Дүниеде арға пана жоқ,
«Доминоға» дауа жоқ.
«Для тебя» деген Дерикте,
Я қарындас, я ана жоқ.
Айсұлу деген әртісте,
Абырой да жоқ, сана жоқ.
Махаббат деген ұғымда,
Бұл күнде биік баға жоқ.
Қазақтың арын таптайтын,
Клиптерде қара көп.
Дақпырт қып күнде жатады,
Дарақыларды дара деп.
Қазіргі қазақ қауымын,
Сүйісу, секс, құмарлық,
Сескендірмейді тоба деп.
Арымыз қалғып барады,
Халіміз біздің хана боп.

Әй, Әзімбайдың еркесі,
Шоу бизнестің шәлкесі.
Көрінгендерге төсек пе еді,
Кермарал қыздың өр төсі!?
Көрінгендерге тоят па еді,
Өрімдей қыздың әукесі.
Дінімнен, ділден бездірген,
Демократияңның дерті осы.

Айсұлу, сұлу деп пе еді-ау,
Сұлудың сыны бетте ме-ау.
Көңілмен ұқсақ жетпей ме,
Сүюдің сәні к… ме-ау!?
Сериалдардың сайқалы,
Киноға шыққан көкпері-ау.
«Келінде» ойнап бір әпкең,
Сүйікті болам деп жүріп,
Күйікті болып кеткен-ау.
Солардың ізін жалғарсың,
Жетеңізге жетпеді-ау.
Клипке түсер кезінде,
Киені бастан тепкен-ау.
Ұядан ұшар шағында,
Ұятты ілмей кеткен-ау.

Тобыр емес қой тілеулі ел,
Тобырды тосып, тіреу бол.
Тәніне тәнті етем деп,
Табысқа талай жетем деп,
Түсірген, түскен клипке,
Некесіз туған біреулер.

Сүймейтін ерден қашқанда,
Сүйіктісіне құдай қосқанда.
Символы болып ғашықтың,
Айналғандар бар дастанға.
Алайда, мынау клипті
Келмейді мүлдем қостауға.
Сүйкімсіз іске беріліп,
Сиыр сүйіске елігіп,
Шампанын атып аспанға.
Шарапқа шыли шашалып,
Анашасына қақалып,
Айналған мәңгүрт мастарға.
Зинаны еткен насихат,
Зауалын тілеп достарға,
Жынданыратын жарнама
Жақсылық бермес жастарға.

Сіресі қатып, көңі кепкен блогымды жаңғыртуға не себеп? Соңғы жылдары қазақтілді Жайдарман ойындарының көрермені болып жүрмін. Мейірбан, ілтипатты көрермен деуге келмейді. Бірақ ойын ұнайды.

Сонымен, қайырлылау күн, жайдарманшылар, олардың көрермендері және керекинфоның кездейсоқ-тұрақты арамтамақтары!
Осы жолы Қазақстан КВН Одағының жыл сайын өткізетін лигаларын қалыптастыратын маусымашар фестиваліне барғанмын.
Маусымды кім ашса, сол ыстық. Ғм-ғм, жарайды, бұл мәтел бет туралы болатын, бірақ бұл жағдайда да ақиқаттан алыс кеткен жоқ. Маусымды тұрақты түрде Есен есімді ағай мен редакторлар қауымы ашады, ал олар сендерге анық ыстық. Ыстық болмай көрсін…

Қытайдағы сапарымыз Сианьнан Инчуанға қарай ойысты. Екі лек боп ұжымдасып, Нинься-Хуэй автономиялық округінінің (немесе жай ғана Ниньсяның) орталығына жетіп алдық. Қала «Күміс ағыс» деген мағына береді екен.
Географиялық жағынан аймақ орталықта орналасқан деуге болады. Әрине, қытайлар үшін бұл — батыс, солтүстік-батыс. Біраз территория тау шалып, игерусіз жатыр.
Иньчуань Хуанхэ өзені мен Хэланьшань таулы қыратының арасында орналасқан. Жуық маңда Гоби шөлінің де бөлшегі бар. Қала екіге бөлінген: батыстағы Сися (күлу жоғынан) және шығыстағы Ескі шаһар.
Қаланың негізгі бөлігін, әрине, қансулар құрайды. Бірақ автономия атауы хуэйлерге тиесілі. Шынымды айтсам, кеткенге дейін хуэйлер — қысық көзді мұсылман халық екенін білсем де, олардың дүнгендер екенін кейні бір-ақ барып білдім! Бәсе деймін-ау…
Біздің біраз жастарға тамақ жақпағанын айтып ем ғой, былай қарай әлі шөп-шалам көп болғанымен, мұсылман тамағы да сирек емес болып шықты. Тек етке, басқа асқа қосатын иісті соустары болмаса…
Жалпы, күтіп алушылардан әдеттегідей ыстық ықылас пен қонақжайлық байқалады. Театр — гардеробтан, қала — әуежайдан басталады (Өзім ойлап таптым деп ойлап тұрмын) демекші…


Әуежайға түскелі мынадай sleepboxтарға тап болдық. Арзанға, қонақ үй жалдамай-ақ, ұйықтап, демалып, теледидар қарап жата тұруға болады. Кәдімгі дәу жәшіктер, әуежай дәліздерінің бірін бойлай орналасқан.


Әкеп орналастырған қонақ үйі — бесжұлдызды. Бұлай күткен — тек осы қала. Иә, атауы — Юхай. Бірінші қабаттағы кең дәлізіне жиі жиналып, сан ұлт боп бас қосушы ек (ойын ойнаушы ек, ішуші ек — саналарыңа қарай әрқалай оқуға рұқсат — ред.).


