Астанада «Белсенді азамат» акциясы аясында ашық есік күні өтеді, оған барлық қалалық басқармалардың басшылары қатысады. Кездесу барысында тұрғындар өз сұрақтарын қойып, қалада тұру сапасы мен жайлылығын арттыру мақсатында инфрақұрылым жұмысын жақсарту бойынша ұсыныстарын жеткізе алады.

Басқармалардың басшылары өткен жылы атқарылған жұмыстардың қорытындысын шығарып, биылғы жылға арналған жоспарлармен бөліседі. Қала тұрғындары өз сұрақтарын ауызша және жазбаша түрде жолдай алады.

«Біз елорда тұрғындарымен жеке кездесіп, елорда әкімдігінің ресми сайтындағы (www.astana.gov.kz) «Халықтық бақылау» және «Виртуалды қабылдау бөлмесі» айдарлары арқылы келіп түсетін сұрақтарға жауап береміз», – деп атап өтті Астана қаласы Ішкі саясат басқармасының басшысы Е. Каналимов.

Тұрғындарды кездесуге қатысуға және өз сұрақтарын жолдауға шақырамыз.

Халықпен есеп беру кездесуі 2016 жылғы 10 ақпанда Конгресс-холлда өтеді. Басталуы сағат 10:00.

Алдағы уақытта қала тұрғындарымен және басқа да мүдделі тұрғындармен тығыз қарым-қатынаста болу үшін осындай кездесулер тұрақты түрде өткізілетін болады.

Көшбасшы болудың қыр-сырын меңгерген, көптеген психологиялық кітаптардың авторы Тим Элмор көптеген зерттеулер жүргізіп, ата-аналар балаларының өз-өзіне сенімсіз болып өсуіне итермелейтін және өмірде жетістікке жетуін тежейтін қандай кері тәрбие беріп жүргенін анықтаған екен.

1. Біз балаларға тәуекелге баруға мүмкіндік бермейміз

Біз қоршаған орта қауіпке толы заманда өмір сүреміз. Балаларымыздың әр қадамына алаңдап, олардан көз жазып қаламыз деп қорқып, оларды барынша әлпештеуге тырысамыз. Еуропалық психологтар анықтаған екен: егер балалар далада ойнамаса, егер олар бірде-бір рет тізесін жарып алмаса, онда есейгенде түрлі фобияларға жиі шалдығады.

Бала құлаудың қалыпты жағдай екенін ұғыну үшін ол бірнеше рет құлауы керек. Балаларының тәуекелге бару мүмкіндігінен айыра отырып, ата-аналар олардың бойында тәкаппарлық, мақтаншақтық пен өзін-өзі бағаламаушылық қасиеттерін тудырады.

2. Тез арада көмекке асығамыз

Бүгінгі заманның жастары 30 жыл бұрын өмір сүрген балалардың бойындағы кейбір қасиеттерге ие емес. Біз тез арада көмекке асығып, баланы қамқорлығымызға алу арқылы оған өз бетінше қиындықты жеңуге мүмкіндік бермейміз.

Ерте ме, кеш пе балалар оларды әрдайым біреу құтқаратынына сеніп алады: «Егер мен қателесіп кетсем немесе мақсатыма жетпесем, ата-анам мәселені тез арада шешіп береді» деп ойлайды олар. Алайда шын мәнінде ересектердің қарым-қатынас құру әлемі өзгеше. Балаларыңыз ересек өмірге дайын болмай шығуы мүмкін.

3. Біз оларды марапаттауға дайын тұрамыз

Өзіңді асыра бағалау процесі балаларды жаппай туу заманында басталды, ал 1980 жылдан бастап мектептерге де жетті. «Әр қатысушы кубок алады» деген ереже баланың өзін ерекше сезінуіне мүмкіндік береді. Бірақ заманауи психологтардың зерттеулері мұндай марапаттау әдісі күтпеген зардаптарға ұшыратуы мүмкін. Біршама уақыттан кейін бала, онымен тамсанатын тек ата-анасы екенін байқайды. Басқалар оны ерекше деп тіпті санамайды. Сонда бала ата-анасының әділдігіне күмәндана бастайды. Ол мақтау естігенімен, шын мәнінде оған күмәнмен қарайды.

Уақыт өте келе мұндай бала ыңғайсыз шынайылықты тудырмас үшін өтірік істеуді, айтуды асыра сілтеуді бастайды. Өйткені ол қиындықтармен бетпе-бет келуге бейім емес.

4. Өзімізді кінәлі сезінгендіктен еркелетеміз

Балаңыз сізді минут сайын жақсы көруге міндетті емес. Оған өмірде көптеген жағымсыз жайттарды еңсеруге тура келеді, ал бұған оның еркелігі кедергі келтіруі мүмкін. Сондықтан олар өз қалаулары мен қажеттіліктері үшін күресуді үйренуі үшін балаларға «жоқ» және «қазір емес» деп айтып отырыңыз. Егер отбасында бірнеше бала болса, ата-аналар бір баланы марапаттап, екіншісіне назар аудармау дұрыс емес деп санайды. Алайда бәрін әрдайым марапаттап отыру қиынға соғады. Бала табысқа өз күшімен және игі істерімен жетуі керек екенін түсінсін.

Балаларды саяхатқа немесе сауда орталықтарына апарып, демалдыру алдында жақсылап ойланыңыз. Егер қарым-қатынастарыңыз материалдық ынталандыруға негізделсе, балалар ішкі игілікті, шартсыз махаббатты сезінбейді.

5. Жас кезімізде жасаған қателіктерімізбен бөліспейміз

Кез келген жасөспірім бір мезетте еркіндікті аңсап, ересектерше өмір сүруге талпынады. Ал ата-анасы оған мұндай мүмкіндікті беруі керек. Бірақ бұл балаға күмәнді заттар мен жағдайларға қатысты бағыт-бағдар көрсетіп, көмектеспеу дегенді білдірмейді. Балаларыңызға олардың жасында жасаған қателіктеріңіз жайлы айтып беріңіз, бірақ шылым шегу, ішімдік пен есірткі жайлы артық насихаттан аулақ болыңыз.
Балалар жағымсыз жайттармен кездесуге дайын болуы керек және өз шешімдеріне жауап беруді үйренуі керек.

Осыған ұқсас жағдайларға ұшырағанда қандай сезімде болған едіңіз, мұндайға не үшін бардыңыз және қандай сабақ алғаныңыз жайлы айтып беріңіз.

6. Интеллект пен дарындылықты ересектікпен шатастырамыз

Кей жағдайда интеллект баланың есейгендігінің белгісі деп қабылданып жатады, осылайша нәтижесінде ата-ана ақылды баласының шынайы әлемге дайындығына күмән келтірмейді. Бірақ олай емес. Кейбір кәсіби спортшылар мен Голливудтың жарқын жұлдыздары зор дарынға ие болса да, көпшілік дау-жанжалға түсіп қалып жатады. Балаңыз бар жағынан дарынды деп ойламаңыз.

Балаға нақты еркіндікті беруге болатын және өз-өзіне жауап беруге дайын болатын сиқырлы «алтын уақыт» жоқ.

