Қазақстанның үшінші мегаполисі саналатын Шымкент қаласына алыс-жақын жерлерден қонақ келсе, шыны керек, қыдыртып алып баратын жерлерді әркімнен сұрап, тапырақтап қалатынымыз рас. Әйтсе де, қаламызда баратын жерлер өте көп. Виртуаль және реалдағы достарымның арасында өзімше сауалнама жүргізген болатынмын. Сұрақ «Егер де Шымкентке басқа өңірден жақын достарыңыз қыдырып келсе, қаланың қай жерлеріне алып барар едіңіз?.» Әркім өз ойымен, барып жүрген жерлерімен, алып барған орындарымен бөлісті. Сонымен Шымкентке келе қалсаңыз Сіз бару керек 10 жер төмендегідей…

Бәйдібек би ескерткіші маңы мен Жайлаукөл саябағы.

Сауалнамаға қатысқандардың 100 пайызы осы орынды атады. Жақында ғана бой көтерген «Жайлаукөл» демалыс аумағының салтанатты ашылуын облыс әкімінің өзі ашып берген болатын. Демалыс аумағына келушілер үшін 20 атракцион мен 50 метр биіктікте орналасқан Орта Азиядағы ең биік «Altyn eye» дөңгелегі қызмет етеді. Сонымен қатар бұл маңда Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған монумен бой көтерген.







Дендросаябақ.

Аумағы 117 гектарды құрайтын, Қазақстандағы екінші дендросаябақ 1979 жылдан бастап бой көтерген. Ағаштар саны 500 мыңға, шөптесін өсімдіктер саны 1 млн 360 мыңға жеткен. Қала халқы мен қонақтарына демалу үшін таптырмас орын. Барлық үйленген жас-жұбайлардың той алды серуені осы жерден бастау алады.





Mega Center SHYMKENT

Mega SHYMKENT-қаламыздағы ең ірі сауда ойын-сауық орталығы. 2007 жылы ашылған орталық Тәуке хан даңғылы мен Қонаев гүлзарының қиылысында орналасқан. Сауда ойын-сауық орталығында 54 бутик, 2900 шаршы метрді алып жатқан гипермаркет, 300 орынға арналған ресторан алаңқайы, 6 кафе және ресторан, балалар ойын-сауық залы, 5 залды кинотеатр, 385 шаршы метр мұз алаңы, 250 көлікке арналған жер асты паркинг жұмыс істеуде.





Мадлен.

Алғашында тәтті тоқаш пісіріп, сатумен айналысқан Мадина мен Лена бүгінде Қазақстанның (Алматы, Астана, Шымкент, Тараз) 23, Шымкенттің 11 жерінен өз дәмханасын ашқан. Қала халқының ғана емес қонақтарының да ықыластарына бөленген «Мадлен» ең көп келетін орынға айналғалы қашан. Мадленде 580 өнім шығарылады, оның ішінде тәтті тағам 120. 1997 жылы 8 адам жұмыс істесе, бүгінде 850 адамды жұмыспен қамтып отыр.





Көксарай.

Шығыс үлгісінде салынған ресторан палауы мен кәуабы, самсасы мен тандыр наны арқылы көпшілікке танылған. Егер де Шымкентке жолыңыз түсе қалса, Көксарайдың көк шайы мен палауын дәм татып кеткейсіз.





Rixos Хадиша Шымкент.

Қаламыздағы ең қымбат әрі сәнді қонақ үйге түнеп шығуға кез-келген адамның қалтасы көтере бермесі анық. Алайда, «Риксос Хадиша Шымкент» қонақ үйінде орналасқан караоке клубына кірмей қайтпағайсыз.



«Север» балмұздағы.

Кезек күтуде «Халық» банкімен бірдей тұратын, қала халқы ең көп баратын орын «Севердің» балмұздағы. Өзінің дәмінің ерекшелігінің арқасында тұрғындарды баурап алғаны рас.



Тәуелсіздік саябағы.

Қазақстанның Тәуелсіздігіне 20 жыл толуына орай салынған саябақ, қаланың ең көрікті жері саналады. Саябақта «Ел бірлігі» монументі мен «Тәуелсіздік шежіресі» аллеясы орын тепкен. Қаламыздағы ең бірінші «билейтін» субұрқақ осы саябақта ашылған.





«Боулинг» орталығы

Қонаев гүлзарының бойында орналасқан «Боулинг» орталығы қала жастарының ең көп баратын орынына айналған. Бір ойында 300 балл жинасаңыз 150 000 теңге қаржылай сыйлық сіздікі.



«Сауран» демалыс кешені.

Жаз айында демалатын ең қолайлы орын – «Сауран» демалыс кешені. 150 орындық ресторан, өзен жағасындағы тапшандар, караоке, лоундж бар, аква парк мұның бәрі Сіздер үшін.





Суреттердің авторы Мақсат Шағырбаев және интернеттен алынған.

Шымкент – Қазақстанның көне қалаларының бірі. Тарихи деректерге сүйенер болсақ, қала б.з.д. II ғасырда салынған. Шымкент қаласы Ұлы Жібек Жолы керуен көшінің жолында орналасқан.

Мен бұл постымда көне қаланың ескі суреттерін жаңа суреттерімен бірге көрсетпекшімін.

Бұрынғы 1985-терде түсірілген суретінде облыстық партия комитетінің ғимараты көрсетілген болса, қазіргі таңда бұл ғимаратта шырайлы Шымқала мэрі Ғабидолла Рахматоллаұлы отырады.


Енді суреттерді түсірілу тарихы бойынша көрсетсек. Келесі сурет 1965 жылдары түсірілген.

Өзім Қаратау тәжі — Кентау қаласында туып өстім. Шырайлы Шымқалаға алғаш мәрте 1994 жылы жарысқа қатысуға келдім. Сол саяхаттан есімде қалған 3 жер — Қажымұқан атындағы стадион, Абай паркі және «Росинка» кафесі. Бірінші суретте Росинка кафесінің 1965-терде түсірілген суреті. «Росинка» кафесі қазіргі таңда қаламыздың құрметті қонақтарын алып келетін орны — Көксарай дәмханасы.


Бір кездердегі Куйбышев алаңы қазіргі таңда Ордабасы алаңы.


Ордабасы алаңы басқа ракурстан. Суретте сол жақта тұрған қонақүйдің аты Восход еді бұрын, ал қазіргі таңда Ордабасы қонақүйі.


Аэровокзал — қазіргі таңда «Ескі аэровокзал»


Акация дүкенінің аты еш өзгермеді.


Бір кездердегі Сейфуллин кинотеатры, кейіннен Сейфуллин атындағы Халықтар достығы үйі болды. 2015 жылынан бастап ОҚО жастар ресурстық орталығының ғимараты болды.


Аты өзгермеген магазин — Гүлжан.


Гүлжан магазині басқа ракурстан. Оң жақта "Қиял әлемі" технопаркі.


Ленин атындағы алаң қазіргі таңда Әл-Фараби атындағы алаң. Ал суреттегі ғимарат ол кезде Союзгипрорис деген жобалау институты болса қазіргі таңда Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы.


Шырайлы Шымқалаға пойыз арқылы келген қонақтарды теміржол вокзалынан шыға берісте қарсы алатын көрініс. Осы үйлердің астында бұрын «Балалар әлемі» атты дүкен болатын.


Шымкент қаласының алғаш құрылған жері тұрғындардың тілінде «ескі қала» деп аталатын — анау тұрған ұшақтың арт жағындағы жерде пайда болған. Ал ұшақ қазіргі таңда Абай саябағында орналасқан.


Біреу білсе де екеу білмейтін бұл фонтанның аты бұрын «Мақта» болса, "Қызғалдақ — Шымкент қаласының символы" демекші, қазіргі таңда шырайлы Шымқалаға көрік беріп тұрған "Қызғалдақ" субұрқағы.


Кинотеатр Қазақстан қазіргі таңда күрделі жөндеуде. Жөндеуден кейін Қазақстан халқы Ассамблеясының ғимараты болмақ.


Бұл сурет Қазақстан тәуелсіздік алған жылы түсірілген. Қаланың орталығындағы қазіргі Имран супермаркеті орналасқан ғимаратта ол кезде «Маяк» дүкені болған.


