Көкжиектен — көкжиекке
Аспан отқа оранған.
Сол бір жалын-безбүйректе,
Арман, үміт жоғалған…

Бірақ кетсең сен ұйқыға,
Періште сен үшін де
Келіп, сүртер көз жасыңды,
Жымисын деп түсінде.

Июль айының тасында Порше мен Адерс шұғыл түрде Куммерсдорфқа жетіңдер нақ деген бұйрық алды. Тура машинаның алдында оларды майданнан жарты сағатқа келген Гудериан күтіп алды да, әлдебір ангарға апарды.

– Ал, мырзалар мынаған не айтасыңдар ептібайымайдтар? – Гейнцтің дауысы сондай бір, әлгі екеуіне жағымды естілді. — Donnerwetter!(шешессс) – Адерстің көті шарасынан шықты, Порше тасын ұстап отыра кетті. Ангардың қақ ортасында сауытталған, шынжыртабаны жоқ, ай бедерін ұқсататын қақталған темір құбыжық тұрды. – Бұл не нақ? – Поршенің құмыққан үні зорға шықты. — Бұл ма? – Гудерианның дауысы тіпті балдай еді. – О-о-о, бұл өте қызық зат епті. Бұл орыс танкісі. Оны 6-дивизияның жартысы атқылады, ал ол оның жанармайы таусылғанда ғана бірақ тоқтады лібәдтың. Леебтың аузынан сөз шықпай, тасы алқымына келіп, қояншығы ұстап кетті…

Ал ендеше керек болса!!! Ангардағы температура он градусқа күрт түсіп кетті. Адерс көзінің қиығымен Манштейнді іздеді… әзірде ғана тілінен бал тамып тұрған Гудерианды Шпеер мен Тодт әзер ұстады. Ол жұлқынып шығып айқайға басты: — Arsch mit Ohren!!!(Бұтақбастар) Бұл Bierfickeren(тура аудармасы – сыра сіккірлер ) төрт жыл бойы шынжыр табанды тыштырма істейд де, оны майпаздап ауыр танкі деп атайды лібәдтар! Mit solchen Arschlocher werde ich bald fertig!.(бұл сопақбастардың түбіне жетем жақында) Тодт сукі, жібернақ мен олардың arsch(көтін) айырам! Неміс халқы аса мәртебелі фюрердің тасшылығымен… Осы сөздер айтылып жатқанда Тодт пен Шпеер «Хайль Гитлер» деп тікесінен тұра қалып Гудерианды жіберіп алды, ол әлгі қайғы конструкторларды біраз жәукемдеп алды. Біраз тепкілеп сілесі қатқан ол бешпетін жөндеп былай деді: Arschlochen(Бұтақбастар) былай нақ. Орыс танкісін көрдіңдер. Егер менің қырандарымда дәл сондай жарты жылдың ішінде тура сондай танк болмаса, мен екеуіңнің де тастарды жұлып көздеріңнің орнына салам лібәдтар. Егер жасай алмасаңдар Гимлерге екеуің де жасырын жөйт екендеріңді айтам нақ!

Тап осы охуйғадан кейін кеңес жауынхерлері атын естігенде, бұтына жіберетін әйгілі «Tiger» ауыр неміс танкісі екінші дүниежүзілік соғыс есігін теуіп кірді.

Келесі жазбамызда бу темір тажалдың техникалық мүміндіктертін егжей тегжейлі қарастырамыз. Нақтың.