Алғаш боп экскурсиялаған орындардың бірі — Хэйлань ауданының агромәдени паркінің аймағы. Атауы — Ксинпинг заманауи құралдар агромәдени аймағы екенін айтқаннан не өзгереді дейсің?


Бізге көрсеткені — помидор теплицалары. Басқа жерде жүгері, картоп егетіндеріне сенімдімін. Томатпен бүкіл ауданды қамтамасыз етіп отыр. :)


Дешенг индустриалды аймағын да қарап көрдік. Зауыттар, түнерген зауыттар.


Халал тамақ өндірісіне де келіп қалдық. Тегін, ала беруге болады. Кәмпиттер, тұзды, тәтті жаңғақтар, асбұршақ, тағысын тағы ауқат таптық.


Қасқыр жидегі, уолфберри бұл жақта өте кең таралған. Годжи деп атайды, емдік қасиеттерге ие. Шетелдік әріптестеріміз үйлеріне біраз сатып алып кетті.


Нингвейлоу мейрамханасының аңында бірнеше қазақ суретке түсуді кәсіп қылдық. Айтпақшы, осы жерге келгенде бір әріптесіміздің айфоны жоғалғаны (бұған дейін, базар жақта) мәлім болды. Содан жолда геопозицияны анықтап қойғаным өзімше.


Қаладағы түрлі шенеунікия, комиссия, комиттеттермен кездесу барысында ушуист келіп өнер көрсетіп кеткен еді.


Адамдар, адамдар… Дүнген халқының өкілдері. Ал қызыл көйлекті қыз…


Кешкі отельдегі банкеттен бір порсы. Дастарқан басында бізге бір әдемі келіншек жақындап, танысты. Қазақ екен. Есімі — Жәмилә. Қытайша есімі — Мей Хуа. MeihuaZheng сияқты емес, Аты — Мей, тегі — Хуа сияқты. Біраз әңгімелестік, ел жайлы, осындағы өмір, қазақтар жайлы. Экономика Ұлттық мектебінің Бейфанг университетінің доктор, профессор.
Әр делегация өнер көрсететін тұста жиылып алып, «Көзімнің қарасын» айтып бергенбіз. Сол кезде о кісі де келіп қатарымызға қосылды.


Қала бедерінен бір үзік.


Өмір ғой. Базар жақта түрлі жидек пен жеміс көп. Еңку қызығы Сианьдағы репортажда, оған жаңа суреттер қосып қойдым, оны да бір қарап кетіңдер.


Линву, Нингдонг секілді өндіріс аймақтарын да шолған болатынбыз. Менің түсінуімше, мынау — карта түрінде электр жіне көлік желілерінің макеті.


Нингдонг энергетика және химиялық өндірістік базасының құралдары.


Кешкісін қалаға шығамыз ғой енді. Жастықтың ісі демекші. Таксиде осылай алдыңғы һәм артқы орындар оқшауланған. Түрмедегі құрсау дерсің… Қауіпсіздік және беймазалықтан арылу мәселелерін шешеді.


Инчуан, кешкі қала. Ванда Плаза жақ аудан ше, білесіңдер ғой? :)
Әзірге бойдақ болғасын осындай кәләскі ұстай тұрамыз енді. Неге Daniar-Alan есіме түсіп отыр? Осындайға ұқсайтын суреті бар ма еді?


Қаладағы мешіт. Мұсылмандардың денін дүнгендер құрайды.


Қатардағы шай дүкеніне бас сұққанбыз. Бір шай алып кеттім, қандай шай екенін өзім түсіне алмадым, сатушы да түсіндіре алмады. Келгесін іштік, қуған жоқпыз.
Жалпы, шайдың алуандығы Қытайға тән. Қызыл, қара, жасыл, сары, шөпті…


Мынадай таксилер қаннен-қаперсіз өз тірлігін жасауда. Кейде қозғалмалы сауда орынынң қызметін де атқара береді.
Ал мынау жай күл емес екен. Біреуіміз басып кетіп, қатқыл қабақтарға қалғанбыз. Ата-бабаларын еске алатын күн бе, әйтеуір қансулардың көшеде өртеп отыратын дәстүр екен. Сондай сенім…


Шенгтинсай технологиялық компаниясы мен жастардың бизнес-инкубаторында да болдық. негізі, қазір мұнда мультипликациялық өнімдер шығарып жатыр екен. Мультфильмдерінің алған жүлделерін де көріп кеттік.


Ағайынды жігіттер университетте ұстаз боп жүрген жерінен қолды бір сілтеп, жеңді түріп, осы бизнес-инкубаторды, үлкен кешенді ашыпты. Тәуекелшіл азаматтар!


Нинься Солтүстік Ұлттық университетінде қазақстандық студенттер оқып жүр екен. Бұл жолғы түскі асымызды қатардағы студенттік асханадан іштік. Қазақстандық жігіттермен әңгіме тарқаттық. Көбі — Алматының іргесінен.


