Қандай дәрі-дәрмек болуы керек?
2015 жылғы 11 қаңтардан бастап елімізде автомобильдегі алғашқы медициналық көмек қобдишасы жаңадан жасақталуы тиіс. Бір жақсысы, «зеленка», «йод», «кеторолак» секілді алғашқы көмекке еш қатысы жоқ препараттар алынып тасталды. Енді жаңа тізім бойынша мына дәрілік заттар болуы керек:

• сутегі тотығының 3% ерітіндісі (1 флакон),
• зарарсыздандырылған дәке бинті 5м *10 см (1 дана),
• зарарсыздандырылмаған дәке бинті 5м *10 см (1 дана),
• зарарсыздандырылмаған дәке бинті 7м *14 см (1 дана),
• зарарсыздандырылған медициналық дәке салфеткалар (1 дана),
• зарарсыздандырылған таңу пакеті (1 дана),
• зарарсыздандырылған медициналық гигроскопиялық мақта 50 г. (1 дана),
• қан тоқтатқыш жгут (1 дана),
• бактерицидті лейкопластырь (5 дана),
• медициналық лейкопластырь (1 дана),
• эластикалық түтікшелі бинт № 1, 3, 6 (бір бірден),
• зарарсыздандырылмаған медициналық қолғаптар (1 жұп),
• доғал ұшты қайшылар (1 дана).

(Тізім Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің сайтынан алынды)

Қобдишаға шығындалма
Бұған дейін менде аптечка болып көрмеген еді. Жаңа бұйрық шыққаннан кейін, жасақтап алайын деп шештім. Қобдишаға шығындалмадым, үйде Жаңа жылда біреулер сыйлаған, ішіне тәттілер салынған фанера қорап бар еді. Ішіндегілерді жеп тауысқан соң, соны медициналық қобдишаға бейімдеп алдым:

Қобдишаға қатысты нақты талап жоқ. Бастысы дәрі-дәрмектерді сыртқы факторлардан қорғайтындай болса жеткілікті.

Міндетті дәрі-дәрмектерді іздеу
Ең басты мәселе — қажетті дәрі-дәрмекті табу болды. Үйдің жанындағы шағын дәріханадан бәрін тауып аламын десеңіз — қатты қателесесіз. Өз басым талай дәріханаларды аралап, әрең жинақтағандай болдым. Дәлірек айтқанда — толық жинақтауға аз-ақ қалдым. №6 эластикалық түтікшелі бинтті 1 апта бойы іздеп әрең тапсам, ал зарарсыздандырылған таңу пакеті ешбір жерде жоқ болып шықты. Бір фармацевт қала бойынша ешбір жерден таба алмайсың деп қорқытып қойды. 1-2 аптадан кейін тағы сұрастырып көру керек, мүмкін жаңалары түсіп қалар.

Ал бұның бәрі аптечка туралы бұйрықтың шалалығынан ба деп ойлаймын. Олар осы препараттарды жарияламас бұрын нарықты зерттеп алуы керек еді: дәрі-дәрмек қажетті мөлшерде бар ма, жоқ болса дәріханаларға алдын-ала тапсырыс беріп қойыңдар деп ескертілсе — жаңағы мәселе туындамас еді. Таңу бинті деген негізі хирургтардың ғана арнайы тапсырысымен келетін нәрсе екен. Дәріханаларда бола бермейтіні де сондықтан, ол тек операция үшін бірден ауруханаға жеткізіледі. Сөйтіп, 13 міндетті заттың 12-сімен әзірге жүре тұрамыз. Айтпақшы, сатып алуға барғанда қажетті дәрілердің аты-жөндерін орысша апарып көрсетіңіз, бұл заттардың қазақ тіліндегі аттары барлық жерде бірдей емес және жалпы дәрілік атаулардың қазақшасы кең қолданыста емес екенін түсінетін шығарсыз.

Дайын аптечка бар емес пе?
Дайын аптечка туралы армандамай тұра тұрыңыз. Жаңа тізім бойынша жасақталған қобдишалар 2-3 айдан кейін ғана сатылымға шығады екен.

Аптечканы қайда қоямын?

Қобдишаның машина ішінде орналасуына қатысты да бекітілген талап жоқ. Ең бастысы күннің көзінен аулақ, қажет кезінде тез табылатын жерде болуы керек. Форумдарда автомобильдің білгірлері ең қолайлы жер — жүргізуші орындығының асты деп есептейді. Күн түспейді, ауа температурасы бір қалыпты, қол жететін жерде.

