Елбасымыз айтқандай қазіргі жағдайда халық санын көбейту бірінші орындағы мəселе. 2016 жылы санымыз 20 миллонға жетеді деп жоспарладық. Бірақ əлі ол жоспарға жете алмай келеміз. Статистика мəліметі бойынша маусым айларында 18 миллионға өседі екенбіз. Бұл өте қуанышты жағдай. Ал, 20 миллонға жету үшін не істеу керек деген сұраққа жауап беріп көрейік.
Ол үшін аталарымыздың ұстанған саясатына көз жүгіртсек. Бұрынғы бабалар халық санын көбейту үшін былай жасаған деседі. Бірінші бала атасына, екінші бала əжесіне беріледі. Үшінші бала құдайдың баласы. Сонсоң, барып жас жұбайлар өздеріне тиесіліні алады. Ал, қазір осыны жасап көр. Тіпті, көріп жүрміз баланың атын, атасы мен əжесіне қою құқығы зорға беріледі.
Келесі, мəселе балаға берілетін жəрдемақы. Қазір бірінші балаға берілетін жөргекпұл 13070 теңге.(2017) Бұл сомма жөргек түгіл көйлек алуға да жетпейді. Үйленбеген орта жастағылар көбейді деп құзырлылар дабыл қағып жатыр. Бұл тағы бір мəселе. Жігіт те қыз да жағдайды жақсартып аламыз деп жүре береді. Содан уақыттың қалай өткенін білмей қалады. Өйткені заман солай. Капиталистік қоғам осыған жеткізді. Хош дейік, «көш жүре түзелер».
Қазір əлемде халық санын азайту процесі жүріп жатыр. Жер шарындағы 7 миллиард халық 9 миллиардқа көтерілетін болса, үлкен катасторофа деп ойлайды-мыс. Сондықтан əлем жуандары соғыссыз гуманистік идеологиямен тұқыртпақ саны аз елдерді. Бұл қалай десеңіздер. БАҚ арқылы пропагандаларды(жаманшылықтарды) таратып моральдық құндылықтарды жоюға күш салуда. Соның бірі парасы осы халық санына байланысты. Қазір көпшіліктің ойында «мода» деген термин бар. Жарнама арқылы баланы ұрпақ жалғаушысы емес, сəн ретінде сіңіріп жатыр. Əр түрлі банерлердегі суретте əкесі мен анасы сонсоң бір ұл бір қыз. Бұл-мода. Американың киноларында да дəл солай. Осы арқылы бақытты өмірді көрсетуге тырысады. Ал, елдегі көп жаңалықтардың сиқы «көп балалы ана қаңғырып қалды», «көп балалы ананың өмірі қиын» тағысын тағы. Осындай пропагандалық сьюжеттерді көптеп шығарады жібереді. Сосын кімнің базарлы үй болғысы келеді. Өйткені оның ойына сіңіп қалады əлгі қиыншылықтар, содан қорқақтайды.
Қазақ атамыз əр баланың өз несібесі бар демей ме. Осы мақалға жүгінсек көп балалы отбасы атануға деген қорқынышты саябырсытсақ деген ой. Себебі санымыз аз болған сайын жан-жақтан түртпектеушілер көбейеді. Осы жайтты ескерсек еш қорқынышсыз көбейген дұрыс-ау.

8 сәуірде Қазақ радиосында «Ой-Зерек» интеллектуал ойынының алғашқы эфирі өтті. Brainstorm командасы Мерей Ермұханов және Аршат Оразов дайындаған 11 сұрақтың жетеуіне дұрыс жауап берді. Ойын әр сенбі сағат 21:00-де өтеді.



Дайындық сұрақ: 1954 жылы КСРО-ның маңызды бір полигон аймағы үшін бастапқыда 4 жер таңдалды. Алайда Марий АССРі орманды-батпақты, Дағыстан таулы, Астрахань облысы Каспий сулы аймағына жақын болғаны үшін жарамады. Бастапқы код атауы Тайга ретінде таңдалған жер кейін қалай аталды?

1. Жазушы Джон Фаулздың кітабының кейіпкерлері Мысырда сапар шегіп жүріп, қайықшыны қайығымен бірге жалдайды. Алайда өзеннің ортасына келгенде қайықшы кенеттен ескектерін жалдаушы туристерге береді. Қайықшының бұл әрекетіне қандай дауыс себепші болған еді?

2. Испандар оларды мысырлықтар дейді, ал француздардың айтуынша олар – чехтар. Олардың бекітілген елтаңбалары болса да негізгі символдары ретінде арба дөңгелегін, ат тағасын және ойын картасын санайды. Олар кімдер?

3. Филип Филиппұлы 1759 жылы санкт-петербургтік алтынды тігін фабрикантының отбасында дүниеге келді. Швед әскери дәрігерінің шөбересі еді. Санкт-Петербургтің Тау училищесінде химия, минералогия, пробирка өнері, металлургия, математика, физика, механика, тау құрылысы, тау сызбаларын жасау, неміс, француз, орыс тілдеріне аударуды оқыды. 27 жасында Орта Азиядағы Филипповка өзенінің руднигін ашты: алтын, күміс, мыс, қорғасын. Филиповка руднигі оның атынан емес, өзен атынан шыққан болса, да, бір жылдан кейін атауы өзгерді. 1838 жылы тау инженері Жол бағдарлары Инженерлер корпусының генерал-майоры шешінде қайтыс болды. Ең ірі соғыс басталған жылға дейін ондаған мың адамды қамтыған оның статустық қалпын көсем ауыстырды, ал жаңа ғасырда Филипп көсемнен атағын қайта тартып алды. Филипптің фамилиясын атаңыз.

4. Turkeytoday сайтында Түркия туралы жазатын бір блогер қыз бірде қонақүй қызметшілерінен сұраған нәрсесінің орнына қышқылдәмді сусын әкелгендерін жазады. Блогер қонақүй қызметшісінен негізінде қандай нәрсені сұраған еді?

5. «Мозилла фаяфокс» браузерін қолданып көрдіңіз бе? «Фаяфокс» браузері жануардың құрметіне аталған, «жалынды түлкі» деп аударылатын бұл атау арқылы тіпті ярлыктық логотипінде кәдімгі түлкі бейнеленген. Шын мәнінде «Отты түлкі» деп басқа жануарды атайды. Ол жануардың, әрине, қу түлкіге қатысы жоқ. Жануар негізінен өсімдікпен қоректенеді, көлемі аса үлкен емес, бірақ оның барлық бізге мәлім тұқымдастары жыртқыштар. Отты түлкі деген қай жануар?

6. Қыз-келіншектерге арналған канадалық бір фитнес-клубтың аты бір сағат түрімен аталады. Логоларында да бұл сағат арқылы сұлу мүсінді бейнелейді? Бұл қандай сағат?

7. Каталониядағы Жауме Альмера атындағы Жерді зерттеу ғылыми институтының қызметкерлері наурыз айында сейсмографтарында жер қабатының қозғалысын, яки шағын жер сілкінісін тіркеді. Бірнеше дүмпудің ішіндегі ең ақырғысы — Рихтер шкаласы бойынша 1 магнитуда болатын сілкініске кінәліні атаңыз.

8. Исландиялық жастар танысқаннан кейін смартфондарынан Ислендинга атты қосымшаны ашып бір біріне тигізеді. Қосымша авторлары «Бір біріңе тиместен бұрын, смартфондарыңды тигізіп алыңдар» дейді. Ислендинга қосымшасының негізгі функциясы қандай?