Негізі бұл азаматшаларды Сианьнан да көргем. Синхронды, тым жақсы көшеде, алаңда билеп тұрған әйелдер кімдер? Зейнеткерлер! Кәдімгі зейнетке шыққан апайлар үйде құр отырмай, көшенің көркін қыздырады. Денсаулығын шыңдап, өздеріне ермек тапқан. Ал, ойыншық па саған зейнеткер? :)


Қала халқы тамашалап, біз де қарайлап, ақыры делегациядағы тәжік сұлуы билерінің ішіне ортақ қойып кетті дейсің. Сосын еркектер, өздерінің білетін шығысша стильдегі билері, сөйтіп-сөйтіп, қаумалаған қалың би, көшенің қақ ортасында тосын флеш-моб мереке болып кетті. Түрлі ұлттар ыржиып билеп жүр.
Бұл шаһардағы сапарды осылай аяқтадық. Жалпы Ванда Плазаның маңына сауда жасауға келген едік. Ал оқыстан биге ұласты.
Бұл күн — біздің келесі аймаққа жол жүретін күніміз болатын. Осы қалада біз, 9 елдің өкілі әріптестік туралы меморандум қабылдадық.
Ал айфон оқиғасы сәтті аяқталды. Бірер айдан соң, елге келгесін біздің жігітке (шымкенттік!) ұрланған айфонын салып жіберді. Кім болса да, бір қол шабылды-ау дедік те қойдық.
Хуэйлердің автономиясында үш күн қонақ болдық. Біраз жер көрдік. Бұл кезде олардың мұсылмандығына таңырқап жүріп, дүнген екенін білсемші! :) Кейін барып, Үрімжіде, былай негізі қазақтар мен дүнгендердің қатынасы онша емес екенін білдім. Ол қаланың да, Шыңжан аймағының өз қызығын да көрдім. Бірақ ол — мүлдем бөлек әңгіме…
Ал әзірге, тағы да таулар асып. темірқанат құсқа мінейін…

Фоторепортажда ортақ қорымыздағы кей шетелдік достарымның суреттері де пайдаланылды.
Сианьдағы #1 фоторепортажға жаңа суреттер қосылды.

Компьютерден мені жұлып алып, теледидарға телміртіп қоятын екі жоба болса, соны бірі — осы The Voice. Алдымен ресейлік «Голосты», артынша арысы АҚШ, берісі «Голос країниға» дейін түгендеп жүріп біразын көрген болатынмын.

Youtube-тан ақша табу жолдары. Егер сіздің youtube-та каналыңыз болса, бүгіннен бастап ақша таба аласыз. Ендеше, видеосабақты көріп шығып, пайдаңызға жаратыңыз! Іске сәт, қазақ! © Берік Сұлтан.

Арал теңізінің апатынын кейін посткеңестік елдер аумағындағы ең ірі ішкі су айдыны — (Каспий теңізін есептемегенде) Қазақстандағы Балқаш көлі болып қалды. Бірақ, экологтардың болжамы бойынша, бұл көлдің де демі үзілуге таяу. Арал теңізінің тартылуы 40 жылға созылса, Балқаш көлі нәбәрі 5-6 жылдың ішінде жекелеген тоған-суларға айналуы мүмкін. Бұған да себеп біреу – көлге келіп құятын өзен суларының бақылаусыз жұмсалуы.

Ащы-тұщысы аралас 600 шақырым

Жер бетіндегі көл біткеннің арасында 15-орынға ие Балқаш көлінің ауданы 16 мың шаршы шақырым. Шығыстан батысқа 600 шақырымға созылып жатқан көлдің бірегейлігі сол, көлдің батыс бөлігінің суы – тұщы, ал шығыс бөлігінің суы – ащы. Шын мәнісінде, Балқаш көлі екі су айдынынан тұрады. Екі су айдыны бір-бірімен енсіз, тереңдігі 5-6 метрлік Ұзынарал бұғазы арқылы қосылады. Көлдің шығыс бөлігімен салыстырғанда таяз әрі кішірек батыс бөлігіне Іле өзені келіп құяды. Балқашқа құятын судың 75 пайызы осы Іле өзеніне тиесілі. Тұщы су ащы судан жеңіл, сондықтан көлдің бетіне жақын жайлайды. Осылайша шығыс бөлігіне тұщы су ағып өтіп, буланады. Ал, тұзды су бұғаз тереңдігінің деңгейінен төменде орналасқандықтан батыс бөлігіне өте алмайды.
Іле-Балқаш алабында Қазақстан халқының 3 миллионнан астамы, яғни бестен бір бөлігі қоныстанған. Мұнда республиканың ең ірі қаласы – Алматы орналасқан. Аймақта Қазақстан өндірістің қуатының 20 пайызы шоғырланған. Ал, Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы барлық энергожүйелерінің жұмысы осы Іле өзеніндегі су қорының молдығына тікелей тәуелді.

Балқаштың мәселесі өткен ғасырда Іле өзені бойынан Қапшағай су қоймасының құрылысы аяқталғаннан кейін, 70-жылдарда басталған. Кеңестік биліктің ойға алған жоспары бойынша, су қоймасының салынуы 400 мың гектар жаңа жерді ауылшаруашылығына пайдалануға енгізуге мүмкіндік беруі керек болатын. Бірақ, алып бөгеттің салынуы мен су қоймасын суға толтырудың салдары бір мезетте өзендегі су деңгейінің төмендеуіне және ондағы су тұздылығының артуына алып келді. Іле өзенінің көптеген салалары тақыршақ сортаңдарға айналды. Көлдегі балық саны күрт азайды.