Барлығы (әрине таңу бинтін есептемегенде) 2100 теңгеге шықты. Негізі бұдан да арзанға шығуы керек деп есептеймін. Ажиотаж кезінде фармацевттер пайда көрудің амалымен бағаны сәл өсірген шығар деген күдіктемін. Ең қымбаты басы доғал қайшы болды — 1400 теңге.

Күнделік осымен аяқталды. Corolla-ны сатып жібердім. Corolla мықты деп аузынан суы ағып сөйлейтіндерге сұқ саусақ шығарамын) Нәщәр машина.

тойота каринамды сатып, үстіне жаңа ақша қосып көлік алайын деп едім. Опель астра, Форд фьюжн, Шевроле болып тұр таңдауым. Сосын көршілес Ресейден алмақшымын. Тойота 2010 жылғы болу керек, евро 4 бойынша. Ұсыныстарыңызды айта отырсаңыздар.

Toyota Corolla алғашқы әсер
Бірден айтайын, енді қайтып тура осы бағада, осы жағдаймен, осы жылдың Corolla-сын ала қал десе, бас тартатын едім. Көліктің жағдайы: 2010 жылғы, Алматыға осы жылдың шілдесінде келген, келгелі көз алдымда, досым айдаған, почти жаңа көліктің жағдайы. Қазір екінші деңгейлі автонарықтан көлік алуға қорқасың. Сырттан «свежий» кірмегелі көп болды. Мұнда жүргеннің ұрылып-соғылмағаны, моторы май жемейтіні аз. Ұрыныманы ба дейсің. Сосын өзің білетін көлікті аңдисың. Досым сатамын дегелі жабыстым. Осы жексенбі күні алып, дүйсенбі жұмысқа айдап шықтым. Күні бойы автотұрақта тұрды. Кешкісін келіншегімді алып кетуге 31 арнаға барғам. Оталмай сол жерге қалдырып, үйге таксимен кеттім. Енді алмаймын деудің бір себебі осы.
Әлі көлікті толық сезініп үлгерген жоқпын. Бірақ, бірінші әсер: ешқандай комфортты сезіне алмадым, жүрісі ұшқалақтау, еркін 1100-бен басуға тым әлсіздеу сияқты елестейді, металлы жұқа, сәл бассаң майысады, ходовкасы да әлсіз сияқты көрінді, өзіңді сенімді сезіне алмайсың, кәдімгі Лададан айырмашылығы аз, бірақ аты танымал бренд болғаны үшін өтіп жүрген сияқты көрінді. Мүмкін қателесемін. Болашақ көрсете жатар.
Енді оталмай қалу оқиғасы: Таңертең емін-еркін оталды. Әл-Фарабимен жоғары шыққанда сәл қиналғандай болды. Мотордың ышқынған даусы байқалды. Кешкісін 31 арнаның алдында өшіріп, 10 минуттай отырдым. Қайтып оталдырайын десем, кілт бір бұралды, датчиктер түгел жанды, екінші бұрасам тық-тық етеді, оталмайды. Кілтті бұрағанда винтеляторы гуілдеп істей бастады. Әдетте моторы қызған машинаның винтеляторын тура жалғап қояды. Кілт бұрасаң болды, гуілдей бастайды. Тура сол сияқты. Бірақ, білуімше менікі тура жалғанбаған. Фары, ішкі свет, магниофон, сигнал түгел істеп тұр. Демек аккумулятордан емес. Противоугонкасы әлде кілттегі чиптен ба деп, есікті ашып-жауып, коробканы қозғап, парковкаға қайта қойып, қайта оталдырсам да сол. Қызығы кілтті өшіріп суырып алсаң да, бүкіл датчиктері жанып, чинтеляторы гуілдеп тұра береді. Кез-келген машина кілтті суырсаң өшуі керек. Жолда датчиктер жанбады. Бұрынғы иесі де, ондай жағдай болмағанын айтты. Ақыры ойланып, ойланып, компьютері қуып кетті деген шешім жасадық. Вирус кіріп кеткен компьютер сияқты командаларды дұрыс орындай алмайды. Қуып тұр. Өзіміздің қолдан келер қайран жоқ, тастап кетуге тура келді. Кешкісін форумдарды оқып едім, ақпарат таппадым. Жасағыштар келіп, сканерлеп көріп еді, бір жерден короткий замыкание беріп тұр деді. Іздеп таппады. Екіншісі де. Бүгін СТО-ға кіргіздік.
Әлі іздеп жатыр. Табылса, ауруы неден болғанын жазармын. Біреу-міреуде сондай ауру шығып қалса, оқып, пайдаланар. Жапон алсаң, камридің 25-не дейінгілері, ниссанның 97 жылға дейінгілеріне жететін көлік жоқ түсінгенім. Одан бергілері электроникамен толтырылып тастаған қаңылтырлар.

