Астана несімен ерекшеленеді? Иә, ғажайып архитектурасымен, зәулім ғимараттарымен.


Сіз осындай күнге шағылысып жылтыраған биік ғимараттар қалайша әдемі әрі таза болып тұрады деп ойлайсыз?


Бәлкім, қолында шелегі бар ғимараттың төбесінен салбырап тұрған адамдарды байқаған боларсыз?
Олар өндірістік альпинисттер. Осы кәсіп жайлы «Maхima» клинингтік компаниясының қызметкері Элер Махмадаминовтан сұрап, әңгімелейтін боламыз.
— Өндірістік альпинисттерді қайда оқытады? Сіз қайда оқыдыңыз?
— 2000 жылдары СНГ елдерінде, тіпті Ресейде кәсіби альпинистерді оқытатын курстар жоқ еді. Көп қабатты, шыны үйлердің көптеп салынуына байланысты 2008 жылдардан бастап Қазақстанда арнайы оқыту орындары ашыла бастады. Алматыда, Щучие, Астанамызда да бар. Ал өзім басым 2002 жылы Германидағы Мюнхен қаласындағы альпинистерді оқыту орталығында 9 ай оқыдым.
— Мұндай қауіпті мамандықты таңдауыңызға не себеп болды?
— Жеке қызығушылығым. Бастапқыда тауға шығатынмын, ал қазір табыс көзі болып кетті.
— Еңбекақыңызға қанша сонда?
— Жалақымыз жақсы. Айына 120 мыңнан жоғары.
— Осы салада тәжірибеңіз қанша?
— Жалпы альпинизммен айналысқаныма 12 жыл. Бастапқыда альпинизм бойынша нұсқаушы болып істедім. Ал өндірістік альпинист болғаныма 5 жыл болды. Ресейдің Мәскеу, Санкт-Петербург, Қазан қалаларында жұмыс істедім.
— Жұмыс тәжірибеңіздегі ең биік ғимарат неше қабатты болды?
— 125 қабатты Мәскеудегі «Гранд» қонақ үйі еді. Жоғары қабаттың терезесін ауыстырдық. Сонда төменге қарағанымда жердегі адамдар кішкентай қыбырлаған жәндіктер сияқты болып көрінді.
— Ерекше тапсырыстарды орындадыңыз ба? Мысалы төбеден түсіп романтикалық құттықтау жасау сияқты.
— Иә, жаңа жылда қызықты тапсырыс болды. Бір кісі кішкентай балаларын аяз ата болып киініп, терезеден кіріп, сыйлықтарды табыс етуімді өтінді. Сөйтіп бір күн аяз ата болып, балаларды қуантып кеттім.
— Жеке тәжірибеңізден қызықты оқиғаңыз туралы айтып берсеңізші.
— Бір рет үйдің қабырғаларын бояп жүргенде 9 қабаттағы терезе ашылып, бір апа «Балам, байқа. Мә мынаны ал» деп, шәй мен кәмпит ұсынды. Әр жағынан баласы шығып, «Не істеп жатырсың, мама? Жап терезені, бөгет жасама» деп айқайлады. Осы оқиға есімде қалыпты.
— Ауа-райы сіздердің жұмыстарыңызға қаншалықты әсер етеді? Әсіресе Астананың желін ескерсек.
— Қатты жел болғанда, жаңбыр жауғанда жұмысқа шықпаймыз. Сондықтан ауа-райы болжамын қарап, бақылап жүреміз.
— Жұмыс барысында трагедиялық оқиғалар болды ма?
— Жоқ, үнемі қауіпсіздік ережелерін сақтап жүремін, оның үстіне тәжірибем де аз емес, сондықтан ондай жағдай болған жоқ.
— Қорқынышты жеңу үшін «допинг» қабылдап немесе ішімдік ішкен таныстарыңыз бар ма?
— Жоқ, өз басым ондай альпинистерді кездестірмедім.
— Биіктіктен кез-келген адам көре алмайтын қаланың әдемі көріністерін тамашалайсыздар. Осы туралы айтып берсеңіз?
— Иә, дұрыс айтасыз. Мына алып қаланы, көркем ғимараттарды биіктіктен көреміз. Ол сұлулықты сөзбен түсіндіру үшін тіл байлығым жетпейтін шығар. Таңның атқаны, күннің батқаны, көліктердің қозғалысы, жердегі адамдардың қарбалас тіршілігі, жалпы биіктіктен бақылау қызық.
— Сіздің жұмысыңыздың 3 кемшілігі мен 3 артықшылығы қандай?
— Артықшылығынан бастайын. Біріншіден, сұранысқа ие, еңбек ақысы жоғары жұмыс. Екіншіден, адреналин. Қызығушылығым болғандықтан бұдан ләззат аламын. Үшіншіден, достарыммен жиналғанда биіктіктерді бағындырғаным туралы әңгіме айтым отыру ұнайды. Ал кемшілігі — қауіпті жұмыс. Алпинистің қателік жасауға құқығы жоқ. Бір қате жіберсең не денсаулығың, не өмірің қатерге тігіледі. Осы ғана, басқа кемшілігін білмеймін.
— Кәсіби ырымдарыңыз бар ма?
— Жоқ, ондай жоқ.