Балқаш қаласы мен көлінің көрінісі, 1979 жыл. Фото: ТАСС

Қазір көлдің су деңгейі соңғы жылдар бойына үздіксіз төмендеу себебінен 341 метр. Су деңгейінің бұдан ары төмендеуі, яғни теңіз деңгейінен 337 метрге төмен түсуі, Ұзынарал бұғазының кебуіне әкеледі. Бұл дегеніңіз, шығыс Балқаштың бірте-бірте жойылуын білдіреді. Осылайша, шығыс Балқаш та Аралқұм секілді құлазыған тұзды шөлге айналады. Нәтижесінде, экологтардың болжамына сенсек, Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы барлық өзен-суы жүйелері бұзылады. Шаңды дауылдар Алатаудың тау бөктерінің жоғарғы тұсына дейін жетіп, мұздақтар еріп бастайды. Алматыны сел басады.

Қытайға керегі....

Егер, бар мәселе Қапшағай су қоймасына ғана тіреліп тұрған болса, онда Қазақстан билігі бір шешімін тауып, көлді сақтап қалар ма еді?! Бірақ, өкінішке қарай, бұл Қазақстан билігінің ырқына көндігетін шаруа емес. Өйткені, Іле өзені суының негізгі бөлігі көршілес қытайлықтардың кесірінен Балқаш көліне жетпейді. Іле өзенінің қайнарлары Тянь-Шань тауларының Қытай Халық Республикасы аумағындағы бөлігінен бастау алады. Іленің жалпы ұзындығының 40 пайызы, яғни 600 шақырымға жуығы ҚХР-аумағында. Сондай-ақ, өзен суының 80 пайызы сол жақтан келеді.

Бейжің билігі 2000 жылы Батыс Қытай – Синьцзяньды жаппай игеру стратегиялық жобасын бекітті. 2000-2002 жылдар аралығында аймақтың экономикалық өсім деңгейі 8 пайыз төңірегінде болса, 2006-2009 жылдары бұл көрсеткіш 12 пайызға жетті. Синьцзяньның халық саны 2000 жылдан 2010 жылға қарай төрт миллион адамға ұлғайды. Адам санының осылайша күрт өсуі, негізінен, қытайларды елдің басқа аймақтарынан осында көшіру есебінен жүзеге асты.

Қуаң даланың өндіріс қуаттылығын, ауылшаруашылық жерлері мен саны күрт артқан халқын сумен қамтамасыз ету үшін Қытай билігі Іле өзені алабында ондаған жобаларды жүзеге асыруды жалғастырып жатыр. Мұндай жобалардың қатарында гидротехникалық станциялар да бар. Бұған қоса, 2015 жылы осы аймақтағы суармалы жерлердің ауданын 600 мың гектарға жеткізу жоспарланған. 2012 жылғы деректер бойынша, Қытай үкіметі Іле өзені бойынан 13 су қоймасын салып, 59 гидроэнергетикалық қондырғы орнатқан. Осылайша, Қазақстанға жылына ағып келетін өзен суының 15 мың текше метрін алып қойып отыр. Қазір Қытай Халық Республикасы Іле өзенінен Тарым шөлді ойпатының батыс бөлігіне баратын су арнасының (канал) құрылысын жүргізіп жатыр. Тарым ойпатын Қазақстанда «түбі жоқ қалта, Орталық Азияның сужұтар құбыжығы» деп те атайды. Сөйте тұра Қытай билігі көп жағдайда суды игеруге қатысты өз жоспарлары жөнінде көршілерімен санасуды білмейді.

Сарапшылардың бағалауынша, қытайлық жобалардың барлығының жүзеге асырылуы 2050 жылға қарай Іленің Қазақстанға келетін су қорын 40 пайызға төмендетіп, Балқашты апатты жағдайға алып соғады. Жылдан жылға Қытайдың өндіріс орындарынан Ілеге тасталатын қалдықтардың мөлшері ұлғайып, онымен ластанған өзен суының сапасын да әсте ұмытуға болмайды. Ілеге қалдық тастайтын Қытайдағы өндіріс орындарының денін мұнайөндіруші және мұнайөңдеуші кәсіпорындар құрайды.

Қазақ ондатрасын құтқару

2001 жылы Қазақстан мен Қытай: трансшекаралық өзендерді рациональды қолдану бойынша екіжақты келісімге қол қойды. Алайда, ол құжат бүгінде ескіріп, трансшекаралық өзендерді қолдану тәртібінің халықаралық нормаларына сай келмейді. 2007 жылы Астана тарапы Бейжіңге Қазақстаннан ҚХР-ға азық-түлікті жеңілдікпен жеткізу бойынша онжылдық келісім-шарт жасауды, қайтарымына трансшекаралық Іле мен Ертіс өзендерінің су қорын молайтуды ұсынды. Бірақ, қытайлықтар бұл ұсыныстан бас тартты.

Тоқетері, Балқаш көлі мен оның басты қоректендіруші күретамырларының нашарлауы бүгінде дамылсыз жүріп жатыр. Іле алқабындаҚапшағай су қоймасын салынғаннан кейін ондатра кәсібі толығымен тоқтады. Бұл аңды өткен ғасырдың 40-жылдарында Канададан осында әкеліп, жерсіндірген еді. Жылына 1 миллионға дейін ондатра терісі алынатын. КСРО құлағанға дейін ел аумағында ауланатын сазан балығының тең жартысын беріп отырған Балқаштағы балық аулау кәсібі де күрт қысқарды.

Балқаш көлі жағалауындағы зауыттар. Фото: flickr.com

Түрлі бағалауларға қарағанда, Іле-Балқаш алабының ластануынан, шөлге айналуы мен өзен сағаларының сорлануынан 1941 жылдан 2001 жылға дейін Балқашта ауланатын балық көлемі 80 пайызға қысқарған. Өткен ғасырдың ортасында Балқаштан ауланатын балық мөлшері кейбір жылдары жылына 17 тоннаға дейін жетіп, КСРО аумағындағы басқа көлдерден ауланатын балық көрсеткішінен асып кеткен. Байқал көлінен ауланатын балық мөлшерінен екі есе артық болған.