9. Ақын, жазушы, композитор, суретші, қоғам қайраткері. Өз саласында ең маңызды сыйлықты иемденген алған тұңғыш бейеуропалық. Оның тағы бір айрықшалылығы — өлеңдері екі мемлекеттің әнұрандарының сөзі болып отыр. Бұл суперадам кім?

10. 1725 жылы Екатерина І Петербург қаласының тұрғындарына арнап үлкен қоңырау соғып, өрт қаупін хабарлады.
1860 жылы лондондықтар ақ арыстандарды шомылдыру рәсімін көруге Тауэрге жиналды.
Сұрақ авторы Әнуар Нұрпейісовтің «Мен адамдарды ұлтына қарап бөлмеймін» видеоөлеңін жариялауынан да осы себепті көреді. Оны екі сөзбен атаңыз.

11. Шенбрунн император сарайының бір түкпірінде «Прима ле музика пой ле пароле» қойылып жатты, келесі аймағында «Дир Зигшпиль дир шаушпильдиректор» қойылды. Бірінші туынды үлкен табысқа ие болды, ал зигшпиль жетістікке жете алмай, көрермен қошеметіне ие бола алмады. Әйгілі деректің үлкен ықтималдықпен ойдан құрастырылған жалған аңыз әңгіме екенін ескере отырып, әр туындының авторларын атаңыз.

Күзетшімін.
Қызық көрсетейін қазір сендерге. Компьютердегі журналыма қараңдар.

«Құлақтан кіріп бойды алар, әсем ән мен тәтті күй» деген Абай атамыз әннің адамға берері мол екенін айтып кеткен. Қазір осы сөздің маңызы кетіп бара жатқандай. Бұрын көмейінен бал тамған әншілер ән айтқанда, тарихын қоса айтып, тыңдағанда әннің тұңғиығына шомылдырып бірде жылатып, бірде бақытқа бөлейтін. Əннің құдіреті ерекше ғой шіркін! Халқымыз түсінген осы құдіретті. Өміріміздің бөлшегі ұрпақ жалғаушысы бала дейміз. Əуен баланы тəрбиелеуде əннің алатын орны бір бөлек. Бала бесікте жатқанынан бастап əнмен тəрбиелеген. Ұйықтар алдында бесік жырын айтып құлағына құйып отырған. Жалпы пенденің тал бесіктен жер бесікке дейін өмірі музыкамен өрбиді. Олар жоғарыда айтқан «Бесік жыры», «Жарапазан», қыз тұрмыс құрғандағы «Сыңсу» «Жоқтау» тағысын тағы. Бұл дегеніміз бүкіл өміріміз осы жеті нотамен біте қайнасқан. Ал қазіргі әндер қай сапада тыңдалып жүр? Даңғыраған эстрада мен аңыраған шетел әндерінің пайдасы барма?
Бірде Әзілхан атамыз Баукеңнен қазақ әдебиетінің әскери тақырыпқа жазылған шығармаларға пікірің қандай депті. Сонда Баукең кез келген жазушы соғыста болмай-ақ, суық окопта жатпай-ақ, төбеден төнген бомбаның жаныңды суырып алардай боп шыңғырған даусын білмей-ақ, жаралы жер мен жаралы адамның ыңырсығанын естімей-ақ, дәрі мен қанның иісін иіскемей-ақ, үйде отырып шығарма жазуға болады. Ондай жазушы, жалпы білімі болғанымен, соғыста сауаты жоқ жазушы дейміз. Ал өзі сауатсыз шығарманың кейіпкері надан болып шығады. Сондықтан олар өзі бастан кешпеген ерлік пен батылдықты, үрей мен қорқынышты соғысқа қатынасқан адам сенетіндей етіп суреттей алмайды. Ондайлар тек өз оқығанымен естігендерінен шамасы жеткен мөлшерде қоспа жасайды. Міне әнде солай, оны тудырар кезде тарихына зер салмағандықтан ол даңғыраға айналады. Сазгер немесе ақын не туралы шығарып жатқанын сезінбегендіктен өтірік әндер пайда болады. Көпке топырақ шашпаймыз әрине. Бірақ кейбір әндер осы немқұрайлылықтың кесірінен болған қоспаны байқап қаламыз. Қазір ән қалай шығады әлқисса әншілер мал жинап жүріп бір ән жаздырады. Енді оған сөз керек. Ол үшін ақындарға жүгінеді. Әлгі ақын әннің ырғағына қарап, өз-өзін қинап әйтеуір бір шатпырағын жазып береді. Сезімге жүгінбеген жүректен шықпаған әнді орындаған әнші де құр айғайға басады. Ол халықтың жүрегіне жетпейді. Мүмкін бір-екі мәрте тыңдалар кейін «шаң басқан» архивтерден бір ақ шығады. Әлгі әншіні ешкім іздемейтін болады. Кейін дәл осы әдіс бойынша қайтадан ән жаздырады. Түбіне бойласаң нағыз ысырапшылдық. Тағы бір айта кетерлігі əннің тақырыбы. Продюсерлердің кінəсі ме, əлде əнді жазған ақынның білместігі ме. Соңғы кездері аты да заты да шатпырақ ақылға сыймайтын əндер шығып жүр. Мысалы Turkiss тобының «Мамасының баласы», Дəуір Сағындықовтың «Сұрағаның шанс па» əндері.
Баяғы әндер қалай еді?! Шәмшінің Ақанның әндері жүректен шығып халық арасына таралғанына міне ғасыр болды. Сонда да ол әндерді тыңдаудан халық жалыққан жоқ жалықпайды да. Оны орындаған әнші де ерекше тебіреніп айтады. Себебі ол әндердің тарихы болатын. «Тегі жақсының өзі жақсы» деген қазақ. Мысалы Ақан серінің «Балқадиша» әнін алайық. Бірде Ақан ел аралап жүріп лауазымы биік Ыбырайдың аулында болып жатқан шілдехана тойының дәл үстінен түседі. Серінің келгенін көріп халық дастархан жаяды. Алайда, Ақаның қасына отыруға жан адамының жүрегі дауаламайды. Ол кезде Ақан туралы алып-қашпа әңгімелер көп еді. Осындай жайсыздықта отырғанда, Қадиша: «Ауылымызға әйгілі сері келіп қалыпты, неге бірге қосылып ән шырқамасқа» дейді. Қадиша серінің қасына отырып қыз жігіттер ән шырқайды. Қадишаның ағалары болған жағдайды естіп, алып кеткісі келеді. Ақан оны жібергісі жоқ. Қадишада кеткісі келмеді. Осыдан кейін екуінде қимастық сезім пайда болады. Қадиша орнынан тұра бастағанда, Ақан қолына домбырасын алып осы әнді тудырған екен. Мұндай деректерді айта берсе өте көп.
Қорыта келе айтарым дәл осындай тегі бар, тарихпен шыққан әндерді таңдап оны жүрекпен сезініп айтатын болса. Ол ән сөзсіз халық арасынан орын алып, кез келген адамның жүрегінен жол тауып танымал әндер қатарына кіруіне мүмкіндігі молая түседі.
Әншілер ән таңдағанда осы кеңестерге құлақ асса екен.

Думан Кеңшілік

Әлі есінде. Шешесі жылаған. Әкесі мұртын ширатып, қопаңдап қалды. «Менің балам, менің балам, өзіме тартқан».

