Ескерту: Мен бұл репортажды Астанаға қоныс аудармай тұрғанда жазған болатынмын, тек жарияланбаған ешқайда… Сонымен, осы жұмыс істеп тұрған орталықтарға өзім бардым. Жеңіл жүрісті жолмен табыс табатын қыздармен пікірлеспестен бұрын, менде үнемі «олар, неліктен мұндай жолға барады?» деген көкейімде сауал болды. Сөйлескеннен кейін оларды кінәлай кетуден бұрын бұл жолға итермелейтін салдар мен себеп бар екенін ұқтым. Сосын бұл қыздардан алақандай пікірді алуым оңайға түспегені рас. Және қандай жолмен пікір алғанымды ашып айтпауды жөн санап отырмын. Себебі, керекинфода бұдан әріректе жарияланған бір жазбамды жеке өміріммен байланыстырып, сыртымнан әңгіме қылғандарды естіп, ренжігендей болғаным бар. Сол себепті кей жерлерін күңгірттеу етіп тастап кетіп, тек артық пікірімді тықпаламастан айтылар ойды маман ауызынан естігендеріңізді құп көрдім… Мархаббат, ендеше...

<img
Әлеуметтанушы уәжі


«Жезөкшелік – жастарды құндылық-моральдық тұрғыдан тәрбиелей алмауымыздан» дейді әлеуметтанушы. Алайда студент қыздар мұндай жолға әлеуметтік теңсіздіктің кесірінен баратындарын айтады.

«Қыз-келіншектерді мұндай жолға түсуге итермелейтін нәрсе – ол салыстырмалы түрде оңай жолмен жақсы ақша табу мүмкіндігі. Макродеңгейде бұл құбылыс елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайына байланысты десек те, негізгі себебі соңғы 20 жылда біздің құндылықтық-моральдық тұрғыдан жастарды бейімдей алмауымыздан туындап отыр. Яғни құндылықтық дағдарысымыздың деңгейінің көрсеткіші» дейді әлеуметтанушы Серік Бейсенбайұлы.

Алайда Алматыдағы «Paradise», «Золотой Дракон» сынды ойын-сауық орталықтарында жұмыс істейтін студент қыздар жезөкшелікпен айналысып, қосымша ақы табуға мәжбүр болуының негізгі себебі қаржылық тапшылық екендігін айтады. Өздерін официант-аниматор деп атайтын олар тек Кореядан, Жапониядан, Қытайдан келген шет елдік азаматтарға қызмет көрсетеді. Бір кеште қызмет көрсету ақысы айтуларынша 300 бен 500 доллардан кем емес. Жұмыс уақыты кешкі жетіден түнгі бір сағат шамасы аралығы. Олар жылу батареялары істен шыққан караокенің жертөлесінде қонақтардың келуін күтеді. Караокеге көңіл көтеруге келген қонақтар алдына қаздай тізілген қыздардың арасынан келушілер көңіліне жаққанын таңдап алады. Әлгі «шекесінен шертіп жүріп таңдап алу» деген нақ осындайда айтылса керек.

Мұнда жұмыс істейтін жасы отызға жетпеген қыз-келіншектердің жарымы студент, біразы отбасынан ажырасқан балалы әйелдер. Официант-аниматор қыздар өздерін әр түрлі шет елдік лақап есімдермен атайды.

Кәсіби маман сөйлесе


Алматыдағы ірі караоке орталығының бірінде жұмыс істеп келе жатқанына жеті жыл болған Алина С. Асфендияров атындағы медицина университетінің студенті. Жұмысым сабақ үлгеріміме кері әсер етпейді дейді ол.

«Сабақтан да қалмаймын, ақшам да бар. Тіпті осы шет елдік клиенттерімнің арқасында тіл үйрену үшін Америкадағы жазғы тіл үйрету мектебінде оқып келдім былтыр. Дубайда дем алып келдім. Өзіме ұнайды. Машинам да бар. Бастысы келісті фигураң мен әдемі түрің болса бәрі сенікі. Бұл караокені екі жылдай болды полициялар мазаламайды. Соған қарағанда мықты «крыша» тапқан болу керек біздің бастық. Бұл жерде қорқынышты ештеңе жоқ. Ұжым болып жұмыс істейміз. Әртүрлі мерекелерде бастығымыз қыздарға сыйлық береді. Осындай кішкене көңіл бөлгенінің өзі қуаныш» дейді Алина. Ол жеті жылдың ішінде талай рет полицияларға ұсталған. Бірақ оларға да тілегені мен сұраған ақшасын берсең оңай босатып жіберетіндігін айтады.