Қытаймен келісімге келу және Қапшағай су қоймасы мәселесін шешу мүмкін болмай отыр. Қазақстан билігі Солтүстік Аралды құтқаруда тәжірибе жинап, әккі болып алғаннан кейін де Балқашты сақтап қалудың басқа да тәсілдерін іздестіріп жатыр. 2014 жылдың қараша айының басында жаңа дренажды каналдың құрылысы аяқталды. Бұл дренажды канал арқылы Қаратал өзенінің суы Балқашқа құяды. Балқаш көліне құйылатын судың 20 пайызға жуығы осы өзеннен беріледі. Бұрындары Қаратал өзені арнасының жырылуынан ондағы су құмға сіңіп, батпақта қалып қоятын.

Әйткенмен, бұл күш-жігердің барлығы да әзірге тек жергілікті сипатқа ғана ие. Халықаралық қауымдастық араласып, Қытайдың суға деген тәбетіне қандай да бір жолдармен ықпал етпесе, онда таяп қалған дүлей апаттың алдын-алу туралы сөз қозғаудың өзі қиын.

slon.ru сайтындағы мақаладан қазақ тіліне аударған —

Жәнібек Нұрыш

Бүгін яғни 26-ыншы қаңтар күні атақты бапкер Қозы Малриньюдың туылған күні. Өте ерекше жан Моу футболды қатырып ойнамаса да бапкерлік өмірінде көптеген табыстарға жетті. Мен бұл мақаламда Моудың жеткен жетістіктеріне емес, футбол тарихында қалған қанатты сөздерін жазбақпын.

Журналист — «Бапкер болу үшін алдымен футболшы болу керек қой»
Қозы Малринью — «Сонда шабандоз болу үшін бірінші ат болу керек пе?»



Қозы Малринью — «Егер оңайын таңдағанымда Портуда қалар едім. Әдемі көк кресло, Чемпиондар Лигасының кубогы және Құдай, Құдайдан кейін мен...»



Журналист — «Команда шаршаңқы ма еді?»
Қозы Малринью — «Шаршаңқы? Күні бойы жұмыс істеп үйіне 50 доллар табыс әкелетін әке шаршаңқы болады, біз емес!»



Дани Алвес – «Малринью жақсы бапкер болуы мүмкін, бірақ футболды ойлап таппады ғой»
Қозы Малринью — «Футболды мен ойлап таппауым мүмкін бірақ Бразилияны португалдар тапты»



Қозы Малринью — «Мәселе Роналдуды алуда емес, мәселе Роналдуға допты осылай алдыра білу...»



Қозы Малринью – «Арсен Венгер әлі бала шаға бағудан арылмағандықтан командасын чемпион қыла алмай жүр»



Енді шамалы ғана Қозының өмірбаяны туралы өз аузынан тыңдайық…

Қозы Малринью — «Бүгін бір шындық айтайын, мен Сетубалда емес Шымкентте туылдым щещесс»



Қозы Малринью — «1963 жылы 26 қаңтарда Шымкент қаласындағы 112-інші кварталда өмірге келдім»



Қозы Малринью — «6 жасымда Шымкент қаласындағы ағылшынша тереңдетіле оқытылатын 8-інші мектеп гимназиясының табалдырығын аттадым»



Қозы Малринью — «Ал мынау Португалия Сетубалдан Шымкентке енді қоныс аударған кезімдегі суретім»

OnePlus One смартфоны туралы Фейсбуктегі бір досымның постынан оқып едім. Кейін видеошолулар арқылы толық білгеннен кейін кәдімгідей қызығып кеттім. Әйеліме дұрыс телефон керек болып жүр еді, туған күніне сыйлық жасайын деп шештім.

Телефонның сипаттамасы:
Фотокамера — 13 мп
Алдыңғы камера — 5 мп
Видео кеңейтілімі — 3840x2160
Процессор — Qualcomm Snapdragon 801, 2500 МГц
Процессор ядросы — 4
Ішкі жады — 64 Гб
Жедел жады — 3 Гб
Батарея сыйымдылығы — 3100 мАч

Бұл кереметтердің барлығы $349 долларға (шамамен 64 мың теңге)! Жазда жүргізілген тестілеу кезінде, смартфондардың өнімділігін тексеретін AnTuTu бағдарламасы OnePlus One-ға бірінші орын беріпті. Бұдан бөлек, телефонның 16 Гб-тық түрі бар, ол 299 доллар.

OnePlus One брендінің лозунгы: «Смартфондарды өлтіруші». Интернетте оқыған шолуларымның барлығы дерлік бұл лозунгтың растығын алға тартады. Бұндай артықшылықтар соңғы шыққан ірі брендтердің телефондарында да бола бермейді.

Бір ғана минусы бар: OnePlus One смартфоны еркін сатылымда жоқ. Ресми сайтына тіркелген қолданушылар инвайт арқылы сатып ала алады. Оның өзінде инвайтты қанша күтетінің белгісіз.

Инвайт алу жолдары
Неге тек қана инвайтпен сатады? Бұған жас компанияның өндірістік қуатының әлі дұрыс жолға қойылмауы себеп болып отыр. Бір жағынан олар жаппай сатылым өзін ақтамай қала ма деп қорқатын көрінеді. Сондықтан, тек шақырулар арқылы сатылып жатыр.