лдына жан салмайтын мудила-водилалар туралы әңгіме өрбімек бұ жолы. Дөңгелексіз жүргендерге өзексіз шығар, бірақ көлікшілерге әкшіли деген ойдамын (ең бастысы айтып тұрған сол ЭмВи болмасаңыз).
Қайсыбірінің түсінігі бар дейсің?! Moodилалар туралы айтам да. Түсінем арасында боп тұрад көбіміздің ондайымыз, қызуқандылық жоқ емес «қаззақта». Жұмысқа, кездесуге, томалақтарға асығамыз. Рөлге түрлі-күмәнді мудпен отырып қойып жатамыз. Бірақ тәуекелдің құрбанына қауіпсіздік айналмауы тиіс. Бұны көп жағдайда жол апатына түскенде ғана немесе жүргізу құқығынан айырылып барып түсінетіндер қатары сан. Соңғысына қатысты өзімді де мысалға келтіре алам.

МӘСЕЛЕ ІШІНДЕ «КАРТОПЩИКТЕР»

3 көлік сыйып кететін жерде 2 көлік тұрады. Ана… есікті міндетті түрде керіп ашпаса, киім лас боп қалады ғо. Біреу көлігін таза ұстамаса, екіншісі диета ұстамаса керек. Сосын жүред басқалары автосын қоюға орын таба алмай, көлік кептелісін босандырып. Бос орынды таптым-ау әйтеуір деп, енді бұрыла бергенде төрде керіліп «тико»лар тұрад.

«Бензин бағасы өсті». «Бұл не деген масқара, өзіміз мұнай өндірушымыз, жанармай жоқ». Әлеуметтік желілерді ақтарсаңыз осындай пікірлер көп. Көлігі бар екінің бірі жанармайдың жоқтығы мен бағаның өсуіне наразы. Айыптау біреу, мемлекет неге реттемейді? Тоқтаңыз. Айыптауларды азайтып, мән-жайға байыппен қарайық. Мемлекет жағдайды барынша реттеп отыр. Мемлекет те бензин тапшылығын қолдан жасауға құлықты емес. Өйткені әлеуметтік ахуалдың ушығатынын біледі. Ендеше жанармай тапшылығы қайдан пайда болды?

Алдымен ішкі нарықтағы жағдай

Қазақстан жыл сайын 80 млн. тонна мұнай өндіреді, оның 15 млн. тоннасы Атырау, Павлодар, Шымкенттегі мұнай өңдеу зауыттарына жіберіледі. Бұл біздің зауыттар өңдей алатын ең шекті көлем. (Бұдан артық өңдеуге зауыттардың өндірістік қуаты тек 2016 жылы ғана зауыттарды қайта жасақтаудан кейін ғана мүмкін болмақ). Тамыз айында отандық зауыттар өндіріс жоспары бойынша АИ-92 маркалы бензиннің 208 мың тонна, дизельдік отынның 415 мың тоннасын өндіру қажет болған. Ал, бұл айда нарықтағы тұтыну көлемі АИ-92 бойынша 287 мың тонна, дизелдік отын 415 мың тонна. АИ-92 бойынша жетіспейтіні 79 мың тонна. Жалпы жыл сайын біздің зауыттар 1,9 млн.тонна АИ-92 маркалы автобензин мен 4 млн. тонна дизель отынын өндіреді. Ал, тұтыну мөлшері жыл сайын шамамен 2,8 млн.тоннаны және дизель отынын тұтыну 4,6 млн. тонна. Жетпейтін жанармай үшін Ресейлік жанармайға тәуелді болатынымыз түсінікті.