Осылайша 15 суретте шырайлы Шымқаланың тарихын бейнелегендей болдым. Шымкентке қонақ болып келіңіздер, көріңіздер!

P.S.: Кейбір ескі суреттердің түсірілу тарихы қате болуы мүмкін және суреттердің сапасы үшін кешірім сұраймын!

Керек-Ринг Жазғы серия ойындары аяқталды. Соңғы ойынның жеңімпазы: Brainstorm командасы. Жалпы серия жеңімпазы: Бақсы командасы.

1-тур сұрақтары by asaubota

1. Пи санының 2 бейресми күні бар деп есептеледі. Біріншісі: 14 наурыз. Өйткені Америкада бұл күн 3.14 деп жазылады. Ал, екінші күнді Еуропа мәнерінде жазып көріңіз?

2. Дәл 1 апта бұрын шыққан мына картада 59 ел неліктен сары түспен белгіленген?


3. 1969 жылдың желтоқсанында Калифорниядағы Альтамонт елдімекенінде Роллинг Стоунз бастаған ірі рок-фестиваль өтеді. Фестиваль аймағына 300 мыңдай адам жиналды деседі. Фестиваль барысында 4 адам өледі: екеуін машина қағып кетеді, біреуі суға батады, біреуі сахнаға тапаншамен шығып күзетшілерден таяқ жеп өледі. Алайда, 4 өлімге қарамастан фестивальге келген адам саны 4-ке кеміді деп айтуға болмайды. Неліктен?

4. 1833 жылдан 1950-ге дейін шыққан нью-йорктік The Sun газеті мықты кроссвордтарымен де әйгілі болған екен. 2002 жылы бұл газеттің жалғасы ретінде шыққан The New York Sun газеті де алдыңғы газеттің кей элеметтерін, стилін көшіре отырып, кроссвордтар дәстүрін де жалғастырды. Газеттің алғашқы санында жаңа кроссвордпен бірге жанында не жарияланды?

5. Найджел Ричардс атты жаңа зеландиялық 2007 жылдан бері Скрэббл (сөз құрастыру ойыны) бойынша бірнеше дүркін әлем чемпионы. 2015 жылы Ричардс Скрэбблдың француз тіліндегі чемпионатын да ұтты. Алайда ол французша білмейді. Ойыншы бұл жетістікке қалай жетті?

6. Кезінде Лайка атты ит тірі қалмайтыны белгілі бола тұра космосқа ұшырылды. Бұл оқиғадан кейін АҚШ-тың Миссисипи штатындағы бір әйелдер қауымдастығы Біріккен Ұлттар Ұйымына наразалықтарын білдіріп хат жазады. Хатта КСРО-ның иттерге қарсы адамгершіліктен тыс әрекеті сыналады және ғылым үшін космосқа қандай да бір тіршілік иесі жіберілуі тиіс болса, өз штаттарында толып жатқан ИКСтерді жіберуді ұсынады. ИКСті атаңыз.

7. Германияның оңтүстігіндегі Киссинг (Kissing) қаласынан солтүстіктегі Веддинг (Wedding) қаласына дейін автожолмен 9 сағат 15 минут жол жүресіз. Жолда Петтинг (Petting) қаласынан кейін Австрия шекарасындағы қай қаладан өтесіз?

8. Постерде ненің жарнамасы бейнеленген?


9. Кекс, Тәтті бәліш, Эклер, Мұзды йогурт, Балмұздақты вафли, Желе, Киткат, Лоллипоп, Нуга… Тәттілерді ортақ бір атпен жүйеге салыңыз.

2-тур сұрақтары by @MERmukhanov

1. Cәтпаев астероиды жөнінде білесіздер. Одан бөлек, Қазақстанға қатысты тағы кемі 8 жұлдыз бар. Негізгі белдеудің астероидтарының бірі Томирис жайлы сұрақ қойылды. Ендеше, классификацияда 2700 нөмірдегі, 1976 жылы ашылып, топографиялық объектінің құрметіне қойылған астероидты атаңыз.

2. «Шылым шегушінің басымдықтары». Сіздер Алан Каррдың «Шылым шегуді оңай тастау» атты кітабының жиырма бірінші тарауының атауын көріп отырсыздар. Кітапта осы тарау атауынан кейін келетін екі символды жазыңыз.

3. Назар аударыңыздар, ойбастар!
Вербердің жұмбағын шешіңіз.
«Құдайдан Ол ұлық емес,
Сайтаннан қорқынышты да емес Ол.
Кедейлерге тән, бірақ байларға сай емес.
Егер оны жемесең – өліп қаласың».
Янтра — абстрактілі түрде Ғаламды және оның бөлек аспектілерін сипаттайтын, медитацияға арналған тантралық диаграмма. Барлығы 960 янтра белгілі. Олардың ішінде ең көркем, ең нәзік, сәнді деп табылған янтрада Ол бейнеленген деуге болады.
Ол не?

4. Олимпиада ойындарының 3 дүркін жүлдегері, палуан Гүзел Манюрованың пікірінше, сұлулықты еш нәрсемен құрта алмайсың. «Әрине, қыздарда «апельсин» құлақ болғаны онша жақсы емес, бірақ қыздардың көбінде ол жағынан мәселе жоқ. Тіпті құлаққап қиіп те күресуге болады. Бұрын жігіттерде сынған құлақпен жүру тіпті абырой болатын, сенің палуан екеніңді бәрі көру үшін. 50 рубльге олар саған Х-пен құлағыңды қысып беретін».
Сұрақ авторы Х-тің күреске қатысты айтылуын парадоксальды санайды. Х – ол да спорттық атрибут, құрал және оны түрлі материалдардан жасайды. Әйгілі режиссер Ингмар Бергманның өлімінен соң, оның Х-і, яки түрлі-түсті фильмдер кезеңінен бұрын түсірілген фильмінің реквизиті ең қымбатқа сатылды.

5. Немістің «Альянс» сақтандыру компаниясының ғимараты 12 мың шаршы метр ауданды алады және онда 2000 қызметкер қызмет атқарады. Компанияның есептеу орталығының құрамына 80 қуатты компьютер кіреді.
Дәл осы есептеу орталығы компанияның шығындар тізімінде жыл сайын 138 мың еуросын үнемдейді. Бұл нендей шығындар?

6. Марк Твеннің мәңгі актуал цитатасын толықтырыңыз: «Х-ті сатып алыңыздар – оны енді ешкім өндірмейді ғой».

7. Олардың саны 100-ден асады. Мысалы, біреуі – Үңгір, екіншісі – Өрмекші, тағы біреуі – Қала, Тау, Ай, Түтін, Інжір, Сиыр, Темір, Қалам, Піл, болып кете береді. Олардың 28-нің шығу төркіні 24°28′00″ с.е 7.39°36′00″ ш.б., ал одан 3 есе көбі — 21°25′21″ с.е. 39°49′34″ ш.б.-қа тиесілі.
Бәріне қолжетімді болғанымен, көп адамның игеру шеңберінен тыс олардың не екенін атаңыз.

8. Сәрсенбі күні 11-рет Блог Күні тойланады. Кезінде Лайв журнал қолданушылары неліктен дәл осы күнді Блог күні деп тойлауды шешті?

9. ХХІ ғ. басында, жаңадан пайда болған аңыздардың бірі бойынша, Қазақстандағы Арсу мен Қарақсу әулеттерінің бірі екіншісін жеңуінде перизат, пері қыздың, кельт және герман фольклорынан шыққан ізгі мыстан арудың рөлі басым болды. Мұндай қырқыстардың басқа да нұсқалары бар, мысалы, Еуропада: Италияда, Ресейде… Алайда, осы қос әулеттердің бірі екіншісінен гөрі үнемі ненің арқасында жеңіске жететін?

Ойыннан фотолар:













Басқа фотолар мына жерде.
Фото: Ерасыл Әбдірашов

Бұны мына сілтемедегі qamshy.kz/Home/show/8911 мақалаға қатысты жазып отырмын.

