2015 жылдың 6 наурызында «Болашақ» Қауымдастығы Кеңес мүшелерінің сайлауы, сондай-ақ Төрағаның сайлануы өтеді. Бұл шешім өткен аптада Қауымдастық Кеңесінде қабылданған болатын.

Айта кетейік, 6 жылдан астам болашақтықтардың көшбасшысы Бауыржан Байбек болған еді. 2008 жылдан бастап ол Қауымдастыққа басшылық етуде және Кеңес Төрағасы міндетін атқаруда. Кеңес 17 мүшеден құралған, солардың ішінде мемлекеттік және бизнес құрылымдардың, ұлттық компаниялар, банктер, даму институттарының басшылары, саяси мемлекеттік қызметкерлер мен үкіметтік емес ұйым өкілдері бар. Уәкілеттік ету мерзімі аяқталуына байланысты Кеңес құрамы кемінде жартысына жуық жаңартылады.
14 жыл бұрын құрылған Қауымдастық бүгінгі таңда ең табысты қоғамдық ұйымдардың біріне айналды. Ол президенттік бағдарламаның 10 мыңнан астам стипендианттарының мүдделерін қорғайды, мұнда тек болашақтықтар ғана емес, сонымен бірге белсенді қазақстандық жастар біріктірілген.
Осы уақыт аралығында болашақтықтар білім беру, білім трансферті, ұлттық мәдениетті және мемлекеттік тілді дамыту, сарапшылық әлеуетті қалыптастыру саласында 60 астам ірі әлеуметтік жобаны іске асырды.
Қауымдастықтың аса жарқын әрі айтулы жобалары – әйгілі голливуд блокбастерлеріне қазақ тілінде дубляж жасалуы, жастарды жұмысқа орналастыру бойынша жәрмеңкелер, шетелде білім алып жатқан студенттік қозғалыстар көшбасшыларының слеты, қысқы қайырымдылық балдары.
Нақтырақ www.bolashak.kz сайтында

Көктемді күтем дегенше,
Қой қоздап кетті дегейсің.
Өртеніп бітем дегенше,
Ой маздап кетті дегейсің.

Суықтан тоңдым дегенше,
Жаурады жаным дегейсің.
Жалғанға сендім дегенше,
Алдады бәрі дегейсің.

Өртеніп біттім дегенің-
Болмады сенер ешкімің.
Көктемді күттім дегенің-
Көрдің ғой оны кешқұрым.

Жалғанға сендім деген үн,
(Сен емес болсаң, кім деймін...)
— Не дейсің бұған, Өлеңім?!
— Білмеймін..!

Әлия Іңкәрбек

Достар, сәлем!) Сайтқа жаңа тіркеліп, жазбаларды бүгін ғана ұсынып жатырмын… Тіпті, сіздерге амандасып, жаңадан келген қонақ екенімді айтуға да ұмытып кетіппін… кешірім сұраймын… Амандасу міндет шығар..) Мен үйреніп кеткенше, жақсы дос болып үлгереміз деген ойдамын, қателер, көңілдеріңіз толмайтын әңгімелер айтсам, түсінуге тырысарсыздыр… Үйістіп, үйістіп үйреніп кетермін...)

Таяуда үйде бір затымды ұмытып, асығыс орта жолдан қайтып келсем үйде ағам отыр… "Үй, анау не шашыңды жайып алғансың?" — деді. Жіберіп деп қолданатын маған жайып дегені ерсі естілді… Таңырқай карадым да, шығып кеттім… Келесі жолы мені көріп: "- шашыңды жаймашы", — деді… "-Көбісі жүреді ғой" — дедім, не айтарымды білми… Сосын, ол мынандай аңгіме айтып берді:
«Баяғыда Пайғамбарымыз өзінің Пайғамбар болатынын білми тұрған кезде, өзінің соңынан үнемі ақ елес сияқты нәрсе еріп жүреді екен… Ол одан қоркып, не екенін түсінби қойыпты… Содан әйеліне келіп жағдайды айтқанда, әйелі: сен сол тағы келсе мені шақыра ғой, сол кезде мен шашымды жайып жіберемін, егер ол қашып кетсе — Періште, қашпаса — шайтан, — депті… Содан ертесінде дәл солай істеген кезде, әлгі ақ елес қашып кетіпті… Шашты көрсетпей, орамал тағып жүру керек», — деп аяқтады…
Маған ағамның бұл әңгімесі кәдімгідей ой салып қойды… Өзімнен өзім тітіркендім… Жасыратыны жоқ, шашты жібере салып жүре беру соңғы жылы әдетке айналған… Бұрын үнемі өріліп жүретін, қазір тіптен оны ұмытыппын… Енді үнемі болмаса да, жиі шашымды жинап жүруге тырысамын, үйренгенше… Расында, бұрын шашын жіберіп қойса «шайтан құсамай, албасты» деген жағымсыз теңеулерді айтатынбыз..