Импорт Ресейден

Бұрын бензинді Ресейден ешбір кедергісіз әкелуге болатын. Яғни әрбір жеке оператор (жеке компаниялар) қанша сатып алатынын, сататынын өзі білетін. Соңғы үш жылдан бері жағдай өзгерді. Ресей жағы Қазақстанға отынды әкелу кезінде жоғалатын пайданы өтеу мәселесін көтерді. Себебі қазақстандықтар бензинге баж төлемейтін. Ресей мамандарының есебі бойынша, бұдан Ресей жағы шамаман жыл сайын 580-600 млн. доллар көлемінде шығын шегіп отыр. Ресейдің бұл талабынан кейін мұнай өнімдерін тасымалдау арнай индикативті баланспен реттелетін болды. Индикативті баланс дегеніміз — екі мемлекет үкіметтерінің жыл сайын қол қоятын арнайы құжаты. Бұл бойынша Ресейден кедендік алымсыз тасымалданатын бензин көлемін анықталады. Бұдан артық тасымалданса экспорттық алым алынады. 2012-2013 жылдары Қазақстанға Ресейден әкілетін бензинге баж салығын мемлекет төлеп келді. Сөйтіп, жеке операторлар үшін АИ-92 бензинінің 1 тоннасы 600 доллардан болса, мемлекет үшін 940 АҚШ долларынан келді. Салмақ мемлекетке түсетін. Мемлекет бұл қадамға амалсыз барғаны түсінікті. Егер баж салығын мемлекет өзіне алмаса қазақстандықтар үшін бензин тоннасына $330-350 қымбаттар еді. Әрине артық алымды мемлекет төлеп отырған соң, жеке компаниялар сатып алу мөлшерін кемітпейтіні түсінікті. 2014 жылдың балансы АИ-92 бойынша 670,8 мың, дизельдік отын бойынша 470 мың тонна белгіленген. Алайда, биылғы мамыр айының өзінде жеке компаниялар шекті мөлшерден 100 мың тонна артық тасымалдаған. Мемлекет бұл жағдайды реттеу үшін «ҚазМұнайГаз Өнімдері» ЖШС-ін бірыңғай оператор тағайындады. Ендігі жерде жеке операторлар сұраныс көлемін осы бірыңғай оператор арқылы өткізуі тиіс. Алайда маусым айында жеке операторлар келесі айға жеткілікті сұраныс бермеген. Яғни «No 1 отын қауымдастығы» мүшелері болып табылатын бөлшек сауда нарығының қатысушыларынан ҚМГӨ атына РФ-ден импортталатын мұнай өнімдерінің көлемін сатып алуға мүдделілік таныту туралы өтініштері келіп түспеген. Өйткені қордағы жанармай көлемі сұраныстан көп. Шілде, тамыз айларында маусымдық жұмыстардың салдарынан жанармайға сұраныс артатыны түсінікті. Жанармай нарығындағы тапшылықтың бір себебі осы.

Тапшылыққа тағы бір себеп, Ресейдің Ачинск МӨЗ-дегі авария салдарынан РФ ішкі нарығында мұнай өнімдері қоры төмендеді. Бұл Ресейдегі бағаның өсуіне әкеп соқтырған тағы бір фактор болды. Артынша РФ ФАС бензин экспортын шектеді. Бұл
Қазақстандағы бензин тапшылығының тағы бір себебі.

Ресейде мұнай өнімдері нарығы мемлекет тарапынан реттелмейді. Сондықтан жеке нарықта бензин бағасы соңғы жылдары ұдайы өсуде. Мысалы: қаңтар-ақпан айларында литрі 147 теңге болса, наурыздан маусымға дейін 151-ден 165 теңгеге дейін көтерілген. Аргус Медиа-ның зерттеуі бойынша 2014 жылдың тамыз айында Қазақстандағы МӨЗ-да бензиннің көтерме бағасы тоннасына 591 $ құраса, Ресейде 670 $ болған. Бұл көрсеткіштен-ақ жанармай бағасының тиімсіздігі байқалды. Мемлекет нарықтық тепе-теңдік үшін 22 тамызда АИ-92 бойынша бағаны 128 теңгеге көтеруге мәжбүр болды.

Мұнай өнімдерінің бағасын әлемдік нарық белгілейді. Әлемдік мұнай котирвокалары бойынша АИ-92 134 тенге/л, дизельдік отын– 122 тенге/л құрауы керек. Кейбір сарапшылар бензин бағасы нраықтық өлшем бойынша 170 теңге болуы керек деседі. Қазақстан бұл ретте де жанармай бағасын барынша қолайлы етіп ұстауға тырысып отыр.