Ал мұнда екі жылдық стажы бар Хабиби Абылайхан атындағы әлем тілдері университетінің төртінші курс студенті. Ол жақында тұрмысқа шықсам, бұл жұмысымды біржолата тастаймын дейді.

«Әкем мен шешем кішкентайымда ажырасып кеткен. Өзім ақылы бөлімде оқимын, өзім төлеймін. Мен біреудің ақшасын ұрлап жатқан жоқпын ғой. Өз күшіммен ақша тауып жүрмін. Сондықтан менің өмірімнен хабары жоқ біреудің маған сын, ескертпе айтуына еш қақысы жоқ. Сосын мұндағы шет елдіктер жергілікті қазақстандықтардан көп төлейді. Қазақстандықтар келмейді де. Бізге Кореядан «Samsung» компаниясының бастықтары келеді. Басқада шет елдік мықты компаниялардың қызметкерлері жиі келіп тұрады. Бірақ жаңадан жұмыс істеуге келген қыздарға бас тартуларын айтамын. Себебі бір сағат жезөкше болып істесең, мәңгілік жезөкше болып кеткенің» дейді.

Хабибидің жақын құрбысы Зара ҚазЭУ-нің 3 курс студенті. Олар Талдықорғанда мектепте бірге оқыпты. Зараның айтуынша бұл жерде тұрмыстық қиындықтарды басынан кешкендер жұмыс істейді екен.

«Жеке өзімді айтар болсам, оқуымның ақшасы, квартирамның ай сайынғы төлемі, өмір сүруіме керек ақшамен ата-анам қамтамасыз ете алмайды. Өздерінің кредитін төлей алмай отыр. Үйіме ай сайын елу мың тг жіберіп тұрамын.Біреу ерігіп мұнда жұмыс істемейді. Еріккендер істей алмай екі күннен соң кетіп жатады. Күндіз жарты ставкамен мамандығым бойынша бухгалтер болып жұмыс істеймін. Кешке осы жұмыстамын. Әрине қиын, бірақ уақыт өте келе үйреніп кетесің» дегенді айтады.

Психолог уәжі


Психолог Бақыт Дастанқызы мұндай жолмен қосымша ақы табуға мәжбүр студент қыздардың бұл жолға келуінің әр түрлі себептері бар дейді. Мысалы, отбасы жағдайының дұрыс болмауы, материалдық жағынан қиындық көруі, жеке факторлар, ортасындағы адамдардан алдануы, жігіттерге қатысты алданып қалуы, ауылдан келген қыздардың қалада жүргенде өз орындарын таба алмай қиналған кездегі оңай жолды іздеуі немесе алданып қалуы және т.б. факторлар әсер ететіндігін айтады.

Психолог Бақыт Дастанқызының ойынша, «студент қыздардың жезөкшелікпен айналысуының негізгі себебі осы жолда жүрген тұлғаның жеке мінезінен немесе оның тәуелділігі есебінен, замандастарымен қарым-қатынасының күрделігінен, білімде, карьералық өсуде талпыныстың жоқтығынан. Сондай-ақ, материалдық және тағы басқа қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында осы жолға түсуі мүмкін. Бізде қазір материалдық құндылық бірінші орынға шығып кеткендіктен, рухани құндылықтар екінші орынға қалып жатады».

«Ол қыздарға неліктен мұндай жолға түсуіне қатысты, қалай азайту керкетігі жайлы жалпылама ештеңе айта алмаймыз. Психологтар индивидуалды ерекшеліктеріне қарай отырып, әр қайсысын жеке тұлға ретінде тыңдап, мәселелерімен таныса отырып қана көмек қолын соза аламыз» дейді психолог.

ІІД-нің айтуынша 2014 жылы қаңтар айында Алматы қаласында жеңгетайлық ісі бойынша сегіз факт тіркелген, оның төртеуі қылмыстық іс негізінде танылып, сотқа жолданса, 2013 жылы 65 іс тіркеліп, 19-ы қылмыстық әрекет болып танылған.

P.S: Суық жертөледе топтанған қыздар әңгіме айтып отырды. Сонда әрқайсысы өз армандарын ортаға салды. Біреуі тұрмыс құрғым келеді дейді, біреуі шет елге кеткім келеді дейді. Сонда тұрып ішіндегі біреуінің айтқаны ғой:
Мен аристократтардың арасында осы жұмысымды істегім келеді, күшті ғой.