Былай депті:

1. Алаш алаш болдым деген кезең. 500 жылдай бұрын. Алты алаштың бір бұтағы — қатаған руын қырған кім? Қалған бес Алаш емес пе? («Ей, Қатағанның хан Тұрсын,… есігіңе келіп тұр, шашқалы тұр қаныңды, алғалы тұр жаныңды» — Марғасқа жырау.). Мағауинге сенсек, арбаның күпшегінен бойы асқан қатағандық еркеккіндікті түгел қырылған. Қырған. Қазақтың ханы Есім хан және оның қазақтың өзге бұтағынан жиналған қалың аламаны геноцид жасаған. Еркегін қырып, әйелін күң, баласын құл еткен. Өз бауырының. Қалмақтың, ойраттың баласын емес. Иә, ол заманды да ақтап алатындар табылар. «400 жыл бұрын, ондай-мұндай, Шыңғыс тұқымы, о кезде солай еді, қатаған Тұрсын хан сепаратист болды, бәлду-бәлду» дегендей. Бірақ, оған ерген мыңдаған жұрттың не жазығы бар еді? Сондықтан, мойындап қоялық, біз мемлекет болып хандық құрған заманда-ақ өз бауырын, туыс тайпаны тұтас қырып тастай алған, геноцидке барған жұртпыз. Ақ түйеге мінген Асан Қайғының соңынан ерген «Ақ қаз» сипатты періште кейіпті лирикалық халықты елестетпей-ақ қоялық.

Тұрсынхан сепаратист болып қана қойған жоқ. Есімхан мына жақта қалмақпен әлек болып жатқанда, Тұрсынхан ана жақтан Есімханның ордасы Түркістанды келіп шапты – халқын қырды. Автор Тұрыснхан осы әрекетін жалғыз өзі жасады деп ойласа керек, «жұртының не жазығы бар еді?» дегеніне қарағанда. Бір жақтан қалмақ жағадан алып жатқанда, екінші жақтан Тұрсынханның жасаған шапқыншылығына жалғыз Тұрсынханның өзі айыпты болса, онда Есімханның опасыз сепаратистерге көрсеткен жазасы да жалғыз Есімханның өзіне тиесілі болмай ма? Яғни, автордың логикасын жалғастырсақ, Түркістанды шабуда қатағандар жазықсыз болып, тек Тұрсынның өзі ғана кінәлі болса, онда дәл солай Есімнің жазалау шаралары үшін де қалың қазақты айыптамай, жалғыз Есімді айыптау керек болады. Авторымыз бұны ескермепті.

Сосын автор айтқандай қатағандар түгел қырылған жоқ. Бүгінде Ташкент қазақтарының негізгі бөлігін шаншқылы руы құрайды. Міне сол шанышқылылар қатаған тайпасының ішіне кіретін бір ру. Жалпы, қатағандар бүгінде өзбектердің де арасында бар және саны жағынан ең көп тайпалардың қатарында (иә-иә, өзбектердің де бір бөлігі қазақтар секілді руға бөлінеді, көбі бұны біле бермейді). Автордың айтып отырған заманында қазақ хандарының қарамағында болған тайпаларды бүгінде біз қазақтар деп айтамыз, ал өзбек хандарының қарамағында болғандарды өзбектер деп айтамыз. Ол заманда бүгінгідей ұлттардың айқын бөлінуі болмаған. Сондықтан «қазақ өз қазағын қырды» деуден бұрын осы жәйтті ескерген жөн. Дегенмен, келісем, ол кезде өзбегі де, қазағы да діні мен тілі ортақ жұрттар еді. Бірақ сол кездегі әдеттерге бүгінгі заманауи көзқараспен баға беру қаншалықты орынды? Ол заманда кез-келген билеуші дәл жоғарыдағы аталғандай жағдайда егер қолынан келіп тұрса Есімханның қолданған шарасын қолданар еді. Басқа жұрттарда да ондай мысалдар жетерлік. Енді сонысына қарап, ол ұлттарға «сен баяғыда үйткенсің-бүйткенсің» деп, ғасырлар бұрынғы (жаңа замандағы емес!) бір оқиғаны көрсетіп бүгінгі терминологиямен «сен геноцидке барған жұртсың» деп отырсақ, нағыз қуғынбайдың өзі болар едік. Автор дәл сондай тірлікпен айналысып отыр.

2. Мақұл, бері кеттік. Шамамен, 300 жыл бұрын. «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» дәуірі. «Жоңғар деген жалмауыз келіпті, бейқам жатқан, бейбітшілік сүйгіш, ересен момын, кінәсіз жұртты шауыпты» деген миф. Әдемі, өтірік һәм жылымшы миф. Құдды сол жоңғар деген «бабай-жұрт» аспаннан түскендей. Олар біздің өте жақын туыс, тұрмысы бірдей, діні мен тілі ғана аздап бөлектеу халық еді. Сыймадық. Малымыз сыймады, кеудеміз, кегіміз маза бермеді. Бүгін ол жұрттың жұрнағы кино түсіре алмайды, әйтпесе қазақ деген «қанішер жұрттың» жоңғар ауылын қалай өртеп, малын айдап алып, қызын бөктеріп әкетіп, ұлын құлдыққа салғаны жайында қанша картина түсірген болар еді. Жарайды, соғыстың аты соғыс, екі жақ та қарап қалмады дейік. Алайда, Қаратауға дейін босып, жол бойы мәйіті шашылған қалың қазақ түгелдей жоңғар қылышынан өлді ме екен? Босқан жұрттың аштыққа ұшырамағанына, індет пен дерттен, қатігездік пен ішкі шапқыннан да қырылмағанына кепілдік бере аласыз ба? Рухани кемел, бірлігіміз ғажайып, керемет жұрт болсақ, неге жеңілдік, неге Сарыарқаны қиып, тастап, босып кеттік? Арқа мен шығыстағы көп рулар елу жылдан соң ғана өз атамекеніне оралды. Қытай арғы жақтан жоңғарды тоздырған сәтте біз де жеттік батыстан. Қырғынның көкесі сонда болды. Рас, ата кек дерміз. Алайда, ол жұртты да геноцидке ұшыратқанның бірі біздің бабалар еді. Қайда әлгі, «біз деген мал баққан елміз, өз-өзімен тыныш жатқан елміз...» деп келетін қанатты сөздер?

Негізі, бірдеңе жазар алдында сол туралы біраз ақпараттанып барып жазған дұрыс. Шығысқа қарай жоңғар жеріне шапқыншылық жасаған қазақтар емес, керісінше шапқыншылық шығыс жақтан қазақтардан басталып жолай жатқан көптеген халықтарға жасалды, жоңғарлар тарапынан жасалды. Бұны мен ойлап тапқан жоқпын. Бұны атақты тарихшылар (тек қазақтардың тарихшылары ғана емес!) жазып кеткен, сол замандарда жазылып кеткен қытай, орыс, мұсылман деректерін негізге ала отырып жазған. Бұны жоққа шығарғың келсе, нақты құжаттарға сүйене отырып жазарыңды жаз. Алайда авторда ол жоқ – бос сөздер ғана.

Жалпы, тарихтың әр кезеңіне қарасаң, дәл осы аймақта шапқыншылықтардың бағыты шығыстан батысқа қарай болғанын көреміз – ғұндар да, одан кейінгі Түрік қағанаты да, Шыңғысхан да, кейінгі жоңғарлар да – бәрінің бағыты шығыстан батысқа қарай болған. Соған қарағанда, ертеректе қазіргі Монголия тұрған жерде жасағандар үшін өз жерлерінен көрі бергі жақтың жерлері көбірек тартымды болған ғой деймін – жайылымдары, шаһарлары, Жетісу, Еділ-Жайық аймағы, Арқаның жайылымдары, Орта Азия шаһарлары, климаты жағынан.

