Әбілді кабель өлтірді.

Иә. Сөйтіпті. Қараусыз жататын, араны әлдеқашан ашылған апаннан, аспанға шапшып барып қатып қалған әбжылан тәрізді қарашұбар кабель, бір сорлықаззақтың түбіне жетті. Мыс-мырышы, болмағанда қалайысы бар деп ойлап, өршелене арши бастаған Әбілді кабель аспандатып тұрып лақтырып, апанның айналасында тұратын — құрылысы әлде басталмаған, әлде бітпеген үйлердің бірінің жарқабағына етбетінен жапсырыпты.

Сол мезетте Әбілдің бойынан кем дегенде үш жүз ампер тоқ жүріп өтті дейді білгіштер. Қаззақ өлсе, білгіштердің есеп-қисабы дайын ғой әйтеуір. Мысалы, "қаззақ құлап өлді" деші. Қайыр айтудан бұрын есеп-қисабын айтады саған білгіштер. «Осы жылы барлығы жүз елу қаззақ құлап өлді» дер еді саған. «Марқұмың көптің бірі болады да» деп жұбатқанының кескіні ғой. Өмір онымен тоқтап қалған жоқ деген ишарасы. Қайтеді енді. Жоқтауға қосыла кетсе тағы болмайды. Жоқтауға қосыла кетсе, қаззақты түгендеуге де қосылуына тура келер еді. Бірақ ондай қауқар қайда білгіштерде. Сондықтан, Жәбірейілдің қасына есепші болып орналасып алған. Өлің-өлің, ал біздің есебіне жауаптымыз олар.

«Жүз қаззақ пәледен көз жұмды» десең де осы. Білеміз деп жамырар еді білгіштеріміз. «Жүз емес, жүз он екі!» деп, өзіңді түзетіп жіберуі де кәдік. Жүз марқұмның атына — ең болмаса жылы сөз естимін деп жүріп, қалған он екісін білмегеніңе өзің ұялып тынасың. Әнеки дер еді білгіштер сонда, біздің жұмыс ауыр, біздің жұмыс неблагодарный. Бұлтартпас сандәйек айтсақ та, бізді Сволочь деуден тайынбайсыңдар түге деп, көздері бұлауланар еді.

Жалпы осы Сволочьтар, қаззақ қоғамына қашан тұтқиылдан шауып еніп алғанын түсініп болмайсың. Өлім-жітімге деген сан-сапалық тұрғыдағы көзқарас — бізге жат, әйтеуір он бесінші мен жиырмасыншы ғасыр арасындағы я ғадабиятта, я тарихнамада тіпті кездеспейді. Өзің елестетші, ауылға шауып келген хабаршыны. Осындай бір білгіш хан шатырына шауып келіп, иекем де биекем, жорықтан жеттік, он төрт-ақ кісімізден айырылдық, сен саспа, демала бер деп көрсін. Алатын жазасының ең төмені төрттағандап бұтын айыру болмаса де. Не деп көкіп тұрсың ит дер еді. Он төрттің әрқайсысы кітапқа татитын өмірхаят иесі емес пе, сайып келгенде — кісінің жай ғана — киесі, обалы қайда, «он төртағың» не сенің дер еді. Әйтеуір өлім-жітімді қазіргілерше сау еткізіп айта салу сірә болмаған замандар ғой.

Содан ойлаймын, бұл қаззақ кісі өлімін бармақпен санап есеп беруге кешегі қызыл күндерде бейімделіп, кейін ұстаздан озған болса керек. «Биылға қорытындымыз: мың пұт кәртөшке, жүз пұт ет, халық болса мың қаралы кісіге азайды» деп есеп берген ғой кезінде, қазіргі білгіштердің аталары. Есепті тыңдап тұрған Мәкеудегі біресе қараторы, біресе шикілсары, біресе түкті, біресе тазбас Құдайлары дүрсе қоя беретін болған. «Етті кәртөшкемен теңестіруге тырысыңдар» деп ақырады екен. Бір емес екі, екі емес үш, үш емес төрт рет осылайша есік жағалағасын, Сволочьтардың кісі өліміне еті өліп кеткен. Адамның обалы мен киесі деген түсінігі суалып, әдірем қалған. Келесі есеп беруге барғанда, Сволочьтар әккіленеді. «Короче, короче!» деп есіріп тұрған жаналғыштарына короче жеткізу үшін, кісі өлім-жітімін айтпай-ақ қояды. «Екі мың пұт кәртөшке мен екі мың пұт ет өндірдік!» дейді де қояды Сволочь. «Молодцы, — дейді сонда жаналғыштары, — ет пен кәртөшке өндірісі теңесіпті, ай да молодцы!». Сволочымыздың кескіні мәз, арты шелек. Галоппен би биленіп, арақ та ішілуі мүмкін. «Елдегі кісіні ойлағанша, кәртөшке мен етті ойласақ нетті!» деп жаңалық ашады Сволочь сонда өзіне. Әйтпесе, былайғы жылдары мыңдап-жүз мыңдап қырылатын қаззақ — төсіне орден әкелмеп еді. Енді әнеки, бар ынта-жігеріңді ішіп-жемге аударғанда қандай қошеметке бөлендің!

