Қаламыздың әр жерінде активтің «Забей на время » атты тарифінің билбордтары ілулі тұр. Кәдімгі көкек сағатына екі тақтайды қағып тастаған суретте. «Уақытты елеме» қазақшасы. Бұл тарифтің ерекшелігі неде екенін біле алмадым (өзімде кейселл болған соң). Дегенмен «Забей Х на времясы» ұнап қалды.

Жағдай былай, жер лай емес бірақ. Мүмкін Алматыда лай шығар? Мүмкін Шымкенттің қыздары мак ойнап жүрген шығар? Не деп кеттім, менің мәселем…
Обшым, құрылтайға барамын ғой. Екі күнде өтер, ол да бітер. Менің еншімде 21-ші наурыздың біраз сағаты қалады. Алматыға кіре берісте (маңайында, бармаған соң дәл айта алмаймын)Комсомол деген ауыл не аудан бар екен. № 96617 әскери бөлім соол жерде орналасқан. сол жерге дейін такси жалдап барсам қанша теңге керек? Немесе бензинін алып берсем көмектеседін «аялы алақан» бар ма? Себебі әскери борышын өтеп жүрген ініме соқсам деп едім.

Қолындағы журналды жыртып-жыртып лақтырып жіберді. Көк жәшікті қосты. Бұл жақта 3 -ақ арна ұстайды. Екеуінде сериал беріп жатыр, ал үшіншісіне қосқанынан сөндіргені тез болған шығар. Бұл жерде де соны көрсетіп жатыр екен. Еріксіз радионы қосты. Бұнда да сол. Оны да тоқ көзінен ағытып тастады.
Иә, бұл оны жек көреді! Естігісі де көргісі де келмейді! Жек көретіндей де себебі бар.
Иә, бұл осынау жарық дүниеге 12 мүшесі толық келген. Алғаш тәй-тәй басып, көзін қызықтырған затқа қолында созған.
Сол оқиға үшке жаңа толған сәбидің миына еміс-еміс жатталып қалыпты.Топырлаған халық. анасы бұны көтеріп тұр. Ортада біреу ән айтып тұр(Оның ән айтып тұрғанын бұл ол кезде білмеген). Анасының қолы талған болуы керек бұны жетегіне алғаныны есінде.Топырлаған аяқтардың арасында біраз тұрды. Содан кейінгі шыңғырыстар құлағынан әлі кетер емес. Бір кезде әлгі аяқтар бей — берекет қозғала бастады. Араларындағы бұған қарайтын емес. Құлағына анасының да даусы жетті. Айналаны "********!**********!«деген дауыстар жайлап алды. Енді бір есінде қалғаны анасының қолында сүйретіліп келе жатқаны.Кішкентай аяқтары жерге бір тиіп бір тимей келе жатыр. Анасы да айқайлап келе жатыр. Не үшін?!
Иә, бұл ********* жек көреді! Мейлі, оны барша қазақ жақсы көре берсін.Бұл әншіболмаса бұның бір қолы екіншісінен жарты метр ұзын болар ма еді?!

Ауылдың баласы болсаңыз қынаны білетін шығарсыз. Білмесеңіз айтайын. Қына- таулы -тасты жерде өсетін өсімдік.Тастың беткі жағына қабыршық болып өсе береді. «Сөз бас жарады, қына тас жарады» деген сөз осының дәлелі іспетті.Жиып әкелген қынамызды суға қайнатып асық бояйтын кездеріміз қазір тәтті бір естелікке айналыпты.Қынадан қалған асықты әжелеріміз киіз басқанда бір бояп мәз болып қалушы едік. Ауылдың қарасирақтары (қазіргілерді бұлай атауымның өзі ерсі секілді)қына термек түгілі асықта ойнамайды бұл күні.

Көктемнің алғашқы күндері де басталып кетті. «Маслиница-фышт» деп орекеңдер де мәз. Жалпы, біздің бабаларымыз қыстың қатты болуын қораға аузына шөп тістей кірген қойдан болжаса, көктемнің қашан шығатынын да болжай білген. Жалпы жан-жануарға қарап болжау әр халықта бар.Негізгі айтпағым мынау.
Ескіше наурызда яғни, 13-ші наурыз күні қойдың құмалағын қардың бетіне қойып қоятын болған. Кешке қарай құмалақ қарға кіріп көрінбей кетсе көктемнің ерте шығатынының белгісі. Бала кезімізде үлкендер "Құмалақ түсті ме?-деп жатушы еді. Сол сөздің мәнісі осында жатыр екен.