Бірақ жақында жақсы жаңалық естідім: Смартфон енді еркін сатылымға шыға бастамақ. Алғашқыда 20 қаңтарда деген, бірақ уақыт тағы кейінге шегерілген секілді.

Енді инвайтты қалай аламыз? Егер сайтына тіркелген болсаңыз, олар кейде сауалнама жүргізеді. Сервистерін жақсарту мақсатында. Сондай шараларына белсене қатыссаңыз — көп кешікпей сілтеме түрінде инвайт келеді. Сілтемеге өтіп, инвайтты іске қосасыз. Сосын сайттың бастапқы бетінен телефонға тапсырыс бересіз.

Екінші тәсілі — ресми сайттағы форумнан сұрау, соның ішінде Ресейге арналған форумынан. Біреулерге инвайт келіп тұрса және ол өзіне керек болмаса сол жерде бөліседі (біреулер тегін, біреулер ақысына). Мен осы тәсілмен алдым. Сұраншақтар сізсіз де ол жерде көп, сол себепті тегін алу үшін барынша аяушылық сезімдерін тудыратындай себептер келтіріп сұраңыз :)

Кейін өзіңізге инвайттар келіп тұрса, бөлісуден қашпаңыз. Онсыз да инвайт 24 сағатқа жарамды.

Ал үшінші тәсілді қолдануды ұсынбас едім: қазір eBay интернет-аукционында инвайт саудасы өршіп тұр. Алғашқыда осы жерден алмақ болып едім, аукционға қатысушылар бағаны өсіріп-өсіріп, бір инвайттың бағасы телефонның жарты құнына дейін жақындады. Оны тастап кеттім де, форумнан сұрастырып тегін алдым.

Қалай тапсырыс береміз
OnePlus One әкімшілігі тапсырысты тікелей Қазақстанға жеткізе алмайды. Сол себепті курьерлік қызметтер көрсететін фирмаларға жүгінеміз. Маған біреулер usa-kaz.com сайтын ұсынған еді. Соның мысалында көрсетейін.
Сайтқа тіркелеміз, тіркелгеннен кейін сізге Америкадағы мекен-жайларын береді:

Осы мекен-жайды OnePlus One сайтында смартфонға тапсырыс бергенде көрсетеміз. Телефон алдымен соларға жеткізіледі. Ал әлгі фирма тауарды қабылдағаннан кейін Қазақстанға жібереді. Қызмет құны — 1 кг үшін 20 доллар (шамамен 3600 теңге). 0,60 кг болатын смартфонды жеткізу құны маған 13 долларға шықты.

Қызметін қалай төлеймін
Usa-kaz.com сайтында «Мой баланс» бөлімінде жеке профиліңізге ақша енгізу тәсілдері көрсетілген. Мен жалақы картамды PayPal сервисіне жалғадым да, сол сервис арқылы өз профиліме аудардым. Ал профилдегі ақшаны төлем кезінде өздері шешіп алады.
«Мои посылки» бөліміне тапсырысты салғаннан кейін, оның жүру жолын, қай статуста екенін бақылап отырамыз:

Өздеріңіз көріп тұрғандай, посылканы 10.01.2015 ж. енгіздім, араға 12 күн салып 22-сі күні тауар Алматыға жеткізілді. Алматыдағы кеңсесіне хабарласып, 23-і күні смартфонды алып кеттім.

Жоғарыда айтқанымның бәрі OnePlus One смартфонының америкалық (немесе халықаралық) нұсқасына қатысты. Егер бұл процедураларды ұзақ, қолайсыз деп шешсеңіз — Алматыдан қытайлық нұсқасын тауып қалуыңыз әбден мүмкін. Бірақ бағасы әжептәуір қымбат болады, кем дегенде 80-90 мың теңгеге шығады. Ал Америкадан тапсырыс берген телефоным — жеткізу құны, комиссия, қырт-сырттарымен қосып бәрін есептегенде 73 мың теңгеге шықты.

Сосын Қытайда өндірілген OnePlus One-да «глюктер» бар деп жатыр. Әсіресе, аудармасы ақсап жатса керек, жүйенің кейбір жерлерінен иероглифтер көріп қалуыңыз әбден мүмкін.

Алданып қалмаңыз
Егер Қазақстаннан алуға шешім қабылдасаңыз, сізге телефонның Америкадан әкелінгенін айтып, сатушы құлақтан тебуі мүмкін. Ондайда Қытай мен Америкада өндірілген смартфондардың арасында бір сыртқы айырмашылықты естен шығармау керек:
Халықаралық нұсқада корпустың артқы жағында Cyanogen деген белгі болады, ал қытайлықта — жоқ.

Қысқаша осы, қосымша сұрақтар болса білгенімше жауап беруге әзірмін :)

P.S. Әйелімді танитындар, оған айтпай тұра тұрыңдар. Туған күні ақпанда :)

Oral B қаласы (көктем) / Орал қаласы (life)
Уайтхиллдық Хэтроуда (қыс)
Уайтхиллдық Уайтхиллда (қыс) / Жаздың соңғы түні

Енді міне, Ақтау.