***Өзiм түсiрген суреттерiм дәл қазiр қолымда болмағандықтан репортажға көркемдiк мақсатта немiс көркем суретшiсi Отто Дикс шығармалары пайдаланылды. Суретшiнiң туындылары жалпыадамзаттық құндылықтар мен әлеуметтiк маңызы бар тақырыптарды бейнелеуiмен ерекшеленедi. Бiрiншi картина «Проститутки» деп аталса, екiншi картина «Светские дамы», «Люди» атты суреттерi.

Ая Өмiртай

Тауықтар өзі сонша тақуа бола бермейді ғой.

Керекинфолық юзер осы сұрақты ұлттық гумилев ауласында жүрген бірер адамға қойған болатын.

Toyota Corolla алғашқы әсер
Бірден айтайын, енді қайтып тура осы бағада, осы жағдаймен, осы жылдың Corolla-сын ала қал десе, бас тартатын едім. Көліктің жағдайы: 2010 жылғы, Алматыға осы жылдың шілдесінде келген, келгелі көз алдымда, досым айдаған, почти жаңа көліктің жағдайы. Қазір екінші деңгейлі автонарықтан көлік алуға қорқасың. Сырттан «свежий» кірмегелі көп болды. Мұнда жүргеннің ұрылып-соғылмағаны, моторы май жемейтіні аз. Ұрыныманы ба дейсің. Сосын өзің білетін көлікті аңдисың. Досым сатамын дегелі жабыстым. Осы жексенбі күні алып, дүйсенбі жұмысқа айдап шықтым. Күні бойы автотұрақта тұрды. Кешкісін келіншегімді алып кетуге 31 арнаға барғам. Оталмай сол жерге қалдырып, үйге таксимен кеттім. Енді алмаймын деудің бір себебі осы.
Әлі көлікті толық сезініп үлгерген жоқпын. Бірақ, бірінші әсер: ешқандай комфортты сезіне алмадым, жүрісі ұшқалақтау, еркін 1100-бен басуға тым әлсіздеу сияқты елестейді, металлы жұқа, сәл бассаң майысады, ходовкасы да әлсіз сияқты көрінді, өзіңді сенімді сезіне алмайсың, кәдімгі Лададан айырмашылығы аз, бірақ аты танымал бренд болғаны үшін өтіп жүрген сияқты көрінді. Мүмкін қателесемін. Болашақ көрсете жатар.
Енді оталмай қалу оқиғасы: Таңертең емін-еркін оталды. Әл-Фарабимен жоғары шыққанда сәл қиналғандай болды. Мотордың ышқынған даусы байқалды. Кешкісін 31 арнаның алдында өшіріп, 10 минуттай отырдым. Қайтып оталдырайын десем, кілт бір бұралды, датчиктер түгел жанды, екінші бұрасам тық-тық етеді, оталмайды. Кілтті бұрағанда винтеляторы гуілдеп істей бастады. Әдетте моторы қызған машинаның винтеляторын тура жалғап қояды. Кілт бұрасаң болды, гуілдей бастайды. Тура сол сияқты. Бірақ, білуімше менікі тура жалғанбаған. Фары, ішкі свет, магниофон, сигнал түгел істеп тұр. Демек аккумулятордан емес. Противоугонкасы әлде кілттегі чиптен ба деп, есікті ашып-жауып, коробканы қозғап, парковкаға қайта қойып, қайта оталдырсам да сол. Қызығы кілтті өшіріп суырып алсаң да, бүкіл датчиктері жанып, чинтеляторы гуілдеп тұра береді. Кез-келген машина кілтті суырсаң өшуі керек. Жолда датчиктер жанбады. Бұрынғы иесі де, ондай жағдай болмағанын айтты. Ақыры ойланып, ойланып, компьютері қуып кетті деген шешім жасадық. Вирус кіріп кеткен компьютер сияқты командаларды дұрыс орындай алмайды. Қуып тұр. Өзіміздің қолдан келер қайран жоқ, тастап кетуге тура келді. Кешкісін форумдарды оқып едім, ақпарат таппадым. Жасағыштар келіп, сканерлеп көріп еді, бір жерден короткий замыкание беріп тұр деді. Іздеп таппады. Екіншісі де. Бүгін СТО-ға кіргіздік.
Әлі іздеп жатыр. Табылса, ауруы неден болғанын жазармын. Біреу-міреуде сондай ауру шығып қалса, оқып, пайдаланар. Жапон алсаң, камридің 25-не дейінгілері, ниссанның 97 жылға дейінгілеріне жететін көлік жоқ түсінгенім. Одан бергілері электроникамен толтырылып тастаған қаңылтырлар.