Аңшылықтың неше түрлі қыр-сыры бар,ә?!.. Тіпті бүркіт асырау үшін, оны осындай әдіспен алады екен… Таңғалып отырмын..
Бүркітті аулау үшін малта тастарды жинап, өлген өгіздің қызыл етіне орап тастайды да оны көгалға шашып тастайды.
Бұл кезде аңдар төлдеп, шарана иісіне жиіркенген бүркіт қызыл ет аңсайтын кезі.
Аңшы атқа мініп тұтқиылдан шыға келгенде түз бүркіттің алғашында үйреншікті әдетпен садақ санын серпе секіріп, қос шалғылығын айқұш-ұйқыш сермеп еді, бөтегесін басқан малта тас бой жаздырмады. Мұнан әрі қанатын артынан түре соққан аңызақ жел төстігін көтертпей жер соқтыра берді.Аңшы желге қарсы өзі атпен тұрып алып. үстіне шапан жауып алады.
(Ақселеу.С Тауға біткен жалбыз..)

Кеше біздің үйдің жігіттері пайғамбарымыздың (с.ғ.с) сүннеті саналатын – хиджама жасатты. Пайғамбарымыз: «Ақиқатында, қан алдыру – сауықтырады»,–деген. Хиджама сөзі араб тілінен аударғанда «сору» деген мағынаны білдіреді.
Адам баласы тумысынан өзі көбен көріп, қолмен ұстамаған нәрсесіне сенбеуі, күмән келтіретіні белгілі. Сол ізбен алғашында бұлар жасатсақ па, жоқ па деген екіұдай оймен алысқан. Хирург Қайыргелді ағаның сөзімен айтсақ хиджама дегеніміз – денедегі лас кірді сыртқа шығарып, орнын малғұн жүрмеген жаңа қанмен толтыру. Сонымен қатар, түрлі аурулардың, соның ішінде қан қысымы, бас ауруы, қан қоюлануы мен рухани кеселдердің алдын алуға шипасы мол көрінеді.



Жездесі мен балдызы ұзақ ойлана келе, ағамызды үйге шақыртып, бас аман болса шаш өсер-ау деген үмітпен тап-тақыр етіп алдыртты да, аяқтан, белден, қарақұстың жаны мен желке тұстан, бастан 1 литрге жуық қан алдыртты. Бұл қылығын дос-жаран мен туыстар еріккеннің ермегі десті. Алайда, бас жарылса бөрік ішінде дегендей, екеуінің басы мен бүкіл денесі сырқырап ауыратынын ел қайдан білсін? Дәрі-дәрмек аса дәру болмаған соң, хиджама жасатуға тоқтады. О, қайран бастар-ай, бірінің басы жол апаты кезінде көліктің алдыңғы терезесін жарып өтсе, енді бірінің басы түрлі төбелестердің тірі куәгеріндей. Шаш байғұс білдірмейді екен талайды, ал алынып тасталғанда бастың терісі бәрін «жайып салды». Нәтижесінде, ұйып қалған қан түйдек-түйдегімен банкаға жабысқан күйі әрең түсті.
40-қа таяған Қайыргелді ағамыз медицина білімін Семейде алыпты. Демек, мектеп дұрыс деген сөз. Оның сөзінше, әртүрлі жағдаймен денесінен 1 литр қан кеткен адамды жан сақтау бөліміне жедел түрде жеткізеді екен. 1 литрге жуық қан алған хиджама процесінен соң бұлар тіпті «көзіміз ашылды, мынау бір керемет екен» деп сайрааап отырды. Хиджама арнайы ауа толтырылатын 100 гр болатындай банкалар арқылы және өткір ұстараның (лезвия) күшімен жасалды. Бірақ мұнда ешқандай күш жұмсалмайды, сондықтан дене ауырмайды, жасатқандардың айтуынша, Сарыарқаның сарышұнақ аязы шымшығандай ғана әсер береді екен. Қалай дегенмен де, жігіттер жағы укол салдыруға, қан алдыруға, денесіне қандай да медициналық үшкір зат жақындатудан өлердей қорқатынына көзім жетті. Шым-шым еткен қанның өзіне шыдай алмайды, өлеңдетті.
Әйел заты біз неткен шыдамды едік, литр қан былай тұрсын, қан иісінен жүрек айнып жатса да, бозарған күйі үнсіз ғана жүре береді екенбіз. Жан тәттісін жігіттер біледі, ем болсын!

Тірегі-мұң (көргенімнің)
Шаттығымның, күлкімнің,
Естілмеп ед жерден үнім,
Аспан жақтан күрсіндің.

Ойым-ойран, күйреп көңіл,
Бақ достасып сорыммен.
Құлауды да үйретті өмір,
Жыламастай болып ем.

Өткеніме тақпай мін көп,
Тарап тұрмын кекілін.
Сені тағы ақтаймын деп,
Өлеңіңді оқыдым.

Дұрыс болар ұғысқаным,
Күтіп жүрмін күнді ұлы.
Көңілімнің хрусталін,
Сатқындығың сындырды.

Ұмытамын! (Жоқ кедергі)
Сүйетінім-бар кінәм.
Жерден іздеп Көкке жолды,
Қиялыммен қаңғырам.

Менің мұнда көрерімнің,
Бәрі жалған, соны ұқтым.
Саған жазған Өлеңімнің,
Киесінен қорықтым.

Жерге мені қалдырдың да,
Аспан жақтан күрсіндің.
Өзіңді емес, барлығын да,
Ұмыттырған кімсің? К і М?