Иса пайғамбардың кезекті 2015 жылдығына берілген 4 күндік демалыста Каспийдің толқынын көрем деп шештім. Естеріңізде болса, дәл 1 жыл бұрын Атырауда болғам. Қолдан келгенше, қалтам көтергенше демекші, жыл сайын Қазақстанның өзім үшін жаңа облыс орталықтарында болуды мақсат еткенім рас. Ал негізгі мақсат — Қазақстанды визуалды құшақтау, ойша игеру. Үнемі гастрольде жүретін өнер иелері не кәсіпкерлер секілді немесе командировкада жүретін өзге де мамандық иесі болмасам да, бұл мәселені уақытынан бұрын шешем дегенім шығар бәлкім. Қазақияның кез келген қаласын атай қалғанда, басты көшелері мен орталықтарын еске түсіріп ойша қорытып жібергеннің пайдасы болмаса, кедергісі қанша?!) Оның үстіне жаңа таныстықтар.

Уақытысында аумағы жөнінен Жердегі ішкі сулар қатарында төртінші орында болған Арал теңізі үшін 2014 жылдың жазы тағы бір кері кеткен маусым ретінде тарихта жазылды. NASA-ның жер серіктерінен түсірілген фотосуреттерге қарағанда Оңтүстік Аралдың шығыс жартысы алғаш рет толықтай дерлік кеуіп қалды. Фотосуреттер Earth Observatory сайтында жарияланды.

Кіші Арал және Үлкен Арал; 19-маусым, 2014 жыл


Кіші Арал және Үлкен Арал; 25-маусым, 2000 жыл

Батыс Мичиган университетінің география профессоры Филип Миклиннің айтуынша, бұл жағдай соңғы 600 жылда, яғни, Әмудария өзені өзінің арнасын кілт өзгертіп, Каспий теңізіне құюын доғарғаннан кейін бірінші рет болып отыр (Арал теңізінің тартылуы циклді сипатқа ие). Алайда, бүгінде Әмударияның арнасы қаз-қалпында. Арал теңізіне жалғанып жатыр. Бірақ, өзен суы ұзақ жылдардан бері Арал теңізіне жетпейді.

Бес жыл бұрын Оңтүстік аралдың шығыс бөлігі толықтай жойылған еді. Әйткенмен, мол жауын-шашынның есебінен ондағы су деңгейі күрт көтерілді. Миклиннің ойынша, шығыс бөлігінің толықтай дерлік құрғап қалуына Арал теңізі алабында жауын-шашынның аз түсуі себеп. Сонау Памир тауларында қар аз түсіп, еріген қар суларының аздығынан онсыз да Аралға тамшыдай болып жететін өзендегі су қоры анағұрлым төмендеген. Одан бөлек, Орта Азия елдерінің өзен суын ауылшаруашылығы қажеттеліктері үшін тынымсыз пайдалануы аз су мөлшерін тіпті тауысты. Ал, Арал теңізінің құрып бітуі адами факторлардың салдарынан басталғаны әуелден белгілі.

Біреу еді, үшеу болды

Теңіздің тартылуы XX ғасырдың орта тұсында басталды. Дегенмен, Аралдың «жоқ» болатыны жөнінде қауіп сөздері одан бұрын, 30-жылдары айтыла бастаған-ды. Сол кезде КСРО аумағында Орта Азия жерлерін мелиорациялау жөнінде ғаламат бағдарлама қолға алынды. Әмудария мен Сырдария өзендері бойынан суландыру жүйесінің құрылыстары басталды. Бір ғана Қарақұм су арнасының ұзындығы 1445 шақырымға созылып,Әмудария суының 45 пайызын өзіне алып қойды. Кеңестік инженер-мелиораторлардың суды шығындамай сақтап қалу үшін қолдан қазылған су арналарын бетондауға бастары жетпегені таң қалдырады.

Арал, шіркін, 60-жылдарға дейін өзінің тірі қалуы үшін күресіп-ақ бақты. Ондағы су деңгейі бұрнағы қалпын сақтады. Ауданы 68 мың шаршы шақырымға, ұзындығы 426 шақырымға, ені 284 шақырымға жетсе, ең терең жері 69 метр болды. Жылына 40 тонна балық ауланып, теңіздің қазақстандық бөлігінде — бес балық зауыты, балық консервілеу комбинаты, 45 балық қабылдау бекеті; өзбекстандық бөлігінде — бес балық зауыты, балық консервілеу зауыты мен 20-дан астам балық қабылдау бекеті жұмыс істеді.

Бірақ, 60-жылдардан бастап теңіз деңгейі 0,7 метрге қайтымсыз түрде төмендеді. Аралға келіп құятын өзен суларының мөлшері — 4,5 есе, теңіздегі су айдынының ауданы – 8 есе, су көлемі – 13 есе азайды. Тұздану деңгейі 13-25 есе өсіп, Әлемдік мұхиттың минерализациялану бойынша орта деңгейінен 7-11 есе артып кетті. 1989 жылы Арал теңізі бір-бірінен оқшауланған Солтүстік (Кіші) Арал және Оңтүстік (Үлкен) Арал деп екіге бөлінді. 2003 жылы Оңтүстік Аралдың өзі тағы екіге: шығыс және батыс бөлікке айырылды (Шығыс Арал және Батыс Арал).