Керекинфолық юзерге концертке барған мұаліммен сұхбаттасудың сәті түсті.

Әдетте, салауатты өмір салты дегенде мұрныма спорттың «иісі» келеді. Дегенмен, өмірді спортпен «сасытуға» еш қимаймын. Шыны керек, осы күнге дейін бұл тақырыпқа ми қатырған емеспін. Енді, міне, ойда жоқта ұйықтап жатқан қызығушылығымды теуіп оятты. Әңгіменің ашығы, менің өмірім спорт дегенде сорпасы BOSCH HGG 343455 газ плитасында 70-80 градуста төрт қайнаса да қосылмайды. Сондықтан салауатты өмір салтының мәні мен маңызын екі күн бойы іздедім...

---

---

І күн. Уәһәбиссің бе? — Мен мұғаліммін...

Бейсенбі күні сабағым (сағатым) болмаған соң жұмысқа (Байқоңыр «Космос» колледжі) бармадым. Ал жұма күні бармасам, үйіме ит ататындармен бірге іздеп келетін еді. Кафедраның іші мұғалімдерге толы екен. Оның да себебі түсінікті: кітапханада жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Шакимов ағайға жақындай бергенімде: — Уәһәбиссің бе? — деді. Таз таранғанша той тарқар демекші, бұл жалтыр бас кісі осы сұрағын үшінші рет қойған еді. Бәлкім, ер адамда сақал-мұрттың өсетінін білмейтін шығар. Әншейінде ауыз жаппас еркектің осы тақырыпта неге білімі жоқ екен, ә? Сонау Алматыдан Байқоңырға осыдан үш-төрт жыл бұрын көшіп келген елуді еңсерген еркек мүмкін діни ағымның тыңшысы болар? Тәблиғ жамағатпен палау жеп, сәләпиттермен бірге балақ қысқартып, сақал тарасқан шығар? Күдікті екен. — Сақал-мұртыңды қырмайсың ба? — деді. Рас, тықыр бас менің үнемі қырына бермейтінімді біліп, күнде таңертең айна алдында қырынуды әдетке айналдыруымды түсіндіргендей болды. Рақмет!

«Сұрағаның алдыңнан іздемей-ақ табылар» дегендей, сағат он бірден өте кәмелетке толмаған балалардың ісін қарастыратын капитан келіншек пен орыс жігіті (РФ ІІМ) колледжге келді. Жиналыста «мұрынбоқтардан» үлкендердің тиын-тебен жинап-жинамайтыны сұралды. Төретам мен Ақайдың боқмұрындары мәз болып, бірауыздан жоқ десті. Қап-қара Төренің көгерген көзі бұған дәлел бола алмады. Келген "қонақтар" да бәрін біліп отыр. Алайда мұғалімдердің студенттерді сессия кезінде «ақшаға отырғызатыны» туралы әңгіме болмады. Тіпті, грантта оқитын кейбір студенттердің сабаққа қалаған уақытында келетіні сөз етілмеді. Қызық екен… Ал кейбір билігі бар мұғалімдер бейшаралардан ай сайын «тапқанын» алып отыр.

Орыс жігіті төрт адамның төбелесін топтық бұзақылыққа жатқызып, жігіттердің әуелі колледждің "қара тізім қармағына" ілінетінін, келесіде қайталанса, РФ "ішкіштер" (Ішкі істер) мекемесіне тіркелетінін ескертті. РФ заңнамасында насыбайдың есірткі боп табылатынын да айтты. Нәтижесі темекінің айыппұлынан да көбірек болатынын қуана жеткізді. Жаңалықтан алыс жүретін мен үшін бұл жақында шыққан заң секілді немесе джируги-сул жасап, құлақтан паль чаги сам бон тари тебіс боп көрінді. Осы ақпаратты телефоныма түртіп отырғанымда бойымның қысқалығы, әрі кіші көрінетіндігім үшін ойы қысқа келіншек мені студент қатарына тықпалағанымен, мұғалім екенімді жеткіздім. Жиналыс аяқталған соң келіншектің қасына барып, қаладағы жастардың қылмыстық істері жөніндегі статистиканы сұрадым. Өтініш жазып, тек бастықтың рұқсаты арқылы ғана бұл мәліметке қол жеткізе алатынымды қазақшалап айтты. Ал мен салауатты өмір салты «тірі» кезінде жастардың қылмыстық әрекеттерге неге баратынын білгім келген еді. Әлде қоғамдағы рөлі әлсіз бе? Мәні неде?