16 жасында мектепті, 22-де магистратураны бітіріп, шетелге кетті. 27-ге толмай жатып бөлім, орда бұзбай тұрып бүтіндей бір департамент бастығы атанды. Әлгі шешесінің жылайтын кезі де осы.

Басқарма мүшесі. Топ-менеджер. Басында пәтер, астында көлік, алдында ауыр, қымбат ағаштан қиып жасалған үстел. Ағайынға беделді, құрылтайшылар алдында абыройлы. Бірақ…

Бірақ соңғы кезде көңілі орнында емес. Себебін білмейді. Білгісі де келмей ме, қалай өзі… Әйтеуір, әрең жүргенін түсінеді. Көрінген сөз шамына тиеді. Қит етсе қыртия қалады.

Оны қойшы. Бір үй орнындай аумағы бар кабинетінде қымбат вискиді сыздықтата жұтып, жуандығы бас бармақ сигараны жапырағын сытырлатып, бір басын қиып тастап, сорғылап, қою түтінін төбеге үрлеп отырып, неше түрлі роликтерді қарайтынды шығарды. Донбастағы жарылған үйлер, жол апаттарын түсіріп алған регистратор жазбалары, ондаған адамды жатқызып қойып, бауыздап немесе калаштың оғын себелеп өлтірген радикалдар, қойшы, әйтеуір, осыларды көріп, жүйкесі тынышталып, жаны жай табатын болыпты.

Тіпті бірте-бірте іздеп жүріп тауып, қарай бастады. Жиналыста, таксиде, ұйқыға кетер алдында, не керек, атқан таң мен өшкен шамның арасында осы типтес ең болмаса бір-екі роликті көріп алмаса, бірдеңе жетіспейтіндей болып тұрады.

Бір күні бұл жұмысқа балға алып келді. Шығып бара жатып былғары сөмкесіне сала салған болатын. Неге өйткенін өзі де білмейді. Қызық көрді ме екен…

Кірген бетте «Саламатсыз ба, Дидар Келгенбекович» деп орнынан ұшып тұрған хатшы қыздың басынан бір салды. Шалқалай барып құлаған мүрдеге мән берген жоқ, жалт бұрылды да, қабылдау бөлмесінде отырған, бұған таңырқап қарап қалған бөлім бастығына балғаны жіберіп қалды. Шеге қағып үйреніп қалған сайман шыр айналып, ауыр басымен шықшытты күтірлете сындырып барып қадалды.

Ентігін басып, екі иығынан ауыр демалып, төбеге қарап, талтайып тұрып қалды. Жымиды.

* * *

Полицияға бірінші болып диспенсердегі суды ауыстыруға келген қара жұмысшылар қоңырау шалған болатын. Оқиға орнына ұшып жеткен күштік құрылым қызметкерлері күдіктіні кабинетінен тапты. Қарсыласпады. Алдында жартылай ішілген вискидің бөтелкесі. Қолына кісен салынып жатқанда қайта-қайта «бақыттымын, бақыттымын» дей берді.

1-тур - asaubota

1. Мадридтің Атлетикосымен қарымта ойынға шығатын Леверкузеннің Байері твиттерінде ойынға қатыспайтын ойыншылардың тізімін жариялады. 4 ойыншы жарақатына байланысты, 1 ойыншы жазасына байланысты ойнамайды. Ал 17 жасар Харветц қандай себеппен қатыса алмайды?

2. 1660 жылы Антонио атты аспаз пиццаларға жаңа ингриедиенттер қосқысы келеді, алайда бәрін араластыруға да болмайды. Антонио 4 түрлі, 4 түсті ингредиент арқылы жаңа пицца ойлап табады. Пицца 4 бөлікке бөлінеді 4 ингредиент арқылы. Пиццаның жалпы атын емес, бөліктердің кез келген біреуінің атын жазыңыз.

3. Твиттердегі аккаунтардың 15 пайызын құрайтын 48 миллион аккаунтты ортақ атпен қалай атауға болады?

4. Статистикалық деректер бойынша бұл спорт түрімен айналысу кезінде адамдар басқа спорт түрлеріне қарағанда көбірек өледі екен, айналысушылардың пайыздық үлесі бойынша. Басты себептер — инфаркт және найзағай түсу. Бұл қандай спорт түрі?

5. Канадалық бір фирма арақ өндірісі технологиялары арқылы бәрін таң қалдырғысы келді. Бұл науқан аясында Ньюфаундленд аралы маңынан нені аулай бастады?

6. Қазіргі планшеттердің атасын А4 қағаз көлеміндегі нұсқасын танымал фирма 20 жылдай уақыт бұрын шығара бастады. Қалай ойлайсыз, бұл планшеттердің операциялық жүйесі қай ғалымның құрметіне аталды?

7. Бір күні Джон Гутфренд атты қаржыгер Джон Мэривезер атты брокерге 1 миллион долларға покер ойнауға ұсыныс жасайды. Миллионды тәуекелге тіккісі келмеген және қорқып қалды деп ойламасын деген Мэривезер Гутфрендке қалай жауап береді?

8. Тар джинсы, жарқын көзілдірік, пирсинг, ұқыпты сақал, вегетариан, әдемі спорттық аяқкиім, неонацизм. Германияда пайда болған жаңа субмәдениетті атаңыз.

9. 1979 жылы Никарагуада болған көтерілістің басты себептерінің бірі “Манагуалық вампир” деп аталатын бір жеке банк қожайынына деген өшпенділіктен бастау алды деседі. Бұл банк ненің саудасымен айналысатын?

2-тур — MERmukhanov

1. Азиядағы үлкен дүкендердің бірінде мынадай кәрзеңкелер орналасқан (Олардың шағын жапсырмаларының түсі де өзгеше). Себеттерді осылай бөлудің себебі неде, немесе әрқайсысы кімдерге арналған?


2. Назар аударыңыздар, ойбастар!
Ойбастарда – ең алғаш Ұлыбританияда шыққан, төрт туыс адам басқаратын америкалық корпорацияның бетке ұстар өнімі. Олардың фамилиясынан алынған атау бұл, ешқандай да мифология немесе басқа нақты саладан емес. Оның құрамын қарай келе, жүгері, бидай сиропы, қант, арпа уыты, пальма майы, сүт, соя лецитині, какао, жұмыртқа ақуызы секілді табиғи текті заттарды көріп, онда өмір бар екеніне сенуге болады.
Ойбастарда жатқан өнімді дәл атаңыз.

3.Біріншісі – бейресми лидер, әділетті және байсалды. Екіншісі – команданың миы. Үшіншісі – брутал. Төртіншісі – әзілқой. Бәрі Сынықты сыйлап, Сәуірді жақсы көреді. Оларды атаңыз.

4. Цитатаны жек көретін ағайын үшін арнайы сұрақ.

Санасы аз болса, қашады ол бірден,
Азапты көреді — бостандық аңсаса.
Ғашықтық дегені — бақыт қой ең таза,
Сәтсіздік пен бопса — махаббатсыз жүрген.
Шаттықтың ұлығы — сұлуды тербеген,
Еркіндік, тыныштық емес пе тегін у?
Білгенге ырыс-құт — сезімге берілу.
Жүректің суығы — тірі өлгенге тең.

Бұл — ХVII ғасырдағы француз ақыны Теодор Д Обиньенің махаббат жайлы, дәлірек айтсақ, махаббатты ұлықтауға арналған өлеңі. Сіздердің жан-жақты білімдеріңізге шүбә келтірмейміз, сондықтан Д Обиньенің махаббаттан бас тарту туралы кез келген туындысын оқып беруіңізді сұраймыз.