Оңтүстік Аралдағы судың тұздылық деңгейі артқаны соншалық, ондағы балық біткен қырылып қалды. Судағы тіршілік тоқтап, «Артемия салина» шаяндары ғана бұл тұзды суларды мекендеді. Теңіз табаны жаңа бір шөл дала – Аралқұмға айналды. Егістікке пайдаланылған тыңайтқыштар құрамындағы пестицидтер мен тағы да басқа улы заттар Әмударияға қайта қосылып, өзен суымен бірге Арал теңізіне құйылып келгендіктен, ешқайда кетпей, теңіз түбінде шөгіп қалған-ды. Сол улы заттар теңіз тартылғанда, шаң-тозаңмен бірге ауаға көтеріліп, Арал маңын, Қарақалпақстан мен Қазақстанға жататын аумақтарды экологиялық апат аймағына айналдырып жіберді. Жергілікті жұрт тыныс жолдарының созылмалы аураларына, анемия, қылтамақ, бауыр-бүйрек және көз аураларына шалдықты.

Қазақы Арал

Сырдария өзені келіп құятын Солтүстік Аралдың жағдайы Оңтүстік көршісімен салыстырғанда анағұрлым жақсы. Қазақстан билігі қалып қойған теңізді қалпына келтіруге шындап кірісті. 2005 жылы ұзындығы 14 шақырымдық Көкарал бөгеті салынғаннан кейін Кіші Арал суының Үлкен Аралға жылыстауы тоқтатылды. Осылайша, Солтүстік Аралда тіршілік жанданды. 2010 жылы Солтүстік Аралдағы су деңгейі мұхит деңгейінен 42 метрге көтерілді. Бұл дегеніңіз, Оңтүстік Аралдағы су деңгейінен 14 метрге жоғары, өткен ғасырдың 70-жылдарындағы су деңгейінен 11 метрге төмен. Су айдынының ауданы үш мың шаршы шақырымнан асады. Орташа тереңдігі — 8 метр.

Қазір Солтүстік Аралда жылына 6 тоннаға дейін балық ауланады. Мұндағы суларда сазан, көксерке, ақ амур, лақа, табан, торта, камбала балықтары бар. Таяу жылдарда су деңгейі Арал қаласына жақындауы мүмкін деп күтіліп отыр. 2012 жылы Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры Кіші Арал теңізі мен Сырдарияның сағасын әлемдік маңызы бар сулы-батпақты жер-сулардың тізіміне қосты. Осы тізімге енген жер-сулар Рамсар конвенциясымен қорғалады.

Теңіздің оңтүстік бөлігі болса, өзінің ақырғы күндерін кешіп жатқанға ұқсайды. Осыдан бес жыл бұрын ресейлік ғалымдар ондағы су деңгейінің жылына бір метрге тартылатынын, ақырында «жер асты және қалдық өзен суларымен қоректенетін ащылы-тұщылы су айдынына» айналады деп болжам жасаған. NASA-ның фотосуреттеріне қарағанда, Үлкен Аралдың шығыс бөлігі бұл стадияны өткерді. Ендігі кезек, батыс бөлігінде. Әмударияның суы бұл бөлікке жетпейді. Су айдыны жер асты су көздерінің есебінен «бар» болып отыр. Түрлі бағалауларға сенсек, жер асты су көздерінен жылына екі текше шақырым су беріледі.
Сөйте тұра, Аралдың суын «тартып алып қойған» Тәжікстан, Өзбекстан мен Түркіменстан мемлекеттері суармалы жерлерінің жартысын қысқартып, Әмударияның айдынын толтыруға ешбір құлық танытар емес. Керісінше, халқын асырау үшін суармалы жер көлемін үздіксіз арттырып келеді. Экспортқа шығарылатын ылғалсүйгіш мақта өсімдігі де осы Әмударияның есебінен суғарылады. Аралдың ажалына кезінде осы мақта өсіру шаруашылығы тікелей себеп болған-ды.

Ғалымдар теңіз деңгейін толықтай бастапқы қалпына келтіру үшін Әмудария және Сырдариядан жылына құйылатын су мөлшерін төрт есе арттыру керектігін есептеп шығарды. Бүгінде, бұл қос өзеннен жылына 13 текше шақырым су құйылады. Арал теңізінің тартылуына үлкен зардап шеккен Өзбекстан үкіметінің ұйытқысымен ұйымдастырылатын конференциялардан келіп жатырған пайда аз. Бұған қоса, Аралқұм аумағында көмірсутектердің ірі қоры ашылған. Кейбір есептеулерге сәйкес Аралқұмдағы көмірсутек қоры Орта Азиядағы барлық мұнай қорының 31 пайызын, газ қорының 40 пайызын құрайды. Мұнда қазір ресейлік «Лукойл» компаниясы белсенді жұмыс істеп жатыр. Сондықтан да теңізді тірілту мәселесі көзделген пайданың ығында қалып, әзірге екінші орынға ысырылған сияқты.

Теңізді толтыру үшін ойластырылған қияли бір нұсқа бар. Ол — Памир тауларының тәжік жеріндегі аумағында орналасқан Сарез көлінің суы есебінен теңізді толтыру. Сарез көлінің су деңгейін 70-100 метрге төмендету арқылы Арал теңізінің айдынын 6-8 миллиард текше метр сумен толтыруға болатыны есептелген. Бірақ, Аралды қалпына келтіруге қатысты қандай әрекет болмасын, осыған мүдделі мемлекеттердің күші біріктірілу керек. Ал, бұған мүдделі мемлекеттер арасындағы қарым-қатынас әзірге жақсартуды қажет етеді. Арал теңізінің келешегі де осы жақсартуларға байлаулы.

Арал теңізі туралы әр кез түсірілген видеолар:

1958 жыл. Рыбаки Арала, Өзбекфильм


1963 жыл. Аральское море (Қазақфильм)


2014 жыл. Видео про Аральское море


slon.ru сайтындағы мақаладан қазақ тіліне аударған —

Жәнібек Нұрыш