Əлия Іңкəрбек

Автомобильдің электронды жүйелерін диагностикалау жайлы алғашқы мәлімет жазылған.
Жалпы мағлұматтардың берері аз десеңіз оны оқымай өткізіп жіберіңіз. Өз тәжірибемнен білетінім «оқимын» деп бел буған жазба соңына жетудің ыңғайын табады, соған сенімдімін.
Жазбадан қосымша танымдық ақпарат іздеймін немесе жалпы мазмұнның бағдар ойын білгім келеді десеңіз керек-ау, оқуға тұрарлық деген кез-келген жерінен оқи беріңіз.

Жазбадағы ең жиі кездесетін қысқарту: ЭББ-электронды басқару блогы.

Мазмұны

1. Автомобильдің электрондық жүйелерін диагностикалау тәртібі
1.1 Жалпы мағлұматтар
1.2 Заманауи автокөліктердің диагностикасы
2. Ақаулар кодын оқу
2.1 Диагностикалаудың борттық жүйесі

1. Автомобильдің электрондық жүйесін диагностикалау тәртібі

1.1 Жалпы мағлұматтар

Негізгі түсініктер. Ең біріншіден тексті оқығанда қабылдауды жеңілдету үшін бірінғайлы түсінік сөздерді енгізейік. Ең алғашқы түсінік «автомобильдің ақауы» -бөлшектердің, құрылғылардың, қондырғылар қирап істен шығуынан немесе техникалық көрсеткіштерінен ауытқып қалыпты жұмыс талабына сай істемеуін деп қабылдайық.
Ақауларды бір-бірінен атау беру арқылы ажыратамыз. Кейде ақау немесе оның белгілері көз, мұрын және терінің тіркенуі арқылы бірден байқалады. Бірден сезілмейтін ақау және ақаудың белгілері бар. Оны анықтау үшін арнаулы білім, қажет болса техникалық құрал-жабдық қажет.
Ақау сөзін жеке қолданғанда автомбильдің қандай бір жерінде ақау барын білдіртеміз. Көбінде автомобиль ақауы оны мүлдем қолдануға жарамсыз немесе қолдануына шектеу қояды деп түсінеді. Ондай көзқараста дұрыс, бірақ қазіргі автомобиль ақауының орынын толтыра алса «авариялык» тәртіпте негізгі автокөлік сай сипаттарын сақтай отырып қолдануға мүмкіндік береді. Авариялық тәртіптте автомобильдің эксплутаттық қасиеттері төмендейді. Мысалы экологиялық талаптарға сай жұмыс істемеуі мүмкін.
«Диагностикалау» (әрекеті дегеніміз) ақауды білдіретін белгілер бойынша ақауды анықтау.
Арнаулы белгі беру немесе ескерту индикаторларын ескермесе заманауи автомобильдерде ақау барын бірден айту қиын. Кейбір ақауларды және ақаулар белгілерін адам сезбейді немесе қабылдамайды. Яғни, ақау бар болса оны анықтау қиын.
Заманауи автоэлектроника сенімді жұмыс істейді. Оның сенімді жұмысы автокөлікке қызмет көрсету станцияның «жөндеуші -қызметкерлері» оп-оңай анықтайтын жеңіл-желпі дефектілер санын азайтты (әрине, жеңіл-желпі анықталатын ақаулар бар, оны жоққа шығармаймыз). Ақауды білдіртетін белгіні анықтағанның өзінде де оны қандай ақауға жататынын ажырату қиын. Ақауды анықтау үшін әрі қарай диагностикалау әрекетін жасау қажет. Сол себепті заманауи автомобильдердің диагностикасы оңай іс емес.
Қазір жүргізілетін диагностикалау барысы осыдан 20 жыл бұрын жүргізілетін диагностикалаудан ерекшелінеді.
Өткенде және қазір дегендей диагностикалау әдістеріне шолу жасап жіберейік (электр жабдықтарына диагностика жасау үшін қолданатын әдістерге) және өткенде диагносика жасау үшін қолданған әдістер қазір неге жарамсыз болып қалғанын анықтайық.

1.2 Дәстүрлі диагностикалау әдістері

Автокөлікте электронды жүйелерді көптеп пайдаланбай тұрғанда автокөліктің электр жабдықтары бір-бірінен дербес және құрылысы күрделі емес кіші жүйелерден құралатын. Электр тоғымен қоректендіру (электронды, электротехникалық аспаптарды) автокөліктің аккумуляторлық батареясынан тікелей жүргізілетін. Электр тізбектерінің көпшілігі тізбектің құрамындағы қозғалтқыштарды немесе қандай да бір электр құрылғысын басқару үшін қолданылатын. Кейде релені (электротехникалық аспабы) электр тізбегінде кездестіретінбіз. Электр тізбектің компоненттері көп болмағандықтан автоэлектрслесарь қарауындағы автомобиль моделі оған таныс болмасада ондағы ақауды оп-оңай анықтайтын.
Электр тізбегіндегі кездесетін конструкциясы қарапайым элементтердің жұмысқа жарамдығын «бақылау жүргізуге арналған лампа» немесе мультимер көмегімен оп-оңай анықталатын.
Құрылысы күрделірек элементті, реле секілді-мыс, жұмысқа жарамдығын анықтау үшін оның дәл сондай жұмыс істейтін данасымен айырбастап, жұмыстарын салыстыру арқылы оның жұмысқа жарамдылығын анықтайтын.
Осылайша диагностика жүргізудің әдісінің өзіндік артықшылығы бар. «Автомобиль диагносты» қарапайым диагностикалық құралдар көмегімен және жеке өзінің тәжірибесіне және біліміне сүйене отырып диагностика жасауға болатын.
Сол заманда автосервис қызметкерін оқытқанда автокөліктің электр жабдықтарының толық жұмысын, яғни жүйенің және оның шағын бөліктерінің бір-бірімен байланысын толықтай түсіндіріп оқытатын.