Мен де драйв пен экстримді сезіну үшін 12 қабатты «Парасат» іскерлік орталығының төбесіне мініп, өрмекші адамдарша түспекке бел будым.



Қауіпсіздік техникасы туралы нұсқаумен таныстырып, екі жігіт үстіме жабдықтарды кигізе бастады.



Сонымен ең негізгі жабдық, бұттан бастап киілетін обвязка (1). Сонан соң статикалық жіп (2), басқаша канат деуге де болады. Түсетін құрылғы (спусковое устройство) (3), яғни осы арқылы жіп өтеді. Карабин (8,9), отыратын жабдық. Негізгі құрылғылар осылар. Жалпы бір өндірістік альпиниске қажетті құрылғылар жинағы 400 мың теңгеден асады.


Канат қажалып жыртылып кетпес үшін құбыршекке (шланг) кигізеді екен.


Ал статикалық жіптің өзі шатырдағы қолайлы бір жерге мықтап байланады.




Басым айналатын шығар деп қобалжығаным рас. Алайда, биіктікке шыққанда да, төмен қарай түсіп жатқанда да еш қорыққан жоқпын. Акрофобиямен ауырмайтыныма көзім жетті.



Ендігі мақсатым — парашютпен секіру.

P.S. Бұл пост алғаш рет 14.07.15 ж. «Columnist.kz» сайтында жарияланған болатын.

«Донор бол! Өмір сүруге мүмкіндік сыйла!» — атты ұранды айқайлап халыққа жеткізген студент жастар 15 желтоқсан күні концерттік бағдарламаларын қойды. Концерт барысында Жайдарман жұлдыздары ойын ойнатып, университеттің өнерлі студенттері ән шырқап, би биледі.
Жастардың өнерін тамашалауға дәрігерлер, ОҚО Жастар орталығының өкілі, үкіметтік емес ұйым мүшелері қонақ боп келді.
Қазақстан медицинасында органды транспланттау ісі басталғанына 30-дан аса жыл өтті. Республикалық трансплантациялық үйлестіру орталығы 2012 жылдан бері жұмыс істейді. Қазақстанда мұндай операцияларды алты клиника жасайды. Трансплантация көбінесе қан, жұлын, бауыр, жүрек, бүйрек ауруына шалдыққан жандарға қажет. Қазақстан денсаулық сақтау министрлігінің статистикасы көрсеткендей, қайтыс болған бір адамның органдары кезек күткен бес-алты науқастың өмірін құтқаруы мүмкін. Мемлекет мұндай операция жасауға квота бөлгенімен, қиындық донорлық органдардың тапшылығына келіп тіреледі. Қазақстанда жеті мыңға жуық адамның органын ауыстырып салу қажет.
Іс-шараның мақсаты Қазақстандағы донорлықтың пайдасы мен оны дамыту қажеттілігіне қоғамның көзін жеткізу. Донорлық көмек көрсету ісіне халықты жұмылдыру.

Шымкент қаласының медициналық жедел-жəрдем ауруханасында «Донор бол! Өмір сүруге мүмкіндік сыйла» тақырыбында кездесу өтті. Кездесудің тұсауын аталмыш емхананың бөлім жетекшісі Байтеміров Сәбит Тұрғынұлы ашып берді. Келесі кезекте осы емхананың дәрігерлері, реципиенттер және Исамиддин баба мешітінің наиб имамы адам ағзасы донорлығының маңызы туралы айтып өтті. Кездесуге келіп отырған жастар да өз пікірлерімен бөлісіп, өз туыстарының бастарынан өткен оқиғалар туралы айтып берді.