1. Айсұлтан
2.Джеки ағамыз ойнайтын фильмдер
3.Қымыз
4.Ақшалы азамат
5.Шалқып отырмын (көңіл-күйім)
6.ашық-жарқын
7.Жердіңбіржеріваға баруды армандаймын
8.Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданы
9.Ұнататын түсім-қара.
10.манты
11.комп
12.Қазақстан

Сіздер жақты қайдам, біздің жақта кей жылдары жаз айларында жылан көбейіп кетеді. Үйдің көлеңкесіне келіп жататын кездері де болады. Жалпы жылан жайлы аз біледі екенмін. Біз көріп өскен жыландар улы ма әлде у тістері жоқ па біле алмадым. Білетінім жыландарды өлтіруге құмар едік(Құдай күнаға жазбасын). Алдыңғы әңгімеме кейіпкер болған әпкем жыландарды өлтіруге бұйрық беретін. Өлтіргенде де өте ыждахаттылықпен өлтіру керек. Себебі, жыланды өлтіріп жатқанда " Алтын басым аман болса алты күнде тірілем, жез құйрығым аман болса жеті күнде тірілем" деп айтып жатады екен.Жыланның тілін қайдан үйрендің деп сұрамаппыз да біз ақымақ. Сірә, басы мен құйрығын жақсылап мыжғылағандығымыздан болар тіріліп келіп кегін алған жыландар болмады.
ПыСы. Жыланды атымен атауға болмайды,«түйме» деп атаңдар дегенді естігендерің бар ма? Жыланды қоршап «Түйме, түйме түйіл!»деп айқайлаған кезімізде түйілуші еді. Бізге сес көрсетіп шиырылғаны екен ғой қазір ойлап қарасам.

Қазіргі оқушылардың қандай оқулықтар оқып жүргенінен хабарым жоқ. Біз кезінде Чапай болып Щорс болып ойнаған соңғы ұрпақ шығармыз бәлкім. Біздің «Ана тілі» кітабымызда Тоқаш Бокин, Ғани Мұратбаев, Әліби Жангелдин сынды қаһармандар жайлы әңгімелер болушы еді. Қазіргі оқушылар бұл кісілер жайлы біле ме екен?Әлде бұл кісілер оқулық тұрмақ тарихтан ысырылып тасталды ма екен? Мүмкін мен шатасып отырмын ба,үйлеріңізде мектепте оқитын оқушы балалар болса оқулықтарында бар ма екен қарай салыңыздаршы.

Сонау тоқсаныншы жылдардан да өлмей шықтық қой.
С)ҚАЛДЫҚЫЗ

Тоқсаныншы жылдар Қазақстан тұрғындарына жаппай қиын тиді. Бала болып сезбеген шығармыз. Әйтпесе қалалық ағайындарымыз «айлап ақша алмайтынбыз сол кездерде» деп бекер айтпайтын шығар. Кей жерлерде ақша орнына азық-түлік берген деседі. Айтпағым мынау…
Ауылдағы жарық өшіп қалу деген секілді оқиғалардың шет жағасын көріп өстік. Бәз біреулер секілді қантсыз қара шай ішпесек те, сол жылдардың жыры бала миыма жазылып қалған.
Бала кезімізде біздерге алып беріп жатқан киімдерімізге қарап ағаларымыз «Біз мектепке күпәйкемен баратынбыз, сумка орнына дүрбінің де сыртын ұстағанбыз» деп отыратын. Енді қазір бәрінің балалары бар. ешқайсысы балаларын күпәйкемен мектепке жібермеді))))
Қазір ғой аудан тұрмақ ауылдың дүкенінде бәрі бар. Ол жылдары киім табу қиындау болатын. Мектепті ел қатарлы оқыдым. Бірде туфлиім жыртылып калды.ертесі сабаққа киіп баратын туфли табыла қоймады. Ауданға себепсіз бара бермейтін кез. Қазіргідей екінің бірінде машинада жоқ қой. Көмекші орыс бар болатын үйде.Әжем сол орысқа жыртылған туфлиімнің табанын басқа аяқ киімге тігіп беруді сұрады. Ол солай етіп берді. Көзге қораш көрінеді. Оны қарап тұрған әжем жоқ. «Тамаша емес пе?» деп қояды. Ертесіне еріксіз әлгі аяқ киіммен бардым мектепке. Галош секілді бірдеме өзі де. Әшейінде партаның үстімен жүгіріп жүретін мен тыныш отырдым сол жолы. Сұрағандарға «ауырып отырмын» дей саламын.Аяғыма бәрі қарап отырғандай.Партанын астына тыгып әлекпін. Мұғалімдер сабақ сұрайды, дайын емеспін деймін(оқиға бес оқитын кездерім, негізі жетінші сыныпқа дейін жетіге оқығанмын). Тақтаға да шықпадым. Өзімді қор санадым.Тамағыма өксік тығылды.4 сабақ біткенше орнымнан тұрмай кеттім ғой. Сабақ аяқталысымен мектептен жүгіре шықтым. Үйге келсем… жаңа туфли әкеліп қойыпты.