Құртқанда, адамның кәсіпқойлығы ұрпақ сайын шыңдала беретін қасиеті бар. Зергер зерлей түссе, мерген мерген бола түссе айыбы жоқ қасиет былай. Бірақ Сволочьтар да шыңдалады ғой. Бар қасірет осында. Кісі хақын — жалғандық ішіп-жем, кебін-тебеннің барлығын тізіп болған соң — ең соңғы еске алу әуелде таңсық болғанымен, кейін қанға сіңген әдетке айналды Сволочьтарға. Енді осы, кісінің өмірі — есеп-қисапта салпылдап-салпаңдап жүрген, «настроениені түсіретін» құйыршық-көрсеткіш. Реті келсе айтпай-ақ қояр ма еді. Бірақ былайғы жұрт сұрап, қоятын түрі жоқ. «Биыл қанша қаззақ өлді?» — деп анталайды жұрт. «Есесіне астық мың пұт, ет жүз пұт!» — деп қипақтап көреді Сволочь әуелде. Онысының жөні бар. Себебі, астық пен еттің молдығын естіп, жаны байыз табатын жұрт та жеткілікті. Мұндай дәйектен соң жұрттың — қарын қамы реттелген бөлігі кетіп қалады. Сосын қалғандарына құрғақ санды естірте салуға болады. Себебі, астық пен еттің молдығын естігендер енді Сволочьты — қаззақтың жоғын жоқтап келгендерге шоқытпайды. Ұрғызбайды. «Он мың қаззақтың жол апатында өлгені сөз боп па! — деп басу айтады енді олар Сволочьқа жақтасып, — Бангладеште өзеннің бер жағынан ар жағына жүзіп өтемін деп миллиондар өліп жатыр керек десең!». Итше көбейетін халық пен әр баласын әулеті алақайлап күтіп алатын халықты салыстырып тұрғандары санасына да кірмейді. Оны олар «погрешность, минус-плюс 10 процентов» дер еді. Ашу шақырып келген қауымда қапелімде есеп-қисапқа қағілездік қайдан пайда болсын.

Сволочьтар ендігәрі — бес адамның ындынын бес мың адамның құлқы қылуға әккіленіп алды. «Сен хошиісті жалбыз сабынымен жуынғанды жақсы көресің деймін!» — деп әлек Сволочьтар. Себебі, бес адамнан сұрапты. Ол бесеу ләм деместен бас шұлғысыпты. Ал енді жақсы көрмей көр. Хошиісті жалбыз сабынды. Себебі үйреншікті өз бұзаушығың дүкеннен жоқ боп кетеді.

Не деп түйіндесек бұл әңгімені? Өй, қойшы соларды десем де болып тұр. Сволочьтармен күресіп опа таппасымды, таппасыңды білемін. Бауыр-бүйрегің аман болса, маған жаман ба? Әсілі, Сволочьтан бақ тайған күнді күтіп, қапыда пышақ ұрамыз деп жүрген осы күніміз дұрыс…
Енді, Ублюдок жайында...

Маған жеткізушінің айтуына қарас ам, бұл шамамен 1970-80 жылдардың арасында болған оқиға екен.



Маман да, адам да қат жүз шақты түтіні бар ауылға шүйкедей қара кемпір көшіп келгенде — ешкім кет демепті. Ақкөңіл де көпшіл ауыл халқының жастар жағы — енді әжеміз болады десіп; кемпір-сампырлар шүйіркелесетін құрбы таптық десе, қуақы шалдар — кекетіп-мұқататын тағы бір қубас кемпір артық болмайды депті.

Қара кемпіріңе ауыл өмірі таныс сияқты. Келе сала қараусыз тұрған үйлердің бірін әктеп кіріп алып, жұрт жинаған жылудан келген сиыр, қой-ешкі, тауық-үндікті кәнігі ауыл адамынша бағып-қағып әкете алыпты. Әйтеуір, бірер айдан соң жергіліктілерден айырмашылығы болмай қалыпты.

Бар уайым-қайғысы — жем-шөп пен өндірістік жарыстағы орын болған ауылға, бәле үш айдан кейін келеді. Еңгезердей, елдің алдындағы тепсе темір үзетін азаматтар бірінен соң бірі төсек тартып жығылса, қариялардың есі ауысып («алжып»), дел-құлы болады да қалады. Бураны жығатын балуан жігіттерге дейін көз алдында семіп бара жатады. Кешегі тойлы ауыл бірер айда қара жамылады.

Мұндай жағдайда ауыл не істейді? Жөн-жоралғы, дін-жоралғының барлығын жасайды, бірақ ештеңе көмектеспейді. Енді ауылды қойып, белгісіз кесел осы ауылдан шыққан адамдарды да жалмай бастайды. Бірінің оқудағы баласы, бірінің қызметтегі ағасының шаруалары насырға шауып, оңбауға қарайды. Таңы да, кеші де әнмен басталатын ауыл осылайша күйреген жылы шашымның жартысы ағарып, кісі болдым дейді жеткізуші аға.