Жанармай тапшылығы қашан шешіледі?

«ҚазМұнайГаз Өнімдері» нарықты реттеп, жанармай тапшылығын азайту үшін барын салуда. Экономикаға кері әсері мен шығындарға қарамастан тамыз айында Ресейлік «Башнефть», «ЛУКОЙЛ» сынды компаниялармен қосымша 34 мың тонна мұнайөнімдерін жеткізу туралы келісімге қол қойылған. Мұның ішінде жеткізілуі тиіс 10 мың тонна АИ-92-нің 6,2 мыңы Қазақстанға қарай жіберілген. Қазіргі кезде «Газпромнефть», «Гелиос», «ҚазМұнайГаз» компанияларының жанармай тиелген вагондары жолда көрінеді. Демек алдағы бір-екі аптада мәселе шешілуі тиіс.

Баға өсе ма?

Қазіргі кезде ресейлік трейдерлер Ресейдің куропалық және оңтүстік бөлігінде мұнай өңдеу зауыттарындағы жөндеу жұмыстары салдарынан тапшылық байқалуы мүмкін деген болжам айтып жатыр. Бұл өз кезегінде реттелмейтін ресей нарығында бензин бағасын көтеруге әкелуі мүмкін. Бұл да қазақстандық нарыққа әсер ететіні түсінікті. Жақында Энергетика министрлігнің өкілдері қазіргі баға соңғы баға еместігін мәлімдеді. Нарықтағы жағдаймен бағамдасақ бүгінгі бағаның тәуір екені түсінікті.

Ресей жанармайына тәуекел қашан азады?
Отандық мұнай өңдеу зауыттарын жаңарту жұмыстары аяқталмайынша, өкінішке орай, жағдай өзгеріссіз қалатынын Энергетика министрлігінің өзі мәлімдеп отыр.

Не істелуде?
Отандық МӨЗ өндіретін бензин көлемі ақырындап ұлғаюда. Мысалы: былтырғы жылмен салыстырғанда өткен 6 айда 17,4% артық бензин өндірілген. Егер зауыттар модернизацияланса өндіріс көлемі тағы артады.

Не істеу керек?
Дәл қазір сарапшылардың бар кеңесі үнемді көліктермен жүруге үйреніңіз, автокөлігіңіз болса бензиннен газға көшіңізден аспай тұр.

5555 шақырымды артқа тастадым. Салоннан алғаныма 11 ай болды. Осы аралықта қандай қызықтар болды деп сұрарсыз сіз?

Майкл Ди деген полицей мұжық «Тойота Камри» алған екен. АҚШ-та болғасын, әрине, несиеге. «Тойотадағылар» оның 50 миллионыншы сатып алушы екенін анықтап, несиесін өз қалтасынан төлеп беріпті.
Сыйлықтары мұнымен бітпеген екен…
Сатып алған «Камриінің» үстіне, компания тағы «Тойота РАВ4» сыйға тартыпты!

Chance-тың жаңа түрі шығыпты. Бәрін басынан бастайын.

Chance украиндықтардың төл машинасы емес. Мысалы бірінші «Chance» — бұрынғы «Daewoo Lanos» (кейін «Chevrolet Lanos») екенін бұған дейін жазғанмын.

Укрина «инженерлері» келесі моделге бас ауыртпай, 2008 жылы шыққан Шевролет Авеоның (Chevrolet Aveo) логосын алып тастап, Vida деген ат беріпті. Қарсы алыңдар, алдарыңда Chance Vida (седан мен хэтчбек):

Кеше өзіме 1-2 сағат көлемінде уақыт бөліп, Ақтөбе-Орск трассасы бойында орналасқан елді-мекендерді, нақтырақ айтсам, қыстың соңғы күнін фотосуретке түсіруге беріліс қорабы автомат көлікпен шыққам. Фотоға түсіріп енді бастап келе жатқанда, дөңгелектерім жаңа, барлық мезгілге арналған болса да, қарға баттым да қалдым. «Автоматтың бір кемшілігі осы» деп ішімнен ойлап қойдым. Алдын-ала айтып қояйын, мен әлі кәсіби фотограф емеспін, бұл мен үшін әзірге жай ғана мейнстрим.