5. Отандық телеарналардың біріндегі сюжет лазуриттер жайлы ақпаратпен басталады. Лазурит, немесе ультрамарин — силикаттар класының каркасты типіне жататын минерал. Бұдан кейін, осы сюжетте орта ғасырда өмір сүрген көрнекті ғұламаның обсерваториясында аспан денелерін белгілеген ултрамарин тектестердің сәулелердің әсерінен физикалық өзгерістерге ұшырауын да түсіндіреді.
Сюжеттің неге (қандай тақырыпқа) арналғанын атаңыз.

6. Белгілі бір журналында, назар аударыңыз, басылымда жарық көрген жұмбақ:
«Төңкеріліп тұрады,
Адамдарға шындықты айтады».
Жұмбақтың жауабын бір әріптен басталатын екі сөзбен жазыңыз.

7. Суретте — Бельгияның Ипр қаласына бауырлас қаланың кеңестік гербі. Атай қойыңыз.


8. Бұл сұрақ болмаса, жауабы болар еді. 1957 жылғы 5 сәуірде Лондонда Сэмюэл Беккеттің атақты пьесасы қойылды. Жалпы ақпар: қойылымның оқиғасы ер адам мен әйел адам өмір сүрген қоқыс жәшігінде болады. Пьесаның атауы шахмат терминімен бірдей. Оны қазақша немесе немісше жазыңыз.

Ұлттық тест орталығының директоры Рамазан Әлімқұлов, Ұлттық бірыңғай тестті әр түлек мектепте өзі оқыған тілінде тапсырады, яғни бұрынғы ҰБТ-ға қарағанда — «Қазақ тілі» мен «Орыс тілі» пәндерін бірге міндетті түрде тапсырмайтынын айтты. Осылайша, Рамазан Әлімқұловтың сөзіне қарағанда, Ұлттық бірыңғай тестілеудің ресми бекітілген жаңа форматында «Математикалық сауаттылық», «Оқу сауаттылығы» және «Қазақстан тарихы» атты үш пән міндетті пән болып қалған және 2 бейіндік пән қосылған. Оның айтуынша, қазақ сыныптарын бітірген түлектер «қазақ тіліне» байланысты сұрақтарға «Оқу сауаттылығы» деген пәннің ішінде жауап береді. Ал, орыс сыныптарының түлектері «Оқу сауаттылығы» пәнін орыс тілінде тапсырады. Сонымен қатар, орыс сыныптарының түлектері қазақ тілін толығыменен мектептегі қорытынды аттестацияда тапсырады.

Қазақ тілін ҰБТ-ға міндетті пән ретінде кіргізуге байланысты сұраққа Білім министрлігінің өкілдері келесідей жауап берді.
«Бұрын орыс мектебін бітіргендер қазақ тілін тапсырғанымен, оның балы оқуға түсерде саналмайтын. Яғни, оларға қазақ тілі бұрын да оқуға түсуге емес, «формальді» түрде, тек мектеп деңгейіндегі білімін бағалау үшін ғана тапсырылды. Енді қазір оларға қазақ тілі мектепте тапсырылатын болғандықтан ҰБТ-ға кірмеді. Қазақ тілі орыс сыныптарының түлектеріне мектеп деңгейіндегі емтиханда қалды. Ал қазақ топтары қазақ тілін ҰБТ-да тапсырады, Сіздер сонда қазақ тілін орыс топтарына ұлттық бірыңғай тестілеуге міндетті пән ретінде қосылғанын қалайсыздар ма? Жарайды, орыс топтарына қазір біз қазақ тілін тестке міндетті пән етіп енгізейік. Сонда, ол орыс топтарындағы қазақ тілінің меңгеру сапасына әсер етеді деп ойлайсыздар ма? Әсер етпейді… Қазақ тілін оқыту идеологиясын дұрыстау керек, мектепте оқыған жылдар бойы қазақ тілін дұрыстап оқу керек. Оқушының білімін дұрыс бағалап шынайы бағасын қою керек. Оқыту әдістемесін жетілдіру қажет. Егер бесінші кластан бастап оқитын бала қазақ тілін білмесе, тек 11 сыныпта тестке кіргізу арқылы ғана қазақ тілін меңгеру деңгейінің сапасын арттырамыз дегендеріңіз шындыққа сәйкес келмейді.»,-деді Білім министрлігі Жоғары және жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру департаментінің директоры Дархан Ахмед-Заки.

«Қазір орыс мектебінде қазақ тілі, қазақ мектебінде орыс тілі оқытылады. Қорытынды аттестацияда бұл екі пән де қалды. Бұрын да Бірыңғай ұлттық тестілеуде орыс сынаптарының түлектеріне қазақ тілінің балы саналмайтын. Енді жаңа форматта аттестат алуға тапсырылатын бес емтиханның ішінде бар. Эссені үш сағат жазады. Орыс тілінде оқыса — қазақ тілін тест түрінде таспырады… Қазір біздің мемлекетімізде 82 пайыздан астамы қазақ мектептері. Тіпті орыс мектептері жоқ аймақтар бар. Соны дұрыс түсініңіздер. Аттестатта қалдырдық қой, оның орташа бағасы да ықпал етеді…»,-дейді Білім және ғылым министрлігі мектепке дейінгі және орта білім департаментінің директоры Жаңыл Жонтаева.

ҰЛТТЫҚ БІРЫҢҒАЙ ТЕСТІЛЕУ – жоғары оқу орындарына түсуге арналған іріктеу емтихандарының бір нысаны.

ҰБТ-ға қатысуға өтініштерді қабылдау 10 наурыз – 10 мамыр аралығында ҰБТӨП-де жүргізіледі. Бітірушілердің тестілеуге қатысуға өтініштері ҰБТӨП–де тіркеледі. Өтініштерді қабылау аяқталғаннан кейін «Бітіруші» деректер базасы қалыптастырылады.

ҰБТ-ның жаңа форматы 5 пәннен тұрады (3 міндетті пән және таңдаған мамандыққа байланысты 2 бейіндік пән):
1.Қазақстан тарихы – 20 тапсырма;
2.Математикалық сауаттылық – 20 тапсырма;
3.Оқу сауаттылығы – 20 тапсырма;
4. 2 бейіндік пән – 30 тапсырма. Оның алғашқы 20 тапсырмасы бес жауап нұсқасынан бір дұрысын таңдау және 10 тапсырмасында көптеген жауап нұсқасынан бір немесе бірнеше дұрыс жауапты таңдау ұсынылады. Мысалы, берілген 8 жауап нұсқасында 2-і немесе 3-і дұрыс жауап. Бұндай тәсіл талапкердің нақты тақырыпты қаншалықты меңгергендігін анықтауға мүмкіндік береді және жауаптарды «жаттау» арқылы болжап табуға кедергі болады.

Барлығы 120 тапсырма бар. Максималды балл — 140. Шекті деңгей – 50 балл. Тестілеу уақыты 3 сағат 50 минут (230 минут).