1.2 Заманауи автокөліктердің диагностикасы

1970-ші жылдары электронды отын бүрку және оталдыру жүйелері пайда болуы дәстүрлі диагностика «жүргізу стратегиясына» өзгеріс әкелді. Дәстүрлі диагностика негізгі үш себеп бойынша жарамсыз болып қалды:
-Дәстүрлі әдіспен диагностикалау жүргізгенде ЭББ басқа элементтерден ажыратылып, әр элемент жеке-жеке тексерілетін, тексеріс барысында элементтерде дефект табылмаса ЭББ-да ақау бар деп табылатын. Көп жағдайда мұндай шешім орнысыз болды. Қызмет тұтынушысына мұндай «жөндеу» барысы ұзаққа созылып, уақыт жоғалтумен қатар қымбат тұратын ЭББ-н негізсіз алмастырылудан қаражаттай шығынға ұшыраумен аяқталатын;
-Автомобиль жүйелері күрделене түсті, жүйені құрайтын элементтер арасындағы байланыстар көбейді. Барлық байланыстарды емес, мысалға, сезгілермен ЭББ арасындағы байланыстарды автосервис маманына есте сақтау мүмкін емес-ті (әрине, бұл жерде бір машина моделіне қызмет көрсететін маманданған сервис орталығын қарастырып отырған жоқпыз).
Сондықтан автоөндіруші автомобиліне диагностика және жөндеу жұмыстарын жасағанға арналған нұсқаулықты құжат түрінде таратады. Онда диагностика, жөндеу жұмыстарын атқару ретін блок-схема, диагностикалау кестесі ретінде көрсетеді. Мақсаттары автомобильдің эксплутаттық қасиеттерін арттыру, автосервисте автомобильдеріне көрсетілетін қызмет сапасын арттыру. Бірақта, соның өзінде де автомобильдің электрондық жүйесін жете түсіну қиын. Техникалық қызмет маманы әртүрлі автоөндірушілердің автомобиль модельдеріне қатарлас қызмет көрсеткенде (мыс. nissan, crysler -құрылғылары, ЭББ әртүрлі) ақпарат тапшылығына тап болуына әбден мүмкін.
Жүйесі күрделінген автомобильге диагностика жасау қажет дейік. Ендігісінде маман уақытында (уақыттыллы, яғни керек кезде лезде) табылған ақпаратқа жүгініп, автомобиль жүйесін барынша аз уақытта жете түсініп, ақауды анықтау алгоритмін ойластырып, ақау тұсын айқындап, ақауды жою жолын тауып, жөндеу жұмыстарын атқарып, ақауды жойып қызметін көрсететеді;
-Ескі автомобильдердің электрөткізгіштері екі деңгейлі сигнал өткізумен анықталды: массадағы және аккумуляторлық батареясындағы кернеу деп. Қазіргі заманауи автомобильдерде (қарапайым) екі пар электр өткізгіштен басқа тарамыс-тарамыс болған жекелей өткізгіштер бірігіп буылған электр өткізгіштері қолданылады. Оның бойымен сезгілерден, ЭББ-нан, атқарушы механизмдердің өзарасында екілік (екілік дегеніміз-төменгі және жоғарғы «мыс.: 0..0,4 және 4,5..5В» кернеуден тұратын электр импульстер ағымы, ағым реттік немесе параллель болады, осындай сигналдар ағымы логикалық деп-те аталады) және аналогты сигналдарды жеткізеді.