Жүзуді өзім енді үйреніп жүрмін. Қыздар мен апашкалар емін-еркін жүзіп жүргенде, бассейннің бір бұрышында жігіт басыммен тұрып бақылаған ұяттау екен. Нәзік жандардан көмек сұрағанша, «бассейнге батып кетті» деген атақ артық қо.  Кей құрдас-бғаттардан сұрасаң "қалай үйрендің" деп, «бізді кезінде үлкендер өзен-көл ортасына лақтырып, кейін өзің шығып ал деп құтқармаған» дегенді айтады. Ойлап қоям: «неге мен де кезінде үлкендерге суға өзімді лақтыртпағанмын» деп, жан тәтті болса өзім жағаға шығып алатындай. Бірақ екінші жағынан ойласаң, жағдай менімен басқаша аяқталғанда бұл сұрақ мүлдем қозғалмас та еді.) Өйткені суға бату фактілері қай кезде де көп болған. Білгенім, жүзуді үйрену оңай шаруа емес екен, жүзбес бұрын қол-аяқтарыңды, иығыңды, мойныңды шынықтырып, бассейн астына қайта-қайта түсіп деміңді ретке келтірген жөн. Одан кейін терең дем алып, суды мұрынға жібермеу тәсілін игеру қажет. Жүзуді кештеу және өздігінен үйреніп жүргендерге бассейннен бастаған дұрыс, өйткені олар үшін суда горизонталь позицияда болу қорқынышты. Ол үшін екі қолыңмен бассейн шетін ұстап, екі аяғыңды судың бетіне шығару керек. Содан соң терең дем алып, басыңды су астына төмен түсіріп, қолыңды жаймен жіберу қажет. Осылайша сіз суды, жалпы судың тығыздығын сезесіз. Ал тығыздық сізді батырмай судың бетінде ұстайды. Өзіңізді батып баратқандай сезінсеңіз, аяқтарыңызды түбіне тигізіп, серіппе секілді итеріліп су бетіне вертикаль позицияда қайта шығасыз. Бұл әсіресе бойы аласа адамдарға қатысты. Бірақ бұнымен шаруа бітпейді, денеңізді «бір шетінен ұстап қағылатын кілемшедей» қозғалта білу керексіз. Ол үшін икем, тәжірибе және әрине уақыт қажет. Ал арнайы резеңке бас киім мен жүзуге арналған көзілдірік құлаққа су кетуден және судың көз алмасын қысудан сақтайды. Ал аяқ башпайларыңыздың тартылып қалатын әдеті болса, суда көп болмаған дұрыс. Ең бастысы су түбіне ыңғайсыз позициямен түсіп кетсеңіз, үрейге жол бермей, алған деміңізді бірден шығарып алмаған жөн. Әзірге өз басыма аяқ-қолдарымды жиі әрі бір мезетте қозғалту күрделі боп тұр. Осындайда жүзу білмесе де, әлемді шарлайтын теңіз саяхатшыларына таң қаласын…

«Егер қыз болса, шашын бір талдап жұламын. Жігіт болса, тұмсығынан бір перемін» дедім ішімнен. «Халық банкіндемін». Кезек келіп болмайды. 203-тің алдында екі адам ғана бар деген, жарты сағат болды әлі күтіп тұрмын…

***

Америкадан келсем, банк карточкаларымды жарамсыз қылып тастапты. Карточкамда Алматыда бір ай күн көруге жарайтын ақшам бар еді. Өз ақшамды алу үшін банкке бардым. «Карточканы іске қосу үшін ақша төлейсіз, екі апта күтесіз» дейді (бұл арада банк қызметкерінің маған қазақша жауап бермей, біраз қырылысқанымды, банк охранигінің есіктің аузында кезек күтіп тұрған маған зілді дауысымен әрі тұр дегені, сарылып күткен кезектер хикаясын өткізіп жіберейін). Мақұл. Төледім. Күттім. Мерзімді күні барсам, карточка дайын емес. «Жұмыс орныңыздан справка керек» дейді. Мақұл. Справкасын апарып бердік. Екі аптадан соң, карточкамды алдым.

Біраз уақыт бұрын ютубтан кездейсоқ мына әндерге тап болдым ұнап қалды. Қазақтың домбырасына жетер аспап жоққой, оның тілін тауып құлағында ойнайтын адамдарға қызығамын. Арасында өзімде домбыраны дыңылдатып қоям бірақ дәл мыналардай ойнай алмайм.

Әлем чемпионатына баратын құрамалар тізімі анықталғаннан соң, ел назары осы сенбіде басталатын Еуропа біріншіліктеріне ауғаны рас. «Фифа вирусы» деп аталатын ресми расталмаған ауру түрі осы жолы көп командаға кесірін тигізбей кетпеді. Мысал ретінде, мадридтік Реал сапынан Хедира, Варан, Ди Мария мен Коентрау секілді негізгі құрам ойыншылары жарақат алып тынды. Бір ғана Хедираның жарақаты не тұрады десеңізші, қайдағы жолдастық кездесу үшін Бразилияға бара алмау қаупі төніп отыр.

