріліп келді ме я болмаса бір алпауыт мемлекеттің басшысына «бірдеңе» болып қалды ма, бәрібір. Бәрібір болмағанда немене, именно сол барып тоқтату, оның да, «Олардың» да, біздің де, жалпы ешкімнің де шаруасы емес. Сонымен, тұжырсақ, «үшіншілердің» ештеңемен шаруасы жоқ. Шаруасы бола қалған күннің өзінде оларға біздер таңырқап қалуымыз мүмкін, «саяси сауаты» ашылып кеткен бе?» деп. Бұл топты кінәлауға менің ешқандай құқым да, қақым да жоқ және өте орынсыз. Мойындау-2.

… «Ал, сен өзіңді қай топқа жатқызасың?» — деп сұрағыңыз келіп тұрса, жазғандарымнан жобалай беруіңізге болады. Тапсаңыз әрине хихихи Айтпақшы, әнеубір суретке бола мені сөкпессіздер)))

Өзбек ғалымы не бүлдірді? Әуезовтің бір ауыз сөзі...

1997 жылы қыркүйектің 10-20 аралығында Ташкентте Әуезов күндері өткізілді. Оны Өзбекстан Жазушылар одағы, Өзбекстан қазақтарының мәдени орталығы, «Нұрлы жол» газетінің редакциясы ұйымдастырды. Бұған Қазақстаннан Қалубек Тұрсынқұлов бастаған делегация, құрамында Шерхан Мұртаза, Тіней Оразайдың Мұртазасының Файзолласы, Зейнолла Серікқалиев қатысты.

Осы жолы өзбек ғалымы, академигі, жазушы-драматург Иззат Атаханұлы Сұлтановпен Тіней Оразайдың Мұртазасының Файзолласы ұзақ әңгімелесті. «Заман-Қазақстан» газетінің №33 (206) санындағы мақалаға енбей қалған деректі Иззат Сұлтанов өзі ауызбен айтады.

Елуінші жылдардағы дүрбелеңнен сытылып, Мәскеуге бардық. ССРО халықтары әдебиетінен екеуіміз де дәріс оқып жүрдік. Бір жолы филология факультетінде студенттермен кездесу жиыны өтті. Бір қыз бала маған сұрақ қойды: «Иззат Атаханович, сіздің пьесаңыз бойынша қойылған «Навои» спектаклі мемлекеттік сыйлық алды. Сіздің сценариіңіз бойынша түсірілген фильм мемлекеттік сыйлық алды. Ал сізге автор ретінде неге сыйлық берілмеді?» – деді.

– Оны сыйлық беретін кісіден сұраңыз. Жалпы, сыйлықты кімге бергеніне қарай сыйлық берушінің де кім екенін тануға болады, – деп қалдым.

Жиын тарқады. Ертеңіне СССР Халықтар әдебиеті кафедрасының мәжілісі болды. Күн тәртібінде бір мәселе. Ол – менің кешегі жауабым.

– Сыйлық беретін Иосиф Виссарионович.
– Иззат Атахановичтің студентті Сталинге жұмсауы барып тұрған…
– Жолдастар, бұл саяси сауатсыздық. Мұнда саяси астар бар.

Саяси қателескен айыпкер болып шыға келдім. Біразы «Мұхтар Омарханович, сіз не айтасыз» дегендей Әуезовке қарайды. Мұхтар Омарханович қашанғы әдетінше асықпайды. Елдің ең соңынан сөйледі.
– Иззат Атаханович! Вы не педагогично поступили, – деді.

Басқа түк айтқан жоқ. Орнына отырды. Әлгі гуілдеп-шуылдап отырғандар: «Иә-иә, бұл педагогикаға жат. Бұлай айтуға болмайды. Қатты ескертілсін Иззат Атахановичке!» – деді.

Мәжіліс тарқады. Мен КГБ-ның тырнағына ілікпей «не педагогичный» болып тірі қалдым. Мұхтар Омарханович мені күтіп тұрған үлкен жазадан осылай бір ауыз сөзбен құтқарды.

Мақала: («Әуезов мені құтқарып қалды». Қазақ үні, 1997 жыл. №9 (316), қыркүйек)

Қосымша:

Тәшкентте 1930 жылы 17 қыркүйекте Мұхтар Әуезов тұтқынға алынды.

«Нұрлы жол» газеті – Өзбекстандағы қазақтардың төл газеті. Бас редакторы – Рысбай Анарбеков. Газеттің тұңғыш саны 1991 жылдың 10 қаңтарында «Достық туы» атымен жарық көрген. Ал 1993 жылдың 20 ақпанынан бастап газет атауы «Нұрлы жол» деп өзгертілді.