Айтқандай, жоңғарлар да өз жерлерін қанағат тұтпай – жер, жайылым жетіспей – бергі жаққа шапқыншылық жасады. Күллі бүгінгі қазақ жерін ғана жаулап алып қана қоймай, ноғайды, башқұртты, татарды, Солтүстк Кавказ халытарын, түркіменді де шауып, Ташкент, Сайрам, Таразды алып, тіпті Самарқанды шапқан кездері де болған. Бұл шапқыншылық ноғай, қарақалпақ пен қазақтарға тіпті ауыр тиді. Автор былай дейді: «Рухани кемел, бірлігіміз ғажайып, керемет жұрт болсақ, неге жеңілдік, неге Сарыарқаны қиып, тастап, босып кеттік?». Баланың сөзі сияқты екен. Балақай, өмірдің заңдылығы солай – бірде жеңесің, бірде жеңілесің. Негізі руханилік халықтың басқа бір халықтан жеңілгенімен немесе жеңгенімен белгіленбейді. Сол сияқты қанша жерден тұтас бірлігі жарасқан ел болсаң да жауыңның әскері егер мықты болса, одан сөзсіз жеңілесің. Жалпы, «бірлігіміз жарасқан елміз» деген ол қазіргі замандағы ұранымыз. Бұл ұран бүгінгі еліміздегі бірлікті дәріптеу үшін, ұлттар достығын насихаттау үшін айтылады. «Неге жеңілдік?» дегеніне қарағанда автор все таки жоңғар шапқыншылығын мойындайтыны көрініп тұр. Ендеше автордың «қазақ жоңғарды оңдырмады» дегеніне қайта оралсақ. Қазақтар тек өз жерін азат етті. Шапқыншылықпен келген жоңғарды расында да оңдырмады. Бірақ Жоңғарияны жойып, халқының 90 пайызын қырып тастағандар ол қытайлар. Бұны да мен ойлап тапқан жоқпын. Бұны тарихшылар нақты тарихи деректерге сүйне отырып жазып кеткен.

Енді бір сөзінде автор былай депті: «Жарайды, соғыстың аты соғыс, екі жақ та қарап қалмады дейік. Алайда, Қаратауға дейін босып, жол бойы мәйіті шашылған қалың қазақ түгелдей жоңғар қылышынан өлді ме екен? Босқан жұрттың аштыққа ұшырамағанына, індет пен дерттен, қатігездік пен ішкі шапқыннан да қырылмағанына кепілдік бере аласыз ба?»

Авторға. Ендеше сен соны нақты құжаттармен дәлелде. Сосын барып жаз. Әйтпесе мына сөзің «Сталин «атылсын» деп қол қойған құжаттардың подделка емесігіне кепілдік бере аласыз ба? Қол қойып жатқан кезінде сіз оның жанында шырақ ұстап тұрып па едіңіз?» деген сияқты екен. Яғни бұлай (ешқандай нақты дәлелсіз) кез-келген нәрсені жоққа шығаруға болады. Жалпы, аштықтан қырылған кез кітаптарымызда «аштықтан қырылды» деп, обадан қырылған кез «обадан қырылды» деп жазылған. Бәрін бір ботқаға араластырып отырған тек сен ғана сияқтысың.

Автор жазбасының үшінші пунктінде былай деп сұрапты: «Неге сол кезеңде рухани тұтас, бекем жұрт екеніміз рас болса, Ресей империясымен лайықты, тасқа басылған өркениетті келіссөздер болмады? Елді сақтаудың ішкі-сыртқы, элитаралық келісімдері неге жасалмады? Территориялар, құқықтар мен шарттар неге белгіленбеді?»

Балақай, ол кезеңде қазақ елі рухани тұтас, бекем жұрт болды деп саған кім айтып еді? Қай жерден оқыдың? Сілтеме бере аласың ба? Өзің ойдан шығарып алдың, солай ма? Ол кезең, бүгінгі тілмен айтқанда, кризистік кезең еді. Сосын, сен айтқандай, келісім-шарттар болмады емес, болды. Мәселе, келісім-шарттардың болмағанында емес, сол болған келісім-шарттардың жиі бұзылуында еді – күштінің тарапынан, әрине. Нәтижесінде – соғыс. Қылышпен зеңбірекке шапты деп налисың. Біле білсең, балақай, сол Исатай-Махамбет, Кенесары, Сырым, Амангелділердің зеңбірекке қылышпен шабуының арқасында, және басқа да қазақ даласындағы көптеген сондай көтерілістердің арқасында бүгін біз ел болып отырмыз. Ресей империясының құрамында, одан СССР заманында бүгінгі Ресей территориясын мекен еткен қаншама халықтардың (Мәскеудің саясаты арқасында) жоқ болып кеткенін автор біле ме екен? Автордың ойынша, Мәскеу сол құрдымға кеткен халықтарға көрсеткенін бізге бір бауыры бұрып тұрғанынан көрсетпей аман қалдырған ба екен? Жоқ, әрине. Көтерілістер Мәскеудің бас ауруы еді (оларды басу қаншама қаражат, күш жұмсалатын, сыртқы соғыстарға кедергі келтіретін). Мысалы, Ресей империясының Бірінші Жаһан Соғысында жеңілудегі бір себебі ел ішінде қазақ-қырғыздардың бас көтеруі еді. Егер зеңбірекке қарсы ең болмағанда қылышпен де шаппай үнсіз отыра бергенінде қазақтар да Ресейдің құрамына кіріп жоқ болып кеткен халықтардың тізіміне енер еді.

Автор Кенесары қырғызды қырғыз болғаны үшін шапқандай етіп жазыпты. Кенесары өзіне қосылып Ресейге қарсы тұрмағанның бәрін шапты – қырғызды да, қазақты да. Егер ұрыс алаңынан қашқандарды атуға бұйрық болмағанда, кім біледі, бәлкім фашистік Германияны советтер жеңе алмас па еді. Сол сияқты Кенесары да жауына қарсы тұрудан бас тартқандарды шапқан.

Еңлік пен Кебекті айтып басталатын абзацына қатысты. Балақай, мынаны жадыңда тұт, қазақтар да басқа халықтар секілді идеал емес. Идеал қоғам әлемде тіпті жоқ. Мәселе қазақтарда емес, сенде секілді, өзіңмен-өзің күйіп пісіп отырған. Неғұрлым идеал қоғамның жоқ екенін тезірек түсінсең, соғұрлым жүйкеңе жақсы болады. Автор қазіргі заманда отырып алып өткен ғасырлардағы оқиғаларға байланысты мынадай сұрақ қояды: «Қалқаман-еңлік-қодарлардың қылмысы садақпен атып, ат құйрығына байлап, таспен шөкелейтіндей қылмыс па еді?». Автор бауырым, әр заманның өз әдеттері, заңдары бар. Мәселен, болашақта сенің пәленбайыншы ұрпағың былай деп налып отыруы мүмкін: «неге қазақтар гомосексуализмді жаман көрді, гомо-транссексуалдардың қылмысы оларды келемеждеп, ұрып-соғып, сол ұрғанын видеоға түсіріп интернетке тарататындай қылмыс па еді?» деп налып отыруы бек мүмкін. (Дегенмен гомоларға қарсы жасалған осы әрекеттер біздің қазіргі заңдарымызға сай болмауы мүмкін. Сонда да тек қазақтар ғана емес, қазақстандықтардың басым бөлігі сол әрекеттерді құптайтынына сенімдімін). Ал автордың тізіп кеткен оқиғаларындағы жазалардың барлығы дерлік сол замандағы заңдар бойынша кесілген жазалар еді! Сол қоғамдағы өз заманына сай жазалар.

Келесі абзацында автор Абай туралы айтып келіп, соңында былай дейді: «Яғни, біз бір 120-ақ жыл бұрын да қамсыз, қарекетсіз, асылын қадірлей алмайтын, шығармашылық пен ғылымды бағаламаған қараңғы жұрт болдық. Рухани кемел болғанымыз, сандырақ»

Авторға:
Ғылым-образование жағынан артта болғанымызды біреу терістеген бе еді? Еш жерде қазақтарда ғылым керемет еді деп жазылмаған сияқты еді. Ендеше мына сұрағың не? Жалпы рухани кемел болу мен сауатты-оқыған болу екеуі бір нәрсе ме? Жоқ, әрине. Адам ғылым түгілі, бір әріпті де білмейтін болуы мүмкін, бірқ рухани бай болуы да мүмкін. Университеттік дәрежелері бар керемет академик болуы да мүмкін, бірақ рухани кедей болуы да мүмкін. Сондықтан автордың «ғылым-білімді бағалай алмадық, сондықтан рухани кемел болғанымыз – сандырақ» дегені автордың басында ботқа қайнап жатқанынан басқа ештеңені де аңғарптайды. Жалпы, «рухани кемел болдық» дегенді автордан естіп отырмын. Кім қай жерде солай дегеніне сілтеме берсеңіздер. Тіпті біреу расында да солай деген болса да, сол сөзге бола осыншама шүйлігіп, тарихтан сөз қозғаған болып бәрін ботқа сияқты араластырып бірдеңені дәлелдемек болып жазба жазу деген енді… қырт адамның тірлігі.