Демалыс уақытын пайдаланып, үйге қажетті заттарды алып, қайтып келе жатырмын. Біз тұратын шағын ауданның үйлерінің арасынан бір жігіт маған қарсы келе жатты. Бір қарағаннан-ақ түрін шырамыттым. Мешітте жұма намазынан, бір-екі мәрте аялдамадан көрген болатынмын. Орта бойлы, жасы менімен қатарлас, (яғни 22-25 жас аралығы) ақ құба өңді, қыр мұрын, жұқа ерін, иегінде ретсіз өскен шошақ сақал, жағы мен құлақ шеке аралығында алағат шыққан мақта егістігі сияқты әр-әр жерге орналасқан жарасымсыз қыл өсінділері, көйлегінің жеңі ұзын, шалбарының балағы тобық үстінен шолақ (қысқа балақ) / «балағының ұзындығы тобығынан төмен болғандар тозақылық» деген хадисті санасына мықтап сіңірген болуы керек/ киініп алған. Қабағы жадыраңқы, көңіл-күйі жоғары екені байқалады. Жүзіне қарап, жәннәтпен сүйіншілегендей бақытты, нұрды көресің. Сол бір сәттік бейне, көз алдыма «бақытты саляфи» көрінісін қайта оралта берді.
«Бақытты саляфи» бейнесін «біреулер» байқауы мүмкін, біреулер жиренуі мүмкін. Қазіргі таңда көшедегі адамға сырт бейнесі, киім киіс, жүріс-тұрысына қарап баға беру басым. Әлгіндей адамды сырттай көрген бәзбіреулер «мына бақабист мәз ғой» деуі мүмкін.
Өкінішке орай, қазіргі қоғамда қазақтың ұлттық дүниетаным, құндылықтарына қайшы, түрлі санаттағы адами мүшелер толығып келе жатыр. Кейбірі шошына қараса, кейбірі «еее, пайғамбарымыздың (с.а.с.) сүннеті дейді ғой, оның несіне таңғаласың» деген немқұрайды пікірі де естіліп қалып жатыр.
Жаһандану дәуірінде орта жолды ұстанатын мүшелердің санын арттыру мүддесі тұрғанда (орта жол – менің ойымша заманауи ғылыми технология жетістіктерін бойына сіңірген, ұлттық дүниетаным, құндылықты бойына қалыптастырған тұлға) ортодоксальді мұсылмандық бағытқа жетелейтін, өткен тарихты білмек тұрмақ мақұрым қалған, өздерін ғана үмбет санайтын, қысқа ойлы (қысқа балақты) маргинал топтардың саны артып келеді. Сонымен бірге, азғындықтың шегінен шығып, рухани құлдырауға ұшыраған біржыныстылардың жанұялық қарым-қатынасы, үлкенді сыйлаған ұлттық тәрбиенің орнына, бесіктен белі шықпай жатып өзінікі ғана дұрыс дейтін «өзімшіл» бетпақтар қалыптасып, тамыр жайлап келеді.
Тәуелсіздік алған алғашқы жылдары идеологиялық салада хаос болғанымен, экономикалық жағдайдың тұрақталып, идеологияға баса көңіл аударғанымызбен, тез арада оңалып кететін өзгерістерді байқай алмай келеміз.
Нарықтық қатынаста қаржы басты рөл ойнайтындығын халық қашан түсініп қойған. Қаржы қайда болса, халық та соған үйір болып келеді. Қаржы жолында алдау, арбау, зорлау, озбырлық, өктемдік бәрі-бәрі орын алып отыр, бірақ оған тосқауыл болуға халық болып бірге қарсы күресуге бірлік жетіспей жатыр.
Нарықтық қатынаста мәселені шешуге мемлекеттік фактор емес, адами фактор маңызды рөл ойнайтынын толық түсінген жоқ қоғам. Қарапайым халық ертеңгі күнге ертегідегі батырдың құбыжықты жеңетіндей сенімі бар сияқты көрінеді. Ал, реалистік көзбен қарағанда болашақтағы бағындырылуы тиіс белестер идеологияда айқындалмаған. Қазіргі қоғамдық саладағы үдерістерге көз жүгіртіп қарасақ, қоғамдық сана қалыптасу кезеңін бастан кешіруде. Нақтысын айтқанда қазақтың қазақи болашағына жаны ашитын азаматтардың көтеріп жүрген ұсыныс, пікірлері барша қоғамдық сананы жаулап ала алған жоқ.
Қалыптастыру үшін белсеніп жатқан күштің жұмысы «үлкен механизммен» біте-қайнасып, «ішкі механизмнің» негізгі бөлшегіне айнала алса, қазақтың болашағының айқындығын шамалауға болады.
Қоғамдық пікірді туындатып, ұлттық санамызда қайта жаңғыру процесі тоқтаусыз жүріп жатыр. Бастауы анықталған нәрсенің салдарымен жүргізіліп жатқан идеологиялық күрестің нәтижесін күтіп, халықтың оянуы тиіс санасы, немқұрайдылыққа салынып кетуінің алдында тұр. Күнделікті тіршілікте көріп жүрген көзге оғаш көріністер «дұрысқа» айналып кетуі, зардабын әкелуі мүмкін.
Бұл жағдайда халық мемлекеттік орындау процесін күтпей-ақ, сауатты амалмен белсенділік танытып, қол қусырмағаны дұрыс.
Уақтылы ұйықтауға міндетті бір жаратылысты «неліктен, тағы да саляфизм мәселесі» мазалауы тиіс?