Отырыс соңында арнайы бейне баян көрсетіліп, анонимді сауалнама жүргізілді. Сауалнама қорытындысы бойынша қатысушы 50 адамның 46-сы донорлықты қолдайтындығын білдірді.

Қазақстан медицинасында органды транспланттау ісі басталғанына 30-дан аса жыл өтті. Республикалық трансплантациялық үйлестіру орталығы 2012 жылдан бері жұмыс істейді. Қазақстанда мұндай операцияларды алты клиника жасайды. Трансплантация көбінесе қан, жұлын, бауыр, жүрек, бүйрек ауруына шалдыққан жандарға қажет. Қазақстан денсаулық сақтау министрлігінің статистикасы көрсеткендей, қайтыс болған бір адамның органдары кезек күткен бес-алты науқастың өмірін құтқаруы мүмкін. Мемлекет мұндай операция жасауға квота бөлгенімен, қиындық донорлық органдардың тапшылығына келіп тіреледі. Қазақстанда жеті мыңға жуық адамның органын ауыстырып салу қажет.

Іс-шараның мақсаты Қазақстандағы донорлықтың пайдасы мен оны дамыту қажеттілігіне қоғамның көзін жеткізу. Донорлық көмек көрсету ісіне халықты жұмылдыру.

2016 жыл 15 желтоқсан күні ОҚО Денсаулық сақтау басқармасының тапсырысымен Салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығының қолдауымен Еуразиялық келісім қоры ерікті түрде адам ағзаларын қондыру (транспланттау) туралы ақпараттық науқан өткізді. Науқанның ашылу салтанаты аль-Фараби алаңында Дүниежүзілік бүйрек күнін атап өтетін қайырымдылық концертпен басталды. Шара барысында Шымкент қаласының өнерлі жастары әр түрлі стильдегі билерді билеп, әншілері әуендетті. Алаңда орналасқан сауда орталығы келушілеріне адам ағзасы донорлығы туралы ақпараттық-танымдық мəліметтер таратылып, түсіндіру жұмыстары жүргізілді.

Бір сағатқа созылған қайырымдылық концерт соңы әуеге жүрек қызыл түсті шарларды бір мезетте жіберу флеш мобымен аяқталды.

Іс-шараның мақсаты Қазақстандағы донорлықты, соның ішінде бүйрек донорлығы үшін донорлардың жетіспеушілігін насихаттау мен оны дамыту қажеттілігіне қоғамның көзін жеткізу. Донорлық көмек көрсету ісіне халықты жұмылдыру.

2016 жылдың күнтізбелі күндері аяғына таяу, ал маған «бір идея» мен соның нәтижесімен таныстырғым келіп тұр.
Бұл пост біреуді кемсіту емес, біреуді көтермелеу емес, жай ғана көз алдындағы көп байқала бермейтін бірақ атқарар жұмысы көп — гаджет, бұл — компьютер. Аудан әкімдері қандай құрылғымен жұмыс жасайды? оның бағасы қандай? аудан мен облыс халқы білсің деген мақсатта жазып отырмын. Кейбір бұқара халық әкімнің есігі емес, қабылдау бөлмесіне жақындай алмай жүреді. Ал, кеттік…

Ең қымбатты — Мойынқұм ауданы әкімі Бақытжан Балтабекұлы Нүркеновте.
Жәй ғана емес, «алмасы» бар. Ол алма бренд, атауы «аймақтың» моноблогы. Бірінші орын.


Ал, қалған әкімдердікі біркілкі «моноблогтар». Біреуінкі «ленова», «ашпи» сол секілді.


Бірақ осы тізімнен Талас ауданы мен Тараз қаласы әкімдердің «комптарын» көре алмайсыздар. Өйткені, бұл «77TV» телеарнасының «25 жылда жаңарған – Жамбыл!» тележобасынла олар — жоқ. Түзей кетейін жеке кабинеттерінде түсірілім болмаған.