Төртінші пунктіге қатысты. Заманауи қарумен қаруланған полктен жеңілсе ол рухани дамыған асылтекті ұлт болмағандығымыздан емес, ғылым мен техникадан артта қалуымыздан. Бұған рухани кемел, асылтекті болудың немесе болмаудың қатысы жоқ. Бір нәрсені екінші бір басқа нәрсемен шатастырып отырсың. «Миллиондап аштыққа ұшырағанда әлемдік баспасөзге геноцид туралы фото-дәлел-айғағымен хат жеткізетін сауатты бір тілшінің болмауы» депті. «Әлемдік баспасөзге» дейді, 30-шы жылдардың басында)))). Балақай, Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 жылы құрылғанын білесің бе? Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы болса тек 1948 жылы қабылданды. Сосын КСРОның қандай жабық мемлекет болғанынан хабарсыз сияқтысың. Қысқасы, бұл жөнінде көбрек оқуың керек. Ал репрессия кезінде бауырын ұстап бергендер болса, ондай сатқындар барлық халықта және барлық уақытта болған, бола да береді. Сатқындарға қарап күллі халықты жаман деу дұрыс емес.

Сөзінің соңында была депті: «Біз өзге елден ерек те емеспіз, өзге елден кем де емеспіз. Барлық жұртта «шкафтағы скелет» бар, бізде де солай»

Біреу бізді өзге жұрттан ерек деген бе еді? Әлде қазақтар идеал халық депті ме? Бұл баланың қиялына «қазақтар өздерін өзгеден ерекпіз деп жатыр» деген ой салып, жүйкесін тоздырып жүрген кім болды екен? Жоғарыда жазғанымдай, тіпті біреу расында да солай деген болса да, сол сөзге бола осыншама шүйлігіп, тарихтан сөз қозғаған болып бәрін ботқа сияқты араластыру дұрыс па?

Сонымен, бұл жазбаның авторы шынымен де Қасым Аманжолұлы ма екен? Меніңше, ол емес. Онымен жеке таныстығым жоқ, бірақ ол кісі бұндай қыңыр тірлікпен айналысатын адам болмаса керек. Жеке танитындарыңыз болса, онымен хабарласып, анық-қанығын біліп берсеңздер жақсы болар еді.

Жарайды, авторы кім болса, о болсын. Онысы аса маңызды да емес. Түсінгенім, автордың қытығына тиген нәрсе – «рухани кемел, біртұтас елміз» деген секілді сөздер болса керек. Соны терістеу үшін осы жазбасын жазған секілді. Бірақ артық қылам деп, тыртық қылып қойған, дәлірек – қуып кеткен, «рухани кемел болсақ, неге жоңғардан жеңілдік?», «рухани кемел болсақ, неге аштықтан қырылдық, неге соны әлемдік баспасөзге жеткізе алмадық?», «рухани кемел болсақ, анау баяғыда неге үйтті, анау неге бүйтті?» және тағы сондай сияқты баланың сөздері. Расымен де жас боз бала болса, бұл қылығы кешірімді болар ма еді. Бірақ автор жас бала да, боз бала да емес, сотқалдай тепсе темір үзетін жігіт болса ше, ал істеп отырған қылығы мынау.

Әр чемпионның артында кәсіби тәжірибесі мен бар жанын салатын ұлы бапкер тұрады. Сондай бапкердің бірегейі – Андрей Богданович Райш. Әлемнің екі дүркін чемпионы, Лондон Олимпиадасының чемпионы Серік Сәпиев жайдан-жай «менің атам» деп ардақтамайды. Андрей Богданович сонау 1956 жылы шахтадағы ауыр жұмысынан кейін темір жолдың бойында ауыл балаларын боксқа баптаған. Нар тәуекел шешімдері мен ісіне деген махаббатының арқасында «Абай аудандық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің» негізін қалады. Ата-анысының қадағалауынсыз бұзақылықпен айналысып жүрген ер балалар енді спортпен шұғылданатын болды. «Біз үшін әкеміздей болған ол, қаншама балаларды абақтыдан аман сақтап қалды», – деп шәкірті Виктор Петышин еске алады. Оған «1968 жылғы жоғары қылмыстық көрсеткіш 80 жылдарға қарай екі есеге төмендедеді» деген мұрағат деректері де дәлел.



Темірдей тәртіп пен мықты әдістің нәтижесінде Ерден Сүлейменов, Александр Стрельников, Бауыржан Аманбаев сияқты ҚР еңбек сіңірген жаттықтырушылары шықты. Олардың шәкірттері Олег Маскаев, Серік Сәпиев, Абылайхан Жүсіпов сынды чемпиондар. Сексеннің сеңгіріне шыққан бапкер әлі күнге дейін бай тәжірибесімен бөлісіп, боксшыларды жаттықтырып жүр. Жә, тірі аңыздың әңгімесін өз аузынан тыңдау уәжіп.

Өзіңе қол жұмсауға бір ғана себеп аз екен. Жаңалықтардан оқитын: «Ер жігіт сүйгені үшін өзіне қол жұмсады», «Оқу озаты ҰБТ-да аз балл жинап, асылып қалды», тағысын-тағылар… Бұл жай ғана полицияның құрғақ есебін басшылыққа алған хабарлар ғана. Бірақ полиция психолог емес қой — өлген адамның ішкі жан-дүниесіне үңілмейді, қайғырғанда келіп басынан сипап ақыл айтпайды, мотивін тұспалдап айта салады.

Әне, төменде жиналып тұр. Полициясы бар, басқасы бар. Телефон ұстап қызық қуғандар да аз емес. «Жилстройсбербанк» маңайдағы ең биік ғимарат екен, әрі төмендегілерге де оның бойы тұтас көрінеді — көрініске кедергі болар ағаш та жоқ, жарнама-билборд та жоқ төңіректе. Несі бар, өлмекші болған екен — «ең болмаса танымал болып өлейін» дейді ғой баяғы, ішкі дауыс.

Себеп демекші, ондайлар көп. Әйтпесе Берік ондайға бара ма? Ешқашан бұлай болады деп ойламапты. Бәрі кредиттен басталды. Бірін жабу үшін екіншісін алатын. Сөйтіп жүріп қарызға батты да кетті. Миллиондап айлық алса да өтей алмас енді. Банктер түгілі, микрокредит ұйымдарының бәрі танып алған бұны. Әне, қалтасындағы телефонды «дызылдатып» алып бара жатыр. "Өлсең де маза бермес бұлар".

Бұл құпиясын білгеннен кейін сүйген қызы кетіп қалды. Үйленгелі жүр еді. Ата-анадан ұят болды, олар келін күтіп жүр еді. «Бижәкөш» деп еркелетіп те қоятын сыртынан. Неге Бижакөш, ақыры түсіне алмады. Қыздың аты — Гүлмайдан болатын. Әлде қариялар басқа біреумен шатастырып алды ма екен?

Бұның бәріне төзер ме еді, кім білген. Ағайынды Тайлановтармен танысу арқылы өз болашағына балта шапты. Олар пайызбен қарыз беретін. Қайтармаған адамдармен сыйласып тұрмайды, не көзіңді құртады, не солардың айтқандарын істеп өмір бойы ерікті құлға айналасың: өлтір десе өлтіресің, зорла десе зорлайсың, біреудің орнына түрмеге отыр десе — оған да көнесің. Қарызды кешіктіргеннен кейін бір аптадан соң Нексианы өртеп кетті. Бір жақсысы — өзінікі емес еді. Жаңадан ашылған такси қызметі берген болатын. Екінші аптаны күтуге шыдамы жетпеді. Енді ғимараттың төбесіне шығып алып тұрысы мынау.

Ойын әлдекімнің жүрген дыбысы бұзып жіберді. Көрді де полицияға біртүрлі іші жылып сала берді. Полиция психолог жіберіпті. Шерін тарқатып, өкіріп жылап алмаса бәлем. Өлуге деген құштарлығы да сейіле бастағандай ма?