Шерхан Мұртаза мен Тіней Оразайдың Мұртазасының Файзолласы.

Зейнолла Серікқалиев (1938 жылы 10 ақпанда дүниеге келген) – қазақтың тамаша әдебиет сыншысы. «Ойлар, толғаныстар», «Жылдар сазы», «Ақыл таразысы», «Дүниетану даналығы», «Тағдыр және Біз», «Сын кітабы. Таңдамалы» еңбектерін жазып қалдырды.

Иззат Атаханұлы Сұлтанов 1910 жылы 16 маусымда Ош қаласында дүниеге келген. 1964 жылы Өзбек КСР-ның еңбек сіңірген өнер қайраткері, ал 1966 жылы Өзбек КСР-ның Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі атанды. 1944 жылдан бастап Коммунистер партиясының мүшесі болды. Ал 1934 жылы Тәшкенттегі педагогикалық институтты бітірген. 1945-1948 жылдары Өзбек КСР-ның Халық Комиссары төрағасының орынбасары қызметін атқарды. ««Мезонул авзон» және оның сындық мәтіні» (1947 жылы), «Пушкин және өзбек әдебиеті» (1949 жылы), «Абдулла Қадыр шығармашылығы» (1958 жылы), «Жаңа кезеңдегі өзбек советтік әдебиеті» (1981 жылы) еңбектерін жазған. Драматург ретінде «Қыранның ұшуын» (1939 жылы), Уйгунмен бірігіп «Әлішер Науаиды» (1940 жылы), «Белгісіз» (1963 жылы), «Сенімі бар адамдар» (1960 жылы) пьесаларын жазып қалдырған. 1970 жылы Бируни атындағы Мемлекеттік сыйлықтың иегері атанды.

7 мамыр күні өткен әскери шеруден кейін фотоаппаратыма ілінген суреттер.
Әскери шерудің өзін мына жерден көре аласыз. ---->>>

Қазіргі Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстанның территорияларын қамтитын ортақ бiр мемлекет болғанын қалар ма едің?

Ит, мысығын жазатындар еріккендер демекші, мен де сол еріккендердің бірімін. Біз көшпелі қазақ пәтер ауыстырып, басқа жерге қоныс аударғандықтан ба, күн тәртібіміз бұзылып, түні бойы жүріп алуды шығардық. Ұйқысыз жүрген кішкентай шуламасыншы, «мяу, мяу» деп мяулап мысыққа дейін айналдық. Пайғамбарымыздың (с.а.с) ең сүйікті үй жануары болғанымен, мен ұнатпайтын (қорыққанымнан шығар) мысықтардың суреттерін көрумен болдық. Жапонияда мысықтардың отанына айналған Фукуока деген арал бар екен. Бұл жердің мысықтары балықшылардың қолынан тамақтанып, үйді-үйге емін-еркін кіріп-шығып, көшелерінде рахаттанып жүрсе керек. Саны жағынан сол даладағы мысықтардан да аз тұрғылықты халқы оларды қатты жақсы көреді екен. Бұл махаббатты жапондық фотографтарының түсірген суреттерінен де аңғаруға болады. Fubirai деген фотограф бес жыл бойы осы аралдың жартылай жабайы мысықтарын суретке түсірумен айналысқан екен.

Бұл қай кино деп ойлайсыз? Әлбетте, сіз бұл киноны көрген де боларсыз. Алайда ресми атауына мән бермеген шығарсыз. Негізі, тақырыпта орысша атауын жазайын деген едім, бірақ орыстардың киносы болмаған соң негізгі атауын жаздым. Бір жағынан, осы киноны жарыққа шығарған ұжымға деген құрметім де себеп шығар.