---

---

«Представитель партии Нур Отан»...

«Десятилетие» стадионы жанындағы «Маяк» спорт кешеніне барып, жаттықтырушылардан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Қой аузынан шөп алмас, той күндері мас болмас мен үшін бірқызық жағдай болды. Тәжірибе деген атымен де, затымен де жоқ. Логикалық тұрғыдан бара салып сұрақтарға жауап алып қайту оңай көрінді. Бақытыма қарай, футболдан жәй ғана доп беріп ойнатып қоятын Қанат ағай жұмыс орнында екен. Ол балаларды жаттықтырмайды, ештеңе үйретпейді. Бар болғаны екі-үш сағат футбол ойнап қайтатын едік.


Қанат ағай балаларға мені «представитель партии Нур Отан» деп таныстырып жіберді. Қақпасына гол, бәлкім, бір күні партия қамқорлық танытып, партиясына қоса жатар. Тек бір ғана себеппен Нұрсұлтан Әбішұлы менің де президентім. Жоқ, қазақ болғаным үшін емес. Колледжде айлықты теңгемен алатыным бар. (Әйтпесе деймін-ау, заңы РФ-ға бағынып отырса, әкімі Мәскеуде бекітілсе, сауда рубльдің тілінде жүрсе, кәсіпкерлер мен Halyk Bank-тегілер, базардағы қатындар халықтың тапқан-таянғанын валюта бағамын күн сайын ойнату арқылы жырып отырса т.б. себептерге реалистік тұрғыда қарайтын болсақ, бұл елдің президенті Путин болмағанда несі қалды). Басында қазақша сұрақты түсінбейтінін, орыс мектебінде оқығанын алға тартты. Содан соң қалтасынан қағазын шығарды да, айтатын сөзін жаза бастады. Сөйтіп, диктофоным мұрнына тақалған күйі жауап берді:

Салауатты өмір салты денсаулық үшін керек. Тәрбие болады. Бала спортқа қатысса, далада жүрмейді. Іііі… Боғауыз айтпайды. Жауапкершілігі болады, үлкендерді сыйлайды. Екінші сұрағыңа келсек, салауатты өмір салты жалғыз спортта емес. Оған деген дұрыс тамақтану мен ұйқы керек. Ата-анасының тәрбиесі керек. Сосын… спортта темекі шегеді дей ме, насыбай атады дей ме, сыра ішеді дейді ме, ондайға мен тіпті қарсымын. Спортты ондай нәрсеге қосуға болмайды мүлдем. Жаттықтырушы боп жүргеніме он жылдай болды. Оған дейін жас кезімнен бастап футбол ойнадым осы қалада. Байқоңыр құрамасында ойнадым. Бала кез келген спортқа бара беру керек. Тамақты мезгілімен ішуі керек. Сабағын жақсы оқуы керек. Сосын әке-шешесін, үлкендерді сыйлауы керек.

Жалпы, бірінші сұрақ ретінде салауатты өмір салтының мәнін, қаншалықты қажет екенін алдым да, келесі екі сұраққа: салауатты өмір салтының спортқа ғана байланып-байланбағанына, спортта жүрген ішіп-шегетін жастарға байланысты пікір керек еді. Стадионға барып, бокс бапкері Айбек ағайдан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Әлбетте, мұрнына диктофонымды тақай алмадым…

Салауатты өмір салты адамға жауапты болуы үшін, дені сау, дұрыс жолдағы адам болуы үшін керек. Бокспен 18 жыл айналысқам. Байқоңырға келгеніме екі жыл болды. Спортта жүрген темекі шегетін жігіттер белгілі бір мерзімге дейін ғана шыдайды, әрі қарай қалады. Мына он екі баланың арасынан екі-үш боксшы шықса да жетеді. Кейде табиғатынан талантты боксшылар болады. Олар ішіп-шексе де, спортта жетістікке жетеді.