Психолог жақындап келді де, темекі тұтатты. Берік те темекі шегіп кеткісі келді. Сұрайын деп аузын ашқаны сол — бір штугын ұсына қойды. Ойыңды айтқызбай біледі екен, нағыз маман! Үнсіздік бес минутқа созылды. Темекі де сол кезде таусылып еді.
— Неғып тұрсың? — деді психолог.
— Секіріп өлем, — деді бұл жыламсырап.
— Онда көп ойланбай секір! — деді де, шатырдың шетіндегі темір шарбақтан аттап өтіп, өзі төменге секіріп кетті.

Психолог емес екен.

Ескерткені — ескертті, ол рас. «Астананы үш ауыз сөзбен сипатта!» десе — жалғызбасты қатындар, ажырасқан қатындар және жынды қатындар! — дер едім! Тіпті ең пәк қатынмен көңіл жарастырғанның өзінде — бірнеше күннен соң шкафынан жасырған скелеті құлап түседі. қайратСақ бол, бауырым!" деген бауырым, өкіріп отырып.

Әлеуметтік желі қолданушылары арасындағы үздік жазбалар бойынша «Қазыналы Оңтүстік» облыстық байқауының
ержесі
Оңтүстік Қазақстан облысының ішкі саясат басқармасы мен Қазақстан Журналистер Одағы ОҚОФ бірлесіп әлеуметтік желі қолданушылары арасында үздік жазбалар бойынша «Қазыналы Оңтүстік» облыстық байқауының басталғаны жөнінде хабарлайды.

Байқаудың мақсаты:
Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуын, тарихи ерекшелігін, облыстың туристік және инвестициялық әлеуетін насихаттайтын ақпараттық материалдар жариялау арқылы Оңтүстік өңірінің имиджін қалыптастыру.
Оңтүстік бейнесін бір таңбаға сыйдыратын «ON» визуалдық брендін насихаттау, жаңа логотип арқылы оңтүстік өлкесінің танымалдылығын арттыру.

Байқаудың шарттары:
Кез-келген әлеуметтік желі қолданушылары, журналистер мен блогерлер, оның ішінде авторлық ұжымдар (бұдан әрі – байқауға қатысуға үміткерлер) қатысуға болады.
Байқауға қатысушылар ұсынылған он номинацияның біреуіне ғана қатыса алады.
Әлеуметтік желі қолданушылары арасындағы үздік жазбалар келесі номинациялар бойынша өтеді:

ON: «ШЕЖІРЕЛІ ОҢТҮСТІК» (Оңтүстіктің тарихы мен шежіресін, тарихи мұра, мәдени орындар, түрлі тарихи оқиғалар мен шайқастары өткен жерлер туралы үздік жазбалар);

ON «БІРЛІГІ ЖАРАСҚАН – ОҢТҮСТІК» (Елдегі бейбітшілік пен келісімді, тұрақтылық пен татулықты, ел бірлігін насихаттаған үздік жазбалар);

ON: «ОҢТҮСТІК МӘДЕНИЕТІ» (Оңтүстіктің мәдениет ошақтары, мәдениет саласының жетістіктері, жаңадан салынған ғимараттары, республикаға, әлемге танымал мәдениет қайраткерлері туралы үздік жазба);

ON: «ОҢТҮСТІК ТУРИЗМІ» (Облыстың демалыс аймақтары, киелі жер су мекендері, жалпыхалықтық демалыс орындары туралы үздік жазба);

ON: «БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ӨҢІР» (Мемлекеттің индустриалды-инновациялық даму бағдарламасын іске асыруда облысымыздың қол жеткізген жақсы нәтижелері туралы үздік жазба);

ON: «ОҢТҮСТІК ӨНІМІ» («Оңтүстікте жасалған» отандық тауарлар, өндіруші өнеркәсіп салалары, ауылшаруашылығы салалары туралы үздік жазба);

ON: «ОҢТҮСТІКТІҢ ӨНЕГЕЛІ ТҰЛҒАЛАРЫ» (Оңтүстіктің ақын, жазушылары, мемлекет және қоғам қайраткерлері, олардың өмірі мен туындылары туралы үздік жазба);

ON: «ЕҢБЕКҚОР ХАЛЫҚ» (Оңтүстіктің түрлі саласындағы жұмыс жасайтын тұлғалары, ерекше мамандық иелері, облыстың мақтан тұтар азаматтары мен олардың жетістіктері туралы үздік жазба);

ON: «ҚОНАҚЖАЙЛЫ ОҢТҮСТІК» (Оңтүстік халқының қонақты сыйлау, қонаққа деген көрсетілетін құрмет пен ілтипат, ұлттық құндылықтары, салт дәстүрлері, келешек ұрпаққа дәріптейтін оңтүстік өлкесінің ерекшеліктері туралы үздік жазба);

ON: «ОҢТҮСТІКТІҢ СПОРТ САҢЛАҚТАРЫ» (Оңтүстіктің халықаралық, республикалық спорт жарыстары мен Олимпиада ойындарындағы жеңімпаздары, олардың жетістікке жету жолдары туралы үздік жазба).

Байқаудың талаптары:
1. Байқауға қатысушылар Ережеге сәйкес ұсынылған он номинацияның бір ғана номинациясы бойынша қатысуға және әлеуметтік желідегі Facebook, Вконтакте, Instagram парақшаларының бірінде жариялауға құқылы.
2. Номинация талаптары бойынша әлеуметтік желі қолданушылары тақырыпқа сәйкес жазбаларды әлеуметтік желідегі парақшасы мен арнайы «Оңтүстікте не хабар?» тобына жариялануы тиіс.
3. Әрбір бес күнде 1 жазба жарияланып, жазбалардың жалпы саны байқау мәресіне дейін 25-тен кем болмауы тиіс.
4. Әрбір жарияланған материалдардың бірінші фотосы «ON» фотосуреті және тақырыпқа сәйкес фото жүктелуі қажет. Фотоның астыңғы оң жағында ОN_Brand хэштегтің болуы шарт.
5. Байқауға 2016 жылдың 9 тамыз — 5 желтоқсан аралығында әлеуметтік желілерде жарияланған жұмыстар ұсынылады.
6. Конкурсқа ұсынылған жұмыстар әлеуметтік желілерде немесе блог-тұғырламаларда көп дауыс жинағаны, ең көп ұнатылғаны (лайк), ең көп бөлісілгені (репост) арқылы бағаланады. Қаншалықты оқырманның көңілін аудара білгендігіне мән беріледі.
Байқау жұмыстары мемлекеттік немесе орыс тілдерінде қабылданады.
7. Жарияланған материалдардың скрин шоттарын арнайы файл папкасына жинақтап (лайк, бөлісуі көрінуі тиіс) байқаудың ұйымдастырушыларына 2016 жылдың 5-9 желтоқсан аралығында тапсырылуы тиіс.
Байқауды қорытындылау кезінде келесі параметрлер бойынша ескерілетін болады:
— тақырыптың маңыздылығы мен толығымен ашылуы;
— идея түпнұсқалығы;
— ойдың дербестігі;
— оқырманға эмоционалды әсері.
Байқауға өтінім беру және қатысу:
Байқауға қатысу үшін өтінімдер мен материалдар байқауды ұйымдастырушының 247548x@gmail.com электрондық поштасына немесе мекенжайына: Шымкент қ. «Нұрсәт» шағынауданы, әкімшілік іскерлік орталығы ОҚО ішкі саясат басқармасына жіберу қажет.
Анықтама телефоны: 8 (7252) 24-75-48.