Бірақ бір жақсы ереже бар – сол жастағы басқа да балаларды бақылау. Егер балаңыздың құрдастары оған қарағанда дербес екенін байқасаңыз, онда бәлкім балаңызды құрсауда ұстап отырған сіз боларсыз?

7. Баламызға үйрететін заттарды өзіміз жасамаймыз

Ата-ана ретінде баламызға тілейтін өмірді өзіміз ұстануымыз керек. Дәл қазір біз – отбасымыздың басшысымыз, сондықтан қоршаған ортада шынайы болуымыз керек. Іс-әрекеттерімізге абай болайық, тіпті ең ұсақ нәрселерге де мән берген жөн, өйткені сізді балаларыңыз бақылап жүр.

Егер сіз ережелерді ұстанбайтын болсаңыз, онда балаларыңыз да оны ұстанбайды. Балаларыңызға бар ынтаңмен біреуге көмектесу деген қандай екенін көрсетіңіз. Адамдар мен ортаңызды жақсарта түсіңіз, сонда балаларыңыз да сізден үлгі алатын болады.

Оқуға кеңес береміз:

Бала тәрбиесі бесіктен

Ертегі айту

Дереккөз: bilim-all.kz

Фейсбукқа klout туралы әр жазғанымда постта сегіз адам, жекеде сексен сегіз адам осы туралы сұрайды. Тақырыпты жәй ғана осылай қоя салдым, ал мен бұл жазбамда klout-қа қалай тіркелу керектігін көрсетемін.

Рейтингте тезірек көріну үшін твиттер аккаунт өте маңызды! Сол үшін алдымен браузерден twitter.com ашамыз!



Егер твиттерде логиныңыз болса жоғарыдан логин және құпиясөзіңізді теріп кіресіз. Егер логиныңыз болмаса жаңадан тіркелуіңіз керек.

Шыңғысхан бауырымыздың твиттерде аккаунты жоқ екен. Осы жігітті тіркеп тастайық онда твиттерге.



Аты-жөніңізді, почтаңызды және құпиясөзді жазып «Sign up for twitter» деп басып тіркелеміз.



Ашылған парақшада «Sign up» дегенді басасыз.



Телефон номеріңізді тіркегеніңіз дұрыс немесе «Skip» деп аттап кетіңіз



Енді өзімізге твиттерде бір никнейм (псевдоним) таңдаймыз. Жұрт қызығатын немесе іздегенде оңай бір ат таңдағаныңыз дұрыс. Сосын, мүмкіндік болса бүкіл әлеуметтік желілерде бір псевдониммен жүрген дұрыс. Біз Шыңғысқа timuch1na деген атты таңдап «next» пернесіне бастық. Осылайша Шыңғысты алдымен твиттерге тіркедік.

Енді klout.com сайтын ашамыз.



Сайт ашылған соң твиттер арқылы кіреміз.



Klout бізден «Твиттер аккаунтыңызды пайдаланайық па?» деп рұқсат сұрайды. Әрине, «sign in» деп рұқсат береміз.



Бірнеше секундқа осындай ескерту шығады. Бірнеше секундтан кейін мынандай парақша ашылады.



Бос орындарға керекті мағлұматтарды жазған соң «continue» деп жалғастырамыз.



Твиттермен тіркелгеніміз үшін klout бірден 10 ұпай берді. Сосын осы парақшада «Get Started» басып бастаймыз. Біз әзірге klout-қа твиттермен ғана тіркелдік. Қазір басқа әлеуметтік желілердегі аккаунттарымызды да тіркеп тастаймыз.



Мына парақшада қызығатын салаларымызды белгілеуге болады бірақ біз жоғарыдағы x белгісіне басып өтіп кетейік.



Klout-тың басқы бетіне де келіп қалдық. Төмендегі баптаулар (settings) бөліміне кіреміз.



Бос жерлерді толтырамыз да баптауларды сақтаймыз (Save Changes) да сөйтіп баптаулардағы желілер (networks) бөліміне кіреміз.



Өздеріңіз де көріп тұрғандай әзірге тек қана твиттер тұр. Қазір осы бетте бүкіл әлеуметтік желілердегі аккаунттарды біртіндеп тіркейміз. Алдымен фейсбукті тіркейік. Facebook жазуының жанындағы «Connect» пернесіне басайық. Браузерімізде фейсбук ашық тұрғаны үшін бізде мынандай болып ашылды.



«Ок» дейміз де жалғастырамыз.Тағы бір терезе ашылады. Ол терезе фейсбукты қай тілде пайдаланатыңызға байланысты.



"Қазір емес" дейміз де жалғастырамыз.



Бұл жерде Х-қа басып өтіп кетеміз.



Өздеріңіз де көріп тұрғандай твиттер мен фейсбукты тіркеп тастадық. Төмендегі «View additional networks» дегенге басып клоуттағы қалған әлеуметтік желілерді де көре аламыз және қайсыларында аккаунттарыңыз болса соларды тіркейміз.



Шыңғысхан жас бала болғаны және әдемі бала болғаны үшін оның инстаграмда аккаунты бар екен. Инстаграмның жанындағы «Connect» пернесіне басамыз. Келесі парақша ашылады.



Инстаграм логин және құпиясөзімізді кірген соң «Войти» дейміз. Бұл жерде сіздің инстаграмды қай тілде пайдаланатыныңызға байланысты. Бұл жерде де мағлұматтарыңызды пайдалану үшін клоут рұқсат сұрайды.



Бұл жерде «Authorize» пернесіне басамыз.



Ашылған парақша немесе терезеде тағы да Х-ке жүгінеміз.

Шыңғысханның ютуб каналы да бар екен. Youtube-нің жанындағы «Connect» пернеге басамыз да ютубты да тіркеп тастайық.



Шыңғысхан бауырмыз ютубқа gmail.com адресімен тіркелген екен. Браузерімізде gmail.com ашық болғаны үшін мынандай парақша ашылды. «Разрешить» дейміз.



Тағы да Х пернесіне басып өтіп кетеміз. Енді Google+ тіркейміз. Ол дегеніміз де gmail.com почтамызды тіркеу деген сөз.



Тағы да «Разрешить» деп өтеміз.



Тағы да Х пернесіне басып өтіп кетеміз.

Әзірге бес әлеуметтік желідегі аккаунтымызды тіркедік. Осылайша клоутқа да тіркелдік.

Енді қазақ интернетіндегі орнымызды қалай анықтаймыз?!

Браузерден kaznet.me сайтына кіреміз. Оң жақ жоғарыдағы «Участвовать» деген жерге кіреміз.



Өз қаламызды таңдап «Войти через твиттер» дейміз.



Әдеттегідей рұқсат сұрайды және біз «sing in» арқылы рұқсат береміз.



Мынандай бір ескерту шығады. Яғни 10 минут ішінде тізімде пайда боласыз. Жоғарыдағы «Рейтинг» дегенге басып өзіміздің тізімде пайда болып болмағанымызды тексеруге болады.



Жоғарыдағы бос орынға твиттер аккаунтыңызды жазып «Искать» деп іздейміз. Шыңғысхан твиттер арқылы тіркелгені үшін ол тізімде бірден пайда болды.