Тоқетері, жем-шөп науқанында шөпті артық бастырып, қалғанын көрші аудандарға сататын бір кездегі шіріген бай кент — сол жылы қалт-құлт еткен тақыр кедейге айналып шыға келеді. Мұндай көрсеткіш үшін басың кететін заман екен. Буыншақ-түйіншегін сайлап, осы кеткеннен шатылмай-сотталмай қайтсам жақсы деп, совхоз директоры түнделетіп аудан орталығына жолға шығады. Ауылдан отыз шақырымдай ұзаған кезде жолға әлдекім жүгіріп шығып, бастықтың машинасын тоқтатады. Қараса… бұрынғы почтальон екен…
***

Почтальон совхоз бастығын өзі тұратын жеркепеге алып барып, ауылдағы оқиғалар мен өзінің жоғалу себебін айта бастайды.

— Алғашқы күдігім әлі ешкім ауырмаған кезде-ақ пайда болды. Білесіз бе, анау қубас қара кемпірдің пенсиясы — 350 сом! Ондай пенсия тек қана дербес пенсионерде ғана болады! Енді қараңыз: кім өлетін шағында сонау қаладан, ыстық-салқын суы ағып тұрған үйін тастап, бір күн от жақпасаң қатырып тастайын ауылға келеді? Кім өзі? Мақсаты не?

Екінші күдігім. Жеңіс күніне берілетін премияны апарғам. Есігі ашық тұр екен, апеке құтты болсын деп, айғайлап тұрып кіріп барып едім, кемпір үстелден бірдеңелерді тез-тез жинаймын деп, шашып алды. Қарасам — отыз шақты біп-бірдей фото, сосын барлығы да — бір адамның суреті! Кемпір сонда маған жаман қарады, баяғы біз қарсы алатын момын кемпірдің табы да қалған жоқ. Содан кейін әлгі жайсыз оқиғалар да басталды. Кесірі тиер деп, сізге апыл-ғұпыл арыз жазып, қаладағы ағама тайып отырдым. Бірақ мазам кетіп, бей-жай жүре алмадым. Аңшылар артеліне жалданып алып, өзім осылай — ауылды сыртынан бақылап жүрмін.

— Мәссаған! — дейді сонда ауыл директоры, — енді есіме түсті! Жаздыгүндері: "үйде бір солдаттың суреті жатыр, қайдан келген өзі?" деп жүрген бір-екі адамды көргем, мән бермеппін! Сонда ол не болуы мүмкін?

***
Ауданға бармай, ауылға қайтып келген почтальон мен директор таң ата машинаның дабылымен жұртты дүрліктіріп оятады да, алаңға жиналуларын сұрайды.

Мұндай төтенше жиналыс күнде болмағасын, халық тез жиналады. Директор мен поштальон білетіндерін тәптіштеп айтып береді. Сол-ақ екен, әйелдер жағы шулап қоя береді. Бірінен соң бірі барып, үйлерінен табылған солдаттың фотосын алып келеді. Үйдегі альбомдардың бірінен түсіп қалған фото деп, мән бермепті. Байқаса, солдаттың фотосы — қабырғада ілулі фотолардың артына қыстырылып кеткен екен! Және қабырғадағы сурет кімдікі болса — сол бірден төсекке жығылатынға ұқсайды.

Ашулы халық бірден қара кемпірдің үйіне қарай беттейді. Амал не, кемпір жаяулатып тайып отырыпты дала жаққа. 3-4 күннен соң үсіп өлген күйі табылыпты ен далада.

Кейін анықталғандай, әлгі фотодағы солдат — қара кемпірдің жалғыз ұлы екен. Соғысқа осы ауылдан аттанған. Және кемпірдің өзі де осы ауылдың адамы болған екен кезінде. Бұл ауыл — соғыста бір-ақ адам қаза болған бақытымен белгілі ауыл екен. Ал қаза тапқан «бір-ақ» адам — әлгі кемпірдің ұлы екен. Құсадан әбден жынданып кеткен кемпірді бір кездері облыс орталығына алып кеткен. Кемпір одан соң есін жиып, тіпті табысты қызметте де болғанға ұқсайды. Өлген кісінің фотосымен кесел жіберу — сығандарда бар екен. Ендеше кемпірің құзғындықты қалада солардан көрген ғой. Кейін зейнетке шығады. Іші пысады, сосын «тек қана осының ұлын алған» құдай мен ауылда кеткен кегі есіне түседі. Құсасы қайта меңдейді. Кегін алған түрі шығар. Енді біз білмейміз.