Мұндай жағдайда бақылау лампасы (әдетте қылы қызғанда жарық шығаратын лампа қолданатын оған екі өткізгіш жалғанып сезгінің қабылдағыш ұштарының қызметін өткізгіштің бос екі ұшы атқаратын) және мультимер (көбінде аналогты комбинатталған өлшеуіш құралдар пайдаланған, мысалы Ц20 типті «цэшка») пайдаға аспай қалады. Пайдаланған жағдайда электронды тізбектер бүлінуі мүмкін. Қарапайым өлшеу жүргізу арқылы диагностиканы жүргізуді жоққа шығарғым келмейді, тек, ондай диагностика жасау үшін «логикалық сынама» алатын құрал және арнаулы автомобиль мультимері қолданылады деп назарларыңызды аударғым келді.
1980-ші жылдары күрделінген «қозғалтқышты басқару»-дың электронды жүйесі кең қолданысқа жол ашты. Жаңа диагностикалау әдістері ойластырылды (немесе ойлап шығаруға негіз) болды. Жаңа қондырғыларға қызмет көрсету үшін «сервистік ақпарат» көлемі айтарлықтай өсті және де мұндай ақпарат (мамандар арасында) сұранысқа ие болды. Автомобиль модельліне сай қолданатын ЭББ-ның түр-түрінің көбейе түсіуі маман алдынан келесі мәселе, яғни, көлемі өсе түскен ақпараттан керегін іздестіріп табуды қажет етті.
Жалпы автомобиль жүйелерімен қатар диагностикалау жүйелері де дами «жаңа диагностикалау жүйелері» қалыптастырды және жаңа диагностикалық құрылғылардың пайда болуына себепкер болды. Диагностика құрылғылары борттық және борттық емес деп бөлінді. Пайдалану ерекшелігігне қарай топтастырып қарастырайық:
-Стационарлық (стендтік) диагностикалық жүйелер. Автомобильдің ЭББ-на тікелей қосылмайды. Яғни, борттық диагностикалық жүйеден дербес жұмысын атқарады. Мұндай жүйелер көбінесе отын бүрку, оталдыру жүйесін диагностика жасау үшін қолданады. Көбінесе оларды «мотор-тестер» деп те атайды. Автомобильдік электронды жүйелер күрделенуіне байланысты стационарлық жүйелердің мүмкіншілігі артта түсті. Қозғалтқышты басқару жүйесінен басқа тежеу жүйелерін, белсенді аспа және т с.с. диагностика жасауға пайдалануға болады;
-Борттық диагностикалық жүйе (ең алдыңғы қолданыста болған жүйе? Мүмкін, қазір қолданыста сирек кездеседі). Автономды жұмыс істеп, ақауды анықтап, түріне қарай хабарландырады. ЭББ-ның программалық қамтуына енетін диагностикалық программалық қамтуының «ақауды анықтайтын процедуралар» тіркеуішке (жадыға) ақаудың кодын тіркейді. ЭББ-гы тіркелкен ақауды тапқанда автомобильді басқаратын дөңгелек астында орналасқан бақылау-өлшеуіш панелінде орналасқан индикатор көмегімен ақауды білдіреді. Индикатор жарық сәулесін шығарып жанып-сөніп, сигналдар тізбегін құрап ақау кодын білдіреді. Жарықпен берілген сигналдар қандай ақауды білдіретінін «анықтама кестесі» бойынша анықталады;
-ЭББ-на сырттан қосымша диагностикалық құралды қосылатын борттық диагностикалық жүйе. Қосымша құралмен борттық диагностикалау программалық қамтумен жұмыс жасаймыз. Портативті диагностикалық тестер (автомобиль сканері) автомобильдің ЭББ-на қосылады. ЭББ-нан бақылаудағы параметрлермен ақаулар кодтары оқылады да сервистік орталық маманымен интерпреттау (ақау кодына қарай талдау) жасалынады.

2. Ақаулар кодын оқу

2.1 Диагностикалаудың борттық жүйесі

Қазіргі кезде автомобиль бортында орналасқан басқарудың заманауи микропроцессорлық жүйесінде қандай да бір диагностикалық мүмкіншілігі бар. Мұндай мүмкіншіліктерді іске асыратын программалар тұрақты еске сақтау құрылғысында жазылған және фондық тәртіпте борттық компьютермен орындалады. Фондық тәртіп. Компьютер бірнеше программаны ереже бойынша алма-кезек орындайды. Екі программаны орындағанда ереже келесідей болуы мүмкін. Программаның біреуі негізгі екіншісі қосалқы болсын дейік. Компьютер негізгі программаны орындаған кезде жүктемесі азайса сол кезде қосалқы программаны орындайды. Негізгі программа басқару функцияларын іске асырады.
Автомобильді қалыпты жағдайда, яғни «штаттық» тәртіпте пайдаланған кезде «борттық компьютер» электр және электрондық жүйелерді және оның компоненттерін тестілейді.
Тағы бір ұғым енгізейік. Көрсеткіш -сезгі өлшейтін шаманың сандық мәні.
Сезгі жұмысы. Резервтік мән.
ЭББ-да шама нақты санмен анықталады. Шама көрсеткішін сезгі анықтайды, онда сезгі анықтаған көрсеткіш нақты шамаға сәйкес келетінін тексеру қажет. Сезгінің дұрыс жұмыс істеуі маңызды. Автомобильді пайдалану барысында сезгінің қызмет атқару қабілеті өзгеруі мүмкін сондықтан сезгінің жұмысқа жарамдылығы тестілеу арқылы анықталып отырады (рациональділікке тексеру). Тест нәтижесінде сезгі істен шыққаны анықталса онда сезгі көрсеткіші резервті көрсеткішке алмастырылады. Яғни, сезгіден түсуі тиіс көрсеткіш орнына оның қалыпты жұмыс істеп тұрғандай көрсеткіштердің бірін ЭББ қойып, қозғалтқыш жұмысын авариялык тәртіпте жалғастыра береді. Мысалы, қозғалтқышты суытуға пайдаланатын сұйықтықтың температурасын анықтайтын сезгі істен шықты деп ЭББ анықтаса одан келіп түскен көрсеткіш мәнін 80-ге ауыстырады, сұйықтықтың 80 градус Цельций температурасы көп жағдайда қозғалтқыштың штаттық тәртіпте жұмыс істегенінде болатын көрсеткіш. ЭББ қозғалтқыштың авариялық тәртіпте жұмыс істегендегі қолданған көрсеткішті жадыға тіркеп жазады.
Жүргізуші ақау жайлы автомобильдің бақылау-өлшеуіш панеліндегі «CHECK ENGINE» бақылау лампасы жануынан (немесе жарықтандырғыш диодтың жануынан) хабардар болады.
Ақау коды.
Ақау коды сақталатын жады жайлы бірер сөз. ЭББ-дағы микропроцессор айрықша кодты КАМ (Keep Alive Memory) жадысына жазады. КАМ жадыда ақпарат сақталу үшін оны жеке электр өткізгіш қорғаны бар сымдар арқылы автомобиль аккумуляторына жалғайды немесе ЭББ-ның ішіндегі платада орналасқан уақытылы қуаттандырылатын шағын аккумуляторлық батареядан жұмысына қажет электр тоғын алады.
Ақаулар туралы ақпарат сақтаулы. Қалайша жадыдағы кодты оқып нақты ақау түрімен байланыстырамыз?
Мысалы, ақау анықталған кезде оның коды жадыға жазылады да «CHECK ENGINE» бақылау лампасы жанып белгі беретіні белгілі, бірақ оны қандай ақаудың кодымен байланыстырамыз? ЭББ жобаланып жасалған кезде конструкторлық ерекшеліктеріне сай жадыдағы кодты оқу жолы анықталады.
Ақау кодтары оқылып жеткізілу жолымен шартты түрде екіге бөлінеді: «баяу» және «жылдам» деп.
Баяу код. Ақау коды оқылып «баяу» әдіспен келесідей беріледі:
-ЭББ-да орналасқан жарық диоды периодты өшіп-жану арқылы;
-Диагностикалық ұядағы (розеткадағы) белгілі бір контакттерін (pin-пиндерін) өткізгішпен жалғау қажет. Сол кезде «CHECK ENGINE» бақылау лампасы ақау қодын периодты жылпылықтаумен бере бастайды;
-Жарық диодын немесе аналогты вольтмерді диагностикалық ұядағы белгілі бір контакттеріге қосу қажет, сонда жарық диодының жанып-сөнуі арқылы (аналогты вольтомер көрсеткішінің ыршуынан) ақау коды туралы ақпарат алынады.
«Баяу кодтар» визуальді қабылдауға арналғандықтан оның жиілігі төмен (шамамен 1 Гц), кешіп түскен ақпарат көлемі азғана. Код жарықтың периодты жанып-сөну арқылы түзелген сигналдар тізбегін құралады. Жарық көмегімен берілген сигнал коды күрделі болуы мүмкін. Мысалы сигналдағы код санды құрайтын екі цифра болуы мүмкін. Кодтың не білдіртетінін автомобиль құжаттарында көрсетіледі. Ақаулар атауы және оған сәйкес коды кестелерден табамыз. Ондай кестелерді «ақаулар кестесі» (ақаулар анықтамасы) деп-те қысқаша айта береді.
Жарық көмегімен қалайша код берілетінін қарастырайық. Ұзақ жарқылдан (1,5 сек) санның үлкен цифрасы, қысқа жарқылдан (0,5 сек) санның кіші цифрасы (яғни кодты құрайтын екі цифраның бірінші цифрасы сосын екіншісі) беріледі. Цифралар арасындағы пауза бірнеше секунд. Бір цифраны білдіретін жарқылдар саны және жарқылдаудың жиілігі оны екінші цифрадан ажыратады. Мысалы, екі ұзақ жарқыл (яғни жарық екі рет жанып сөнді, жану уақыты 1,5 сек тең дейік), 3-4 секунд пауза, сондан соң төрт қысқа жарқыл болса (яғни жарық төрт рет жанып сөнді, жану уақыты 0,5 сек тең дейік), ақау коды 24-ке тең болатынын байқау қиын емес. Әрі қарай мысалымызды қарастырайық. Ақау кодын енді ақаулар кестесінде қараймыз. Кесте бойынша 24-«автомобильдің жылдамдығының сезгісі істен» шыққанын білдіретін кодқа сәйкестігін көріп ақау анықталды деп қорытынды шығару әлі ерте. Біз тек ақау пайда болған тұсты айқындадық. Бұл ақау коды «жылдамдық сезгісіне» қатысты көптеген жайттар туғызады. Тізсек: сезгінің өзі немесе оның қосылыс ұясы, сезгіге баратын өткізгіштердің қорғаныс қабығы бұзылғаны, сезгіні ұстап тұрған бекіністің дұрыс болмауы.
«Баяу» кодтар қарапайым, оны қабылдау үшін қымбат диагностикалық құралдардың қажеті жоқ. Жоғары жазып кеткендей «баяу код» ақаудың себебі жайлы, жалпы жүйенің жағдайы туралы аз ақпарат береді. Қанағат тұтарлық ақпарат берілмеуі «баяу код»-тың кемшілігі. Сондықтан қазір жасап шығарылатын автомобильдерде қолданылмайды. Бірақ, мысалы, кейбір OBD-II стандартына сай келетін заманауи Chrysler автомобиль модельдерінде борттық диагностикалау жүйелерінде ақау кодтарының бір бөлігі жарық шамдарының жарқылдауы (қарастырылған «баяу код»-ы әдісі) бойынша жеткізіледі.
Жылдам код. Жай ғана ақау кодын емес жалпы жүйе туралы ақпаратты ЭББ-ның жадысынан «бір іздік интерфейс» («диагностикалық интерфейс») арқылы теріп оқуға мүмкіндік береді. Интерфейс арқылы оқылған ақпарат көлемді. Автомобиль зауытында автомобильді жинағаннан кейін жүйелерінің жұмысын реттеу үшін, кейінен автомобильді пайдаланғанда диагносттауда диагностикалық интерфейс арқылы іске асады.
Инерфейске сырттан «диагностикалық қосылыс ұясы»-нан қосыламыз. Мұндай қосылыстың бар болуы сканер немесе мототестер көмегімен автомобильдің ішкі өткізгіштерін бұзбай сақтап қалып, әртүрлі автомобильдің жүйелерінің (қозғалтқыш, АБС, трансмиссия, аспа және т.б.) жағдайы жайлы диагностикалық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
Текст бойынша жоғарғы жақта ақау кодтары қалайша оқылатынын және жалпы диагностикалау жүйесі туралы ақпарат алдық. Бірақ ақау анықталмай, ақау жасырын күйде қала беретін жағдай да болуы мүмкін соны қарастырайық.
Рациональділікке тексеру. Заманауи автомобильдің ЭББ-ның күрделінуі автомобильге қойылатын талаптардың жоғарлауымен түсіндіруге болады. Егер сезгі қадағалайтын шама көрсеткіші дұрыс анықталмаса, яғни, сезгі анықтаған көрсеткіш нақты шамаға сай болмаса, бірақ-та, қадағаланатын шама көрсеткіші өзіне тән аралықта өзгерсе онда сезгі дұрыс жұмыс істемейді деп біржақты қорытынды жасау мүмкін емес. Дұрыс қызмет жасамайтын сезгі көрсеткіші басқару функциясын іске асыратын ЭББ-ның микропроцессоры орындап жатқан алгоритімге (программаға) дерек ретінде берілсе сәйкесінше басқару жүргізілгенде қателіктер орын алады.
Мысалы, қызметі дұрыс емес сезгіден келіп түскен ақпаратқа сүйеніп ЭББ-гы қозғалтқыштың цилиндірінде оталдырудың озу бұрышын дұрыс есептемейді, форсунканың ашылу импульстарының ұзақтығы дұрыс болмайды. Сол себепті автомобиль жүрісінің сипаты нашарлайды. Қозғалтқыш іске қосылғаннан кейін тұрақты жұмысына қажет жилікпен иінді білігі айналмай сөніп қалады т с.с. ақаулар байқалады.
Кейде жоғарыда сипатталған сезгінің дұрыс жұмыс істемеуінен пайда болған ақау байқаусыз қалып, жасырын ақау пайда болуына себепші болады. Әрине, ЭББ-гы бар ақауды анықтамаған соң өз жадысына ақау бар деп «ақау колдын» жазбайды. Қозғалтқыш жұмысы авариялық тәртіпке көшірілмейді.
Ақауды табу үшін күдікті сезгіні ажырату қажет. Осы кезде ЭББ-гы ақау кодын жадыға жазады да, сезгіден келіп түсуі тиіс сигнал (көрсеткіш) орнына резервтік сигнал жазылады. Мысалы, «массалы ауа шығысы» (отын мен ауаны қоспасын дайындау үшін қажет) сезгісін ажыратқанда ЭББ-гы одан түсуі тиіс сигналды резервті көрсеткішпен алмастырады. Резервті көрсеткіш мәні қозғалтқыштың дроссель қалқанның тұрысының (ашық, жабық, жартылай ашық) бұрышын және иінді біліктің айналу жиілігін ескеріліп анықталады. Осы кезде (массалық ауа сезгісін ажыратқанда) қозғалтқыш жұмысы жақсарса сезгі істен шыққаны анық болғаны.
Заманауи ЭББ-рының материалдық (элементтік) базасы және программалық қамтуы жақсаруы сезгі қадағалайтын шама көрсеткіші шектен шықпаса, бірақ шама көрсеткіші дұрыс анықтамаса онда сезгіні автоматты түрде жарамсыз деп табатын (рациональділікке тексеру арқылы) мүмкіншілігі қосылып әрі қарай дамуда (екінші ұрпақты OBD-II жүйелерінде).

Дерек көзі:
1) В. Ф. Яковлевтің «Диагностика электронных систем автомобиля» оқу құралы, көлемі 272 бет, 2005 жылы Мәскеуде қаласында «СОЛОН-Пресс» -баспаханасында басылған кітаптың 5-8, 17-20 бетінен ақпарат алынып толықтырылған.

P.S.: превьюдегі фотосуретте Өскемен қаласының автоуәсқойлары қысқы сынақтан өтуде. Ауа температурасы -38 С

Әке… Осы бір адамға деген ертеден келе жатқан теңеулер көп-ақ. Әке — біздің негізігі тірегіміз, арқа сүйер адамымыз, анамыздың сүйген адамы, ата-әжеміздің сүйікті ұлы, т.б. кете берері сөзсіз. Әсіресе, әке қыз баланың өмірінде, жүрегінде ерекше орын алады. Халық "Әкесіне ұқсаған қыз бақытты болады" деп жатады.
Мен де әкемнің сүйікті қызы болып өстім. Кішкентайымнан мойнына асылып, еркелей бой жеттім. Мен дүниеге келгенде әкем жас болатын. Кейде ер кісі болғандықтан, достарымен жиналса да, қасынан қалмайтынмын. Өңкей жігіттер болып түскен суретте әкемнің аяғына жабысып мен тұратынмын. Әкем де қалдырмайтын, қайда болса да үнемі ертіп жүретін. Бастауыш мектепте оқып жүргенде, таңертең әкем оятпаса тұрмайтынмын. Тәтті балалық шақтың еміс-еміс елестері ғана есімде… Сол кездерді есіме түсіргім келіп, ойлаған сайын, жүрегің қатты соғып, көзіңе жас келіп, сағынышың арта бастайды… Кейуана болып отырмасақ та, балғын балалықтың қайта келмейтінін түсінгесін, қадіріне жетіп, сағынасың…
Бірақ, ер жете келе әкемнен алшақтай бастадым. Өтпелі кезең уақытында сөзге келіп қала беретін болдық. Кішкентайымнан қасында жүрсем де бойжеткен кезімде ол кісінің шылым шеккеннен кейінгі иісі ұнамайтын болды. Сол секілді, ұсақ-түйек мәселелерді көбейте бердім. Ортамызда алшақтық пайда болды. Бірақ… бәрін енді түсіндім.
Мен Алматыға оқуға кетерде, әкем жібергісі келмеді. Менің грантқа Алматыға түсерім анық болып тұрса да, өзіміздің университетке түсіп кетсе екен деп тілейтін. "Әр сенбі сайын келіп тұрасың" деп әңгіме айтып отыратын. Айтып-айтпай не керек, мен Алматыға кеттім. Сонда әкем үнемі хабарласып тұратын, бірақ айтпаса да «сені сағындым, сен қиналма, сен жылама» деп хабарлама жазып жіберетін. Соны көргенде қалай ағыл-тегіл жылағаным есімде…
Алматыда көптеген адамдармен таныстым, шынайы өмірді көріп, тани бастадым. Сондағы білген оқиғаларым:
1. Еркелеп өскен қыздың қайтыс болған әкесіне деген сағынышы туралы блогты оқыдым.
2. Үйінің кенже жалғыз ерке қызы. Әкесі 13 жасында көз алдында жүрек талмасынан қаза тапқан.
3. Ата-әжесінің жалғыз көзінің қарашығы. Әкесі ол дүниеге келер-келместен өзі білмейтін себептермен қаза тапқан, анасымен етене араласпайды.
4. Өнерлі, белсенді, сондай көңілді қыз. Ата-анасы жоқ. Ол туралы айтқысы келмейді. Бірақ, үнемі бақытты!
5. Ашық-жарқын журналист қыз. Түнде жұмыс жасайды. Анасы жұмыс жасауға денсаулығы жарамайды, әкесімен араласпайды. Оқудың ақшасын төлейтін адамы жоқ. Бірақ, әкесі қалаған мамандықта оқиды.
Қаншама адам бар, сонша тағдыр бар.
Сессияның уақытында әкем қатты ауырып жүрді, ота жасату керек екен. Біздің демалысымызды күтіп жүр екен. Сол уақытта маған ешқандай емтихан да, басқасы да керек болмай қалды. Емтиханды алдын-ала тапсыру жөнінде өтінішпен қанша жүгірсем де, қолымнан ештеңе келмеді. Сөйтіп жүріп, үйге де жеттім. Сол кездегі әкемнің «жаным-ау» деп құшақтағаны ешқашан ұмытылмас ерекше сезім. Ұзақ уақыттан кейін әкеңнің махаббатын сезу, ол — керемет сезім!
Қысқа ғана демалыс бітіп, оқуға қайтып келдім. Әкем отаның кезегін әлі күтіп жүрген болатын. Ол күн де келді. Ой сан-саққа жүгіріп, маза қашты. Ота 3,5 сағат болды. Одан наркоздан оянғанын күттік. Сол кездегі жүрек соғысы да, іштегі бұлқынған сезім де басқаша еді. Дүниенің еш кереметі әке-шешеңнің қасында болып, қолдау көрсеткеніңе жетпейтінін түсінесің. Содан кешке қарай әкем оянды, шамалы күннен кейін ауруханадан да шықты. Қазір әупірімдеп жазылып келе жатыр. Аллаға шүкір!
Жалпы, қазіргі күнім үшін Аллаға шүкір! Ата-анамызды жақсы көрейік, мейірімді болайық! Ата-анаңыздың жағдайын сұрап тұрыңыз! Шүкіршілік етуді ұмытпаңыздар!

ayzira