Өздеріңіз де көріп тұрғандай Шыңғысхан Әбдіразақ 3460 орыннан кіріп келді. Қорықпай тұра тұрыңыз, бұл басы ғана өйткені клоут сіздің әлеуметтік желілердегі белсенділігіңізді есептеу үшін 48-72 сағатты қажет етеді.

Жарайды, мен сонда да «Klout бізге не береді?» сұрағына 1-2 сөйлеммен жауап беруге тырысайын.

Клоут Қазақстанға енді келіп жатыр. Жарнама берушілер сіздің клоуттағы ұпайыңызға қарап жарнама беруі мүмкін немесе кафе-ресторандар сізге жеңілдік беруі мүмкін. Мысалға сіз Көксарай мейрамханасынан check-in жасасаңыз сіздің оқырмандарыңызға ол кішігірім жарнама ;)

Клоут туралы кейінірек тағы да толығырақ жазармын, бұл постымда қалай тіркелу керектігі туралы ғана жаздым. Соңына дейін шыдағандарыңыз үшін рахмет! Клоутты күндерде жолыққанша!

Нұржан мен Сәлиманың арманы — немерелі болу. Бірақ Бауыржан сүйген қызына үйленгісі келеді. Оның үстіне, ата-анасы «бел құда» салтымен айттырып қойған қалыңдығы Айжанның ұнатқан жігіті бар. Егер Күләш тәтейге тон қажет болмағанда бұл әрекеттен түкшықпас еді. Ару қыздар байқауы, үндістермен айқас, жол бойындағы шытырман – осынау әдемі тон үшін кейіпкерлеріміз қандай қиындықты бастан кешпейді дейсің!

Әбілді кабель өлтірді.

Иә. Сөйтіпті. Қараусыз жататын, араны әлдеқашан ашылған апаннан, аспанға шапшып барып қатып қалған әбжылан тәрізді қарашұбар кабель, бір сорлықаззақтың түбіне жетті. Мыс-мырышы, болмағанда қалайысы бар деп ойлап, өршелене арши бастаған Әбілді кабель аспандатып тұрып лақтырып, апанның айналасында тұратын — құрылысы әлде басталмаған, әлде бітпеген үйлердің бірінің жарқабағына етбетінен жапсырыпты.

Сол мезетте Әбілдің бойынан кем дегенде үш жүз ампер тоқ жүріп өтті дейді білгіштер. Қаззақ өлсе, білгіштердің есеп-қисабы дайын ғой әйтеуір. Мысалы, "қаззақ құлап өлді" деші. Қайыр айтудан бұрын есеп-қисабын айтады саған білгіштер. «Осы жылы барлығы жүз елу қаззақ құлап өлді» дер еді саған. «Марқұмың көптің бірі болады да» деп жұбатқанының кескіні ғой. Өмір онымен тоқтап қалған жоқ деген ишарасы. Қайтеді енді. Жоқтауға қосыла кетсе тағы болмайды. Жоқтауға қосыла кетсе, қаззақты түгендеуге де қосылуына тура келер еді. Бірақ ондай қауқар қайда білгіштерде. Сондықтан, Жәбірейілдің қасына есепші болып орналасып алған. Өлің-өлің, ал біздің есебіне жауаптымыз олар.

«Жүз қаззақ пәледен көз жұмды» десең де осы. Білеміз деп жамырар еді білгіштеріміз. «Жүз емес, жүз он екі!» деп, өзіңді түзетіп жіберуі де кәдік. Жүз марқұмның атына — ең болмаса жылы сөз естимін деп жүріп, қалған он екісін білмегеніңе өзің ұялып тынасың. Әнеки дер еді білгіштер сонда, біздің жұмыс ауыр, біздің жұмыс неблагодарный. Бұлтартпас сандәйек айтсақ та, бізді Сволочь деуден тайынбайсыңдар түге деп, көздері бұлауланар еді.

Жалпы осы Сволочьтар, қаззақ қоғамына қашан тұтқиылдан шауып еніп алғанын түсініп болмайсың. Өлім-жітімге деген сан-сапалық тұрғыдағы көзқарас — бізге жат, әйтеуір он бесінші мен жиырмасыншы ғасыр арасындағы я ғадабиятта, я тарихнамада тіпті кездеспейді. Өзің елестетші, ауылға шауып келген хабаршыны. Осындай бір білгіш хан шатырына шауып келіп, иекем де биекем, жорықтан жеттік, он төрт-ақ кісімізден айырылдық, сен саспа, демала бер деп көрсін. Алатын жазасының ең төмені төрттағандап бұтын айыру болмаса де. Не деп көкіп тұрсың ит дер еді. Он төрттің әрқайсысы кітапқа татитын өмірхаят иесі емес пе, сайып келгенде — кісінің жай ғана — киесі, обалы қайда, «он төртағың» не сенің дер еді. Әйтеуір өлім-жітімді қазіргілерше сау еткізіп айта салу сірә болмаған замандар ғой.

Содан ойлаймын, бұл қаззақ кісі өлімін бармақпен санап есеп беруге кешегі қызыл күндерде бейімделіп, кейін ұстаздан озған болса керек. «Биылға қорытындымыз: мың пұт кәртөшке, жүз пұт ет, халық болса мың қаралы кісіге азайды» деп есеп берген ғой кезінде, қазіргі білгіштердің аталары. Есепті тыңдап тұрған Мәкеудегі біресе қараторы, біресе шикілсары, біресе түкті, біресе тазбас Құдайлары дүрсе қоя беретін болған. «Етті кәртөшкемен теңестіруге тырысыңдар» деп ақырады екен. Бір емес екі, екі емес үш, үш емес төрт рет осылайша есік жағалағасын, Сволочьтардың кісі өліміне еті өліп кеткен. Адамның обалы мен киесі деген түсінігі суалып, әдірем қалған. Келесі есеп беруге барғанда, Сволочьтар әккіленеді. «Короче, короче!» деп есіріп тұрған жаналғыштарына короче жеткізу үшін, кісі өлім-жітімін айтпай-ақ қояды. «Екі мың пұт кәртөшке мен екі мың пұт ет өндірдік!» дейді де қояды Сволочь. «Молодцы, — дейді сонда жаналғыштары, — ет пен кәртөшке өндірісі теңесіпті, ай да молодцы!». Сволочымыздың кескіні мәз, арты шелек. Галоппен би биленіп, арақ та ішілуі мүмкін. «Елдегі кісіні ойлағанша, кәртөшке мен етті ойласақ нетті!» деп жаңалық ашады Сволочь сонда өзіне. Әйтпесе, былайғы жылдары мыңдап-жүз мыңдап қырылатын қаззақ — төсіне орден әкелмеп еді. Енді әнеки, бар ынта-жігеріңді ішіп-жемге аударғанда қандай қошеметке бөлендің!