Білетініміз, ауылда кемпірдің үйін өртеп, оған бүкіл ауылдағы үйлерде қабырғада ілулі тұрған фотолардың барлығы тасталғаны. Артында солдаттың фотосы бар-жоғына қарамастан. Содан-ақ салдар айығып, шаруа оңала бастапты. «Байқасаң, біздің ауылдағы үйлерде қабырғаға фото ілмейді және біреулерге альбом көрсетуге сараң, — дейді жеткізуші маған күліп, — және, қазіргілер ол хикаятты білмейді де. Жәй, балаларға фото ілуге болмайды деген тәрбие бергенбіз, солай кеткенбіз...».

Бұл оқиға* осыдан бірнеше жыл бұрын сіңілім әлі мектепке бармай тұрғанда болған еді.
Түнгі ауысымда жұмыста отырғам, ұялы телефоныма сіңілім хабарласты:
— Әпке, үйдің айналасын қап-қара киініп алған бір аға торуылдап жүрген сияқты.

Академик Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік университетінің алтын ордасынан ұшқан түлектері. Стамбул университетінің доктарантурасын тәмамдап, қазіргі таңда Қазақстан Ұлттық телеарнасында қызмет атқарып жүрген Ержан Төлек пен Стамбул университетінің магистратурасын бітіргелі жатқан Сəкен Салтан ҚарМУ-дің журналистика бөлімшесінің студенттерімен кездесіп, өздерінің артынан еріп келе жатқан мына біздерге ақыл-кеңестерін айтып, студенттердің қойған сауалдарына жауап берді. Қазіргі уақытта журналистика мамандығының ішіндегі экономикалық жəне саяси саланы меңгерген абзал деді. Жəне де кез келген жерге барсаң ағылшын тілін сұрайды. Сондықтан да уақыттарыңызды босқа өткізбей, ағылшын тілін меңгерген жөн деген пікірлерін айтты. Алтын уақыттарыңызды бөліп келгендеріңізге үлкен алғысымыз шексіз.

Әлгі, сендердің ентерлеттеріңде бастырылу туралы алып-қашпа, әкеліп-тастама әңгімелер көп екен. Бастырылу себептері діннен бастап, физиологияға дейін ұласады. Бірден айтайын — барлығы да өтірік. Шылқыған өтірік. Әйтеуір мамаң деп барғасын, бірдеңе гәпіруі керек. Сондықтан оттай берген. Ал шындығында себеп басқада. Бірден есхертейін — дәріхерлік дипломым жоқ, арнаулы курстар оқымағам. Бірақ мен сіздерге дәрі берейін деп жатқам жоқ, сондықтан қорықпай-ақ қойыңдар, әбілдер өңшең.



Кеселдің мамамнезі

Бастырылу — ұйқы кезінде не ояу кезде дененің жансыздануы. Адамда бес сезім болса, тек көру мен есту қабілеті қалады. Ал денеңді қимылдата алмайсың. Дененің жансыздану кезінде көру қабілеті біршама жақсы сақталса, есту қабілеті нашарлайды, мысалы, сөйлеген дыбыстар — күңгірт, әлсіз естіледі, немесе филологиялық тұрғыда жер бетінде тіркелмеген тілдердің бірінде шым-шытырық сөздер легін естуіңіз мүмкін. Қызығы сол: сіз ол сөздерді түсініп жатқандай боласыз!

Физиологиялық ауырсыну белгілері жоқ. Тіпті кей тұстарда мына пәниге қарағанда рахат та көрінуі мүмкін (айталық, «мұнда» VKM -ды кездестіру ықтималдығы нөлге тең). Ал енді үрей сезімі билеуі мүмкін. Бұл енді адамның о дүния, тылсым, херуақ сияқты дүниелерді субъективті қабылдауына байланысты. Бастырылған түннен кейін өзінен өзі қорқып,
аллилуйялап жеті нан тарататын экземплярларды да біледі аффтар.

Бұл күйден шығуға әдетте сырттан болмашы тітіркендіру жеткілікті. Ноуқостың башайын басып, не енегін езіп кетсеңіз — жансыздану күйінен дереу шығады. Көңілшектік деңгейіне қарай — жай ғана рахмет дей салудан бастап, ағыл-тегіл жылап, абайсызда енегін басып кеткен аяғыңызды сүюге дейін баруы мүмкін. Айтпақшы, кейде тарс еткен қатты дыбыс та жеткілікті.

Қайталап айтамын, бұл күйден жасанды жолмен ТЕК ҚАНА СЫРТТАН ТІТІРКЕНДІРУ арқылы ғана шығуға болады. Яғни өзіңді өзің шымшып алуға, диваннан құлап кетуге Олегтенбей-ақ қойыңыз. Бұлшық еттеріңіз жұмыс істемейді. Яғни, әрекет түгілі, біреуге мені оятып жіберші деп айту да мұң. Дененің жансыздану кезеңінен тек қана табиғи жолмен шығуды күткеннен басқа амалыңыз жоқ. Ал ол бірнеше минуттарға созылуы мүмкін.