Арқа өңірінде ойналатын карта ойыны. Ойынға жетіліктен басталған санды карталар және дама, кароль, валеттер кіреді. 4 валеттің мысы бәрінен басым. Креш валет(бізде осылай аталады) кімнен шықса көзір сол адамнан.Бір-біріне қарама-қарсы отырған ойыншылар өзара жұп құрайды.Сәйкесінше қарға валеті екінші мықты, черв валеті 3-ші, 4-ші валет боб.1-ші ойында «первый валет» шыққан ойыншыдан көзір креш болады, оның жұбына келген кезде қарға, креш валет шыққан ойыншының оң жағындағы қарсыласынан шықса черв, сол жағындағыдан шықса боб болады. Ойын сағат тілі бағытымен ойналынады.Ең бірінші таратылып ойналынғанда бірінші валет кімге келседе айтылмайды.Жасырын ойналады.Сондықтанда бірінші ойында көзір креш болады. 4 валеттен кейінгі мықтылар тұздар, ондықтар, каролдер, дамылар және анау ұсақ түйектер саны бойынша. Ұпай былай есептеледі: тұз-11 ұпай, ондық-10, кароль-4, дама-3, валет-2 қалғандары сансыз ойындар. Кімнің ұпайы 60тан асады сол жеңеді.егер көзір өздерінен болса алтылықтарды 1 ашады, қарсыластан болса екі ашады.Мынандай жағдайлар болады, қарсыластар 30 ұпай ала алмай қалса ұтқан жұп көзір өздерінен болса екі ашады, қарсылас жұптан болса 3 ашады. егер бір жұп еш ұпайсыз қалса мұны ойын тілінде «көли» дейді, яғни жалаңаш қалу.Бұндай жағдайда алтылық ашылмайды.Егер ұпай 60 та алпыс болса қайта ойналынады.Көзір кімнен екеніне қарамай жеңгендер 4рет ашады алтылықты.

Алтылықтардың ашылуы: Алтылықтар қарға мен креш және черв пен боб болып бөлінеді. әр алтылықта алты таңба бар ғой. Бір таңбаны ашу бір ашу, екі таңбаны ашу екі ашу т.с.с.Осылайша алтылықтың алты белгісі ашылғанда (бір біріне қарама қарсы жатқан алтылықтар) шалқасымен ашылып (бетіндегі алтылық) астындағы картаның алты белгісін тағы ашамыз.Шалқа біткен кезде ойында бітеді.

Ойын масттар арқылы жүріледі ғой. Қарсыласқа сансызын өз жағыңа санды ойынды беруге тырысасың. егер ол масть сенде болмаса көзірмен ұрып аласың.Көзірдің жетілігі ойын мастінің тұзында ұрып әкете алады. Көзірлер 4 валет бастаған масть қарталары.
Ойын басталғанда әр адамда 8 картадан болу керек. Картаны таратқанда оң жағыңдағы қарсыласыңа көтертіп( алдымен араластырып аласыз, ол картаны екіге бөліп көтеріп тастайды, бұл өздеріне ыңғайлы болу үшін картаны тізіп қоюдан сақтану үшін)сол жағыңдағы ойншыдан бастап екі екіден таратасың. Екінші ойыннан бастап «Көзір сұрасады» Қарға десе қарға, черв десе червтің мысы басым. Айта кеткенімдей первый валетке байланысты көзірдің ауысуы.Қатарынан бір адамнан шыға берсе көзір де қайталана береді. Практикада ойнамай былайша үйрену қиын.Бас керек, есептеу керек.