Құртқанда, адамның кәсіпқойлығы ұрпақ сайын шыңдала беретін қасиеті бар. Зергер зерлей түссе, мерген мерген бола түссе айыбы жоқ қасиет былай. Бірақ Сволочьтар да шыңдалады ғой. Бар қасірет осында. Кісі хақын — жалғандық ішіп-жем, кебін-тебеннің барлығын тізіп болған соң — ең соңғы еске алу әуелде таңсық болғанымен, кейін қанға сіңген әдетке айналды Сволочьтарға. Енді осы, кісінің өмірі — есеп-қисапта салпылдап-салпаңдап жүрген, «настроениені түсіретін» құйыршық-көрсеткіш. Реті келсе айтпай-ақ қояр ма еді. Бірақ былайғы жұрт сұрап, қоятын түрі жоқ. «Биыл қанша қаззақ өлді?» — деп анталайды жұрт. «Есесіне астық мың пұт, ет жүз пұт!» — деп қипақтап көреді Сволочь әуелде. Онысының жөні бар. Себебі, астық пен еттің молдығын естіп, жаны байыз табатын жұрт та жеткілікті. Мұндай дәйектен соң жұрттың — қарын қамы реттелген бөлігі кетіп қалады. Сосын қалғандарына құрғақ санды естірте салуға болады. Себебі, астық пен еттің молдығын естігендер енді Сволочьты — қаззақтың жоғын жоқтап келгендерге шоқытпайды. Ұрғызбайды. «Он мың қаззақтың жол апатында өлгені сөз боп па! — деп басу айтады енді олар Сволочьқа жақтасып, — Бангладеште өзеннің бер жағынан ар жағына жүзіп өтемін деп миллиондар өліп жатыр керек десең!». Итше көбейетін халық пен әр баласын әулеті алақайлап күтіп алатын халықты салыстырып тұрғандары санасына да кірмейді. Оны олар «погрешность, минус-плюс 10 процентов» дер еді. Ашу шақырып келген қауымда қапелімде есеп-қисапқа қағілездік қайдан пайда болсын.

Сволочьтар ендігәрі — бес адамның ындынын бес мың адамның құлқы қылуға әккіленіп алды. «Сен хошиісті жалбыз сабынымен жуынғанды жақсы көресің деймін!» — деп әлек Сволочьтар. Себебі, бес адамнан сұрапты. Ол бесеу ләм деместен бас шұлғысыпты. Ал енді жақсы көрмей көр. Хошиісті жалбыз сабынды. Себебі үйреншікті өз бұзаушығың дүкеннен жоқ боп кетеді.

Не деп түйіндесек бұл әңгімені? Өй, қойшы соларды десем де болып тұр. Сволочьтармен күресіп опа таппасымды, таппасыңды білемін. Бауыр-бүйрегің аман болса, маған жаман ба? Әсілі, Сволочьтан бақ тайған күнді күтіп, қапыда пышақ ұрамыз деп жүрген осы күніміз дұрыс…
Енді, Ублюдок жайында...

Маған жеткізушінің айтуына қарас ам, бұл шамамен 1970-80 жылдардың арасында болған оқиға екен.



Маман да, адам да қат жүз шақты түтіні бар ауылға шүйкедей қара кемпір көшіп келгенде — ешкім кет демепті. Ақкөңіл де көпшіл ауыл халқының жастар жағы — енді әжеміз болады десіп; кемпір-сампырлар шүйіркелесетін құрбы таптық десе, қуақы шалдар — кекетіп-мұқататын тағы бір қубас кемпір артық болмайды депті.

Қара кемпіріңе ауыл өмірі таныс сияқты. Келе сала қараусыз тұрған үйлердің бірін әктеп кіріп алып, жұрт жинаған жылудан келген сиыр, қой-ешкі, тауық-үндікті кәнігі ауыл адамынша бағып-қағып әкете алыпты. Әйтеуір, бірер айдан соң жергіліктілерден айырмашылығы болмай қалыпты.

Бар уайым-қайғысы — жем-шөп пен өндірістік жарыстағы орын болған ауылға, бәле үш айдан кейін келеді. Еңгезердей, елдің алдындағы тепсе темір үзетін азаматтар бірінен соң бірі төсек тартып жығылса, қариялардың есі ауысып («алжып»), дел-құлы болады да қалады. Бураны жығатын балуан жігіттерге дейін көз алдында семіп бара жатады. Кешегі тойлы ауыл бірер айда қара жамылады.

Мұндай жағдайда ауыл не істейді? Жөн-жоралғы, дін-жоралғының барлығын жасайды, бірақ ештеңе көмектеспейді. Енді ауылды қойып, белгісіз кесел осы ауылдан шыққан адамдарды да жалмай бастайды. Бірінің оқудағы баласы, бірінің қызметтегі ағасының шаруалары насырға шауып, оңбауға қарайды. Таңы да, кеші де әнмен басталатын ауыл осылайша күйреген жылы шашымның жартысы ағарып, кісі болдым дейді жеткізуші аға.

Тоқетері, жем-шөп науқанында шөпті артық бастырып, қалғанын көрші аудандарға сататын бір кездегі шіріген бай кент — сол жылы қалт-құлт еткен тақыр кедейге айналып шыға келеді. Мұндай көрсеткіш үшін басың кететін заман екен. Буыншақ-түйіншегін сайлап, осы кеткеннен шатылмай-сотталмай қайтсам жақсы деп, совхоз директоры түнделетіп аудан орталығына жолға шығады. Ауылдан отыз шақырымдай ұзаған кезде жолға әлдекім жүгіріп шығып, бастықтың машинасын тоқтатады. Қараса… бұрынғы почтальон екен…
***

Почтальон совхоз бастығын өзі тұратын жеркепеге алып барып, ауылдағы оқиғалар мен өзінің жоғалу себебін айта бастайды.

— Алғашқы күдігім әлі ешкім ауырмаған кезде-ақ пайда болды. Білесіз бе, анау қубас қара кемпірдің пенсиясы — 350 сом! Ондай пенсия тек қана дербес пенсионерде ғана болады! Енді қараңыз: кім өлетін шағында сонау қаладан, ыстық-салқын суы ағып тұрған үйін тастап, бір күн от жақпасаң қатырып тастайын ауылға келеді? Кім өзі? Мақсаты не?

Екінші күдігім. Жеңіс күніне берілетін премияны апарғам. Есігі ашық тұр екен, апеке құтты болсын деп, айғайлап тұрып кіріп барып едім, кемпір үстелден бірдеңелерді тез-тез жинаймын деп, шашып алды. Қарасам — отыз шақты біп-бірдей фото, сосын барлығы да — бір адамның суреті! Кемпір сонда маған жаман қарады, баяғы біз қарсы алатын момын кемпірдің табы да қалған жоқ. Содан кейін әлгі жайсыз оқиғалар да басталды. Кесірі тиер деп, сізге апыл-ғұпыл арыз жазып, қаладағы ағама тайып отырдым. Бірақ мазам кетіп, бей-жай жүре алмадым. Аңшылар артеліне жалданып алып, өзім осылай — ауылды сыртынан бақылап жүрмін.

— Мәссаған! — дейді сонда ауыл директоры, — енді есіме түсті! Жаздыгүндері: "үйде бір солдаттың суреті жатыр, қайдан келген өзі?" деп жүрген бір-екі адамды көргем, мән бермеппін! Сонда ол не болуы мүмкін?