Өтінімдер белгіленген формада беріледі.
Байқауға қатысушылар өтініммен қоса келесі байқау материалдарын ұсынады:
— Автордың аты-жөні, туылған күні мен жылы, мекен жайы, қызметі, еркін түрде жазылған қысқаша аннотация;
— байқауға қатысушы үміткер әлеуметтік желідегі блог-тұғырнамалары, тұрақты айдарлары және парақшасы туралы еркін түрде жазылған қысқаша ақпарат.
Осы бөлімде көрсетілген талаптарға сәйкес келмейтін өтінімдер байқауға жіберілмейді және қаралмайды.
Авторлық құқықтары:
Байқауға жолданған жобалардың авторлық құқығының сақталуына жауапкершілік, сол материалды ұсынған қатысушыға жүктеледі.
Қорытындылау және марапаттау:
Барлық материалдар Байқаудың ұйымдастырушыларына 2016 жылдың 5-9 желтоқсан аралығында тапсырылуы тиіс. Көрсетілген мерзімнен кейін келіп түскен материалдар байқауға қатыстырылмайды.
Жеңімпаздар Тәуелсіздік күні қарсаңында жоғарыдағы 10 номинациялар бойынша марапатталып, қаржылай сертификат табыс етіледі. Жалпы жүлде қоры 2 500 000 теңгені құрайды.
Конкурстық комиссия құрамы:
Конкурстық комиссия құрамы ОҚО ішкі саясат басқармасы тарапынан бекітілді.
Ұйымдастыру комитетінің мекен-жайы:
Шымкент қ. «Нұрсәт» шағын ауданы, әкімшілік іскерлік орталығы ОҚО ішкі саясат басқармасы, тел./ф. 8 (7252) 24-75-48.

Сіздерге ақысыз гид болмақпын бұл жазбада) Білмейтіндерге өзім туып-өскен аймақты таныстырып өткім келеді.
Мұнда жер бедері сан қилы. Бізге келсеңіз аласа тауларды да, қыратты-белесті даланы да, құмды алқаптарды да, тіпті сорды да көре аласыз. Климатымыз тым континентті. Табиғат-Анадан тиген үлесіміз қуаң, шөлейт белдем болғандықтан – амал жоқ, боранды, қытымыр қыс пен аңызақ, аптап жазға төзуге бейімделіп алғанбыз. Сол үшін көктемде ағын түзеп, арнасы толған өзен-көлдеріміз жазда кеуіп, тартылып қалатыны құпия емес. Күн мен желден энергия өндірер болса (ЭКСПО) біздің жақтың біраз индустриясы мен инновациясы көтеріліп қала ма деп қоям) Жануардан – қасқыр, түлкі, қарсақ, қоян, ақбөкендер мен жеңіл көлікпен жүрсеңіз жол бойында шоқиып тұрған сарышұнақтарды да көптеп кездестіруге болады. Көбінесе шөлді аймақтарға бейімделген өсімдіктер мен құс атаулысынан да кенде емеспіз.
Санаулы, негізгі көшелердің басқасымен түнделетіп жүрсеңіз Шалқарды қараңғы қала екен деп немесе асты төмен көлігіме обал болды деп көңіліңіз қалуы ықтимал. Яғни, қараңғыда жалғыз жүруге фобиясы бар адамдар үшін, тәжірибесіз жеңіл көлік жүргізушілері үшін сәл қиындау. Алайда, сеніңіз – біздің тұрғындар батыл әрі автомобильдің құлағында ойнайтын шумахерлер өңкей) Жаздың күндері келсеңіз қонақжай масаларымыз бар – адамды жасы мен жынысына, бойы мен келбетіне қарап бағаламайды, бәрін түгел жақсы көреді. Ыстықтадыңыз ба? Уайымдамаңыз, көліміз бар. «Жазда күнге күйген – қыста ауырмайды» дегенді басты қағида санаймыз. Сол үшін күнге еш кедергісіз күйіп, абсолютті нәтижеге жету үшін жағажайға ешбір көлеңке қоймаған ғой, шіркін! Бәрі табиғи. Кешке серуендегенді ұнатасыз ба? Әрине, болады! Бірақ үйге жақын болсын әрі босқа шаршамасын деп саябақтар салмаған. Есесіне әр үй өз алдымызға өзіндік үстел орнатып алғанбыз. Шағылған шемішке (пісте) қалдығын үзіліссіз есіп тұратын «самал» желіміз ертеңіне жоқ қылады. (қысқасы – бізде бәрі «чики, чики») Бәлкім, ауылдың қызығы да осында шығар… Енді мәдениет жағына ойысайық…
Кинотеатр бізде кеңес үкіметі кезінде болған. Үлкендердің сөзіне қарағанда, кіру тұрмақ, билет алудың өзі қиямет қайым болған екен. Бірақ оның орнында қазір сауда үйі. Ішінде кішігірім кинотеатрша ашылыпты. Бірақ, әлі шикі. Театр жоқ. Есесіне мәдениет үйі бар. Бұрын үздіксіз болып жататын концерттер қазір өз ізін жоғалтып алғандай…
Бірақ, кітапханасына ризамын. Менің сүйікті жерім. Оқимын дегенге мүмкіндіктер алаңы дерсің құдды. Біздің өлке 99% таза қазақтардан құралған. Басқа ұлт өкілдерін кездестіруге болады, ілуде біреу, алайда, олардың өзі қазақшаға судай. Сол себептен, тіл меңгеріп, деңгейін көтерем десеңіз бізге қонаққа келіңіз. Кеңпейілді, бауырмал тұрғындар келген қонағын құт көретін, «су сұрасаң, сүт пен айран беретін» ақкөңіл жандар.
Біздің өлкеден шыққан, елге сыйлы аға-апаларымызды мақтамаймын, ол кісілермен мақтанамын. Әріден бастар болсақ, өз заманында «ердің құнын екі ауыз сөзбен шешкен сұңғыла би» — Мөңке, ұлы музыкант, күйші Қазанғап Тілепбергенұлы, әнші Жанар Айжанова, әнші-термеші Айгүл Елшібаева, қазақ әдебиетіне небір керемет туындылар сыйлаған Тахауи Ахтанов (Шетырғыз), қазақ әзілінің деңгейін көтеріп, «Жайдарманды» жарқыратып шығарған Есен аға Елеукен (Шетырғыз), қазіргі таңда халықтың сүйіктісіне айналған «Ұлы дала баласының» жұлдыз болып жарқырауына үлестерін қосқан Аян Сейітов пен Қайнар Алагөзов сынды жігіттер Шалқардан шыққан. Бұл қатар мұнымен шектелмек емес.
Қандай болса да, әркімнің өз туған жері – Мысыр шаһары ғой! Қазірде көк тіреген зәулім-зәулім ғимараттардың арасында жүрсем де, Шалқарымның көшелеріне жетпейді. Себебі, бұл аспан – менің балалық шағымның аспаны, бұл өлке – менің небір қуанышым мен қайғыма куә болған өлке. Осында менің бойым өсті, ойым өсті. Махаббат пен мейірімді, шынайылық пен қамқорлықты сезіндірген де осы жақтың адамдары. Шыны керек, кейде қаланың шуынан шаршағанда ауылыңның тыныштығын аңсайтының болады. Бір-екі күнге барып келсе ғой деп) Әттең, 2000 шақырым кедергі. (Оның үстіне екі поезбен қатынайтының тағы бар. Тура поезд болса деп жүрміз ғой… тағы да жанайқайға салып кеттім ба?)
Сонымен екі бөлім етіп жариялаған бұл постты бәріне болмаса да, біреуге ой салар деген ниетпен жаздым. Сонымен қатар, айтылған әңгіме мен естіген сөздерге сеніп, Шалқар турасында біржақты ой қалмаса екен деймін ғой… Бәріне бірдей топырақ шашуға болмайтыны дұрыс тұжырым екендігіне сүйенер болсақ. «Криминал» деп қалыптасып қалған стереотипті бұзайық) Уәде беремін, жақсы ниетпен келсеңіз, Шалқарды жақсы көріп кетесіз!..
Суреттер: Шалқар Береке Күнділданың көзімен

Менің шындығым немесе ШАЛҚАР неге «КРИМИНАЛ ҚАЛА»?