Бразилияда өтетін әлем чемпионатына баратын 32 құрама анықталды. Енді қызық болатыны, әрине, жеребе, Жеребе тарту рәсімі 6 желтоқсан күні Бразиляның Мата-ди-Сан-Жуан қаласында өтеді дейді ресми ақпарат көздері. Жолдама алған 32 құрама 8 топқа бөлінетін болады, жеребенің жолдас немесе жолдас болмауын анықтайтын ең қызықты сәт.

Хард-әдебиет бөлімін Қажығұмар атамыздың көп қуанта бермейтіні рас. Ол заңды да: заңсыз кәсіпкерлікпен айналысқаны үшін алты айлық абақтыдан шыққаны осы. Келе сала редакцияны жағалады десеңіз де оңбай қателесесіз. Көшеден кездестіріп қалып, өзіміз қолқаладық. Алдын кес-кестеп, «жеті ай жатып дым жазбады дегенге сенбейміз! Қаламныңнан тәбәрік беріп кет!» деп, ізінен қалмадық. Ақыры Киселев пен Есет батырдың қиылысына бұрыла бергенде, «мә, атаукерелеріңді!» деп, бір тілім қағазды лақтырып кетті. Ашып қарап,«Толқудамыз. Қобалжудамыз. Қызылдар қаһарға мінді. Бестікке жылуды көбейтіңдер. Таз Ермек.» дегенді оқып, түк түсінбедік. Сүйткенше Қажығұмар атамыз кері жүгіріп келіп, бұл қағазды тартып алып, басқасын беріп, қайта кетіп қалды. Ал біз тап сол жерде-ақ жариялап жіберуді жүн көрдік. Шешесстің.

---

Не айтатыны бар, өткен ғасырдан бері түз баласы боп кеттік. Ойылда бастауыштан өтіп, шетінен қырып келе жатыр едім, ортаңғы ұлды қос рәдителдің ешқайсысы зәру көрмей, 10 жасымда қалаға оқуға аттандырып жіберді.
Түскен жерім дарынды балалар мектеп-интернаты деп аталады. Кәдімгідей емтиханмен қабылданған пысықтардың қатарынанбыз. Жыл он екі ай — үш қабатты, ескі, бірақ сыры кетсе де сыны кетпеген ғимараттамыз. Өтірік айтам, жыл он екі ай емес, оқу жылы бойына. Интернат — қызыл сары, тіпті оранжды сырланған, оның өзі ескіріп, кей тұсының кірпіші көрініп жатыр. Жергілікті атқамінер шпаналар фасадын одан әрі сорлатып кететіні бар. Бұл жатақханамыздан 100 метрде мектеп тұр, ол да бояушы, бояушы дегенге орай, сәбіз түстес қып сырланған. Ғимараттың ескі екеніне, Екінші Дүниежүзілік соғыста атқыштар бригадасының штабы болғанына мемлекеттің мұртын балта шаппайды. Мұрты жоқ, одан бөлек саяси тұтқындар салудайын салған екен ғимаратты, әлі 100 жыл қызмет қылатын сияқты.