***
Ауданға бармай, ауылға қайтып келген почтальон мен директор таң ата машинаның дабылымен жұртты дүрліктіріп оятады да, алаңға жиналуларын сұрайды.

Мұндай төтенше жиналыс күнде болмағасын, халық тез жиналады. Директор мен поштальон білетіндерін тәптіштеп айтып береді. Сол-ақ екен, әйелдер жағы шулап қоя береді. Бірінен соң бірі барып, үйлерінен табылған солдаттың фотосын алып келеді. Үйдегі альбомдардың бірінен түсіп қалған фото деп, мән бермепті. Байқаса, солдаттың фотосы — қабырғада ілулі фотолардың артына қыстырылып кеткен екен! Және қабырғадағы сурет кімдікі болса — сол бірден төсекке жығылатынға ұқсайды.

Ашулы халық бірден қара кемпірдің үйіне қарай беттейді. Амал не, кемпір жаяулатып тайып отырыпты дала жаққа. 3-4 күннен соң үсіп өлген күйі табылыпты ен далада.

Кейін анықталғандай, әлгі фотодағы солдат — қара кемпірдің жалғыз ұлы екен. Соғысқа осы ауылдан аттанған. Және кемпірдің өзі де осы ауылдың адамы болған екен кезінде. Бұл ауыл — соғыста бір-ақ адам қаза болған бақытымен белгілі ауыл екен. Ал қаза тапқан «бір-ақ» адам — әлгі кемпірдің ұлы екен. Құсадан әбден жынданып кеткен кемпірді бір кездері облыс орталығына алып кеткен. Кемпір одан соң есін жиып, тіпті табысты қызметте де болғанға ұқсайды. Өлген кісінің фотосымен кесел жіберу — сығандарда бар екен. Ендеше кемпірің құзғындықты қалада солардан көрген ғой. Кейін зейнетке шығады. Іші пысады, сосын «тек қана осының ұлын алған» құдай мен ауылда кеткен кегі есіне түседі. Құсасы қайта меңдейді. Кегін алған түрі шығар. Енді біз білмейміз.

Білетініміз, ауылда кемпірдің үйін өртеп, оған бүкіл ауылдағы үйлерде қабырғада ілулі тұрған фотолардың барлығы тасталғаны. Артында солдаттың фотосы бар-жоғына қарамастан. Содан-ақ салдар айығып, шаруа оңала бастапты. «Байқасаң, біздің ауылдағы үйлерде қабырғаға фото ілмейді және біреулерге альбом көрсетуге сараң, — дейді жеткізуші маған күліп, — және, қазіргілер ол хикаятты білмейді де. Жәй, балаларға фото ілуге болмайды деген тәрбие бергенбіз, солай кеткенбіз...».

Бұл оқиға* осыдан бірнеше жыл бұрын сіңілім әлі мектепке бармай тұрғанда болған еді.
Түнгі ауысымда жұмыста отырғам, ұялы телефоныма сіңілім хабарласты:
— Әпке, үйдің айналасын қап-қара киініп алған бір аға торуылдап жүрген сияқты.

Жауыр болған тақырыптардың бірі екенін білемін, бірақ сонда да өз пікірімді айтып өтейінші деп ойладым. Құдай ау, Астанаға келгелі 5 жыл ішінде не сөз естімедім, басында сұхбаттасушымның бұл пікірінің дұрыс емес екенін дәлелдеуге тырысатын едім, кейінірек бұл қарсылық, берілгісі келіп отырған жігітінің алдында тұрып "қойыңызшы" деп әлсіз қарсылық танытатын 17 жасар бойжеткеннің қылығынан аса алмай қалды. Кейін тіпті қосыла жамандайтынды шығардым :) Жө-жоқ, жек көргенімнен емес, Шымкентке бармаған, тірі Шымкенттікті тек автобустан ғана көретін бір міскіндерді подъеб жасау үшін ғана осылай дейтінмін. Рас, кейін әдет болып кетті. Сонымен,

Жоқ, ҚТ/ДТ тақырыбы бар, кей кездері өршіп-өршіп те алады. Қайбір жылдары облыста бір қазақ руларына қатысты бір үлкен стэлла ашылмақшы болыпты. Архитекторы бар, дизайнері бар дайындап алып келсе, облыс әкімінің қатысуымен (әлбетте қала әкімі, қала/облыс архитектурасы, жер комитеті т.б. құрылымдардың өкілдерінің қатысуымен) өткен бұл шараның арты дауға ұласып кетіпті. Даудың басы не дейсіз ғой?! Сол рушылдық. «Неге жоғары жақта жалайыр тұр, қоңырат неге төмен? Жаныс неге жоғарыда тұрмайды?». Осы сұрақтарды 2-3 сағат талқылап, облыс әкімі қолын бір сілтеп (әлбетте адам болмайтындарын түсінген шығар) бітейін деп тұрған жоба сол күйі салынбай қалыпты.
Өткенде Ақтөбеге бардым (айтпақшы мына пікірді естіп одмин өшіріп тастауы мүмкін постты). Не көрдім дейсіз?! Бір де бір ұлы, орта жүз руларының атақты адамдарының атымен аталған көше жоқ. Барлығы кіші жүз руларының адамдары. Ол ол ма (Ол — ол! © вайфай25), Астана қаласында Әлияның ескерткіші бар. Тура сондай Ақтөбеде де бар. Астананың әлде 10, әлде 15 жылдығына Ақтөбенің жасаған сыйлығы. Қызығы, ескерткіш артындағы стелланың Астанадағысында бүкіл қазақ бар, ал Ақтөбесіндегісінде тек кіші жүз адамдары *lol*
Құдай, рушылдық қазақ бар жердің бәрінде бар. Тек бізде Шымкентте бір кісінің айтуынша ол «ТЫМ ЖАРНАМАЛАНЫП КЕТКЕН».

Шымкенттіктердің жанды жері :) Алып қашу болған, болады, бола да береді. Оны орта ғасырлардың қалдығы дерсіз, демессіз, ұнар-ұнамас, ол өз шаруаңыз. Баяғыда қалай екенін білмеймін, біздің кезімізде қыздың еркінсіз алып қашу өте сирек жағдай болатын. Әдетте, қыз-жігіт болып жүріп, қыздың келісімімен алып қашатын. Оған әсер ететін бірнеше факторлар болуы мүмкін. Қыздың ата-анасының келісім бермеуі (материалдық жағдайының тең болмауы т.б.), шығындарды азайту үшін (құда түсіп алғанға қарағанда әлдеқайда шығыны аз), қызық үшін. Кейініректе тіпті, қыз бен жігіттің ата-аналары жолығып, әдейі пәлені күні алып қашсын деп бір-бірімен келісіп те істеп жүрді. Бұл жердегі маңызды фактор сол материалдық шығындарды азайту еді.
Бірақ, көрген қызды басып алып қаша бермейді, тіпті сол Шымкенттік қыздардың ішінен алып қашқан жерінен қайтып келген кемінде 5 қызды білемін. Ол жерде де заң бар. Ол жерде де заңнан қорқады.
Дәлелдерім қаншалықты сенімді шыққанын білмеймін, бірақ бас салып алып қашатын жағдайлар жүзден, тіпті мыңнан бір. Сендердің ойлап жүргендерің жәй ғана миф.

Жоқ, бұл миф емес. Парақорлық бар. Болғанда қандай. Жасымнан (ғылым бар деп ескермедім) спортқа жоқпын. Жек көретінмін. Мектеп кезінде дене шынықтыру сабағынан қашып кететінмін. Бірінші курсқа түскенде тағы сол д/шы алдымнан шықты. Әлбетте барғам жоқ. Бірінші сессия бітерде ағайға барып, 500 теңгемен шешіп кеткем. Саудаластым тағы ұялмай.
Бірақ парақорлық тек Шымкентте десеңдер қатты қателесесіңдер. Петропавлға соңғы барғанымда бір жігіт жаңадан машина алып жүргізіп жүргеніне 1-2 ай ғана болғанын айтып отырған. Мен барған күннен бір күн бұрын МАИ қызметкеріне ұсталып, алғашқы парасын беріпті. Ондай оқиға бүкіл Қазақстанда миллиондап саналады. Қазақстанға сіңіп кеткен. Сондықтан барлық күнәләрдің бәрін Шымкенттіктерге жауа бермесеңдер деген тілек.

Бұл енді даулы мәселе. Мәселен, қонақсыз дейік. Тұратын пәтер жалдайсыз. Біз соңғы барғанымызда тәулігіне 5000 теңгеден жалдадық. Ол жұмсартып айтқанда, люкс номерлер емес. Жақсы пәтерлерді 10-15 000-ға жалдайсыз. Былай қарасаң, Астанада да сол баға. 150 теңгенің шашлығы? Ал сол шашлықтың қаншасына тоясыз? Орташа он адамнан құралған компания бір отырғанда 40-50 дана шашлық береді. Сыра 200-300 теңгеден? Астанаға келіңіз, мен тура сол бағада сыра сататын бірнеше жерді көрсетемін :) Киім арзан? Астанада орталық базарға барыңыз, баға сол шамалас.
Біз жазда барғанымда 3-4 адам болып бір караокеге барып 20-30 000 жобасында құртып қайттық. Бұл жерде мәселе класс туралы шығар. Гламур орындар, қарапайым өлімділердің баратын орындары қай қалада да бар. Бір күнде мың доллар құртатын жер Шымкентте де толып жатыр.
Ал егер әңгіме сервисте болса, онда әңгіме басқа. Шымкенттік сервиске ештеңе жетпейді. Сіз тіпті бір бомжатникте отырсаңыз да сервис жоғары деңгейде болады. Оған мен кепілдік бере аламын.

Қазақылық болғанда әңгіме қазақ тілі туралы. Шымкент қаласы Кеңес үкіметінің көптеген қалалары секілді орыстанған қала болғанын ұмытпауымыз керек. Кеңес үкіметі кезінде, тоқсаныншы жылдары қазақтардың саны өте аз болған. Сұрапыл тоқсандарда біз 17 мөлтекауданда тұрдық. 8 подъездік үйде ары кетсе 10 қазақ жанұясы болған шығар. Кейін 2000 жылдарға қарай он шақты ғана орыс жанұясы қалды сол үйде. Бірақ, көпке дейін кеңсе тілі орысша болып келді. Қағаздар Қазақстанның барлық қалаларындағы секілді орысша жүргізілді. Ал «Кеңсе тілі қазақша болмай іс оңбайтынын» өздеріңіз де білесіздер ғой. 17 мөлтекаудан ол кезде қаланың шет жағында орналасқан. Орталыққа бара қалсам басқа қалаға түскендей болатынмын өз басым. Көше орысша сөйлейтін. Әлбетте түрі қазақтар, орысша былдырласып кетіп бара жататын.
Осы жақында ғана бір танысым барып келді. Келген соң «Неге бәрі орысша сөйлейді?»,-деді. Өйткені, өйткені (патамушта патамушта). Сондықтан, Шымкентке барып қазақша түсінбей тұрған қазақты көрсеңіз қатты таң қалмаңыз. Өз ауылыңызға барғандай барып, алдыңызда қымыз сапырып отырған әже көремін, қазақша оюланған қамзолы бар бойжеткен көремін, шаштағы шолпыны, қолдағы қамшыны көремін деп барсаңыз үмітіңіз ақталмай қалу қаупі жоғары :) Көп нәрсені күтпей ақ қойыңыз дегенім ғой :)

Өткенде ғана шыққан "Шымкент келінінің бір күнін" бейнелейтін фотореп шықты. Әлеуметтік желілерде жүздеп бөлісіп, мыңдап пікір білдірді. Мен сендерге айтайын, барлық келін ондай емес. Ибалылығын сыпырып тастап енесімен бүйірін таянып ұрсысатын, үйіне жылына 3 рет кетіп қалып «Күйеуім келіп алып кетпесе бармаймын» деп жатып алатын, бөлмесіне кіріп алып, тіпті шайды да бөлек ішетін келіндер жетіп артылады.
Ол жақта қыздар тұрмысқа ерте шығады. Көбі жиырма жасқа жетпей тұрмысқа шығып кетеді. Тіпті біздің кездерде қыздардың өздері «23-тен қалып кетсең қалғаның ғой солай»,-деп отыратын. Енді ойланыңызшы қазіргі заманда жиырма жасар қыз деген шақалақ қой әлі, еркелігі басылмаған. Уақыт өте келе 1-2 бала туған соң, қыдырғысы келеді, жастық шағында түнгі клубтарға мүлдем бармағаны есіне түседі, былайша айтқанда құтыра бастайды. Оған көнетін күйеу аз, көнетін ене тіпті аз. Ажырасу бойынша нақты қай орында екенін білмеймін, бірақ алғашқы орындарда екенін жорамалдай аламын. Біздің топта оқыған жиырма қыздың үштен бірі ажырасып кетті. Екінші әйел алған достарым да бар. Ажыраса жаздап барып тоқтаған достарым да бар. Есеппен тұрмысқа шығып, күйеуі командировкаға шығарып салып бұрынғы жігітінің қойнында жататын да әйелдер көп. Отырыстарға 3-4 жасар баласымен келіп, бойдақтардың «кеттік-кеттік» дегеніне еріп, баласымен бірге жалдамалы пәтерлерде қонып қалатындары да бар. Ондай өте көп. Көбінде маска беттерінде.
Ия, жынысаралық соғысқа дайынмын. Жабылыңдар.

Қойыңдаршы түге. КСРО кезін білмеймін. Ол кезде сабаса сабаған да шығар. Онан кейін әйелін ұрыпты дегенді көрмедім. Шымкентте 10 досым бар, екеуі бойдақ, қалғандары отбасылы. Біреуі де әйелін ұрмаған. Нұқыса ашу үстінде нұқыған шығар, бірақ көгала қойдай сабағанын естімегем де, көрмегем де. Оның үстіне заман да басқа ғой, күйеуінің үстінен ұрды деп арыз жаза салатын әйелдер де көп. Сондықтан, бұл жүзпайыздық миф деген ойдамын.