Осы жерде — менен бір қызық. Бірде бетібоқта каммент жазып, ұйқыға жатып, бес минөттен соң бастырылып қалдым. Әжесстің, «тірілгесін» мәңгіліктен келгендей болсам, сағатта — каммент жазған уақытымнан 7
минөт қана өтіпті. Ал мен таң атты деп ойлаппын.

Бастырылудың ең бір тылсым тұсы — «бірнеше рет ояну» эффектісі. Бұл өзі мынадай қызық эффект, әнасс. Бастырылып қалғаннан кейін, оянып кеткендей боласың. Бір кезде… әлі жатқаныңды сезесің! Одан кейін, енді шындап оянғандай боласың. Бірақ қуанба — бұл да алдамшы, шын мәнінде сен әлі шала-жансар жатырсың! Ал, Павловтан бастап бүкіл
физиологтардыкін өтпейтін бәкімен кесіп ала ғой!

Айтпақшы, постулат: мас кезде адам ешқашан бастырылмайды!

Алқашқы бастырылып қалуым немесе №3 емхана дәрігерлеріне лағнат

Алқаш рет бастырылып қалғанда тасым мұздап сала берген. Зәрем зәр түбіне жетіп, әрі қарай қуық бойымен дамбалға сырғып түсті. "Қарламқаш" (былайғы қаззақтарға «ақ сүйек» деген аттыкімен белгілі ойынға ұқсас) ойнағанда, түн ортасында зиратқа тығылып отыра беретін мен, анау-мынауға сенбеуші едім. Мазасы кеткен херуақтар ақыры маған қолдарын жеткізген екен деп шошыдым. Біттім дедім.

Екінші рет бастырылып қалғаным тіпті ауыр тиді. Себебі етбетімнен жатқанда бастырылып қаппын. Аид патшалығында қандай мамандықтың құлағын ұстасам деген ойлар келе бастаған кезде, таңғы беске оятуға қойылған телевизор саңқ етті. Енді шындап бұтқа жібердім.

Емханаға құстай ұштым. Сәтті пайдалана отырып, №3 емхана терапевті Қарсақбаев Т. мырзаға ланетімді жеткізгім келеді, себебі ол таусылып жылап, түндегі охуйғаны пұшайман бола айтып берген маған:
— Ааа, с кем не бывает, это в порядке вещей, иди, не парься — деді. Сукі нақ.

Атауы жоқ кесел маған серік боп, Атып жатты Жиренқопа таңдары...

Амал не, жансыздану дертімен күресте жалғыздан жалғыз қалдым. Әлбетте, Үбәк, Муңкә, Ракүшәй сияқты қандыкөйлек достарым көмектесер еді (және көмектспек те болған!), бірақ қалай?

Бастырылуды зерттеп жүріп том-том кітаптарды ақтардым. Хербетте, Донцова, апайынды әпшелі-сіңлілі Стругацкийлер, ортағасырлық инквыизицияның жын-перілермен күресі сияқты дімкәс еңбектер бірден наққа кетті. Норбеков деген аферистке де еменнің ең үлкен бұтағын қойдым. Жеке кабинеті бар психиатр-хихиатрларды бірден наққа жібердім: бейшараларға ақша төлесең — өзінің саласына қатысы жоқ мәселе бойынша да бірдеңе айтып беретін қасқалар деп естігем. Ал діндарлар — «бессімилдә!» деп айтсаң, жын қашып кетіп, оянасың деп еді.Бірақ жағың жұмыс істемесе, қайбір мантраны қарық қыласың?

Сондай күндердің бірінде Кәшәні жолықтырдым. Қуантқаны — ол тамаша стақандас ғана емес, сонымен бірге — бастырылып қалатын ауруы бар екен. Онысын естіген күннен бастап, екеуміздің ұқсас жерлерімізді аңдай бастадым. Сырт қарағанда әбүйіріміз бен қолтығымыздан басқа ұқсастық таба алмадым. Бірақ бір күні:

— Ептібайымайдтың белін атам құртты, сақ* құйғанда балшық тасытып! — деп, белін ұстап ыңыранған да, «охх!» дедім мен!

Қиагноз

Очм, құдайына қараған иудейлер, мен таптым адам неге бастырылатынын. Жезөкшелер, ну енД, өз еркімен, ол енді мысыққа да түсінікті. Ал адамдар — омыртқасы қисық болғаннан бастырылып қалады екен!

Мидан «жүр-тұр-ана қызбен жат!» деген сигналдарды жұлын денемізге — омыртқаның жамбаспен тістескен тұсындағы 32 кабельмен таратады. Кішкентайында ауыр көтеріп (Кәшә сияқты), я бірден құдай атып қисық боп туғандардың (мен сияқты) омыртқасындағы соңғы сақинасы — сол кабельдерді жаншиды!

Күндіз, яғни адам белсенді кезінде сақина үнемі қозғалыста, сондықтан кабельдердің қызметіне кедергі жоқ. Ал енді ұйқыға жатқанда сақина ұдайы жаншып тұратындықтан, денені қимылдату мұң болады. Басқаша айтқанда, бұл — ерікті түрде сал боп қалу деген сөз.