П-с: Осы видеоларды көріп тыңдап шығып, өз мәселесін өз бетіне айтқан Қайрат Аскербекұлын ғана байқадым. Өз кемшілігін өзі айтып, қандай жұмыс жасау керектігін көрсетіп отыр. Сіз үшін көшбасшы әкім кім?

Осы бір топтың фанаты(eagles) болмасам да әндерін тыңдап тұрамын. Бұл пост арқылы мен 91(ninety one) тобын жақтап, немесе жамандап жатқым келмейді. Менсіз де жамандап, немесе мақтап тастаған адамдар жеткілікті. Халық арасында қатты сынға ұшыраған топтың жақында(кеше ғана) "Қалай қарайсың" әніне клиптерін көрдім.(Glaмұр для дұр филімінің саундтрегі). Негізі жақсы клип екен. Алған әсерімнің плюс жақтары көп болды. Барлығы да жаңаша. Егер "қоғам бір орында тұрмайды, әрдайым жаңашылдыққа ұмытылу керек" деп айтсам 91-дің, оның ішінде осы топтың бас продюссері Ерболат Беделханның сөзін сөйлеп тұрғандай көреді барлығы. Жақында(өткен аптада) ninety one-ның шетелде тыңдармандары пайда болыпты дегенді естіп қалғаным бар. Егер шетелде "Қазақстанда осындай топ бар екен, осыларрдың әндерін тыңдап көрейік" деп шетелдіктер қызығушылық танытып жатса бұның несі айып. Тағы бір мәрте "Қайтадан" айтам маған "Қалай қарайсың" ол жағы өз еріктеріңізде, бірақ мені жазылған постым үшін ешкім «Айыптама»-с деп үміттенемін.

Президент Нұрсұлтан Назарбаев: «2020 жылға дейін қазақ­стан­дық­тар­дың 95 пайызы мемле­кет­тік тілді игеруі керек» деп үлкен бастама көтергені ел есінде.
Бірақ алдағы 3 жыл ішінде айтулы межеге жету мүмкін бе? Түптеп келгенде бұл «Мәңгілік ел» патриоттық жоба­сы­мен де үндесетін бастама екені анық. Бұл орайда Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты директорының орынбасары Анар Мұратқызы Білім және ғылым министрінің тапсырмасымен Жиілік сөздік жасалып, баспаға дайындалып жатқанын жеткізеді. Бүгінде 6 млн 700 мыңнан астам сөз қолданыстан тұратын мәтін базасы дайындалып, шамамен 39 мыңға жуық тілдік бірліктің жиілігі анықталған. Тіл маманының айтуынша, адам жиілік сөздіктегі бастапқы сөзден 1000-сөзге дейін білсе, қазақ тілінің 70 пайызын түсіне алады.