«Алтын белгі» иелері, тізбесін білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының, орындаушылардың республикалық және халықаралық конкурстарының және спорттық жарыстардың соңғы үш жылдағы жеңімпаздары, сондай-ақ өздері таңдаған мамандықтары олимпиаданың, конкурстың немесе сәйкес келген жағдайда, жалпы білім беретін пәндер бойынша ағымдағы жылғы Президенттік, республикалық олимпиадалар мен ғылыми жобалар конкурстарының жеңімпаздары жалпыға ортақ тәртіпте ҰБТ тапсырады. Бұл тұлғалардың басым құқығы басқа талапкерлермен баллдары бірдей болған жағдайда ғана ескеріледі.

ЖОО түсуге ниетті ТжКБ түлектеріне арналған кешенді тестілеу (КТ)

Жоғары оқу орнына түсуге ниет білдірген ТжКБ ұйымдарының түлектеріне арналған КТ де өзгерістер енгізілді. Егер ТжКБ ұйымының түлегі ЖОО-дағы мәндес мамандығына қысқартылған оқу нысанына түсетін болса, яғни 2(3) курсқа, онда ол 2 пәннен тест тапсырады (60 тапсырма).

1. Жалпыбейіндік пән (базалық пән бойынша академиялық білімін тексереді) – 20 тапсырма;

Анықтама:
Жалпыбейіндік пән – мамандықтар тобына арналған. Мысалы, барлық педагогикалық мамандықтар бойынша жалпыбейіндік пән «Педагогика және психология негіздері», заң мамандықтары бойынша «Мемлекет және құқық негіздері», ветеринария мамандықтары бойынша «Биология» т.с.с болып саналады.

2. Бейіндік пән (академиялық білімінің тереңдігін және оны тәжірибеде қолдана білу деңгейін тексереді) – 3 блокка бөлінген 40 тапсырмадан тұрады:
— 20 тапсырма бір дұрыс жауапты таңдайтын;
— 10 тапсырма бір немесе бірнеше дұрыс жауапты таңдайтын;
— 10 жағдаяттық тапсырма бір дұрыс жауапты таңдайтын пәндер (әрқайсысында 5 тапсырмадан бар 2 жағдаят).

Анықтама:
Бейіндік пән – таңдаған мамандыққа тән пән. Мысалы, болашақ математика мұғалімдерінің бейіндік пәні – «Математика», құқық қорғау органдары қызметкерлерінікі – «Қылмыстық құқық», ал ветеринарларда – «Жануарлар анатомиясы мен физиологиясы».

Жағдаяттық тапсырмалар – жауаптардың барлығы бір жағдаяттың аясында табылатын бірнеше тапсырмалар жиынтығы және де жағдаяттар күнделікті өмірлік тәжірибеден алныған. Мұндай тапсырма алынған білімнің жүйелілігін анықтауға мүмкіндік береді. Жағдаяттар мен олардың тапсырмалары түрлі ақпарат формасында ұсынылған: мәтін, кесте, графика, статистикалық мәліметтер, суреттер және т.б. Кейде жағдаяттар бірнеше ақпарат түрлерімен берілуі мүмкін.

Түлектер өздерінің білімі мен іскерліктерін өмірде қолдана білетіндіктерін және берілген мәліметтерді түсіндіре алатынын, талдай білетінін, жүйелей және қорытындылай алатынын көрсетулері керек.

«Мәндес» мамандықтар ҚР БҒМ 2010 жылғы 21 маусымдағы №316 бұйрығымен бекітілген, ҚР БҒМ 2016 жылғы 4 тамыздағы №489 бұйрығымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілген Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің және Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім берудің сәйкестік кесте топтамасында көрсетілген.
Қалған жағдайларда (колледжде меңгерген мамандығы ЖОО-дағы таңдаған мамандығына сәйкес келмеген жағдайда) ТжКБ ұйымдары түлектері форматы мен технологиясы ҰБТ-мен бірдей КТ тапсырады.
Барлығы 60 тапсырма және тестілеу уақыты 1 сағат 40 минут. Ең жоғары балл 70, шекті деңгей 35 баллдан кем емес.

Тестілеу түрлерін бағалау жүйесі (ҰБТ, КТ):

Бес жауап нұсқасында 1 дұрыс жауабы бар тапсырмаларға 1 балл, басқа жағдайда 0 балл беріледі.
Көптеген жауап нұсқасында бір немесе бірнеше дұрыс жауабы бар тест тапсырмаларында (8 жауап нұсқасынан 2 немесе 3 жауапты таңдау):
— дұрыс жауаптарын толық таңдау — 2 балл;
— 1 қате (1 дұрыс жауап табылмады немесе 1 дұрыс емес жауап таңдалды) – 1 балл;
— 2 немесе одан көп қателер – 0 балл.

Тестілеу өткізу мерзімі ҚР БҒМ бұйырығымен бекітіледі. Шамамен, мерзімдері төмендегідей:
1. ҰБТ-ға қатысуға өтініш қабылдау 10 наурыздан 10 мамырға дейін (КТ 1-20 маусымға дейін).
2. Тестілеуді өткізу: ҰБТ – 20 маусым мен 1 шілде аралығында, КТ 17 — 23 шілде аралығында.
3. Шығармашылық емтихандар: 8 мен 13 шілденің аралығында.
4. Арнайы емтихандар 20 маусым мен 18 тамыз аралығында өткізіледі (педагогикалық қызметке бейімділігін анықтау үшін педагогикалық мамандықтарға тапсырушылар үшін).
5. Қайта тапсыру 19 — 24 тамыз аралығында (ҰБТ-да шекті балл жинай алмағандар) және 20-24 қаңтар аралығында (ҚР жоғары оқу орнына шартты түрде қабылданғандар және шетелдік оқу орнынан ауысып келушілер үшін).

Үштілдік оқыту жүйесін енгізуге қатысты ФБде белсенді екі тарап пайда болғанын көріп жүрмін, немқұрайлыларды есепке алмағанда. Өзім дәл қазіргі уақытта ортада тұрмын, бірақ жақтамаушылардың жағына жақынырақ тұрмын десем болады. Оған себептер бар.

Министрдің осы мәселе бойынша интервьюлерін қарап шықтым, жақтаушы блогерлердің жазып жүргендерін де оқып жүрмін. Негізгілеріне тоқталып өтсем олар мынадай. Министр де, блогерлер де ағылшын тілінің әлемдік тіл екенін айтады, сөйтеді де ағылшын тілінің маңызын түсіндіруге тырысып, көптеген дәлелдер келтіреді. Бұл тіл қазақтарға үлкен мүмкіндіктерге жол ашатынын айтып, күллі әлемнің осы тілді үйреніп жатқанын айтады. Министр бір сөзінде «сонау дамып кеткен Францияның өзі мектептерінің оқу программасына ағылшын тілі пәнін қосып жатыр» деп француз елін мысалға келтіріпті.