Әуелде бастырылып қалған кездерде, ояна сала омыртқам мен жамбасым астасқан тұсты уқалап көретін болдым. Ұйып тұрады әнасс, тіпті шымшысаң да ауырмайды! Эксперимент тазалығы үшін Кәшәға да айтып қойғам. Бірер күннен соң, ол да бастырылған күндері омыртқа-жамбас қорғас шекарасы ұйып тұратынын жеткізді.

Сонымен, ашетері — бастырылу омыртқаның қисық біткенінен болады. Әсіресе, сколиоз адамдар бастырылуға бейім. Тақырып өзім үшін осылай жабылды. Енді, шын дипломы бар, медицинадан Нобель сыйлығының лауреаты басқа себеп айтса да сенбейм, нақтың. Мен жаман боп жүргенде қайда қалдыңдар?!!!

Бастырылып қалу күйінен шығу амалдары

Біреу оятып жіберсе жақсы әрине. Бірақ, бастырылып қалу нарығында 25 жылдан бергі ойыншы ретінде айтайын: құрыған үміт. 25 жылда бір-ақ рет оятып жіберген екен мені, онда да жансыз жатқанымды білгеннен емес, сыраға барып келейік деп.

Тапқан жалғыз амалым — тыныс алу арқылы. Байқайсыз ба, сіз бастырылып жатқан кезде, тынысты да баяу алып жатасыз, тіпті кейде — тыныс алуды "ұмытып" кеткендей боласыз. Ендеше, мейлінше терең демала беріңіз. Денеңде қан жүгіріп жатқанын, санаңның айқындалып келе жатқанын байқайсыз. Тыныс алудың жиілі мен тереңдігін арттыра берсеңіз. бір кезде барып денеңізге жан бітіп, оянасыз. Әрі — ысылдап-пысылдап жатқан адамды біреудің оятып жіберу ықтималдығы да жоғары. Егер сіз тіпті бір жақсы амалын білсеңіз — мәрхабат, хуяна отырып тыңдауға уәде беремін.

Жаман жаңалықтар ТВ-да қаралымды, газет пен сайтта оқылымды, желімді өтімді болып тұрған заман. Рейтинг пен лайк үшін адамзаттың кей құндылықтары ұмытылып барады. Жаңалықты таратушы БАҚ редакторлары мен қарапайым қолданушылар журналистік және азаматтық жауапкершілікті сезінбеуде. Негатив ақпараттан туатын себеп пен салдарларға көз жұмылуда. Қоғамды дұрыстағымыз келсе алдымен өзімізден бастауымыз керек. Жаман жаңалықты не үшін таратпауымыз керек?

1-себеп: Депрессиялы қоғам
Үнемі жаман жаңалықтар еститін, оқитын адамдарда стресс көп болады. Ұйқысыздық пайда бола бастайды, қан айналымы нашарлайды. Мұндай адамдардың көптігі әлбетте қоғамға да әсер етеді. Нәтижесінде қоғамдық ортада, жұмыста, отбасыда кикілжің, айқай-шу, наразылық көбейеді. Бұл жалпы көңіл-күй атмосферасына үлкен әсер етеді.

2-себеп: Оқиғалар тізбегі
Бір нәрсе туралы жиі айтыла бастаған сайын сол нәрсе туралы ақпарат та көбейе береді. Ол ақпарат біреуге жаман болғанымен, біреу үшін жақсы ақпарат. Біреу үшін ол құнды инструкция, идея және өзі сияқтылардың бар екендігіне куәлік. Мысалы: зорлық, өзін өзі өлтіру, педофилдік сияқты түрлі маньяктықтар. БАҚ-та мұндай оқиғалар тәптіштеп жазылады. Бұны өз пайдасына қолданатындар бар. Жақында ғана бірінен соң бірі жалғасқан өзін өзі өртеу оқиғалары, нәрестелерді тастап кету әрекеттері осындай тізбектерден құралады.

3-себеп: Жануар түйсігінің оянуы
Жаман нәрсені қарай берген сайын адамның оған еті де үйрене бастайды, қалыпты нәрсе ретінде қабылдайды. Жалпы ғалымдардың айтуынша бір нәрсені 7 рет көргеннен кейін адам оған анормал нәрсе ретінде қарамайды екен. Сондай-ақ адамның ішінде жатқан кей түйсіктер оянады, оның қызығушылығы арта бастайды. Бірақ, мұны білдіргісі келмейтін жасырын маньяктар мұндай жаңалықтарды «Масқара, сұмдық!» бетпердесі арқылы тарата бастайды. Өзіне ұнаған нәрсені басқаларға да көрсеткісі келеді осылайша. Мұндай адамдарда психологиялық және жыныстық ауытқушылықтар бар деп айтуға болады.

Осы негізгі 3 себеп үшін жаман жаңалықтарды бөліспеңіз. Осылайша стрессіз қоғам құруға болады, жаман жаңалықтар тізбегін тоқтатуға болады, жасырын маньяктар санын азайтуға болады. Бар болғаны негатив ақпаратты бөліспеу ғана.