Бұл – «Звездочки на Земле» деген Әмірхан (Aamir Hussain Khan) түсірген үндінің киносы. Бұл кинодан Шах Рукх Кханның жылағанын, махаббат сезімін көрмейсіз. Керісінше, Болливудтың басқа да маңызды адамзаттық тақырыптарға кино түсіре алатынына көзіңізді жеткізесіз. Кино 2007 жылы 21 желтоқсанда, мен тоғызыншы класты бітірген кезімде, түсірілген екен. Интернетім болмады ғой сол жылдары. Бұл киноның сценариін Amol Gupte жазған. Мен бұл кісіні әйел адам деп ойлағам. Сөйтсем, еркек екен ғой.Неге сценаристі (screenwriter) бірінші кезекте жаздыңыз десеңіз, кез келген кино сценари(й)ден басталады. Әрине, сценарий идеядан басталады дейтін боларсыз. Бірақ идея сценарий боп жазылмаса, ешқандай да кино түсірілмейді ғой. Киноның режиссері (director) Aamir Khan. Оны үндінің басқа да киноларынан көрдіңіздер, танисыздар. Тағы айтатыным, продюсерден (producer) не пайда киноны түсіретін режиссері болмаса?! Зіл әзіл ғой, продюсері де осы жігіт. Бұл кинода Әмірхан басты рөлде ойнайды. Сондықтан екінші кезектегі режиссер Amol Gupte болады. Әлбетте, бұл киноны түсірген ұжымда операторы, суретшісі, монтаждаушысы, композиторы бар. Олардың есімдерін жазатын болсам, өмірбаянын іздеп, блогқа жазуыма тура келеді.

«Taare Zameen Par» («Звездочки на Земле») АҚШ-та 1 223 869 долларды жинаса, әлем бойынша 20 673 504 доллар жинаған екен. Бұл киноны көруге 165 минут уақытыңыз кетеді. Қысқаша мазмұны былай: 8 жасар Ишан Авасти «біртүрлі» боп туылған. Басқа балалардың ешбір қиындықсыз жасайтын нәрселерін бұл бала оңайлықпен жасай алмайды. Мектебінде үшінші рет орнында қалып, келесі класқа өтпейді. Содан қатал әкесі ашуланып, Ишанды мектеп-интернатқа жібереді. Интернаттың өмірі бәрімізге жақсы таныс қой. Сөйтіп, Ишан әке-шешесіне қатты ренжіп, өкпелеп қалады. Тіптен, ешкіммен сөйлеспей қояды. Бір күні сурет сабағынан қызметке уақытша орналасқан жас мұғалім Рам Никум келеді де, баланың түсінігін, өмірін өзгертуге себепкер болады. Әлбетте, ешқандай да сиқыр, 3D эффект, фантастика жоқ.

Енді осы киноның режиссері мен продюсері жөнінде жазатын болсам, Әмірхан (Aamir Khan) 1965 жылы Бомбейде туылған. Әкесі Tahir Hussain продюсер әрі ақын болған. Көкесі Nasir Hussain де режиссер болған екен. Әулеттен Әбіл Қалам Азат деген саясаткер, ғалым шыққан екен. 1947-1958 жылдары Үндістанның білім министрі болған. Әмірханға осы кісінің себі көп тиген-ді. Әмірхан үндінің көптеген киноларында ойнаған. 2001 жылы «Lagaan: Once Upon a Time in India», 2008 жылы «Jaane Tu», 2009 жылы «Delhi Belly», ал 2010 жылы «Peepli Live» киноларының продюсері болған. Тек бір киноның ғана сценариін 1993 жылы жазған екен: «Hum Hain Rahi Pyar Ke».

Ал Amol Gupte үндінің сценаристі, актері, режиссері екен. Байқаған адам біледі, Болливудта актерлардың көбісі режиссер, продюсер, сценарист болып келеді. Мен сөз етіп отырған киноның сценариін әйелі Deepa Bhatiaмен бірге жазған екен. Қазіргі кезде Amol Gupte Үндістанның балалар кино ұйымының директоры болып қызмет етеді.

Қорыта айтсам, бұл кино маған өте қатты ұнады. Осыған ұқсас киноны ешбір жерден көрмеппін. Әлбетте, киноның ішіне кіріп кеткен адам емеспін. Сондықтан осы киноға ұқсас кинолар бар шығар. Кино десе асын да ішпейтін адамдар білетін шығар. Бұл киноны кешегі жылы шықты деп жүрсем, «баяғы заманда» шығып қойыпты. Бәлкім, бұл киноны көрген де боларсыз. Көрмеген болсаңыз, қарап көріңіз. Айтқандай, киноның айтар сөзі: «Әрбір баланың өзінше қабілеті бар». Балаларға ұрыса беруге де болмайды. Балаңызды құшақтап, ойнатып, еркелетіп, дұрыс тәрбие беріңіз. Балалар мейірімге мұқтаж жандар ғой.