Дұрыс қой. Негізі, ағылшын тілінің әлемдік тіл екеніне күмән келтіріп жатқан ешкім жоқ, меніңше. Оны үйренуге қарсы шығып жатқандар да жоқ. Енгізгелі жатқан жүйеге сенімсіздікпен қарайтындардың басым бөлігі ағылшын тілін оқытқанды/үйренгенді/білгенді қолдайды. Олардың уайымы жақтаушылар айтып жүргендей ағылшын тілін білуге қарсылық емес, қарсылардың уайымы мүлдем басқа, олар қазақ тіліне қатысты алаңдайды. Ал министр мен блогерлер үштілдік оқыту жүйесі туралы айтқан кезде бас салып ағылшын тілінің әлемдік ролін айта береді. Министр мен блогерлердің көпшілікке онысыз да белгілі нәрсені сол көпшілікке түсіндірмекке әлектеніп, әсіресе екінші аталғандардың «мыңмен жалғыз алысқан» адамдардай боп өздерімен-өздері шыж-быж боп жүргені қалай? «Ағылшын тілінен тек ақымақ қана бас тартады», «тобыр ғана ол тілдің маңыздылығын түсінбей, босқа ұрандай береді», «мен өз баламның ағылшын тілін білгенін қалайм, ал жалған патриоттар ұрандай берсін» дегенге саятын посттарды оқыдым. Сырттан қызық көрінеді, шынымен. Өйткені шындығында, айтқанымдай, ешкім ағылшын тілінен бас тартып жатқан жоқ, ол тілдің әлемдік роліне де ешкім күмән келтіріп жатқан жоқ. Бұл тілді бәрі үйренгісі келеді. Онда «тобырдың» үстінен күлулерін қалай түсінеміз? Бәлкім қара тобырмен алысқан данышпанның образына кіру арқылы іштегі «менін» қанағаттандыратын шығар, кім біліпті.

Сонымен Францияда ағылшын тілі пәнін оқытыла бастады дейді. Дұрыс-ақ. Бірақ осы айтылған жағдай, яғни Франция мектептерінде ағылшын пәнінің қосылғаны немесе пән сағатының көбейгені, бізде химия, физика пәндері ағылшынша оқытылуы керек дегенді білдіре ме? Францияны не үшін мысалға келтірді? Түсініксіз. «Француздар ағылшын тілі пәні сағатын көбейтіп жатыр, сондықтан біз химия, физикаларды ағылшынша оқытуымыз керек». Логика бар ма осы жерде? Мен көріп тұрғам жоқ. Ағылшын тілінің маңыздылығын көрсету үшін айтты дей салған күннің өзінде, жоғарыда жазғанымдай, ағылшын тілінің маңызы жөнінде және оны үйрену қазіргі заманның талабы екенін ешкім жоққа шығарып жатқан жоқ қой. Яғни ресми һәм бейресми жақтаушылардың дәл осы түсіндіруінде тұщымды дәйек жоқ.

Белгілі жағдай, біздің мектептердегі ағылшын тілі пәнінің оқытылу сапасы нашар. Әйтеуір өзім тек қана мектептегі программа арқылы (репититор мен арнайы курсқа барусыз) ағылшын тілін үйреніп шыққан адамды көрмеппін. Сонда, аталмыш жүйе енгізілгеннен кейін, қазіргі осы оқытылуы сапасыз ағылшын тілі пәнінің орны ертең химия, физика пәндерімен толықпайтынына қандай кепілдік бар? Әрине, мінбеде тұрып есеп бергенде бәрі әдемі естіледі, келісем – химия, физика мұғалімдері арнайы тіл үйрену курстарынан өтеді дейді. Алайда іс жүзінде шетел тілін үйренуге біреу табиғатынан епті боп келсе, енді біреу епсіз болады емес пе? Мәселенің осы тұсы ескерілді ме екен? Бұған мұғалімдердің айтқанды тез қағып алатын жасөспірімдік шақтан өсіп кеткенін қосыңыз.

Хош, мұғалімдер ағылшын тілін үйреніп шықты делік. Тіпті солай болған күннің өзінде (из области фантастики болса да), мен сіздерге айтайын, тілді білу мен сол тілде сабақ беру екеуі екі бөлек нәрсе. Мәселен, қазақ пен орыс тілдерін жетік білсе де дәрістерді тек қана қазақ тілінде беретін ЖОО оқытушыларын білуші едім. Орыс тілінде де дәріс берсе бұл оларға үлкен плюс болар еді, бірақ ондай мүмкіндіктері бола тұра олар одан керісінше ат-тонын ала қашатын. Неге? Өйткені тіл білу бір бөлек нәрсе, ал сол тілде оқушы мен студентті оқыту тіптен бөлек нәрсе. Шешім қабылдап жатқанда мәселенің осы қырлары ескерілді ме?

Келесіде, үштілдік жүйеге көшкен кезде қазақ тілі жаңа технологиямен оқытылады дейді. Қазақ тілін жаңа технологиямен үйрету үшін химия, физикаларды ағылшынға көшіру міндетті емес шығар. Осы екеуінің арасынан байланыс көріп тұрғам жоқ. Яғни бұл да аргумент емес. Ол ол ма, осы жаңа технологиямен оқытылады деген сөздер айтылып жатқан кезде министрдің өзі де сол кезде сұхбат берген екен. Соны кеше ғана қарап шықтым. Блогерлер жаңа технология деп жүрген технология шындығында әлі жасалмаған екен. Оны министр өзі айтып отыр, былай деп:
«… на сегодняшний день методику преподавания казахского языка надо радикально обновить. Работа идёт в двух направлениях: первое, мы разрабатываем новые технологии преподавания казахского языка, включая компьютеры, мобильные приложения для сотовых телефонов там и т.д. То есть когда всё это будет готово, мы покажем чтó будет в электронных учебниках там… Это — раз. И второе, мы собираемся подготовить десять, пятнадцать, может даже двадцать сильных методологов преподавания, и готовить их нужно за рубежом. У нас несколько глобальных центров таких методологов — Университет Гарварда, Гумбольда, университет в Израиле. Поэтому вот мы на сегодняшний день договариваемся, вот с некоторыми уже договорились, чтобы они наших молодых, талантливых методологов приняли на шестимесячные курсы, и после того как они вернутся, мы эти два направления соединяя, надеемся, что с 2017 года начнём в школах менять методику преподавания казахского языка и начнём это с русских школ".
Көріп отырғанымыздай, ешқандай методика да, технология да әлі дайын емес. Үштілдік жүйе арқылы (осыған дейін меңгерілмей келген) қазақ тілі енді меңгеріле бастайды, өйткені жаңа технология, анау-мынау деп, әлі жасалып шығарылмаған өмірде жоқ нәрсеге сенім арту, меніңше, орекеңдер айтпақшы паровоздың алдына түсіп жүгіруге ұқсап тұрған сияқты. Қалай ойлайсыздар?

Соңғы күндері кейбір блогерлер «үштілдік оқыту жүйесі болашақта орыс тілін ығыстыру үшін енгізіліп жатыр, ал соған қарсы боп жатқандар Ресейдің тапсырысын орындап жатыр» дегенді айта бастапты.

Жоғарыда ағылшын тіліндегі химия, физикалардың сапасы қандай болатыны жөнінде күмәнімді жазып кеттім. ШҚО, СҚО, Алматының орыстілді мектептеріндегі Марьванналардың ағылшын тілі курстарын өтіп алып, өз пәндерін енді ағылшынша оқытып жатқанын көз алдыма елестеткім-ақ келді, бірақ еш елестете алар емеспін.))) Меніңше, қағаз жүзінде, жоғарыға есеп берулерде «ағылшын тілінде оқытыбатырық» делінгенімен, іс жүзінде орысша жүреді ғой дейм. Ал қазақ тілінде оқытылатын тарих пәні болса, осы уақытқа дейін қағаз жүзінде оқытылып келген(!) қазақ тілі пәнінің қатарын толықтырады. Бұған күмәнім жоқ десем де болады, өйткені орыс мектептерінде Қазақстан тарихы пәні тіпті орыс тілінде де жақсы оқытылмайды, һәм орыс оқушылары да оны оқуға ынталы емес. Әрине, оқушылар барлық пәндерді дерлік оқуға ынталы бола бермейді деуге болады, алайда бұл жерде дәл Қазақстан тарихы пәнінің жағдайы өзгешелеу – әлгілер ол тарихты мойындамайды, ойдан шығарып жазылған деп біледі, өйткені бала үшін ата-аналардың әңгімелерінен естіген нәрселер, жалпы сол ортада айтылатын көзқарастар көп сенімдірек… («Оқымаса онда осы уақытқа дейін тарихтан емтихан, тестілерді қалай тапсырып келді?» дейтін шығар. Қазақ тілі мен ағылшын тілдерінен сүрінбей өтіп жатқанда, басқадан да солай өтуге болмайды дей аламыз ба?). Айтпақшы, мұғалімдерге ағылшынша үйрететін жаңағы курстарға қатысты мынадай ой кеп қалды. Ақыры курстар арқылы тілді басқа құйып қою мүмкін болса, ендеше орыстілді оқушыларды сондай курстардан өткізіп қазақ тілін бастарына құйып қоя салу әлдеқайда тиімді болмай ма?