P.S жақында журналист Қанат Әуесбай желідегі парақшасында өзін өзі өлтіру тізбегі Вертер эффекті туралы жазды:

Америкалық социологтардың айтуынша, ақпарат құралдары суицидті жаппай жұртшылықтың қаперіне сала беріп, есіне түсіре берсе, бұл өзіне қол салу әрекеттерін одан сайын маздатып, өршітіп, ушықтырып алу қаупі жоғары. Өйткені, өмірімен қош айтысуға оқталып жүрген адам, теледидардан өзі сияқты суицид жасаған бейбақтарды көргенде өзін-өзі ақтай бастайды. Яғни, «мен ғана емес екем, мен сияқты өмірмен қоштасқысы келетін адамдар көп екен ғой» деген сияқты кереғар ойлармен өзін жұбата бастайды.

P.S.S Блогер Дінмұхамед Зиядин aka qisyq үлгілі желі қолданушысы туралы:

Бразилия… Кедейлік пен қылмыс тұнған фавелдер мекені. Бұл аудандарда туып-өскен балаларға өмірге жолдама алудың екі-ақ жолы бар: футбол және криминал.

Сондықтан да Пентакампеондардың футбол шеберлері, әдетте, кедейліктен ортасынан доп қақпақылдап шығып кетуге тырысады. Кака секілді өнегелі отбасында туып, тамаша футболшы боп кететіндер некен-саяқ.

Қысы-жазы доп тебуге қолайлы осынау елде өз мүмкіндігін күтіп жүрген мыңдаған футболшылар бар. Олар өз еліндегі деңгейі әртүрлі лигалар мен чемпионаттарда өнер көрсетіп, лажы келсе, Сингапур біріншілігі болса да тиын-тебен төлеуге әзір шетелдік лигаларға кетуді мүдде көреді.

Солардың бірі Венделл Лира есімді шабуылшы — «Гояс» клубының түлегі. «Спартакта» ойнаған Веллитонды білесіздер ме? Ол да сол мектептің жігіті.
Қазір Венделл «Вила Нова» клубында ойнайды.
Жалпы, обалы нешік, Венделл талант атаулыдан құр алақан емес. «Гоястың» ең дарынды шәкірттерінің бірі. Бір кездері 20 жасқа дейінгі Бразилия жастар құрамасына шақырту алып, Виллиан мен Патомен бірге доп тебеді. 2007 жылы Бразилия жастар біріншілігінде 7 гол салып (өзі 8-ақ ойын), сұрмерген атанады. Бұл жетістік «Сантостың», сонан соң «Миланның» назарын аудартады.

— Италиялық клуб 6 миллион реал ұсынып еді, «Гоястың» мені сатуға ықтияры болмады. Бірер жылдан соң әлдеқайда қымбатқа етеді деп ойласа керек. Басқа да клубтарға бас иген жоқ. Бұған 5 жылдық келісім-шартқа отырып қойғаным себеп болды

Ақыры «Гояспен» келісе алмаған «Милан» Алешандро Патоны сатып алды.

Қырсық десеңші! Келесі маусымда Венделл ауыр жарақат алып, 10 айға лазаретке жатып қалады. Ақыры өзінің бабына ене алмай, үнемі бұлшықеттеріне байланысты жарақаттар алып қала берді. 2010 жылы оны «Форталезе» клубына жалға беріп жіберді.
Ол жерде Лира тағы да сол жарақатына үстеме зақым алады. «Екі отадан кейін бұрынға бабыма келе алмадым» дейді футболшы.

Венделл футболды серік еткенімен… спорттық жолдың үнемі жарқын еместігі талай тағдырды мұқалтқан да секілді. Бұл жігіт спорттық карьерасының спортпен қош айтысуға шақ қалады. Сөйтіп, бір кафеге анасымен бірге даяшы болып жалданып, азын-аулақ ақша жинап жүреді. Оның бәрі — тойдың қамы. Дегенмен, дәл болашақ жары оны спортты тастамауға үгіттеп шығады.

Сөйтіп, осынау үш жыл ішінде ол Гояния мен Сан-Паулу штаттарының небір ортаңқол клубтарын шарлап шығады. Сөйтіп, 2015 жылдың 11 наурызы келеді.

Бразилияның 4-дивизионындағы 389 адам жиылған матчта оған тәуір гол соғудың сәті түсті. Бұл ойында сатылған билеттерден 740 доллардан сәл астам қаражат түсті.

Гол, әрине, әдемі. Бірақ… егер төменгі лигаларды қазбаласақ, мұндай голдардың кемі он шақтысын тауып алуға болар еді. Сондықтан голды бірінші болып Youtube-ке салған адамға да алғыс айтудың жөні бар.

Ақыры голы «Жылдың үздік голы», яки Пушкаш атындағы сыйлыққа үміткерлердің үздік үштігіне енгенде, телефон шалмаған таныстары кем де кем шығар. «Мұндай өмірде болуы мүмкін бе өзі?»