Осымен екінші тур қатарынан идеясыздыққа ұшырадық. Бәлки, мойындасақ дұрыс болатын шығар: уақыт болмады. Бұл тур туралы ойламадық емес, ойладық.
Бірақ… «ойдағыға бойдағының күші жетпей, өмірім ілесе алмай көңіліме». Кімнің кімге жеке басының мәселесін тықпалағанындай, қазір. Дегенмен, бұл жазбамды сіздердің алдарыңызда ақталу деп қабылдарсыздар, қадірлан оқырманым. Және бір серт берейін: әгәраки, келесі турда да осындай бір «бассыздыққа» жол берсек, сайыс жолынан өз еркімізбен бас тартамыз. Олай болмаса, атым құрысын. «Атым құрысын», демекші… Үндістердің әлдебір тайпасында, қарызға ақша алған адам кепілге атын тастап кетеді екен, кезінде. Қарызын қайтармайыншы, ешкім оның атын атамайтын сондай бір жоралғы болыпты.
Сонымен, апта басында, жұмыстың жұмысы тым көбейіп, бұл турды ойлайтын, тіпті де мұрша болмады. «Былай қарасаң, қолыңда тұрған дүние ғой, құдайым-ау» деген ой келді, тез тағамның дүңгіршіктің бірінен түстік алып, сатушыға ақшаны беріп тұрғанда. Ойланып кетсем керек, сатушы ақшаны қолымнан жұлып алды. Бәлки, сол жерде банкнотаға Қытайдағыдай «маған идея керек» деген сыңайдағы хабарландыру жазып жіберу керек пе еді?! Аспан асты елінде сондай бір үрдіс бар-мыс. Қыз-жігіттер өз болашақ жарының бойынан көргісі келген қадір-қасиеттерін ақшаға жазып, оған өз байланыс мәліметтерін қоса жазып ақшаны айналымға жібереді екен. Шығыстағы көрші елде сондай жолмен жұптасып, бақытты отбасы құрып жатқан жандар жетерлік, дейді, білетіндер. Шын-өтірігін тексеруге уақыт тапшы болды. Егер, рас болса, орыстардың «не в деньгах счастье» деген ахлағына қарама-қайшы жағдай екен, а?!
Екінші, үшінші күні де, қарбалас бір тиылса етті. Қарбаластың мақсаты айқын: өмір сүру үшін ақша табу. Алайда, әзірге қолдан келетіні, тек «ақша табу үшін өмір сүру» болып тұр. Кім айтқаны есімде жоқ, дәлдігіне де кепіл бола алмаймын, бірақ, мынадай бір сөз бар: «Біздер соғыс сұрқиялығы туралы сұмдық керемет сөздерді жаттап алып, Құдайға күнде тәубе етеміз. Тәубеміздің сиқы: мынау бейбіт сауда-саттық заманда күн кешіп, бар ойымыз бен күш-жігерімізді бір-бірімізді алдап-арбау мен тонауға жұмсап жатқанымыз үшін алғыс айту». Дәл осындай болмаса да, осыған тым ұқсас мендегі тірлік тап сол екі күн.
Кешегі күн, тіптен қызық: демалыс екеніне қарамастан, жұмысқа бардым. Ой – ой іздеу. Интернетке кіргеннен кейін әлгібір сайтқа қалай кіргенімді өзім де аңғармай қалдым. «Лайв» көп екен. Кэфтері де адам қызығарлықтай. Фортуна шешейдің де, осындайда келе қоймасы бар ма?! Бірақ, қалай келгенін байқатпаған шешей, Англиясына да еш аңғартпастан аттанып кетті. Көңіл-күй болмаған соң, ой қайдан келсін. Салымыз суға кетіп, букмекерлік кеңседе бәс тігіп, байымасымызға осымен нешінші мәрте көз жеткізіп, үйге келдік…
Охо, жазба қабылданатын уақыттың тәмамдалуы да таяп қалыпты.

Не айтқапшы, едім… А, иә… «… егер, жұмыстан шығып, жазуға отырсақ, немен өмір сүреміз, ал, жұмыс та жасап, жазу да жазсақ, өмірді қашан сүреміз?» дейтін сөзі бар сатирик Жванецкийдің. Сол ғой, құрымағыр: өмір де сүргіміз келеді, жазу да жазғымыз келеді,0 миллионға деген ынтаразлық та көкейімізді тесіп барады…

Жалпы өмірімізде өте маңызды орын алатын болғандықтан, «ақша» туралы түрлі сөз тіркестері, әсіресе, жастар арасында өте жиі айтылады. Көп айтылатыны сонша, тіпті оған өзіміз де мән бермей қаламыз. Кейбірі диалекті, кейбірі әдеби тілде, кейбірі подговор немесе жаргон болса да, сөзіміздің арасында қосарланып жүретіні шындық. Мен сондай сөз тіркестерін тізімдеп, мағыналарын ашып көрсетуге тырыстым. Ендеше кеттік: