Соңғы кездері «бензин қымбаттады!», «адам арзандады!», "қылмыс деңгейі сол қалпы жоғары" деген негативті реңкі бар мақалалар тым көбейіп кетті. Бірақ бір сәт ойланайықшы, жағдай сонша жаман ба? Тығырықтан шығатын жол шынымен жоқ па?

"Үй қымбаттады". Ол қашан арзан болып еді?

Тұсауы кесілгеніне небәрі бір жыл толған Астана қаласындағы «Әзірет Сұлтан» мешіті көптеген іргелі шараларға мұрындық болып, көпшіліктің ықыласына бөленіп келе жатқаны мәлім. Мешіттің бас имамы, наиб мүфти Қайрат Жолдыбайұлының тікелей басшылығымен қолға алынып, іске қосылған тағы бір қуанышпен бөліскіміз келеді.

Елімізде қалыптасқан діни ахуалды жақсартудың бірден бір жолы – діни үгіт-насихат екені көптен айтылып келген. Ал, қазір халыққа көзбен көріп, құлақпен еститін аудио және видео өнімдердің тиімді екенін ескерсек, жалпақ жұрттың діни сауатын көтеруге қызмет ететін заманауи студия ашу күн тәртібіндегі өзекті мәселе болатын.

Енді міне, көптен күткен аудио және теле студия Астана қаласындағы «Әзірет Сұлтан» мешітінде жабдықталып, ашылып отыр. Студияның құрылғылары мен бөлшектері берісі Ресей, әрісі Америка Құрама штаттарынан арнайы тапсырыспен алдырылды.

Халықты асыл дінімізге даналықпен, терең біліммен шақыруға бастама болсын деген ниетпен бұл студияға «Хикмет» деген ат қойылды. Бұл студияда әзірленген үн таспалар мен бейнеөнімдер бүкіл Қазақстан халқының дұрыс діни сауатын ашуға мол үлес қосылады деп күтілуде. «Хикметте» әзірленген діни бағдарламалар бірінші кезекте мемлекеттік телеарналарда және арнайы ашылып жатқан «HIKMET.TV» интернет порталында көрсетіледі деп жоспарлануда.

Сондай-ақ, «Хикмет» студиясының өнімдерін мол таралыммен көбейтуге арналған ең соңғы үлгіде жасалынған арнайы диск көбейткіш дубликатор алынып іске қосылды.

Бүгінгі таңда осы дубликаторда көбейтілген аудио және видео өнімдерді мешіт жамағатына, студенттерге және еліміздің түкпір-түкпіріндегі ауылдарға тарату ісі басталып кетті. Іске сәт! Алла жаңа ашылған студия жұмысына береке берсін!

Астанада пәтер қымбат. Өте қымбат. Жалдау да қымбат. Өте-өте қымбат. Күннен күнге, айдан айға, жылдан жылға қымбаттауда. Жалдамалы пәтер табу да оңай емес. Алдымен келген жағыңның әдетіне салынып, жергілікті газеттердегі хабарландыруларды шолып шығасыз ( кешірерсіз, осыны ойлағанның өзін де күлкім келіп кетті)
Әлбетте газеттен хабарландыру таба алмайсыз. Одан кейін астаналық болып бара жатқан таныстарыңа телефон шаласыз (кешірерсіздер, тағы да бір күліп алайын  ) Әрине, әрине олардың ешқандай пәтер жалдайын деп жатқан танысы жоқ. Осылайша жолдың соңына келесіз. Ол — kn.kz, slando.kz, krisha.kz сияқты сайттардан пәтер іздеу. (  тап осы жерде сізді шынымен аяп кеттім, бірақ осы постты соңына дейін оқып, бір нәтиже шығарсаңыз сіз үшін қуанатын боламын)

Сайттардағы пәтер хабарландыруларының 99,98 пайызы риэлторлар, агенттіктер немесе жәй ғана боқмұрын делдалдар қойған хабарландырулар. «Без посредников» деп алдап жазып та қояды. Сонымен бағасы, ауданы және түрі сізге ұнағандай-ау пәтерді таңдаймыз да, телефон шаламыз жазылып тұрған номерлердің біріне. Әлбетте риэлтор көтереді де, үйді көрсету үшін қожайынмен уақытын келісіп алып, сізге хабарласады кейін.

Бұрын елордалық (өзімді журналист сезініп, толқып кеттім шамалы  ) риэлторлар айлық пәтерақының 10 пайызын алатын еді. Қазір 20-ға көтерілді! Мына постымды жазуға осы түрткі болды. Иә, иә, 20 пайыз комиссия! Және бір құпия айта кетейін — дәл осындай пайыздық комиссияны пәтер иесі де төлейді. Бірақ, мұны риэлтор сізге айтпайды

Риэлтордың ең әлсіз жері осы. Біз оны ең әлсіз жерінен ұрамыз. Тек тағы бір әлсіз тұсын ұтымды пайдалануымыз керек. Қалай?

Былай: үйді көрсетуге келген кезде қожайынмен оңаша қалуға тырысуыңыз керек. Риэлторға білдірмей екі жақ болып комиссиядан құтылуды ұсынасыз. Пәтер иесіне де бұл ой ұнайды, қабылдайды көп жағдайда. Тек осындай сәтті сәтті пайдалана алуыңыз қажет. Ол үшін алдын ала бір қағазға өз номеріңізді жазып алыңыз, қасына «Келісейік, мына албастыны лақтырайық» деп те жазып қойыңыз. Қағазды білдірмей қолына ұстатып, пәтер ұнамағандай риэлтормен бірге шығып кетіңіз. Немесе үйді қарап жүрген кезде риэлтордың көзінен тыс, оңаша қалып қоятындай мүмкіндік іздеңіз. Кейде ол бейбақ сіз сияқты басқа бақытсыз, пәтер іздеушілерді төменнен кіргізіп алу үшін шығып кетеді. Бұл жиі болатын нәрсе, бір уақытқа бірнеше клиентті шақырады. Ең идеал мүмкіндік осы.

Қысқасы, риэлторды лақтырудың жалғыз жолы осы ғана. Ешқашан аямаңыз оларды, өйткені сіздерді аяп жатқан ешкім жоқ. Жәй ғана ойша есептеп көріңіз олар бір пәтерден 2 комиссия алған кезде қанша табатынын және пәтер бағаларын әдейі қымбаттатушы күштердің бірі осылар екенін. Қалай, оларды өлтіріп тастағыңыз келіп кетті ме?  Өлтірмеңіз, жәй ғана лақтырып кетіңіз. Сәттілік!

(Пост жеке өзімнің және достарымның тәжірибелеріне сүйеніп жазылды. 100 пайыз тексерілген, сенімді әдіс)

Электромагнитті телеграф кілті

1862 жылы Қазақстан аумағында алғашқы телеграфтық қызмет пайда болды. Верный –Пишпек қалаларының арасында алыс қашықтыққа байланыс жүргізуге арналған телеграф желісінің қолданысқа беруіне байланысты пошталық –телеграф қызметі Верныйда (Алматы) құрылды.
1912 жылға Семей, Ташкент қалаларының араларында телеграфтық байланыс орнатылды.
1920 жылы Қазақстан аумағында 42 телеграфтық кәсіпорындар жұмыс істеген. Телеграф желілерінің ұзындығы 7000 километр жетті. Морзе телеграф аппараттары қолданылды.
1939 жылы қазан айында фототелеграфтық байланыс Алматы –Москава араларында орнатылды. Фототелеграф бойынша берілген алғашқы сурет Абай Құнанбаевтің портреті болды.
1959 жылы Ұлы Отан соғысынан кейін Алматы –Москава арасындағы фототелеграфтық байланыс жаңғыртылды. Одан кейін Алматы қаласымен Жамбыл, Қарағанда, Павлодар, Өскемен, Шымкент қаларының арасында фототелеграф байланысы орнатылды.
1970 жылы телеграф кәсіпорындарының саны 1102 жетті. Соның 323 арасында тікелей байланыс болды. Жалпы телеграф каналдарының ұзынды 1,3 миллион километрге жетті.
1980 жылдың басында Қазақстан аумағының кез –келген елді мекеніне телеграмма жіберуге қол жеткізілді.
1990 жылдардың басынан қазіргі кез. Компьютерлік желілер дәуірі.

Байқасақ интернет желілері бостан –бос жерде пайда болған жоқ. Компьютерді ақпарат алмасқанда өңдеуші құрал ретінде қолдану тек уақыттың есесінде еді. Ең күрделі деген техникалық шешімді талдай келсек түбінде санаулы немесе ондаған, мүмкін жүздеген қарапайым шешімдерден тұратына көз жеткіземіз.

Электромагнитті жазатын телеграф. Дискреттік сигнал

Алғаш электр сымдарының бойымен сигнал (ақпарат) жүргенде оны аналогты немесе дискретті деп ажыратпаған көрінеді. Дискретті сигналды алудың ең қарапайым жолы: электр тізбегінде электр тоғын жүргізу немесе тоқтату (кілтті қосу және ажырату арқылы).
Тізбектегі электр тоғын барын немесе жоғын тіркеу арқылы дискретті сигналдарды жинастырып одан ақпарат аламыз.
Дискретті, яғни үзік-үзік болған электр сигналды тіркейтін құрылғының құрылысы. Оны жай ғана «тіркегіш» деп атайық. Тіркегіш бір –бірінен дербес жұмыс істейтін екі құрылғыдан тұрады:
1) Қағаз лентасының үстелдің бетінде бір қалыпты жылдамдықпен жылжуын қамтамасыз ететін құрылғы. Сипаты:
Қағаз лентасы екі барабанға оратылған. Барабан ортасы қағаз лентасымен байланысады. Қағаз жылжу үшін барабанның біреуін өз осі бойынша айналдырады. Осылайша қағаз лентасының қозғалады. Барабанды сағат механизімімен айналысқа келтіріледі.
2) Электромагниттің көмегімен басқарылатын қарындаш. Яғни қарындаш үстел бетіне қатысты екі тұрақты жағдайда бола алады: 1) ұшы үстел бетіне тиеді 2) ұшы үстел бетінен бірнеше милиметр жоғарырақ көтеріліп тұрады. Құрылғының сипаты:
Металдан жасалған күйенте білікте тербеле алатындай орнатылған. Күйенте горизонталь тұр. Қарапайым таразыға ұқсас. Бір басы көтерілсе екінші басы төмен түседі. Бір басында қарындаш бекітілген. Қарындаштың ұшы үстел бетіне сәл ғана жетпейді.
Қарындаш салмағымен күйенте басын өз жағына жығар еді. Бірақ жыға алмайды. Өйткені екінші басына бекілген серіппе бар. Серіппе қарындаш салмағына созылмайды. Дәл сол тұста, күйенте басының үстіңгі жағында, электромагнит орналасқан.
Электромагниттің сым орамдарымен электр тоғы жүргенде оның ортасындағы металл өзек магнитке айналады. Күйенте басы соған қарай жоғары тартылады. Қарындаш төмен түседі. Электромагнит іске қосылмаған кезде (сым орамдарында электр тоғы жүрмегенде) күйенте бастапқы қалыпқа келеді.

Көптен күткен Эль Класикода аяқталды. Әлемдегі ең қызықты матч саналатын Барса мен Реалдың текетіресі алғашқысының пайдасына шешілді. Негізі, ойынның әділетті шешімі тең нәтиже еді, алайда футболда әділдік жүрмейді. Бірден айта кетейін, Барса Реалдан мықты болған жоқ, тек жолдары болды, яғни футболдағы басты фактор сәттілік солардың жағында кетті. Дегенмен, оларды құттықтап қоялық.

ІІ

Жазды өткеріп, оқудың соңғы жылына келдік. Біздің сабақ, кешірек басталды. Алғашқы күні, сабақа бара жатып ерекше толқыдым. Оқуға дейінгі жол қысқа көрінгендіктен автобустан түсіп қалып, жаяу жүрдім. «Айқыз сабақтан қалмаушы еді, бүгінде келген шығар. Тіпті біздің топтағы тұрмыс құрған қыздар сабақа мүлдем келмейді, бірақ ол өзгелерден ерек, ол барлығына үлгереді және ешқашан, ешқандай шағым айтпайды, керісінше барған босағасының жақсылығын асырып, топтағы қыздарға айтып отырады. Әттең маған оны сағынуға болмайды, қалай өтірікші болам? Жасырғаныммен бар сезімімді көзім айтып тұр емес пе? Тағыда ол жайлы ойлай бастадым. Қарғыс атқыр мына жүректің көр соқырлығы үшін, сенің көзіңе жаман болып көрінем бе? Кешір мені...»
Аудитортияға көңілім түсіп, басым салбырап кірдім. Өзімді жек көрем, сені ұнатқаным үшін…
****
Шынымды айтсам алғашқы оқу күні тіпті сенімен амандасқым келмеп еді, адамдық қасиеттен аттап өте алмай, амалсыз қолымды ұсындым. Одан кейін тіпті сен жақа қарамадым да, өзгенің әйеліне қарауға арланам, ал ұнатқаным үшін тіпті өліп кеткім келеді. Ұяттан, өлім жақсы! Жарайды енді, мен тегінде армандап жүріп, ғұмыр кешсемде өкінбеймін, сенен кейінде, өзге кездескендерді армандамасыма кім кепіл, өмір алма кезек. Өзің білесің, сұлулықты сүйетін біздей жандардан қайыр жоқ. Бүгін болашаққа ұмтылсақ, ертең күні, өткен жайлы жазып, оқушыларға жауыр боламыз. Сен өзгермепсің… тек ішіңдегі сәбиің білініп тұрғаны болмаса. Ал менше, әліде ер жете алмай келем байқаған шығарсың, дені дұрыс әңгіме де сабақтай алмаймын. Баяғы күлкі, келеке ету, басқа қандай қасиет бар менде өзі. Мойындаймын бұл сезімнен кейін сәлде болсын басылдым, әйтпесе сенің жаныңда, масаңданып, жүзіңе күлкі ұялату үшін бәріне даяр едім. Жаңа Төле би көшесімен жаяу жүріп келе жатқанда сымбатты, сұлу қаламды өзіме ұқсаттым. Күзге мойынғысы келмей, әдемі ажарын, жыл он екі ай сақтағысы келіп, ашық аспанын қара бұлтқа қимай, талдағы жапырақтарымен үміті үзіліп, амалсыз қоштасып тұр. Универге жеткенше, аяқ асытндағы жапырақ сыртылдап уатылған сайын, саған байлаған сезімімнің «үміт» жіптері біртіндеп үзіле берді! Сенің бақытты көздеріңді көріп, қуаныш аралас, жарқын шыққан дауысыңды естігенде, үміт деген нәрсенің не екенін білмей қалдым. Үміттену жаман әдет...әсіресе бәрі біткен кезде. Ал енді көнбес жүректің қандай амалы бар екен көрелік. Ә, бәлем енді оның барлығына көзі жетті, жарықтық қан жылап тұр, менен кешірім сұрап тұр ма, сені қимайма? Өз жүрегіңмен тілдесіп, түсінісу мүмкін емес, өзінің айтқанын істетіп, ырқына көндіреді тентек. Жүрек басқа адамның жүрегімен түсініседі екен, бұндай құбылыс тек, ғашықтардың арасында болады…
Староста жаңа оқу жылына, мөр басу үшін студенттік билеттерді жинап алып, мен отырған партаға әкеліп қойды, арасынан сенікін тауып алып ұзақ қарадым. Тағдыр мені талай сандалтып, көптеген адамдарға жолықтырды, қылықты қыздардың, ал-қызыл еріндерін сүйгізіп, тал шыбықтай белдерінен құштырды… бірақ біреуінен де тәтті естелік қалмады. Саған да тағдыр жолықтырды, тым кеш бірақ. Сенен қалатыны тек осы толғау ғана…
Күндер өтіп жатты. Сабақа баруға мүлдем құштарым жоқ. Барғанда не істеймін, сенің жанарыңнан тайсалып, басым салбырап, партаға үңіліп отырып, бос үмітті арқалап үйге қайтқаннан не шығады? Өмірім түр, түсін жоғалтты. Мен өзімді жоғалтып алдым. Ұйықтасам түсімде көретінім, ояу жүрсем ойлайтыным да өзгенің жұбайы. Демек бойымдағы еркектік қасиеттерімді де жоғалтқан екем.
Махаббат жауапсыз болса, онда үміт, арман, жігер сынды бойыңдағы қасиеттер мың есе күшті болады.

***

Лекция. Мұғалім дауысынан өзге, дәптер парақтарының сапырылғаны естіледі. Тізілген ақ парталар, ақ айдынға ұқсап, әр жерде жұп-жұп болып отырған студенттер жүзіп жүрген үйректерге ұқсайды. Ал олардың дәл ортасында, күн нұрына шомылып, таранып отырған Аққу өзіңсің Айым. Жағадағы сұр мерген – мен. Сырттай ғана, қатар жүзген, ақ махаббатты аялаған, сыңар аққулардың бірін атып алуға батылым бармай, тамсанып отырмын…
Тарсылдаған дауыстан, селт етіп көл жағасынан, қайта аудиторияға оралдым, дарылдақ досым Медеу сабақа келіпті. Әйтеуір ол жүрген жерде тыныштық жоқ. Медеу келген сәтте лекцияда аяқталыпты. Біздің топта қыздар басым болғандықтан, әйтеуір ортақ әңгіме көп болмайды, керісінше бөлініп-бөлініп алып сыбырласып отырады. Қыздардың әдеті ғой сондай. Сабақ аяқталмастан, ауысып келген біздер сұранып сыртқа шығып кеттік, асханада шәй ішіп, әңгіме айтқан соң, аялдамаға қарай бет алдық. Әдеттегі көңілсіздік, баяғы автобус, ескі ойлар…

****

Кеше сабақта Серік Томановтың «Эльмираға» деген өлеңін саған арнап оқыдым, ең қызығы тыңдаған барлығы болса да, сен ғана қол шапалақтадың. Мен ерекше толқып кеттім, қаншама жарыстарда, өлеңдер мен монологтарды жатқа оқысамда, дауысым дірілдемей, сұқтанған жанарлардан қорықпаушы ем, бұл бөлек сезім екен. Осы аптаның аяғында Арысқа кетем. Өзіңнен тым алысқа кетем, сағынышымның жолы ұзаққа созылады. Бірақ қанша сағыныштың шегін күтсемде, жете алмай келемін. Сағыныштың өлшемі – өлім…
Қу тірлікті, күн арқалап басқа жақа алып кетті, қазір түн. Толассыз ойлардың, миыңда салтанат құратын кезі. «Қазір сен не істеп жатыр екен?» — деп ойласам болды, таңға жуық, соғып тұрған жүрегімнің күлі ғана қалатын сияқты. Қызғаныштың оты, өте ыстық… Тұла бойың өзгенің меншігі, жүрегіңнің кілтінің иесі бар. Менде тіпті, сенің уәде байлаған сөзіңде жоқ, болмаған да! Енді ешқашан да, ештеңенің болмасы анық! Қайырлы түн…

****

Бүгін сабақа тек алты адам келдік. Сол баяғы сабақтан қалмайтындар өзің де білесің. Мандытып сабақта болмады, асханада уақыт өткізіп, үйге қайттық. Шәй ішіп отырғанда көзім қайта-қайта сенің неке жүзігіңе түсе берді. Қараған сайын, жүздеген ине жүрегіме қадалғандай, солқылдап ауырды. Ішіп отырған шәйім тамағымнан өтпей, әрең тауыстым.
-Сәкен шәйді неге жәй ішесің? – деп сұрап қалдың осы екі ортада. Не дерімді білмей?
-Білмеймін – дедім көздеріммен жасанды күліп. Жасандылық ешкімге жараспайтын қасиет, қандай арсыз едім.
Университеттен шыққан соң, Төле би көшесінде жолымыз екіге айрылды. Сен алаңсыз, жылы ұяңа асығып бара жаттың, қос жанарым мөлдіреп сені қимай, артыңнан қиылып қарап, мен қалдым!..
****
Қанша қашсамда сөзбен сезімнің құдыреті менің ақылымнан күшті екен. Өзіңді көрген сайын, тұншыққан сезімім, еркіне босап жаңа бір деммен тыныстайды. Егер адамға өмір мың рет берілсе, барлығында да сені сүйіп өтер ем. Себебі менің махаббатыма бір өмір жеткіліксіз. Енді сенімен қоштаса берсемде болады, кеше сабақа келгенде: «Жолдастар енді, көктемде бірақ көрісеміз, бүгін соңғы рет келдім» — деп едің, өкінішті. Уақыт емші дейді рас па оны әлі зерттеп көрмеппін, солай болса дұрыс болар еді. Енді сенсіз өтетін күндерім оқушым тұрмақ, өзіме де қызықсыз. Оны жазудың қажеті жоқ… шыны керек сені ұмытқанымда дұрыс, бірақ бұл тек менің ақылымның айтқаны, ана жылауық жүрек мұны тыңдасын ба? Әй, Айым сен мені кейін есіңе аласың ба? Әттең ақын емеспін, өлең жазып, мәңгі жадыңа құйып кетер ем оқи беріп, қалжың әрине, Мұқаң айтқандай бұл өмірдің өзі жыр, жазып қайтем?! Күндіз күн жылы болғанмен, кешке ауа райы едәуір салқындайды, қарашаның желі гулей бастапты. Ойлардан шаршап қазір далада ыстық кофе ішіп отырмын, жалғыздықтың романтикасы. Ешқандай ой кешпеймін, бәрінен қысқарып қалдым, мынау әңгіме емес, ғашықтың хатына ұқсап кетті тіпті, әрі қарай не жазам?.. Келесі сабақтарда, сабақ айтып, тағы да өлең оқуды жоспарлап жүргем. Әттең енді ондай мүмкіндік жоқ, сен келмесең кім үшін оқыймын? Секең осы өлеңді саған арнап жазғандай, тақырыбын айтсаңшы: «Аузынан Айдың түскен қыз» Сенің есіміңді бейнелеп, менің саған деген ынтық сезімімді білдіріп кеткендей тегі. Осы шығармамды оқығанда көрерсің деп салып қойдым!

Жолымыз құрбым бір болсын,
Жақын боп кеттің досымдай.
Бұрын сен қайда жүргенсің,
Бұрымдыларға қосылмай.

Көрдім де сені өзгердім,
Басқа адам болып бір демде.
Періштелерін өзге елдің,
Көзге де ілмей жүргенде.

Желкілдеп сезім, бал-құрақ,
Шаттықтан шаршап қуансын
Аспаннан түскен салбырап,
Айдың сен қызы шығарсың.

Көрмеппін жерден мұндай жан,
Көрімдік алса Күн алсын.
Құтқарып алған мұңды ойдан,
Құдіреттің өзі шығарсың.

Көңлімді шаттық күй кернеп,
Кеудеме қанат біткендей.
Қармана бердім күйбеңдеп,
Өзіңнен басқа түк көрмей.

Дертімді қалай емдермін,
Не амал, оған не істерміз?!
Арманым болдың сен менің,
АУЗЫНАН АЙДЫҢ ТҮСКЕН ҚЫЗ!

****
Сені тұрмысқа шықты деген күні, көктемнің нөсері төгіп тұрған. Бұл менің өмірдегі ең бақытсыз күнім, ойларымның бәрі көмескіленіп үйге қарай жаяу тарттым. Кеудемді бірдеңе басып тұрғандай, басым ойлардан ауырлап, салбырап келем. Енді ғана үйренісіп келе жатқанда, тағдырдың бұл не қылғаны? Өмірімді мүлдем түсінбедім, енді қанша ғашығымды тұрмысқа шығарып қойып қарап отырмақпын? Жылқының атыр-гүтір шайнайтын жеміндей, тағдырға енді қанша жем болмақпыз? Біздің өмір осы, өзгерте алмаймыз. Кезекті жауапсыз сезім, тағы бір мұңлы шығармамен аяқталғанын қарашы. Не істеймін енді? Арада ең азы сыйластық қалсын, олда бір махаббаттың нышаны. Кезінде менде ойлайтынмын ештеңе мәңгілік емес, сомен қатар махаббаттың да маздаған оты ертелі кеш сөніп, түгі қалмайды деп. Мәңгілік деген сөзге шектеу жоқ, мәңгіліктің шегі болмайды десе, бүгін мен өз санама жүгініп бұны теріске шығарам. «Мәңгілік» — ол адамның кешкен ғұмырымен өлшенсін. Әр адамның сүрген өмірі, өзіне «мәңгі» болады. Осылай ғана ойласам: «Мен сені мәңгі сүйіп өтем...» Сенде солай ойла, өзіңді «мәңгі» сүйетін адамнын барын біл…
Аяқ астындағы сумен батпақты аңғармастан, Төле би көшесін қиялап келем, тіпті аспаннан төккен нөсерді сезбеймін. Не ойлап келе жатқанымды өзім білмеймін. Бұл жерден безіп кеткім келеді, үйге баратын жолдан бұрылып, өзім жиі баратын баққа тарттым. Жылап барамын несін жасырам? Бірақ сол кездегі көз жасымды жаңбыр жасырғанмен жүрегім су астында қалған қағаздай езіліп барады. Сол көктемде махаббаты көктеп тұрған жүрегіме, қараша оралды, осы күні өмірім қайтадан басталды бірақ сенсіз, сезімсіз, әнсіз…
Баққа дейін жете алмай барам, жабырқаған сәттерде, мені түсінетін сол ғана, қырсығы таусылмас өмір-ай, қанша тәтті болсаңда, жеккөрінішті болатының не осы? Менің тағдырым осындай ма? Әрдайым кешігетін автобус сынды, керек жеріне кешігіп бара жатқан жолаушы мен. Бұл автобустың ішінде жалғызбын. Ал қалғандарын қарашы бір автобустың ішінде, өздеріне тиесілі Бақытқа зымырап барады. Немесе жалғыз поезд релсі сияқты, басқа релістерімен қиылыспайтын қырсығы бар ма? Не боп кетті өзі? Миыма қонбайды ендігі ойларым, еш бір адам өмірге жылап келіп, күліп кетпейді! «Сәкен сандырақты доғар, Өмір алда!» Бұл қайдан пайда болған жігер? Мына сана, сезімде кеш оянып одан әрмен зығырымды қайнатты ғой! Баяғыдан қайда жүрсің? Ол өзгенің қолын ұстағанда «Тоқтат оны, сен сияқты оны ешкім бақытты етпейді! Тоқтат оны!» — деп неге айтпадың? Неге? Енді маған қайдағы жоқ алдағы мәнсіз өмірімді айтасың! Сен доғар сандырақты!»
Жаңбыр саябырлаған сәтте, бақтың гүлдеген раушандары көзіме бірінші түсті. Ең сүйікті гүлім Сирень ол бақтың ішінде өседі. «Бозқараған гүлдеген шығар» деп ойлап, бар ынтаммен қуанышты ойларға қармандым. «Ол мені күтіп тұрған шығар, сағынған шығар? Мен оны қатты сағындым!» Бақ ішінде адам аз, тіпті жоқ деседе болады, өзім мұңымды айта келгенде, мұныңда қырсығуын қарашы. Жүректің жарасын тырнап тұрып, қол шатыр астында өлісіп тұрып сүйіскен ғашықтар тұр. Олардан басқа ақылы бар адамдар жаңыбыр астындағы қолшатырдың романтикасын білмейді. Ғашықтар демек ақымақтар (қызғаныш пікірім).
Бозқарағанның саясына барып, хал сұрасқандай тіл қатып, жаңбырдан соң, аңқып тұрған жұпарын жұтып жымиа көкке көз салдым. Сол сәтте жел көтеріліп, Бозқараған боздағандай, жапырақтағы жаңбыр тамшыларын сілкіп жіберді…
Боздап тұр, Бозқараған!..
Санжар Бекжан

Боздап тұр, бозқараған

Алғы сөз

Бұл шығармамды оқыған жандардан кешірім сұраймын. Себебі тым асығыс жазып шикі дүниені салып жібердім, дегенмен мекен жайыма жақсы лебіздер көптеп келгендіктен, қайтадан өңдеп, жалғасын жазып шығаруға бел байладым. «Ең әдемі әйел» тақырыбы уақытша қойылғандықтан, негізгі тақырыбы «Боздап тұр, бозқараған» болып өзгертілді.
****
Емхана қабырғалары, діни орындарға қарағанда шынайы, жүректен шыққан тілектерді көбірек естіген деседі. Рас екен. Сай сүйегім сырқырап, жаным жай таппай, мыңдаған ойлардың шетінен ұстап, шегіне жете алмай отырмын. Өткен өмір артта, көздеген мақсат, жете алмай келе жатқан мұрат алда. Бүгінгі күн емхана қабырғасына сыр шертумен өтіп жатыр. Осындай толқыған сәттерде сағат тіліде бір орында тұрып қалатыны-ай. Заман ілгері жылжып, технология дамыған уақытта еш қорқудың қажеті жоқ деп өзімді тынышталдырып, енді тәтті ойлардың жетегіне еріп кеттім. Ота жасайтын төсекке жатқанша, төменде жазғанымның барлығын жобалап қойып, аман есен есімді жисам осыны қағазға түсіріп, сабақ үстінде оқимын деп серт еттім. Бұл жәй әңгіме болсада, мұнда баяндалатын оқиғаны, қысқа роман ретінде, оқушыммен қауыштырғым келді.

І
Қайраты мол, қаһарлы қыс Алматыны толықтай иелігіне алып, өзінің билігін жүргізіп жатқан уақ. Қар молынан жауып, даланы да, адамды да тырп еткізбестен, тұсаулап қойған. Паң далада сауық құрып, аяз жүр. Терезеге қарасам, тіршілік белгісі білінбейді, тек қана мұржалардан түтін будақтап, аспандағы бұлттарға ілесіп көшіп барады. Жып-жылы үй, мейірім мен махаббатқа толы қарт анамның қолдары жаурамасын деп, отты үзбей жағып, бөлмемде кітап оқып отырғам. Қалғып бара жатыр ем, ұялым шыр ете қалды. Қысқы демалыстың соңғы күні болатын. Ертең сабақ екенін ескертіп хабарласып тұрған топ басшым екен. Келесі күні универге жеткенше жаурағанмен далада үсіп қалғаным жақсы еді, министірліктен біздің мамандықтың лецензиясы алынғаны туралы және жабылсын деген суық хабар келді. Бәріміз универге, біріміз бірімізге үміт артпастан ыдырай бастадық. Араға бір апта салмай, жаңа оқу орнына ауысып кеттім. Жаңа жүздер, бөтен көздер әдеттегі көңілсіздік пен зерігу. Өз аяғым ба, әлде тағдыр әкелді ма мұнда өзім білмеймін. Өңшең баға үшін барын беріп, дәптерден бас алмайтын адамдар. Аудитория, моргтың бөлмесіне ұқсайды. Бір қораға бөтен қойларды айдап әкеліп қойғандай, бөлініп алып өзара әңгіме айтып отырған адамдардың арасында отырғаным алғаш рет. Аудитория ала көлеңке, түссіз ескі киноға ұқсайды. Осы түссіз киноға, сән келтіріп, мән беріп тұрған сен екенсің деген түйінді, информатика кабинетінің есігі ашылғанда жасадым. Көздерім көзіңе түскен сәттің өзі жан дүниемнің астан кестеңін шығарды, бірақ екуміздің таныстығымыз біраз күннен кейін болды. Әттең ол күн есімде жоқ. Менің есімде арулар мерекесіне ұйымдастырған кеш қалды…
Көктем басталғалы, күн күлімдеп, ауа райы жылы шырай танытқанмен, сол күннің аяғы жаңбыр аралас қарға ұласып еді. Күн батуға айналғанда жуынып, таранып, өзіммен бірге ауысып келген достарыма звондап, кездесетін жерді белгілеп, өзімізбен оқитын екі қызды кеш болатын жерге алып кететін болдық. Серік екеуміз екі қызды қолтықтап алып, Гоголь көшесін қиялап келе жатып, Сейфуллин көшесінен Медеуді кезіктірдік. Бір қолшатырдың астына, 5 адам сыйысып әңгіме дүкен құрып келеміз. Бізден ерекше болып биттің қабығындай бешпет киіп алған Серік, тістері сықырлап, жеткенше үсіп қала жаздады. Пәтерге келсек, ерте келген жолдастарымыз дастархан жайып қойып, тамақ піскенше, суретке түсіп, әңгіме айтып кешті қыздыра бастапты. Бұл кеште жаңадан ауысып келген біздер, тек амандасып қана араласатын қыздармен, етене жақындасып, дос болып кеттік. Осы кеште Айқыз алғаш рет маған тіл қатты. Бәрін дастархан жайылған бөлмеге шақырып, соңғы болып мен кірдім.
-Оо Сәкен бүгін елден ерекше жиде киіп, солидный жігіт боп келіпті ғой – деген сөзден кейін, шетте отырған Айқызға қарадым. Менің жидені сирек киетінімді байқаған, сол ғана болса керек. Ұятым бетіме шығып.
-Құдайға шүкір – деп ақырын ғана жымидымда қойдым.
Отырыста асабаның ролін маған берген жолдастарды, жалықтырмайын деп, бар өнерімді салып, әзіл айтып, кезегімен сөз беріп, кешті одан әрмен жалғадым. Отырғаннан жауыр болмайын деп билеуге тұрдық. Менің билеуге еш икемім болмасада, шараптың қызуымен ортада жүрмін. Би алаңында, көзіме шоқтай басылған, қызыл көйлек киіп алған Айқыз жақа қайта-қайта қараумен болдым. Одан кейін оңаша бөлмеде, жігіттермен отырып екінші дастарханға дейін біраз ащы судан ұрттадық. Түн ортасы болатын, ұйқысы келегендер жантайып, ал қалғанымыз дастарханға оралдық. Қызып алған сәтте микрофон тізгінін ешкімге бермейтін әдетіме салып, жатқа білетін өлеңдерді оқи бастадым. Оң жағымда отырған Айқызға қарап отырып.
Сүйіпте тұрып, сүйікті болып,
Сетінеп жаным, шерленем.
Сүюді бақыт дейтіннің бәрі,
Әлі де сүйіп, көрмеген… – деп алғашқы өлеңді әдемі бастағаныммен, оның өзін жарытпадым, шараптан тіл күрмеліп, өлеңнің басын бастап аяғына жеткізбестен быт-шытын шығардым. Одан кейінгі оқыған өлеңдерімде сәтсіз болды. Тағы бір әдетім Шәмші әндерін айту болатын. Дауысым болмасада, әу деп бастап жіберетінмін. Айқыз шәй құйып отырған, бұл сәтте барлық назарым осы қызға ауды. Ән айтқандағы оның дауысы, әр қимылы, қылығы, құлын мүшесі, тұнып тұрған жыр. Көзінің қиығымен қарағаны, жүрегіңді қиып түсер қылыштай, жалтылдап, өз иелігіне еріксіз тартып тұрады. Осы кеште мен бар еркімнен айырылып, сезімге кісенделіп қалдым. Мендік арман, үміт, махаббат қайта тірілді. Мен қайтадан өмірге келдім…
Сабақта мен әр дайым оған жақын отырып, бірдеңе қажет болса, лезде қолымды ұсынып оған қамқор болғым келді. Үйге қайтқанда ол қарама қарсы аялдамаға барып автобус күтетін. Мен күнде оны жанарыммен шығарып салатынмын. Сәл ғана жымиып басын изегенінің өзі бір өміріме жетіп, артылатын ізеттілік еді. Жұмыр білегіне сөмкесін асынған, ақ сары қыз. Ол жүрген кезде, айналадағы бар қимыл баяулап, дала шуының килогерцтері созылып, құлаққа ырғатылып әрең жетеді. Әр басқан қадамы, табиғаттың құбылысы сияқты, айналаға қарап сыпайы жымиғаны, арайлап атқан күндей жарқын. Оның келбеті бояуы кеппеген Леонарда да Винчидің «Мона Лиза» суреті сынды, мен бұл көрініске ғұмыр бойы қарап тұруға даяр едім. Мона Лизаның ернінің өзін да Винчи алты жыл бойы салса, мен бұны алпыс жыл толғансамда, оқушыма жеткізе алмаймын.
Уақыт адамға бағынбастан, алға басты. Сабақ, үй, қауғырт тірлік, ештеңе өзгеріссіз. Бірақ алдағы күндері екеуміз тіпті амандаспайтын боп алдық. Бұның сырын мен еш түсінбедім, олда сыр білдірмеді. Наурыз мерекесінде алаңсыз бір апта демалып, сабаққа келген күні топтағылар кезекті қуанышты бөлісіп отыр екен. «Айқыз тұрмысқа шықты» деген сөзді аудиторияға кірген сәтте естідім. Аяғыммен басып тұрған еденді сезбей, қол аяғым қалтырап, көзім қарауытып орындыққа әрең отырдым. Қатты соққыдан нокаут алған боксшыдай құлағым шыңылдап, «бітті.і.і.і» деген сөз жаңғырып естілді. Партадан басымды көтере алмай салбырап қалдым…
«Сұңғақ бойлы, сымбатты қыз, орамал тартып өзге үйдің босағасын аттап, дастархан жайып ата-енесімен, жолдасына шәй құйып отыр» — деген ойдан арыла алмай, ілбіп басып үйге жеттім. Бөлмеме кірген күйі, көкірегім қарс айырылып, еңіреп жылап жіберейін деп тұрсамда, ек бетімнен жатып, жастыққа басымды бұғып үнсіз егілдім. Арман мен үмітті өзегіме отын қып жинап өкініш оты аяусыз өртесе, жүрегім қызғаныштан күйіп барады. Біреуге арман боп қалып, біреуге бақыт болып қонған, аққудай кербез аяулы Айқызды ұмытудан басқа амалым жоқ деп түйдім. Ол сабақа келген күні бәрі құттықтау айтып, қуанышына ортақтасып жатқанда, ернімді күштеп ыржитып, қолын алып «орамалың құтты болсын» деуге ғана шамам келді. Бұл күнге дейін екі жүзді адамдарды жек көргенмен, мен де солардың қатарынанмын. Алдағы күндері екеуміз тілдеспек түгіл, ол тұрған маңға қараудың өзі арманға айналды. Өмірді ертегі десек, мен жағымсыз кейіпкер сынды әр дайым шетте жүрем. Бір аудиторияда отырсақта, «мен» және «ол» деген екі әлем бардай, оған барар жолды сан миллиард жұлдызбен, метьеориттер бөгеп тұрған сияқты…
Әр сәт – алтыннан қымбат. Айқызбен бірге бір аудиторияда өткізген минуттар, көзімнің қарашығындай, жүрегімде сақталатын, өтіп жатқан өмірімнің ең тәтті естелігі. Арамыз Ай мен Күндей тоғыспайтын қашықтықта. Ол көктемде құлпырған гүл болса, мен сағыныштан сарғайып жерге түскен, күзгі жапырақпын. Менің арман сөзім сол бойда айтылмады. Кейде Меңтайды Тұмажанға қиып қалдырған Ерболдай күй кешсем, онымен кездескен күні «Махаббат бекетіндегі» Оралдай жанарымен үнсіз тілдесем. Іштегі қызғаныш, бетіме шығып тұрғанын өзіде көріп жүр. Өзгелер білмейтін, сөзсіз түсінбейтін сезімді, жалтармастан жар салып жазғаным, ерсі қылық болып көрінсе де, бұл менің титтей болсын арманымның орындалғаны деп білем. Ғашығына бақыт тілеген адам ақылды емес, бұл жәй сөз, бұны көз бояу дейді. Ал іштегі алай-дүлей сезімді сыртқа шығармау, ауруды жасырып, өлгенмен тең. Менің қолымнан келетіні тек адал достықтың, ақ жалауын бірлесіп ұстау. Бұдан артыққа менің ешқандай үмітім қалмады. Неде болса бұл да бір «үміт»!
Айқыз бір үйдің түтінін түтетіп отырған отана, ішінде сәбиі бар. Айналада қыз біткеннің барлығы да тең келмес, теңдесі жоқ, ең әдемі, бақытты келіншек. Ал мен сырттай сыр шертіп, сансыз жауапсыз хаттар жазып, махаббаттың азабы мен мазағына көнген, боз бала болып қала берем…

Тыныштықбек Әбдікәкімовтың «Ақшам хаттары» атты тоқсан үшінші жылы шыққан мүкәммал кітабы қолыма жақында түсті. Ішінде бәрі бар. Махаббат та, ғадауат та, мұң да, қайғы да, қуаныш та… Кітапты ала сала алғашқы беттеріне көз жүгірткенімде осы «Жеке қоңыры» көңілімді ерекше толқытты. Көптен мұндай сезімге берілмеген едім. Өлеңдерінің барлығы сүт қатқан қызыл күрең қою шай ма дерсің?! Бірінен кейін бірі күшті кетеД. Ал, «жеп-ішіп» отырыңыздар  Айтпақшы, Тыныштықбек Әбдікәкімов — 1953 жылы 20 маусымда Семей облысының Абай ауданы, Қарауыл ауылында дүниеге келген. «Ақшам хаттары», «Рауан», "Қас Сақ Аңқымасы" атты, т.б, жыр жинақтарының авторы.

Қайта-қайта маңырап, қоңыр қозым,
Суландыра бердің-ау көңіл көзінү
Қозысы едім мен де бір қоңырлықтың,
Танып, толғап тұрсың-ау тегіңді өзің…
Жалғыздық тұр түріңнен байқалып шын,
Сол шындықты қосыла айталықшы,
Жетім зарын ұқпайтын жандар да бар,
Желіні жоқ мал сені қайдан ұқсын!
Маңыраса, тоқ қозы маңырасын,
Маңыраудың білемін мағынасын.
Сен еместін емшек жоқ,
Құр бекерге
Қой алдынан жүгіріп не қыласың!
Келтіре алмай қойдым ғой шақырып та,
Келтіре алмай қойдым ғой бақырып та.
Неге оларға барасың…
Бүйіріңнен солқ еткізе салмай ма мақұлықтар!
Жетімдікті осылай мал да сынар,
Жырым – жалғыз, мен – жалғыз,
Сен бе сыңар?..
Жүр, іздейік,
Біздерді түсінетін,
Кім біледі біреулер бар да шығар?!

«Үндемеуге шыдайды қалай дәтім...»
Үндемеуге шыдайды қалай дәтім,
Қызыл сөзге жанулы талайда тіл.
Бір тірегім шешем ед, қартайған-ау,
Өлең емес, өлімді көп айтады.
Әкемізден бесеу ек малақайлы,
Соры бөлек қайтесің солақайдың.
Мен панасыз бұлт болсам,
Төрт ағайын
Төрт мезгілі секілді он екі айдың.
Кімдер, кімдер, еркек пе, ұрғашы ма,
Білдірген сол мендегі жырға шүбә?
Қарындасым айнаға табынады,
Айырбастап сырымды сырғасына.

Кімге күлкі болдым мен, кімге таба,
Жұлдызды ойды жұлдызсыз түнде табам.
Досым бар ед… байқаймын, менен гөрі
Әйелінің қабағы қымбат оған…

Қайғылыда қалмайды, сірә, қадір,
Қандай-қандай тағдырға сынақ әділ?
Жарасынан жанымның дірдек қағып,
Дірдек қағып қып-қызыл жыр ағады,

Айналамның бәрі де – құдай – тәңір,
Шекемізден сөйлейді дүлей тамыр!..
Өзгелерге мұңымды шаққан болып,
Осылайша өзімді тыңайтамын.
Ғұмырымды қайғымен майдаласам,
Сөз де – нашар мендегі, ой да – нашар,
Өкпемді айтып қайтемін өзгелерге,
Өлеңіме…
Өзіме майдан ашам!

Шуыл құрап қалың ши, ызың құрап,
Жолға шықтым іңірде қызылқұлақ.
Дауылдатқан дәл осы күн секілді
Өзімнің де келеді бұзылғым-ақ!

Қайран менің өз тауым, өз қыратым,
Сайтан бар ма сені де азғыратын?
Бұл қай дауыл?!...Құйрығы құмға айналып,
Қызғылттанып қылшығы көзге ұратын?

Жолға шықтым ал енді қаным тасып,
Қалың шығар, білмеймін, сорым да шын.
Қайдасың сен, бауырым – қоңыр тауым?!
Қайдасың сен, самал жел – қарындасым?!
Қайнамайды мендегі қалайша қан:
(Қаңтарда да көрмедім балауса қар!)
Көз алдымда барасың сен үзіліп,
Көде мұртты далам-ай, селеу сақал!
Түсіндіре алар ма мұны ғылым,
Түйсіктердің сайрағыш тілі қане?
Көрсетпеші, бұралқы итке айналып,
Ағысы жоқ арнаның ұлығанын!
Қақпақылдап соқыр сөз, олақ арман,
Қарқылдаушы ед секемім – ала қарғам…
Тоналумен, Далам-ай, күн кештің-ау,
Тоғайлардан томарлар ғана қалған!
Жұлдыздардың шырынын ұрттағыш таң
Ұйықтап жатыр.
Ұйқыға жұрт та құштар.
Қай кез еді соңғы рет Шыңғыстаудан
Тамырларын қопара бұлттар ұшқан?!..
Қара шашы дауылдың қамалаған
Қара жолдан көңілім оңала ма?
Мен жолаушы емеспін,
Көз жасыңмын,
Әжіміңді қуалай домалаған…

Күні бойы тік тұрып істеген жұмыстан көрі автобус ішіндегі жарты сағаттық әрі-бері тербелістен шаршадым. Отыруға орын тимеді, тыныш тұрғызбады. Әрі –бері өткендер аяғымды басып, денеме соқтығысты. Оң иығыма асылған портфельдің бауы сырғып түсе берді. Портфель ішінде бір бума қағаз. Әйтеуір, оң қолымның ыңғайы келіп, турникке жетті. Содан ұстанып тұрмын. Ығы-жығы теңселген мына кішігірім дүниеде орнымды жаңа тапқандай сезіндім.

Нидерланды – қызғалдақ өсіруден ғана емес, футбол жұлдыздарын түлетуден де шежіресі бай ел. Кройф, ван Бастен, Гуллит, Райкард, Бергкамп, Клюйверт секілді кешегі аңыз футболшыларын айтпағанда, Роббен, Снейдер, ван Перси бастаған әлем футболының бүгінгі саңлақтары жетіп-артылады. Теңбіл доппен аты шыққан осы елдің футбол клубтарының бірі – АЗ (Алкмаар Занстрек).

АЗ командасы біздің «Шахтерден» то­ғыз жыл кейін, яғни 1967 жылы құрылған. Үй­дегі матчтарын өткізетін алаңының сы­йым­дылығы да аса үлкен емес. Стадионға бар болғаны 17023 адам ғана кіре алады. Жетістіктері жай­лы айтсақ, Голландияның екі дүркін чемпионы. Сон­дай-ақ төрт рет ел кубогында жеңіске жетіп, бір рет УЕФА кубогының финалына де­йін жеткен.
Алкмаар қаласы клубының ең ал­ғашқы жұл­дызды кезеңі өткен ғасырдың 70-80-жыл­да­рымен тұспа-тұс келді. Ал­ғаш­қы жүлдесін, яғ­ни ел кубогын 1978 жы­лы ұтты. Арада үш жыл өткенде, «алтын дубль» жасады. Ни­дер­ланды чемпионаты мен кубогын қатар ұтты. Сол жылы АЗ дәл ба­бында болған еді. Тіпті УЕФА кубогының финалына дейін жетті. Өкі­ніш­ке орай, ақ­тық сында ағылшынның «Ипсвич Таун» ко­ман­дасынан ойсырай ұтылды.

Ал екінші чемпиондығына 2009 жылы қол жеткізді. Ол кезде команданың тізгіні атақ­ты бапкер Луи ван Галдың қолында бо­ла­тын. Бұл ма­ман төрт жылдың ішінде «Алк­маарды» жо­ға­ры деңгейге көтерді. Ке­йіннен ван Гал кет­кен соң, команда тө­мен сырғи бастады.

2010 жылы Еуропа лигасының електік до­дасының плей-офф кезеңінде осы АЗ біздің «Ақтөбемен» кездесті. Сырт алаңда Муханов шә­кірттері 0:2 есебімен жеңіліп қалса, өз же­рі­мізде нағыз еуропалық ойын үлгісін көрсетті. Дегенмен қос ойын қоры­тын­дысы бойынша Ни­дерланды коман­дасы топтық кезеңге өткен болатын.

Енді кезек «Шахтерге» келіп отыр. Біз үшін бұл матч өте маңызды. Өйткені «Шах­тер» топ­тық кезеңде әлі жеңіске жеткен жоқ. Сондықтан Ку­мыковтың командасына сын сағаты туып тұр. Өткен турда Астанада «Маккабиді» 2:0 есе­бімен ұтып тұрып, екін­ші таймда екі гол жі­бер­ген едік. Сол турда АЗ бен ПАОК та тең түсті. Екі турдан кейін АЗ бен ПАОК төрт ұпай көш бастап келе жатыр. «Маккаби» мен «Шахтерде» – бір ұпайдан ғана.

Тағы бір айта кетерлігі, жақында Ни­дер­ланды клубының бас бапкері ауысты. Жа­ңа бап­кердің есімі – Дик Адвокат. Фут­бол әле­мін­де аса танымал, беделі жоғары ма­ман. Соңғы жылдары «Зенит», ПСВ клуб­тарын, сондай-ақ Ре­сей құрамасын жат­тықтырған болатын.

Дәл қазір Адвокаттың «Шахтерге» қар­сы қандай тактика дайындап отырғаны бей­мәлім. Белгілісі – Астанаға 22 ойын­шы­сын ертіп келіп отыр.
қақ­пашылар – Эстебан Альварадо, Ив де Винтер, Хоби Верхюлст;

қорғаушылар – Маттиас Юханссон, Дирк Марселлис, Ник Виргевер, Этьенн Райнен, Джеффри Гаувелеув, Ян Вейтенс, Ридгесиано Хапс;

жартылай қорғаушылар – Неманья Гудель, Вилли Овертом, Маартен Мартенс, Виктор Эльм, Маркус Хенриксен, Сельсо Ортис;

шабуылшылар – Йохан Гудмундссон, Арон Йоханссон, Рой Бееренс, Фернандо Льюис, Денни Авдич, Стивен Бергхейс.