— Түнгі 12-де анамның үйінен шығып келе жатсам, бір жігіт жолымды бөгеді. Қазір атып кететін не тонайтын шығар десем, суретке түсуімізді сұрады.

Номинанттар қатарында залда болу үшін Гояния — Цюрих арасындағы жолға 2,7 мың доллар қажет еді. Матчтан түскен 740 долларды жол-пұлға пайдаландық деп санасақ, эконом-класстың жарты құнын да шығарып бере алмай тұр.

Швейцарияға ұшатын сәтте Венделл ұшаққа тұңғыш рет мінді. Мен өзім бұл дерекке күмәндімін, мүмкін Сан-Паулуда жүргенде қарапайым ұшақтарға мінген шығар?

Сыйлықты ұтқанға дейін Венделл айына 3-4 мың реал (740-980 доллар) табатын. Қазір жалақысы сәл де болса өсіпті. Рәсімнен соң Лира келіншегімен ата-анасының үйіне қайтып оралды. Футболшының өз үйі жоқ

— Мен екі футболшының фанатымын. Роналду мен Марсело. Роналду — идеал ойыншы. Ал Марсело үнемі көңілді. ешқашан мұңаймайды. Бұл маған үлгі болар алар еді. Неймар — сыпайы және білімді. Месси қарапайым, аз-ақ қана сөйлесіп үлгердік. Ал Криштианумен суреттке түстім. Арман орындалды!

Сол Цюрих кешінде Венделл отандасы Неймармен аз-маз базарласып үлгерді. Басқа да ең үздіктермен сөйлесті.

Төселген қызыл алаша үстінде одан өмірінде бірінші рет қолтаңба сұрады.

Хидетоси Наката оның жеңімпаз екенін атаған кезде Венделл сенер-сенбесін білмеді. Түсініксіз сөз, алғыс айту, жасаураған көз.
Кейбір жігіттер өз әлемімен саясат деп жатса да, футбол — ғажайыпқа сендіретін үміт оты болып қала алғаны да жақсы.

Ол — Криштиану Роналдудың фанаты. Өзінің бір арманы — Криштиану Роналдумен кездесу болса, бұл арман жүзеге асты.

Дани Алвес оған сөз сөйлеген кезде жылап қалмауға кеңес берді. Дегенмен… Сөз сөйлеп келіп, орнына отырғанда, Венделл өкіріп жылап отыр еді.

— Давид пен Голиаф жайлы хикая менің өміріме қатысы бар. Өзімді Давидке теңемесем де, бала күнімнен кәсіби футболшы болу арманым үшін күрестім. Мен өте арық, 52-ақ келі болдым ғой.Денсаулығым да сыр беретін. Ата-анам футбол ойнағаным үшін ұрсатын. Барлық мәселелерді шеше бергенде, жаңа қиындықтар күтіп тұратын. Дегенмен, Давид хикаясы тек мен үшін үлгі болып қалмайды деп ойлаймын.

ESPN, GloboEsporte, «Советский спорт», .euro-football.ru, sports.ru, sport-xl.org, sports.uz

Алаштың арқа сүйер алтыннан ардақты қазақ жұртым, амансыздар ма?! Ең алдымен өзімді таныстырып өтейін. Мен, Гүлзат Сəрсембекқызы Қарағанды облысы Балқаш қаласында туып өстім.
Қазақта «Армансыз адам, қанатсыз құспен тең» — деген сөз бар емес пе?! Шынында да арманның өзі өнер ғой. Өмірде 2 нəрсені таңдауда қателеспеу керек: біреуі — мамандық болса, екіншісі — жар таңдау. Өзімнің жүрек қалауымен таңдаған мамандығым — журналистика. Осы саланы таңдағаныма еш өкінбеймін. Осыдан 3 жыл бұрын Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік университетіне құжатымды тапсырып, бісміллə деп журналистикаға аяқ бастым.
Керекинфоға көкейімде жүрген сын — жазбаларымды жазып жəне де жазу стилімді қалыптастырып, жетілдіргім келеді.

Біз қазақ мұсылман болғандықтан әлемге танымал адамдар исламға өтсе, төбеміз көкке жете қуанамыз. Бұл жазбам дәл сондай сезімде болған индуизм, сайентология, буддизм, каббала және православ діні өкілдері жайлы болмақ )

Сəлем беріп бастайын сөзімді, өзім жайлы айтайын! Туып өскен жерім Сатбаев қаласы, мектепті <Менделеев шәкірті> наминациясымен тәмамдап, білім қуып Қарағанды Мемлекеттік Университетіне оқуға түстім. Қолөнермен айналысқанды ұнатамын сол себепті де мен осы салада блог жазып, жасампаз оқырмандарымды қуантып отыруға тырысамын. Болашақ мамандығым журналист болғандықтан тек қана қолөнер емес көптеген еркін тақырыптарда жазбалар жазамын деген ойдамын.