– Президенттің мемлекет ал­ды­на қойған тілді игеруге қатысты тап­сырмасымен қатар, «Қазақстан – 2050» стратегиясында айтылған мақ­сат-мұраттарды бүкіл халық қол­дап отыр, – деп бастайды әңгі­ме­сін Анар Мұратқызы: – Елба­сы­ның, әсіресе, 2020 жылға дейін қа­зақстандықтардың 95 пайызы мем­лекеттің тілі – қазақ тілін білуі ке­рек деген сөзін бәріміз қуана қа­был­­дадық. Тіл білу – қажеттілік. Бұл межеге жету үшін нақты істер ат­қарылуы керек. Президенттің Ұлт жос­пары мен «Мәңгілік ел» пат­риот­тық платформасы – мем­лекет­тік идеологияның негізіне айналып отыр. Бұл тұрғыдан айтсақ та, қазақ тілінде сөйлейтін халықтың санын арттыру – мемлекеттік тілдің мәр­те­бесін көтеретін, оның қолданыс ая­сын кеңейтетін тапсырма ғана емес, сондай-ақ бұл – біздің еліміз­дің ел болып қалатын, болашаққа нық қа­дам басуға жол ашатын баста­ма.
Әлемде қазақ тілін ғылыми тұр­ғы­дан зерттейтін жалғыз мекеме – Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты. Мұнда іргелі және қо­лданбалы зерттеулер тұрғысынан бар­лық мамандар тек қана ғылыми ізденістермен айналысады. Сөйтіп, қа­зақ тілін түркі тілдерінің бір тар­мағы ретінде қарастырады, әлемдік лингвистикадағы синхронды және диахронды, яғни тарихи лингвис­тика тұрғысынан зерттейді.
– Егер осыншама зерттеулер жү­зеге асса, неге тіл жалпыұлттық қол­данысқа жетпей отыр? Әлі күнге дейін айтылатын мәселелер – қа­зақша дұрыс әдістемелердің жоқ­тығы, 12 жыл орыс мектебін оқыған ба­ланың қазақ тілін білмей шығуы, шен­ділер үшін қазақ тілінің амандасу мен қоштасу тіліне айналып отыр­ғандығы, тағысын тағылары...
– Бүгінде көпшілік қазақша сөй­лейді, бірақ оның сапасы жо­ғары болмай жатыр. Бұл проб­ле­ма­ны әлеуметтік тілтаным тұрғысынан қарас­тырған мамандар мәселенің ше­шімін тілдің қоғамдық беделін арт­тырумен байланыстырады, кез кел­ген тілдің корпустық дамуы оның имиджі мен беделіне тәуелді еке­ні рас.
– Яғни, қазақ тілінің беделі тө­мен дегіңіз келе ме?
– Қазақ тілінің әлеуметтік бе­де­лі тәуелсіздік алған жылдан бері бұ­рын жетпеген шыңдарына жетті. Бі­рақ әлі де оның осал тұстарын кө­теретін шаралар керек. Осыған қа­тысты тағы бір мәселені Білім жә­не ғылым министріміз Ерлан Са­ға­диев анықтап отыр. Ол қазақ ті­лін екінші тіл ретінде үйрету әдіс­темесінің әлсіз тұстарын, қоғамның сұранысына жауап бере алмай отырғанын айтып жүр. Расында да, орыс мектебінде бала он жыл бойы қазақ тілін оқиды, бірақ бітіріп шық­қан кезде неге қазақша еркін сөй­леп кетпейді? Он жыл оқыған ба­ла қоғамдық өмірдің кез келген са­ласында қазақ тілін өз мақсатына қа­рай қолдана білуі керек емес пе?
– Бұл мәселені шешу үшін сіздер не ұсынып отырсыздар?
– Жыл басынан бастап тиісті жұ­мыстар атқарып, Білім және ғы­лым министрлігі әдістемені же­тіл­діру бойынша лексикалық ми­нимум­ның негізінде тілді үйретуді ұсы­на бастады. Сөйтіп, мамыр айын­да Тәуелсіздік алған жылдан бері бірінші рет Тіл білімі институ­ты­ның табалдырығын аттаған алғаш­қы министр – Ерлан Сағадиев бо­лып, ұжымға тіл үйрету әдісте­ме­сі­нің негізі ретіндегі қазақ тілінің жиі­лік сөздігін жасау тапсырмасы бе­ріл­ді. Ол қазақ тілін оқыту әдіс­темесін жетілдіру үшін оның ғы­лы­ми лингвистикалық платф­ор­ма­сын жасақтауды алға тартты. Бұл тап­сыр­маларды Институт жыл басы­нан бері әзірлеп келе жатқан «Қазақ ті­лінің ұлттық корпусын жасау жә­не әзірлеу» жобасы аясында орын­­дауға бел буды. Тіл білімі инс­титуты түркі елдерінің ішінде алға шығып, алғашқы жиілік сөздіктерді профессор Қ.Бектаевтың жетек­ші­лі­гімен өткен ғасырдың 70-80 жыл­дары-ақ шығарған болатын, ал қа­зіргі сөздігімізді филология ғы­лым­дарының докторы, профессор Асқар Құдайбергенұлы Жұбанов­тың іргелі еңбектеріне сүйеніп жа­сап отырмыз.
Әр заманның жиілік сөздігінің өз ерекшелігі, сол уақыт кезеңіне, ор­тасына, т.б. талаптарына қарай айы­рым белгілері болады. Өзге тілді мек­теп баласына арналған қазақ ті­­лін үйрету құралдары, оқулығы тиім­­ді болуы үшін онда балаға тү­сі­нік­ті сөздердің басым қолданылуы аб­­зал. Ә деп тіл үйрене бастағанда ба­­ла кез келген емес, белсенді қазақ сө­­зін оқып үйренсе, оны күнделікті ор­тасында жиі естігендіктен, са­на­сына жеңіл сақтап алады, ал ондай сөз­дер «ауыздан шығуға» асығып тұра­ды да, баланың сөйлеп кетуіне түрт­кі болады. Әдістемешілер мен оқу­лық авторлары, оқытушылар мен мұғалімдер, бала оқытып жүр­ген ата-аналар осындай сөздерді жиі­лік сөздіктен таба алады. Мұн­дай сөздік қазіргі қазақстандық кеңіс­тікте баршаға ортақ қоғамдық өмір салаларындағы тілдік ортада жиі кездесетін сөздерден құралуы үшін осы орталардағы мәтіндер ба­засында жасалды. Мәселен, жиі­лік сөздіктің ғылыми стилінің мә­тін базасына болашақта мектепте қазақ тілінде оқытылмақ болып жатқан кей­бір пәндерге қатысты, балалар энциклопедиясының, т.б. балаларға арналған пән әдебиеттерінің мә­тін­дері алынды. Көркем әдебиет стилі бойынша балалар әдебиеті мәтін­дері, әсіресе, бала тіліне салын­ған­да­ры, балаға икемделгендері көптеп жи­налды, публицистикалық стиль бойынша балаларға арналған мер­зімді басылым мәтіндері сұрып­тал­ды. «Балапан» телеарнасындағы әр­қилы ауызша бағдарламалардың стенограммасын қағазға түсіріп алдық, бұлар сөйлеу стилі мәтін­де­рінің базасына енгізілді. Осылайша, 6 млн 700 мыңнан астам сөз қолда­ныс­тан тұратын оқу дискурсына тән, оқушы баланың күнделікті тіл­дік ортасын қамтитын тілдің 5 н­е­гізгі стиліне қатысты жиілік сөз­діктің мәтін базасы қалыптасты.
– Оның ішінде ең көп қолданы­ла­тын сөздер саны қанша?
– Сөзтізбесі 39 мыңға жуық сөз­ден тұратын жиілік сөздік жасалды. Сөз­тізбеде о баста бұдан көп сөз бол­ды, алайда оларға сараптама жа­сау барысында варваризмдер, жер­гілікті сөздер сияқты әдеби нор­маға жат қолданыстарды шығардық. Кез келген тілде негізгі мағынадан гөрі қосымша мағына үстейтін кө­мек­ші сөздер жиілігі жағынан жо­ғары болып келеді. Қазақ тілінде де «бер», «бол» сияқты көмекші етіс­тік­тердің, «мен», «және» сияқты шы­лау сөздердің жиілігі жоғары. То­лық мағыналы сөздерден «бала», «сөз», «қазақ», «адам», «ел», «жер», «тіл» сияқты сөздер жоғары жиілік­тен көрініп отыр.
– Бала үшін 39 мың сөз тым көп емес пе?
– Иә, 39 мың сөздің барлығы қа­зақ тілін екінші тіл ретінде үй­реніп жүрген балаға қажетті бол­май­ды, әрине. Соның ішіндегі бі­рін­шіден бастап бастапқы 7 мың­ға дейінгі сөз мектеп түлегінің мем­ле­кет­тік тілде сәтті коммуникация жа­сауы үшін қажет болып қалуы әб­ден мүмкін. Біз мұны танымал пе­дагог, әдіскер, тілтанушы ғалым­дар­мен және Назарбаев зияткерлік мектептері тәжірибелі мұғалім­де­рімен, еліміздің білікті ұстаздары­мен біріге анықтап жатырмыз. Бір ерек­шелігі, біздің жиілік сөздікте мә­тінді қамту пайызы деген көр­сеткіш берілген. Ол көрсеткіштің маңы­зы зор, мәселен, сөзтізбедегі бі­рін­ші сөзден бастап 32-сөзге дейін­гі сөздерді білсеңіз, онда қа­зақша мәтіннің шамамен 20 пайы­зын, ал 78-сөзге дейінгі сөздерді біл­сеңіз 30 пайызын, 166-сөзге – 40 пайы­зын, 1-ден 311-сөзге дейін біл­сеңіз, 50 пайызын түсінетініңізді осы мәтінді қамту пайызының көр­сеткіші анықтап тұрады.
– Қазір әлеуметтік желілерді бай­қасаңыз, ағылшынның 800 сөзі не­месе 1000 сөзі арқылы тілді игеру курс­тары бар. Неге бізде осындай ша­ғын сөздіктер жасалмаған?
– Мұны дұрыс айтып отырсыз. Жиі­лік сөздіктің негізінде лек­си­ка­лық минимум дайындалғалы жа­тыр. Тілтанушы ғалымдар мен пе­да­гогтердің ортақ пікірі бойынша, шамамен 3000 сөзден бастап 5000 сөздің аралығында балаға қазақ тілін игертсе, онда оның мемлекет­тік тілде сөйлеп шығуына кепіл бар. Сол сияқты Білім және ғылым ми­нистрі орыс мектебінде баланың бірін­ші сыныпта үйренген 200 сөзі мек­теп бітіргенше, оқу жүйесінде бір­неше рет қайталануы керек деген та­лапты да қойып отыр. Осылайша, жыл өткен сайын оның тілдік қоры да көбейіп отыруы керек, ондағы әр­бір сөздің қайталануы да қадаға­лануы керек, сөйтіп, түлектеріміз мемлекеттік тілде кез келген ортада еркін сөйлеуі керек.
– Байқауымызша, ағылшын ті­лін­де бірінші кезекте етістіктер мен зат есімдерге көп мән беріледі. Біз үстеу, шылау, одағай дейсіз бе, бәрін де қамтығымыз келеді. Бәлкім, тілді ағылшын тіліндей жеңіл үйрету фор­масына көшкен дұрыс шығар?
– Әрине, оқытуды сөйлем құ­ры­лысы жеңіл мәтіндерден бас­та­ған абзал. Осындай талапқа сай оқу мәтіндерін құруға көмек болсын деп, ұсынылып отырған сөздікте әр­бір сөз табының жиілігі де шы­ғарылды. Демек оқулық не оқу ма­териалын құрастырушылар, сөз­дікке сүйене отырып, ең жиі қол­данылатын зат есімді, етістікті, сын есімді, үстеуді пайдаланып оңай сөйлемдер жасай алады.
– Бұл жиілік сөздіктің басқа сөз­дік­терден қандай артықшылығы бар?
– Институтымыздың ға­лым­дары қазақ тілінің әдістемесін жақ­сар­туға сеп боламыз деген игі ниет­пен бұл іске үлкен энтузиазммен кі­рісті. Сөздікте алғаш рет омо­ним­дер ажыратылды. Жалпы, кез кел­ген сөздікте омонимдерді, яғни бір­дей айтылып не жазылатын, бі­рақ мағыналары басқа сөздерді ажырату ісі ерекше күрделі, әрі көп ең­бекті қажет етеді. Орыс тілінің жиілік сөздіктерінің өзінде бұл мә­селе толық шешімін таппаған. Оларды ажырату ісін жеңілдету, яғни автоматтандыру үшін қазақ тілі­нің ұлттық корпусын жасау ке­рек. Біз бүгінде Қазақ тілінің ұлттық корпусына бастапқы тілтанымдық белгіленім қойылған 30 миллион сөз ­қолданыстық мәтін базасын ен­гіздік. Мұның өзі де жеткіліксіз, мә­селен, орыс тілінің ұлттық кор­пусы 300 млн сөз қолданыстан әл­деқа­шан артып кетті. Соның өзінде олар омонимдерді автоматты ажы­рату мәселесін шеше алмай отыр.
Бірақ, бұған қарамастан, инс­титуттың ғалымдары, жиілік сөз­дікте сөз таптарына қарай омоним­дер­ді ажыратты. Мысалы, «мен» де­ген шылау, сол сияқты «мен» де­ген есімдік бар. Яғни, сөздікте «мен» сөзі шылау және есімдік ре­тінде неше рет қолданылғаны бөлек көр­сетіліп тұр. Сөйтіп, бұл жиілік сөздіктегі мәліметтердің дұрыстық дең­гейі бұрынғы сөздіктерге жо­ғары. Екіншіден, сөздіктің түрлі нұс­қалары ұсынылды. Мәселен, әліп­билік-жиіліктік (сөздер әліпби бойынша тұрады) сөздіктен тұ­тынушы қажетті сөзді оңай таба қоя­ды. Жиіліктік-әліпбилік сөз­дік­те сөздер жиілігі бойынша орнала­сады, яғни ең жиіден ең сирек қол­даныс ретімен беріледі. Сол сияқ­ты қазақ тілінің барлық негізгі стильдері бойынша сөздердің жиі­лігі көрсетілді. Мәселен, ғылыми стильде «қара» деген етістік көбірек қол­данылады, ал көркем әдебиет сти­лінде «қара» сөзінің сын есімді омонимінің жиірек қолданылаты-ны бел­гілі болды. Тағы бір ар­тық­шы­лы­ғы, әрбір сөз табы бойынша жиі­лік бөлек берілді. Жоғарыда өзіңіз де ағылшын тілінде сөз тапта­ры­на қарай жіктеп, зат есім мен қи­­мылды білдіретін етістікті бірін­ші кезекте үйрететінін айттыңыз. Сол тұрғыдан оқулық құрастыру­шы­­ларға жеңіл болу үшін жиілік сөз­дікті әрбір сөз табы бойынша да алып шықтық.
– Бұл сөздік қашан шығып, әдіс­те­мелерде қолданылады?
– Бұл тіл үйрету әдістемесін жақ­сартудың мықты базасы бол­мақ. Жалпы, жиілік сөздікке қатыс­ты жұмыстардың барлығы аяқтал­ды. Қазір сараптамадан өтіп жатыр. Бұйыртса, алдағы уақытта оны ре­дак­торлық жұмысқа беріп, басы­лым­ға дайындаймыз.
Жалпы, кез келген пәннен оқу­лық жазғанда авторлардың жиілік сөздікке жүгінгені жөн болады. Екін­шіден, жиілік сөздік қазақ тілі­нің курстарын оқытатын жоғары оқу орындарының оқытушыларына керек. Қоғамдық-гуманитарлық ғы­лымның түрлі саласының зерт­теу­шілері үшін де қажет. Бұл – тілі­міздің қазіргі даму деңгейін, бет-бейнесін көрсететін сөздік. Сая­сат­керлер үшін де таптырмайтын құрал дер ем. Егер сіз халыққа сөзім жет­­сін десеңіз, онда жиі қолданы­л­а­тын сөздерден сөз құрауыңыз қа­­жет.
– Әңгімеңізге рақмет!
(сұхбатты aikyn.kz үшін дайындаған журналист Камшат Тасболат)

Өз үйімде кеңге салып арқаны,
Босаңсыған қуатымда артады.
Кей нәрсеге ызалансам куінсем,
Өз үйімде бәрі соның тарқады.

Өз үйімде өлең төсек жайғассам,
Тәтті ұйықтаймын кірпіктерім айқасса.
Кісі үйінде ілінбейді көзімде,
Еске түсіп бастан кешкен қай қайда

Қайран меніқ қадірі жоқ өз үйім,
Ыстығыңа күиіп суығыңа төзеиін.
Босағадан аяқ шығып жатсада,
Депті қазақ, -«Кең сарайдай боз үйім».

Өз үйім ол Ұлы Отанның макеті,
Айтыңдаршы барма мұның қатесі.
Отаныңды өз үйіңдей сүйе біл,
Ал Азамат сол үйіңнің әкесі.

Насыреддин Қожырбайұлы

Ақ сүтіменен анамның,
Бойыма сіңген ізгілік.
Осынау жасқа келгенше,
Көрсетпей өстім түз қылық.

Жастайымнан білемін,
Отан деп соққан жүрегім.
Отаным менің отбасым,
Отаным мәңгі тірегім.

Отаным менің ордалым
Отаным менің орманым.
Отаным менің кең далам,
Отаным менің қорғаным.

Отаным менің ардағым,
Отаным менің арманым.
Тапжылмас темір қазықтай,
Отаным бағыт бағдарым.

Отаным, Қазақ бір ұғым,
Соны ұғып өскен мен ұлың.
Қазағым мәңгі жасай бер,
Бостандық болсын тұғырың.

Қазағым менің қас тұрғың,
Бөлтірігі қасқырдың.
Азаттықтың жолында,
Белестерден астың мың,

Құшақ жайып досыңа,
Ішіңді бермей қасыңа.
Елім деп келген бауырға,
Шапағыңды шаштың мың.