Суретке түсіруімнен, тегін жазып алудан күдіктенді, келісім бермеді. Бұл да сақал-мұртыма америкалық үлгіде қайта-қайта қарай берді. Өзінің шашы өсіп кетіпті. Бір кезде белсебетпен тағы бір жаттықтырушы келе қалды. Қазбек ағай екен. Бұл кісі диктафонға жауап беруден мән таппады. Мен де есімде қалған сөздерін келтіріп отырмын. Иә, сөйтіп, ол кісі темекісін шеккен күйі:

Не үшін керек дейсің бе? Өзің нашақор адам мен спорт адамын салыстырып көрші. Салауатты өмір салты деген тек қана спорт емес. Балыққа бару, тауға шығу, демалу, саяхаттау т.б. салауатты өмір салтына жатады. Өзім темекі шегем. Бірақ бізге қазір ол аса маңызды емес. Темекі шекпегенмен, спортқа икемі жоқ адамдар да болады.

Есте сақтау қабілетімнің әлсіздігі тағы бір мәрте күмілжіте түсті. Сөйтіп, бірінші күні салауатты өмір салтының мәнін қайыршыға тиын тастағандай тапқандай болдым. Салауатты өмір салты адамның жан саулығы үшін, жауапкершілігі жоқ жерден дүниәға шыр етіп келе қалуы үшін, тәрбиелі болуы үшін қажет екен. Дегенмен, салауатты өмір салты «бар» болса, неге жастар арасындағы бұзақылық, ішіс пен шегіс, т.б. қиянаты бар нәрселер көп деген сұрақ туындап отыр. Шыны керек, «түсік жасатуға» да келмеді. Ал ішу арқылы адамның денсаулығы жақсара түспейтініне ауладағы Қырғызбай алқаш мысал.

---

---

ІІ күн. Күрес

Екінші күні жұмыстан ертерек шығып, стадионға тарттым. Себебі спорттық сайыс өтетін еді. Ол қандай спорттық сайыс еді?

Ағылшын халқының сөзін қазақшаласақ, «білек» екен. Күрес тек екі адамның арасында ғана жүреді. Жаныңызға досыңызды шақырып, бір адамға жабыла алмайсыз. Амал жоқ, әлсіздік танытсаңыз, таяқты тігінен «жұтуыңызға» тура келеді. Ас болсын! Бұл күресте аузыңыз әбден ашылады, тамырыңыз теріңізді жырта жаздайды, бейсаналы түрде бетіңіз бен көтіңіз неше түрлі эмоцияның көкесін көрсетіп, әкесін танытады. Иә, дәл таптыңыз, бұл — армрестлинг _VideoArm.

Қол күресі стадионның шығыс трибунасында өтіп жатыр екен. Қайда барсаң да Қорқыттың көрі. Бұл жолыма сақал-мұртыма орыс (көше жағалап жүретін) полиция қызметкерінің көзі түсті. «Жағы» сынған Lenovo-м ішінде «жүзіп жүретін» сөмкемде не бар екенін сұрады. Қай террорист өзінің сөмкесінде жарылғыш заттардың, қару-жарақтың бар екенін айтады? Мақұл, сөмке тексеру — оның қызметі. Ішке кірсем, халық деген «ығы-жығы». Отыратын орын таппадым. Амал қалмай, сайысты суретке түсіруіме тура келді. Білем, «Виза 2» каналының операторы мен журналисі менің қолымдағы Grans Duos-ты көріп, күлкіден «жер жастана» жаздады. Үстел үстінде медальдар мен мақтау қағаздары жатты. Ал орындық үстінде Демидов Сергей Петрович қатысушыларды бақылап, қағазға оқушылардың ұпайын белгілеп отырды. Иә, бұл деген 65, 75, 85 кг салмақтағы оқушылар арасындағы қол күресі болатын. Ал 16 қараша күні үлкендердің қол күресі өтеді екен.
Сайыс мәресіне тез жеткендей әсерде қалдырды. Әлбетте, арасында үзілістері де болды.


Үзіліс кезінде мынадай қызықты тамашаладым:
Керек болса, мінеки, сергіту сәті:


Сөз бен суреттен жалыққан болсаңыз, ұйқыңызды келтірген болса…


Дегенмен, төрешілер қатысушылардың ұпайын есептеп, марапаттау рәсіміне дайындала бастаған.

---

---

Күрес соңы

Сайыста күрестің соңы болғанымен өмірде күрестің соңы тек өліммен аяқталатын шығар. Рас, өмірден өттің — бітті. Қарның ашпайды, ұйқыны іздемейсің, тән қалауың жоққа айналып, топырақта жатады. Ал адам тірі кезінде күнделікті тіршілігі күреспен өтеді. Қайдағы күресті айтасың деп те өзіңіздің эгоңызды уқаласаңыз болады. Алайда адам баласы, әйтеуір, бейсаналы түрде болса да бірнәрсе үшін күреседі. Күрестен қашқан адамдар тағдырдың боқ-зәріне тап болады. Өмірдегі қиындықтар адамды құлату үшін емес, сынақ ретінде кездеседі. Тек қана адам күресе білсе, айналдырған бір қадам арқылы өмірін жақсы жаққа өзгертеді.

Әлбетте, сайыстың соңғы сәтін де тамашалай отырыңыз:

---

---

Өмір — күрес

Қазіргі технология дамып жатқан тұста көбіміз аз қимыл-қозғалыс жасайтын секілдіміз. Ал айтатын әңгімеміз — салауатты өмір салты. Күлкілі. Дегенмен, өмірде аз қозғалыспен де жетістікке жеткен адамдар баршылық екен. Мәселен, Стивен Хокинг физика ғылымының саласында көптеген марапаттауға ие болғанымен, толықтай сал ауруына шалдыққан екен.

P.S. Жалпы, кез келген құбылыстың мәнін бір іздегеннен табу мүмкін емес. Алайда салауатты өмір салтында мынадай түсінік қорытылған сияқты: адамның күнделікті тіршілігі — күрес. Бұл күресте әрбір адам өзінің жағдайын ойлайды. Бірі жақсарту жолында күрессе, бірі тағдырдың соққысына шыдамай, жерге жығылуда. Салауатты өмір салты деген адамның жақсы өмірге деген ұмтылысы, сол жолда күресі секілді. Құрметті оқырман, сіз үшін салауатты өмір салтының мәні неде?

Көштен қалмайын деп мен де мини блогиадаға қатыспақпын.Әрине, соңғы минуттарда адам ойына не келуші еді?Қарашаның 3-і мен 9-ы аралығында «Салауатты өмір салты» тақырыбына репортаж жасау керек болатын.Бірақ та бұл жазбам репортаж деуге келмес, сонда да бір жарыстың бастамасы ретінде қабыл алуларыңызды сұраймын.
Салауатты өмір салты дегеніміз не? Немесе «саламат» пен «салауат» сөзін дұрыс қолданып жүрміз бе?«Салауат» деген сөз қайдан шыға келгенін қайдам,құллағымыз бұл сөзге тез үйреніп кете барды

.«Егемен Қазақстан» газетіне 2007 жылы «Ақсақалдар айтпады деп жүрмесін» атты материалында журналист Бекболат Әдетовтың «саламат» пен «салауат» сөзінін қалай қолданып жүргендігіміз жайлы былай деп көрсеткен:Салауаттылық. Салауатты өмір салты… Осы сөз, осындай тіркес ғайыптан түскен­дей сап ете қалып, санамызға орныққалы да біршама уақыт болыпты-ау.
Жақында КТК телеарнасынан “салауат­ты шаш” деген кереметті де естідік...
“Салауатты өмір салты” дейтінге біз неге бір дегеннен құлдық ұрып, айрандай ұйи кеттік осы? “Здоровый образ жизни” деген орысшаны осылай бір аударып алып, соған тісті бақадай жабыс­тық та қалдық. Тегі, сол әубаста “салауат” емес, “саламат” деп аударылған болар дейтін ой келеді маған. Саламатты өмір салты. Әуелі солай аударылып, бір білгіш үстінен “жөндеп” жіберген болар деймін ғой баяғы. Әйтпесе “Саламатсыз ба?” деп амандасамыз, “сау-саламат болыңыз” дейміз. Саламат Хайдаров дейтін жақсы ағамыз, белгілі журналисіміз бар. “Саламат” сөзі деніміздің саулығын, тәніміздің (керек десеңіз, жанымыздың да) кіршіксіз тазалығын білдіретіні әмбеге аян. “Сағынып қалдым саламат өмір кешуді”,- дегенде Мұқағали ағамыз да көбінесе осы жағын – жан тазалығы мен тән тазалығын айтқаны екібастан белгілі. Ретті-ретсіз “са­лауатқа” барып ат байлаудың ешбір жөні жоқ.

Ислам дінінде, пайғамбарға салауат деген сөз бар.Ал бұл діни «салауат» сөзімен саламат сөзін алмастырудың не қажеті бар? Біз жарыса жаза кеткен «салауатты өмір салтымызды» «саламатты өмір салтына» алмастыру жөн секілді.Себебі Елбасымыздың өзі қабылдаған «Саламатты Қазақстан» атты Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың мемлекеттік бағдарламасында «салауатты» емес «саламатты» сөзін қолданғандығы осының айғағы.