Ұзын сөздің қысқасы, «осы жүйе арқылы ағылшын тілі орыс тілін ығыстырады» деп жүргендер негізінен қазақтар көп шоғырланған жерде өскендер ғой деймін, орыс психологиясынан хабарсыз адамдар. Орыстардың басым бөлігі қазақ тілін ешқашан үйренбейді – бұны оң құлақпен де, сол құлақпен де ұғып алғанымыз жөн. Мүмкіндік болса олар статус-квоны сақтап қалу үшін күреседі (бейбіт жолмен де, мүмкіндік туындап жатса(!) тіпті қарумен де). Ал ондай мүмкіндіктер жоқ болса, бұл елден не кетіп тынады, не қоғамнан оқшауланып өмір сүре береді. Мәселен, басқа ТМД елдерімен салыстырғанда Балтық елдерінде орыстілділердің (тілге, статусына қатысты) жағдайы әлдеқайда нашар – Латвия мен Эстонияда көбінің тіпті азаматтығы да жоқ, ал орыс тіліне біздің елдегідей статус берілмеген, және орыстардың басым бөлігі эстон мен латыш тілін білмейді. Сонда да олар ол елдерден көшіп кетіп жатқан жоқ. Соған қарағанда «елден кетіп тынуы» елдің экономикалық ахуалына тікелей байланысты ғой деймін. Жаңалықтардан оқып жатамыз, бізде соңғы жылдары орыстардың көшу қарқыны өскенін айтып жатады. Бұны экономикалық себептерден деп білемін. Ел ішінде тұрып жатқан орыстардың табиғи өсімі де қазақтардың табиғи өсім көрсеткіштеріне қарағанда төмен, қазақтардыкі жоғары. Және, өздеріңіз де білесіздер, туу көрсеткіші қазақтілділер жайласқан аймақтарда жоғары. Бұдан бөлек сырттағы қазақтарды қабылдап жатырмыз. Басқаша айтқанда, осы үрдіс жалғаса берсе болашақта тіл мәселесі өзі-ақ шешімін табар еді. Қазақшаға шорқақ қазақтар болса балаларын болашағы үшін қазақша оқытуға мәжбүр болады. Бәлкім мүмкіндігі барлары елден кететін де шығар. Бірақ ондай Тайчибеков сияқты «идейный мәңгүрттер» тым аз, яғни олардың үлесі роль атқармай қалады. Ал былайша, орыстілді қазақтардың басым бөлігі балаларының қазақ тілін білгеніне ынталы. Яғни осындай үрдістер бола тұра, ұсынылып отырған күмәнді эксперименттің қажеті қанша?

Жарайды, Марьванналардың буыны кетер, орнына ағылшын тілін білетін һәм сол тілде химия/физиканы оқыта алатын жаңа буын келер, сонда осы аралықта оқығандардың білімі не болмақ? Оны да қойшы, уақыт өте келе сапалы оқыту жүйесі қалыптасады дейік. Ол кезде оқушылар ағылшын тілін жетік біліп шығатыны сөзсіз. Министрдің айтып кеткені ақыры орындалар, қазақтардың ағылшыншасы жоғары деңгейге көтерілер. Ал қазақ тілінің жағдайы ше? Қандай болмақ? Химия, физика, бәлкім кейінірек тағы да сондай нақты ғылымдар ағылшын тілінде оқытылатын болар, сонда қазақтарда ғылым тілі дамуын тоқтатады емес пе? Қазіргі мүшкіл ғылым тілін ары қарай дамытудың орнына, бұл керісінше қылқындыру емес пе?

Жазба шашыраңқы боп кетті. Сонда да негізгі ойымды жеткізе алдым ғой деймін. Сонымен, «тобырдың» үштілдік оқыту жүйесін қолдамай отырған себебі осыда, құрметті элитный (хыхыхы) тобыр өкілдері.

Бүгін Ұлттық Тестілеу Орталығының «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған дайындық тесттерінің бір үзіндісі желіге шығып, біраз жерде шу болды. Ешқандай негізсіз шу. Негізгі концепттен кесіліп алған үзінді. Тест тапсырып көрген кез келген адамға белгілі нәрсе — алдын ала бір мәтін беріліп, сол мәтін бойынша талдау сұрақтары беріледі. Бұл жерде мәтін берілмей, жалаң сұрақ сияқты болып берілген. Ақпаратты тексермей шығара беру, аяқ астынан шу шығара салу үйреншікті нәрсе болып кетті ғой. Осыған байланысты Фейсбукта өз ойымды білдірген едім:

Егемен Қазақстан газеті Ұлттық Тестілеу Орталығымен жақында серіктес болып, тест кітапшаларын жариялап отыратын болды. Жақсы нәрсе талапкерлер үшін. Бүгінгі бір сұрақ фрагментін көріп, у-шу не туралы екенін білгім келіп, газеттің сайтына кіріп, pdf нұсқасын қарадым. Өкінішке қарай сайтқа тест кітапшасы салынбаған екен. Берілген сұрақтың толық мәтінін оқығым келіп еді. Алдымен соны біліп алу керек сияқты, босқа шулағанша

Жаңа ғана Ұлттық Тестілеу Орталығынан жеке хабарласып, сұрақтардың толық мәтінін жіберді. Мінекиіңіз, шешіп көріңіз!



Нұсқау: «Мәтінді мұқият оқып, мәтінге берілген тапсырмаларға дұрыс жауап беріңіз».

Қазақтың кино сүйер қауымына танымал кинодраматург, режиссер Ермек Тұрсыновтың телеарнаға берген сұхбаты ұсынылады

Бұдан кейін кино түсірем бе, білмеймін...

-Кино әлеміндегі алғашқы қадамдарыңыз қандай болды?