Қоғам болған соң, танысып-білісіп, араласу қалыпты жағдай. Алдымен аты-жөнің, өмірлік статусың, жасыңнан басталған сұраулар әлбетте туып-өскен жеріңе де жетеді. Менің дүниеге келген жерім – Ақтөбе облысына қарасты Шалқар деген шаһар. Осы тіркес аузымнан шыққан бетте еститіндерім – «ее, әнеу тентек қала ма?», «онда қалай тұрып жатырсыңдар?», «күнде атыс болады дейді ғой, рас па?» деп басталады. Меніңше, бұл жалғыз менің басымдағы жай емес, — барша тұрғындардың құлағына үйреншікті дүние болып кеткені бірталайдан. Осындайда не деп жауап береріңді білмей, жалтақтап қалудан асқан ыңғайсыздық сезімі жоқ шығар. Осыны ескеріп, бұл жазбаға жоғарыдағыдай айдар тағып, Шалқар турасында толық әрі сапалы ақпарат жазуға кірісіп кеттім.
«Тамыры жоқ ағаш, тарихы жоқ халық болмайды» деген Қабдоллов Зейнолла ағамның сөзін ту етіп, алдымен бұл өлкенің өткеніне аз-маз тоқталуды жөн санап отырмын (уйкипедия дәстүріне еліктеп). Еліміздің батыс бөлігінде орналасқан Шалқар жұртының арғы тегі сонау Батыс Түрік қағанатының құрамында болған Әлімұлы бірлестігінің тайпаларымен тікелей байланысты. Әйгілі Шекті руынан шыққан Айтұлы Тілеудің есімі тарихта 1684 жылғы Сайрам соғысындағы ерлігімен әйгілі. Кіші жүз ханы Әбілхайырдың қолбасшылық және саяси қызметтері, отаршылдыққа қарсы күрестері Ақтөбе өңірін тұтастай қамтыған. Ал, 15 жасында-ақ Жайық казактарына қарсы күресте көзге түсіп, «Батыр бала» атанған Есет Көтібарұлын күллі жұрт мақтан тұтады. Онан соң 1900 жылы орыс патшасы Орынбор-Ташкент теміржолын салуға жарлық еткенде істің ақ-қарасын айырып, ел болашағына тиер пайданы көре білген Шеңгел болысы Мырзағұл Шыманұлының берген көмегі ерлік емей немене?! Шалқар жерінде ақ гвардияшылармен күресте Әліби Тоғжанұлы Жангелдиннің еңбегі айрықша. Осы қатарлы есімдері ерен батырлар айта берсең ауыз толарлықтай. Артынша, 1921 жылы 21 қазанда 8 мыңның үстінде халқы бар Шалқар ауданы ұйымдастырылған. Бірер жылдан соң ол уезге айналып, Ырғыз, Қарашоқат, Шалқар аудандарын қамтыған. Содан бері жұртшылық небір нәубетті бастан өткерген. Сол кезеңдерден қазірге дейінгі даму жолын толығырақ білгім келеді деушілерге Т. Тілешовтің редакторлық етуімен басылған «Шалқар энциклопедиясын» сілтеймін.
Ал, енді цифрлар сөйлесін: бүгінде Шалқар – 1 қалалық, 12 ауылдық округке біріктірілген 48 елді мекенді құрайтын, орталығы Шалқар қаласы болып саналатын, Ақтөбенің оңтүстік-шығысында орналасқан білдей бір әкімшілік-аумақтық бөлініс. Жер аумағы – 62,2 мың шаршы квадрат. 2014 жылғы санақ бойынша халық саны – 46 031.
Шалқар өзінше бір құрама штат дерсің. Олай деуімнің себебі бар. Қала темір жол торабының қатысымен 2-ге бөлінген. «Арғы бет» және «Бергі бет». Не деген логика, иә) Барлық мемлекеттік мекемелер (кей мектептерді санамағанда), аурухана мен емхана, сауда үйлері мен вокзал Бергі бетте орналасқандықтан, бұл жақ «Город» аталып кеткен. (Мен «Город» тұрғыны ретінде баяндаймын) Сәйкесінше, арғыбеттіктерге аздап қиындау – барлық шаруаларын тындыру үшін біраз қажып, көпірден өтіп келуге тура келеді. Осы мәселені шешуге де болар еді-ау ниет болса, қолдау болса. Арғыбеттен қатынайтын қалаішілік маршрут болса, құба-құп болатыны сөзсіз. (Бергі жақта екі газель жүретіні әзірге тұрғындардың қуанышы, жұбанышы).
Әлгінде құрама штат дедім ғой. Екі «Бет» те бейресми аудандарға бөлінген. Олар тұрғылықты жерге байланысты шекарамен анықталған және атаулары да тиісінше бір мағынаға ие. Мәселен, «Бойна» деген аймақ бар. Кезінде осы маңда бойня (мал союға арналған орын) болғандықтан, осылай аталып кеткен деседі «бойнаның ағалары». Сосын «Көл жақ». Ойланатын түк те емес – Шалқар көлінің аумағындағы тұрғындар осы бірлестікке кіреді. Айтпақшы, барлық «штаттардың» атауларының ішіндегі қазақшасы екендігін айта кету керек. «Көл жақ» пен «Бойнаның» аралығы «Якорь» деп аталады. Одан әрмен Селиванов деген революционердің құрметіне аталған «Селивановка» деген ауданша бар. Әбдіжәміл Нұрпейісовтің «Қан мен Терін» оқысаңыз — түсінесіз. Ондағы «атамандар» өздеріне «Зверь» деген атауды еншілеген. «Газопровод» болса, өз атына жауап беріп тұр. Ал, Арғы бетке тоқталар болсақ, «Маяковский» бірлестігі кезінде осы аттас көшенің болуымен байланысты көрінеді. Қазір өзгерген. Қысқартып «Маяк» деп те атайды ) Алайда, оны сумен байланыстыру өрескел қателік. «Вор» деген бар… Иә, сізбен келісем – атауы ұнамсыз. «Рабочий городок». «РобГор» деген «крутой» қысқармасы бар. Жұмысшылар қалашығы болған деседі кезінде. Тағы да бар, бірақ мен білетін «ең танымалдары» осылар. Енді сіздер Шалқардың кішігірім саяси архитектурасын білесіздер. Білуімше, бұл бірлестіктердің тұрақты мүшелері болады. Жыл сайын құрамы толығып, жаңарып отырады. Айтпақшы, ескертемін, бұл — тек ер азаматтардың «ойыны». Берген бағам үшін жерлестерімнен кешірім өтінемін, алайда бұл — субъективті пікірім. Бөлініп жүріп бөріге таланып қалмайық. Кезінде өз жерін қорғау үшін ғана жүзге бөлінген едік. (сол саясатты бұрыс түсінгеннің салдарынан қазір трайбализммен ауырып жүрміз). Бірақ ол кез жаугершілік заман-тын. Қажеттілік еді. Ал, қазір, Аллаға шүкір, бейбіт күнде өмір сүріп жатқанымыз айқын. Соғысты қолдан жасап, берекені қашырудың бес тиынға керегі жоқ. Осының салдарынан талай қан төгіліп, небір орынсыз қателіктердің болғаны жасырын емес. «Қас қылмайды қасқыр да жолдасына». Адам адамға жолдас деп білемін. Хулуси Калканның бір сұхбатында «Айналып келгенде адамзаттың өзі бір атаның баласы ғой. Ал, бір атаның баласына қырық пышақ болып, бір-біріне мылтық кезеп, ажал құштырып жату жараспайтын тірлік емес пе?» дегенін оқып едім. Хайуаннан жоғары тұрған «адам» деген атқа лайық болмақ керек.
Шалқарға еріп жүретін тағы бір тіркес бар, «поезд тоқтатқан» деген. Ол оқиға кезінде халыққа тиесілі жәрдемақы төленбей, жағдай нашарлаған тұста болған. Жұртшылық сол заманда теміржолдың арқасында әділдікке қол жеткізген. Себебі, мемлекеттің қайнар көзі халық екендігіне сүйенер болсақ, халыққа қамқор болу мемлекеттің парызы деп білеміз.
Мінекей, жоғарыдағы жағдаяттардан соң Шалқар халқын «тентек» атап кетті.
Қаламыздың «тентек» атануына және бір себеп «найза беріп, жауға қойғаннан» қалған батыстың қызуқандылығы шығар. Осымен тақырыптағы сүраққа жауап бердім деп ойлаймын.
Ал жастарға айтарым біреу ғана – болам десеңіз шала тентек емес, қажет шағында дана тентек болыңыздар…
Мына жазбадан соң, үркіп қалғандар бар шығар) Алайда шұғыл шешім қабылдамаңыз дер едім.
Жалғасы ертең…
Суреттер: Шалқар Береке Күнділданың көзімен