Сегізінші миф

Данияр Алан Шымкенттіктерге ұқсамайды, батыстың жігіттеріне ұқсайды дейді біразы. Хе, түбірімнен асып қайда барамын айналайындар ау *lol**lol*

Әлгі, сендердің ентерлеттеріңде бастырылу туралы алып-қашпа, әкеліп-тастама әңгімелер көп екен. Бастырылу себептері діннен бастап, физиологияға дейін ұласады. Бірден айтайын — барлығы да өтірік. Шылқыған өтірік. Әйтеуір мамаң деп барғасын, бірдеңе гәпіруі керек. Сондықтан оттай берген. Ал шындығында себеп басқада. Бірден есхертейін — дәріхерлік дипломым жоқ, арнаулы курстар оқымағам. Бірақ мен сіздерге дәрі берейін деп жатқам жоқ, сондықтан қорықпай-ақ қойыңдар, әбілдер өңшең.



Кеселдің мамамнезі

Бастырылу — ұйқы кезінде не ояу кезде дененің жансыздануы. Адамда бес сезім болса, тек көру мен есту қабілеті қалады. Ал денеңді қимылдата алмайсың. Дененің жансыздану кезінде көру қабілеті біршама жақсы сақталса, есту қабілеті нашарлайды, мысалы, сөйлеген дыбыстар — күңгірт, әлсіз естіледі, немесе филологиялық тұрғыда жер бетінде тіркелмеген тілдердің бірінде шым-шытырық сөздер легін естуіңіз мүмкін. Қызығы сол: сіз ол сөздерді түсініп жатқандай боласыз!

Физиологиялық ауырсыну белгілері жоқ. Тіпті кей тұстарда мына пәниге қарағанда рахат та көрінуі мүмкін (айталық, «мұнда» VKM -ды кездестіру ықтималдығы нөлге тең). Ал енді үрей сезімі билеуі мүмкін. Бұл енді адамның о дүния, тылсым, херуақ сияқты дүниелерді субъективті қабылдауына байланысты. Бастырылған түннен кейін өзінен өзі қорқып,
аллилуйялап жеті нан тарататын экземплярларды да біледі аффтар.

Бұл күйден шығуға әдетте сырттан болмашы тітіркендіру жеткілікті. Ноуқостың башайын басып, не енегін езіп кетсеңіз — жансыздану күйінен дереу шығады. Көңілшектік деңгейіне қарай — жай ғана рахмет дей салудан бастап, ағыл-тегіл жылап, абайсызда енегін басып кеткен аяғыңызды сүюге дейін баруы мүмкін. Айтпақшы, кейде тарс еткен қатты дыбыс та жеткілікті.

Қайталап айтамын, бұл күйден жасанды жолмен ТЕК ҚАНА СЫРТТАН ТІТІРКЕНДІРУ арқылы ғана шығуға болады. Яғни өзіңді өзің шымшып алуға, диваннан құлап кетуге Олегтенбей-ақ қойыңыз. Бұлшық еттеріңіз жұмыс істемейді. Яғни, әрекет түгілі, біреуге мені оятып жіберші деп айту да мұң. Дененің жансыздану кезеңінен тек қана табиғи жолмен шығуды күткеннен басқа амалыңыз жоқ. Ал ол бірнеше минуттарға созылуы мүмкін.

Осы жерде — менен бір қызық. Бірде бетібоқта каммент жазып, ұйқыға жатып, бес минөттен соң бастырылып қалдым. Әжесстің, «тірілгесін» мәңгіліктен келгендей болсам, сағатта — каммент жазған уақытымнан 7
минөт қана өтіпті. Ал мен таң атты деп ойлаппын.

Бастырылудың ең бір тылсым тұсы — «бірнеше рет ояну» эффектісі. Бұл өзі мынадай қызық эффект, әнасс. Бастырылып қалғаннан кейін, оянып кеткендей боласың. Бір кезде… әлі жатқаныңды сезесің! Одан кейін, енді шындап оянғандай боласың. Бірақ қуанба — бұл да алдамшы, шын мәнінде сен әлі шала-жансар жатырсың! Ал, Павловтан бастап бүкіл
физиологтардыкін өтпейтін бәкімен кесіп ала ғой!

Айтпақшы, постулат: мас кезде адам ешқашан бастырылмайды!

Алқашқы бастырылып қалуым немесе №3 емхана дәрігерлеріне лағнат

Алқаш рет бастырылып қалғанда тасым мұздап сала берген. Зәрем зәр түбіне жетіп, әрі қарай қуық бойымен дамбалға сырғып түсті. "Қарламқаш" (былайғы қаззақтарға «ақ сүйек» деген аттыкімен белгілі ойынға ұқсас) ойнағанда, түн ортасында зиратқа тығылып отыра беретін мен, анау-мынауға сенбеуші едім. Мазасы кеткен херуақтар ақыры маған қолдарын жеткізген екен деп шошыдым. Біттім дедім.

Екінші рет бастырылып қалғаным тіпті ауыр тиді. Себебі етбетімнен жатқанда бастырылып қаппын. Аид патшалығында қандай мамандықтың құлағын ұстасам деген ойлар келе бастаған кезде, таңғы беске оятуға қойылған телевизор саңқ етті. Енді шындап бұтқа жібердім.

Емханаға құстай ұштым. Сәтті пайдалана отырып, №3 емхана терапевті Қарсақбаев Т. мырзаға ланетімді жеткізгім келеді, себебі ол таусылып жылап, түндегі охуйғаны пұшайман бола айтып берген маған:
— Ааа, с кем не бывает, это в порядке вещей, иди, не парься — деді. Сукі нақ.

Атауы жоқ кесел маған серік боп, Атып жатты Жиренқопа таңдары...

Амал не, жансыздану дертімен күресте жалғыздан жалғыз қалдым. Әлбетте, Үбәк, Муңкә, Ракүшәй сияқты қандыкөйлек достарым көмектесер еді (және көмектспек те болған!), бірақ қалай?

Бастырылуды зерттеп жүріп том-том кітаптарды ақтардым. Хербетте, Донцова, апайынды әпшелі-сіңлілі Стругацкийлер, ортағасырлық инквыизицияның жын-перілермен күресі сияқты дімкәс еңбектер бірден наққа кетті. Норбеков деген аферистке де еменнің ең үлкен бұтағын қойдым. Жеке кабинеті бар психиатр-хихиатрларды бірден наққа жібердім: бейшараларға ақша төлесең — өзінің саласына қатысы жоқ мәселе бойынша да бірдеңе айтып беретін қасқалар деп естігем. Ал діндарлар — «бессімилдә!» деп айтсаң, жын қашып кетіп, оянасың деп еді.Бірақ жағың жұмыс істемесе, қайбір мантраны қарық қыласың?

Сондай күндердің бірінде Кәшәні жолықтырдым. Қуантқаны — ол тамаша стақандас ғана емес, сонымен бірге — бастырылып қалатын ауруы бар екен. Онысын естіген күннен бастап, екеуміздің ұқсас жерлерімізді аңдай бастадым. Сырт қарағанда әбүйіріміз бен қолтығымыздан басқа ұқсастық таба алмадым. Бірақ бір күні:

— Ептібайымайдтың белін атам құртты, сақ* құйғанда балшық тасытып! — деп, белін ұстап ыңыранған да, «охх!» дедім мен!