1.-1992- 93 жылдары Америкада жүргенімде режиссер ретінде алғашқы дебютім болды. АҚШ-тың Юта штатында Солт-Лейк- Сити деген қала бар. Сол жердегі кино мамандарына бірнеше сценарий жазып бергенмін. Бір күні кино түсіру алаңына келсем, режиссер жоқ екен. Стив деген продюсер бар еді, материалды өзімнен артық ешкім білмейтінін алға тартып, фильмді қолға алуымды сұрады. Қысқасы, кино алаңына итергендей етіп шығарды. Бұл кездейсоқ жағдай. Мен режиссер емеспін, негізгі мамандығым – кинодраматург. Сөйтіп басталып кетті. Бірнеше бейнеролик түсірдім. Олардың тапсырысымен әлеуметтік жарнама түріндегі екі фильм түсірдім. Алматыға қайтып келгеннен кейін де сценарий жазуды тоқтатқан жоқпын. «Мұстафа Шоқайды» жаздым. «Қазақфильмнің» президентінің орнына Анар Қашағанова келгенде Ақтан Арым Құбат деген қырғыз режиссеріне берген «Келін» сценарийі бойынша түсіруді «Материалды өзіңнен артық ешкім білмейді, әрі бастағаннан кейін аяғына жеткізу керек» дегенді айтып, кино түсіру алаңына итергендей етіп шығарды. Кейбіреулер режиссерлік үшін
күресіп жүрсе, мен мәжбүрліктен қолға алдым. Сөйтіп аяқ астынан режиссер болып шыға келдім.

–Режиссер ретінде өзіңізді қалай бағалайсыз? Сіздің бойыңызда режиссерлік қасиет басым ба, әлде кинодраматург ретінде мықтысыз ба?

2. –Драматург бола жүріп, көптеген сценарий жаздым. Режиссерге бересің. Кейін кино шыққанда қарасаң, көңілің толмайды. «Әттеген-ай!» дейтін тұстары көп болады. Сценарийді жазғанда бір киноны көз алдыңа елестетіп отырасың. Кино шыққанда қарасаң, сенің алдындағы суретіңмен сабақтаспайды, мүлдем басқа жаққа кетіп қалады. Ештеңе айта алмайсың. Өйткені, режиссердің көзқарасы басқа. Бірнеше рет сценарийлерім ойлағанымдай емес, мүлдем басқа кино болып шыққанда ішімнен өкініп жүрдім. Жалпы, режиссер ретінде біреудің жазған сценарийін түсіре алмаймын. Тек қана өзімдікін түсіремін. Егер бір жерден қате кетсе, тек өзіңнен көресің. Ең бастысы – жауапкершілік. Өзіңе, өз ісіңе деген жауапкершілік. Ешқандай тапсырыспен жұмыс істемеу керек. Жұмысты қолға алдың ба, оны жоғары кәсіби дәрежеде істеу керек. Өз шығармашылығыма баға бере алмаймын. Бірақ, кәсіби дайындықпен келгенім анық.

3. Жауапкершілік дегеннен туады, бір киноға шамамен екі жылдай уақыт кетеді. Бұл аз уақыт емес. Ал менің досым Тимур Бекмамбетов жылына төрт кино түсіреді. Тимурды жақсы көремін. Мәскеуде жүргенде жақын араласатынбыз. Өте дарынды, мықты жігіт. Бірақ, оның кинолары жеңілтек. Көбінесе компьютерге сүйене отырып жасалады. Бұл адамның интеллектісіне байланысты нәрсе емес. Мұнда техникалық, технологиялық интеллект басымдыққа ие болып тұр.

4. Қазір кино түсіру еріккеннің ермегіне айналып кетті. Жақсы кино көргенде адам қуануы керек. Ал қазіргі біздің киноларды көргенде қуана алмайсың. Өйткені, деңгей түсіп кетті. Еліктеу көп. Өз ойымыз жоқ. Жұртты күлдіргіміз келеді. Күлкінің өзі де түкке тұрмайтын болып шығады. Ойсыз. Күлкінің өзінің ар жағында ой болуы керек. Ал қазіргі кинолардағы күлкі – «аха-ха, иха-ха». Бұл дүниелер, яғни соңғы жылдары кино деп түсіріліп, кино ретінде көрсетіліп жүрген дүниелер – кино емес. Баян Есентаева, Нұртас Адамбайлардың түсіріп жүргендері кино деуге келмейді. Мейлі ғой, түсіре берсін. Бірақ, басын ашып алу керек, олардікі ешқандай да кино емес. Басқа нәрсе. Жанрын өзгерту керек шығар, бәлкім. Бұлардың ең басты ойы – ақша жинау. Ал нағыз өнер адамы ақша үшін жазбайды. Мұхтар Әуезов Абайды ақша үшін жазған жоқ. Шәкен Айманов, Сұлтан Қожықовтар ақшаның құнын білетін, бірақ ақша үшін жазбайтын. Ал қазіргілер о бастан-ақ ақшаны бірінші орынға қояды. Қазіргі кинолардың кино дегеннен гөрі бизнес жобаға келетіні сондықтан болса керек. Киноның аты да өзгерді қазір. Кино түсіруге бел будың ба, бүкіл жан-дүниеңмен соған берілесің, үлкен дайындықпен кірісесің. Басында қорқасың. Ылғи сол. Ал кино біткеннен кейін ауырасың. Өзім әр кинодан кейін 3-4 айдай ауырамын. (500 сөз)

13. Отандық кино жағдайы туралы қай бөлімде ой қозғайды:

A) Төртінші
B) Екінші
C) Бірінші
D) Барлығы
E) Үшінші

14. 4-бөлімде автор кімге кино туралы ойын өзгерту керек деп кеңес береді?

A) Нұртасқа
B) Шәкенге
C) Сұлтанға
D) Абайға
E) Мұхтарға

15. Ермек Тұрсыновтың адами қасиеттері туралы қандай ой түюге болады?

A) Ол –отандық киноиндустрия саласын дамытуға күш салған адам.
B) Ол – жауапкершілігі жоғары және өз ісіне адал адам.
C) Ол – Америкада тәжірибе жинақтаған режиссер.
D) Ол – өз сценарийлеріне кино түсіріп жүрген танымал режиссер.
E) Ол – білімі мен тәжірибесін ұштастыра білген адам.

16. Қай жауап 1-бөліміннің мазмұнына сәйкес келіп тұр.

1. Ермектің режиссер болуына сценарийді өзі жазуы септік болды.
2. Ермектің режиссер болуына кездейсоқ жағдай себепкер болды.
3. Ермек Тұрсынов еркінен тыс режиссер атанды.

A) Үшіншісі
B) Екіншісі
C) Үшеуі де бұрыс
D) Үшеуі де дұрыс
E) Біріншісі

17. Ермек Тұрсыновтың айтуынша, неге кинодраматургтың дайын фильмге көңілі толмайды?

A) Себебі бар атақ режиссерге тиеселі болады
B) Себебі режиссер жұмысын өте жоғары бағалайды.
C) Себебі кинода режиссердің көзқарасы басым болады.
D) Себебі актерлердің ойыны ұнамайды.
E) Себебі драматургтің жауапкершілігі басым болады.

18. Сұхбат қандай мақсатпен алынды?

A) Ермек Тұрсыновтың кино туралы ойын білу үшін
B) Ермек Тұрсыновтың фильмдерін жарнамалау үшін
C) Ермек Тұрсыновты таныстыру үшін
D) Отандық фильмдерге талдау жасау үшін
E) Баян Есентаева мен Нұртас Адамбайға сын айтқызу үшін

19. Берілген мақал-мәтелдердің қайсысы Ермек Тұрсыновтың айтқан сын сөзіне сәйкес келеді?

A) Жылтырдың бәрі күміс емес.
B) Ер сыншысы – елі.
C) Қорыққан мен қуанған бірдей.
D) Михнат болмай, рахат болмас.
E) Көз – қорқақ, қол – батыр.

20. 3-бөлімде Ермек Тұрсынов Тимур Бекмамбетовке қатысты не айтады?

A) алаңдау
B) күмән
C) мақтау
D) сын
E) ой-пікір