Менің түсінігімдегі «саламатты өмір салтының» нағыз үлгісі білім алатын жоғарғы оқу орным ЕҰУ-нің айналасы.Себебі біздің универ «кіші Венецияда» орналасқан.Олай айтуымның себебі де жоқ емес, бұған «Ақбұлақ» каналы айғақ. «Ақбұлақ» каналы айналасында ЕҰУ мен бірге екі спорт кешені орналасқан.Бірі- "Қазақстан" спорт кешені, екіншісі- «Алатау» спорт кешені. Және күн жылы кезде мұнда байдарка, каноэ есу спортымен айналысатын адамдарды кездестіресің, ал қыс мезгілінде «Ақбұлақ» каналы аппақ мұз айдынға айналып,қала тұрғындары мен ЕҰУ студенттерінің ермегіне айналады.Шанамен сырғанап, коньки тебеді.Студенттердің көпшілігі кешкі уақыттарды осы «Ақбұлақ» жағасында жүгіріп, жаттығу жасап, денелерін шынықтырады.Саламатты өмір салтын қалыптастыруға біздің «кіші Венециямыз» өз үлесін қосып жатыр.Сөз соңында, алыстан арбаламай-ақ университет айналасында спортпен толыққанды шұғылдануға барлық жағдай жасалғандығын айтқым келеді.

Әле білмейтінім көп. Біліп тұрып қолға алмайтыным дүниеме кейде өзім сүрінінп те жатамын. Өз саулығым үшін, үшін дәлелдеген 4 түйір білгенім бар еді. Бөлісе отырайын.
Дұрыс тамақтану. Әрине, сіз «осы да жазатын дүние ме?!» деп ойлап отырсыз. Бой өлшемі орта есеппен 2 метрден асып жығылатын «ірі қазақтардың» тамақтануын айтамын да… Таза ет, сүт, нан өнімдері. Оның ішінде, таңғы асқа сүт, ірімшік, бауырсақ, сары май; түскі асқа — құрт, жент, қаймақ пен айран; кешкі асқа- ет, сорпа, қымыз… Тап осыны ұстаныңыз демейін, бірақ пайдалы-ақ дүниелер. Ал, енді осыған кішкене өзгеріс енгізсек. Қазіргі тамақ өнімдерінің табиғи емес екендігін есепке ала отырып, жеміс-жидекті де ара-тұра ұмытпаңыз дегенім ғой…

Жаяу жүру. Әдетте, уақыт жоқтығын сылтауратып, өзімізді ұмытып кетеміз. Осы, тарихи шығармаларда «қыр басына жаймен көтеріліп, ұзақ отырды» деген тіркесте ұзақтау мән бар-ау, ә?! Сол, кісі қыр басына шыққанда, ел дауының шешімі ойына орала қалды дейсіз бе? Өзінің денсаулығына керек болғасын, сөйткен де… Енді, біз 9-қабатқа өзіміз көтерілмейтін заманда өмір сүреміз, ең болмағанда Есілдің жағасын пайдаға асыра білгейсіз)

Атпен серуендеу. Осыдан екі жыл бұрын, анам омыртқа сүйектерінің қисаюына байланысты ем қабылдап еді. 20 жыл мұғалім болып, қақиып қалған беліндегі түйнек жараны күніне жарты сағат жылқыға мініп, серуендеу арқылы кетірді. Мүмкіндікті пайдаланып, жуас байталға мініп алып, жылға жуық мен де жаттықтым. Басқа пайдасын білмеймін, бойымнын тез өскенін содан көрдім. Міне, ғылымның емес, халықтың дәлелдеп кеткен кереметі.

Салқын сумен жуыну. Ғ.Мүсіреповтың «Ұлпан» шығармасында Есеней тұзды көлдің жағасына үй тіктіріп, бәленбай күн көлге түсіп, шешектен айығып еді ғой? Жағырапиядан білуімізше, елімізде 84 000 өзен, 48 000 көл бар екен. Кеңес үкметіне дейінгі сау ұлтымыз «ыстық су ақпай қалды» деп отырды дейсіз бе?! Жалпы, медицинада да дәлелденгендей, салқын сумен жуыну өмірді ұзартады. Ал, мен мезгілсіз ауырып, тұмауратып көрген емеспін. Астананың суы жаман демесеңіз, салқын-ақ…
Менің кеңесім осы. Салауатты өмір салтын әркім өзінше сүреді. Бағыт та әртүрлі. Тек, айтары ғана бір — деніңіз сау болсын!