Қиагноз

Очм, құдайына қараған иудейлер, мен таптым адам неге бастырылатынын. Жезөкшелер, ну енД, өз еркімен, ол енді мысыққа да түсінікті. Ал адамдар — омыртқасы қисық болғаннан бастырылып қалады екен!

Мидан «жүр-тұр-ана қызбен жат!» деген сигналдарды жұлын денемізге — омыртқаның жамбаспен тістескен тұсындағы 32 кабельмен таратады. Кішкентайында ауыр көтеріп (Кәшә сияқты), я бірден құдай атып қисық боп туғандардың (мен сияқты) омыртқасындағы соңғы сақинасы — сол кабельдерді жаншиды!

Күндіз, яғни адам белсенді кезінде сақина үнемі қозғалыста, сондықтан кабельдердің қызметіне кедергі жоқ. Ал енді ұйқыға жатқанда сақина ұдайы жаншып тұратындықтан, денені қимылдату мұң болады. Басқаша айтқанда, бұл — ерікті түрде сал боп қалу деген сөз.

Әуелде бастырылып қалған кездерде, ояна сала омыртқам мен жамбасым астасқан тұсты уқалап көретін болдым. Ұйып тұрады әнасс, тіпті шымшысаң да ауырмайды! Эксперимент тазалығы үшін Кәшәға да айтып қойғам. Бірер күннен соң, ол да бастырылған күндері омыртқа-жамбас қорғас шекарасы ұйып тұратынын жеткізді.

Сонымен, ашетері — бастырылу омыртқаның қисық біткенінен болады. Әсіресе, сколиоз адамдар бастырылуға бейім. Тақырып өзім үшін осылай жабылды. Енді, шын дипломы бар, медицинадан Нобель сыйлығының лауреаты басқа себеп айтса да сенбейм, нақтың. Мен жаман боп жүргенде қайда қалдыңдар?!!!

Бастырылып қалу күйінен шығу амалдары

Біреу оятып жіберсе жақсы әрине. Бірақ, бастырылып қалу нарығында 25 жылдан бергі ойыншы ретінде айтайын: құрыған үміт. 25 жылда бір-ақ рет оятып жіберген екен мені, онда да жансыз жатқанымды білгеннен емес, сыраға барып келейік деп.

Тапқан жалғыз амалым — тыныс алу арқылы. Байқайсыз ба, сіз бастырылып жатқан кезде, тынысты да баяу алып жатасыз, тіпті кейде — тыныс алуды "ұмытып" кеткендей боласыз. Ендеше, мейлінше терең демала беріңіз. Денеңде қан жүгіріп жатқанын, санаңның айқындалып келе жатқанын байқайсыз. Тыныс алудың жиілі мен тереңдігін арттыра берсеңіз. бір кезде барып денеңізге жан бітіп, оянасыз. Әрі — ысылдап-пысылдап жатқан адамды біреудің оятып жіберу ықтималдығы да жоғары. Егер сіз тіпті бір жақсы амалын білсеңіз — мәрхабат, хуяна отырып тыңдауға уәде беремін.

Жаман жаңалықтар ТВ-да қаралымды, газет пен сайтта оқылымды, желімді өтімді болып тұрған заман. Рейтинг пен лайк үшін адамзаттың кей құндылықтары ұмытылып барады. Жаңалықты таратушы БАҚ редакторлары мен қарапайым қолданушылар журналистік және азаматтық жауапкершілікті сезінбеуде. Негатив ақпараттан туатын себеп пен салдарларға көз жұмылуда. Қоғамды дұрыстағымыз келсе алдымен өзімізден бастауымыз керек. Жаман жаңалықты не үшін таратпауымыз керек?

1-себеп: Депрессиялы қоғам
Үнемі жаман жаңалықтар еститін, оқитын адамдарда стресс көп болады. Ұйқысыздық пайда бола бастайды, қан айналымы нашарлайды. Мұндай адамдардың көптігі әлбетте қоғамға да әсер етеді. Нәтижесінде қоғамдық ортада, жұмыста, отбасыда кикілжің, айқай-шу, наразылық көбейеді. Бұл жалпы көңіл-күй атмосферасына үлкен әсер етеді.

2-себеп: Оқиғалар тізбегі
Бір нәрсе туралы жиі айтыла бастаған сайын сол нәрсе туралы ақпарат та көбейе береді. Ол ақпарат біреуге жаман болғанымен, біреу үшін жақсы ақпарат. Біреу үшін ол құнды инструкция, идея және өзі сияқтылардың бар екендігіне куәлік. Мысалы: зорлық, өзін өзі өлтіру, педофилдік сияқты түрлі маньяктықтар. БАҚ-та мұндай оқиғалар тәптіштеп жазылады. Бұны өз пайдасына қолданатындар бар. Жақында ғана бірінен соң бірі жалғасқан өзін өзі өртеу оқиғалары, нәрестелерді тастап кету әрекеттері осындай тізбектерден құралады.

3-себеп: Жануар түйсігінің оянуы
Жаман нәрсені қарай берген сайын адамның оған еті де үйрене бастайды, қалыпты нәрсе ретінде қабылдайды. Жалпы ғалымдардың айтуынша бір нәрсені 7 рет көргеннен кейін адам оған анормал нәрсе ретінде қарамайды екен. Сондай-ақ адамның ішінде жатқан кей түйсіктер оянады, оның қызығушылығы арта бастайды. Бірақ, мұны білдіргісі келмейтін жасырын маньяктар мұндай жаңалықтарды «Масқара, сұмдық!» бетпердесі арқылы тарата бастайды. Өзіне ұнаған нәрсені басқаларға да көрсеткісі келеді осылайша. Мұндай адамдарда психологиялық және жыныстық ауытқушылықтар бар деп айтуға болады.

Осы негізгі 3 себеп үшін жаман жаңалықтарды бөліспеңіз. Осылайша стрессіз қоғам құруға болады, жаман жаңалықтар тізбегін тоқтатуға болады, жасырын маньяктар санын азайтуға болады. Бар болғаны негатив ақпаратты бөліспеу ғана.

P.S жақында журналист Қанат Әуесбай желідегі парақшасында өзін өзі өлтіру тізбегі Вертер эффекті туралы жазды:

Америкалық социологтардың айтуынша, ақпарат құралдары суицидті жаппай жұртшылықтың қаперіне сала беріп, есіне түсіре берсе, бұл өзіне қол салу әрекеттерін одан сайын маздатып, өршітіп, ушықтырып алу қаупі жоғары. Өйткені, өмірімен қош айтысуға оқталып жүрген адам, теледидардан өзі сияқты суицид жасаған бейбақтарды көргенде өзін-өзі ақтай бастайды. Яғни, «мен ғана емес екем, мен сияқты өмірмен қоштасқысы келетін адамдар көп екен ғой» деген сияқты кереғар ойлармен өзін жұбата бастайды.

P.S.S Блогер Дінмұхамед Зиядин aka qisyq үлгілі желі қолданушысы туралы: