Бұл постты жазуыма ешкім себепкер болған жоқ. Бұл жəй идея.
Ақыл жастан дейді. Идея жас таңдамайды.
Ал бастайық.
Жұрттың қатыны неге сұлу?

Ойлап қарасам қыздардың өміріндегі ең биік шыңы күйеуге тиген кезі. Иə, қазір көпшілігі осындай оймен жүреді. Тікелей болмаса да, түп негізі осы ойға кеп тіреледі.
Үйленгенше қыздар оййй керемет боянып жүреді. Бар əдемісін үстіне киіп, иіс суын себініп алып көшеге шығады. Содан кейін кімнің көзі түспейді?.. Ағының да қарасының да көзі əлгі қызда. Хош, оған еш қарсылығымыз жоқ. Бір кісінің айтқаны бар еді «Еркектер біздің көрерменіміз» деп. Ал, көрерменнің алдына дайындықсыз шығуға болмайды. Жұрттың қатыны сұлу болмай қайтсін сосын. Бар қызығы енді басталды. Əлгі жас кезінде сұп- сұлу болып жүрген қыз, тұрмысқа шыққаннан кейін бордайтозданып кетеді. Неге? Себебі ол шыңға шығып алды. Яғни, тұрмыс құрды. Болды оған енді ештеңе керек емес. Тағы бір пəлсапа «адам жетілдім деген кезде, миы тоқтайды» қысқаша, рухани да басқа да тоқырауға ұшырайды. Кейбір күйеуге тиген қыздар «тиетін жігітке тиіп алдым енді кім үшін боянамын» деп ойлауы мүмкін. Өйткені ол жетістікке жетіп алды.
Жалпы қыз-келіншектер біреуге ұнау үшін боянады.(деп ойлаймын) Жоғарыда айтып кеткен шыңға шығып алған қыз енді көшеге шыққанда ғана боянады. Себебі, жас кезінен əдет болып қалғаны да бар. Үйіне келгенде əдемі түр жасап берген бояудың бəрін шешіп тастайды. Əлгі түрді көрсеңіздер. «Сонда анау күйеудің не кінəсі бар деймін да» Тұрсынбек осылай дейді. Сонсоң, үйде мынадай оқиғалар бола бастайды. Сыртқа шығып бара жатқан күйеуі, əйеліне: — сықиып киініп алыпсың, əдемі бояныпсың, кімге ұнайын деп жүрсің?-дейді. Сосын əйел байқұс қайтсін күңкілдеп шығып кетеді.
Статистика бойынша елде ажырасу пəленбей пайызға өсіп кетіпті дейді. Нақты айтып шошытпай-ақ қояйын. Көп себебінің бірі осы қызғаныш пен түсініспеушілік.
Негізгі айтқым келгені тұрхмыс құрған қыздарға. Көшеге шыққанда ғана емес, үйде де сəнденіп жүрсеңіздер. Бұл туралы хадисте бар. Əйелдің күйеуіне сүйкімді көрінуі де маңызды. Бұл міндет шариғатта əйел адамға уəжіп деп айтылған. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Мұсылман жақсы көреді, өзі де жақсы көріледі. Жақсы көрмеген жəне жақсы көрілмеген адамдарда қайыр жоқ», – деп айтқан. Келесі хадисінде: «Жақсы көрген, жақсы көрілген жəне көп бала туатын əйелге үйленіңдер» – деп, өз ұнамдылығын жоғалтпай, сүйкімділігін сақтай білетін əйелге үйленуді өсиет еткен.

Бұрын қазақ отбасында, күйеуі
сырттан тамағын кенеп үйге кіріп келе жатқанда, баламен арпалысып отырған ақылды əйелі, етек жеңін жинап, шашын ретке келтірген деседі. Міне, осының өзі үлкен тəрбие. Керемет сыйластықтың белгісі. Күйеу əйелдің- жəннаты. Жəннаттарыңызға абай болыңыздар. Сонда күйеуім басқаға кетіп қалды. Бла- бла- бла деген əңгімелер болмайды.

Подъезде жалдап тұрмайтын өзі қалды. Көршілерінің барлығы әлдеқашан коттедж салып немесе жаңа құрылыстан пәтер алып көшіп кеткен. Енді айналасындағылардың барлығы жалдап тұратындар. Түрлерін де танымайды, біреуі кетсе ертесіне басқасы көшіп келеді. Танысып үлгермей жатып олар да ауысады.

Әдеттегіше жұмысына кетіп бара жатыр еді. Оны көрді. Жаңа көрші. Бір қабат төмен тұрады. Жаңа көршісі есігін жауып жатып:
— Ассалаумұғалейкүм, — деді күлімсіреп.
Бұл сасып қалды. Әдетте ешкім онымен, ол ешкіммен амандаспайды. "Әліксәләм" деген бірдеңені айтқандай болды. Бөгелмей түсіп кетті.

— Ассалаумұғалейкүм!
Күн сайын еститіні осы болды. Ол да мейлінше мәнерлеп жауап беруге тырысады: "Әлеикум ассалам".

Аты Иман екен. Таза киінеді, басында ақ тақия, амандасқанда ылғалдау алақаны біртүрлі жағымды әсер етеді екен.

Өздерің байқағандай екеуінің қарым-қатынасы жақсара түсті. Аман-саулықтан бөлек, кездесе қалса басқа да тақырыптарға бас ауыртады. Ішінде дін де бар. Әсіресе дін туралы айтылса Иманның жүзі бал-бұл жанып кетеді. Имандылық пен мейірімділік туралы тоқтамай айта беруге бар. Айтқан әңгімелері қызық, биязы дауысымен сыпайы тақырыптар төңірегінде сөз қозғағанда қалай елітіп кеткеніңді байқамай қаласың.

— Ислам кіршіксіз дін ғой, — деді Иман бірде пышағын қайрап жатып, — Исламнан таза дін жоқ бұл әлемде…
Подъезд алдындағы ағаш орындықта отыр. Үйіндегі пышақтарын бір қайрап алайын деген-ау. Тап-таза орамалды орындық үстіне ұқыптылықпен төсеп, пышақтарын тізіп қойыпты. Бұл қасына отыра қалып, Иман тірлігін аяқтағанша әңгімелерін тыңдады.

— Құдай кешіре білетіндерді ұнатады, — деп бастады бірде ол. Әдеттегідей есік алдындағы орындыққа жайғасыпты. Бұл жолы тапаншасын тазалап отыр. Шошып кетті. Оның қолындағы қаруды көрмеген болып, асыққан түрмен тез кетіп қалды.

Әлгі оқиға көпке дейін есінен кетпеді. Иманнан бұндайды күтпеп еді. Әлде бала-шағаның ойыншығы ма екен? Солай болар-ау. Әйтпесе сыртқа шығып қару тазалағаны біртүрлі емес пе? Сонда да Иманмен кездесіп қалудан қашып жүрді.

Демалыста үйінде тынығып жатқан. Есік қағылды. Иман келіп тұр. Түк болмағандай жылы күлімсірейді.
— Кел, — дейді ол, — біздің үйден шәй ішіп кет.

— Жалғыз бастысың, тамақ дайындау қиын шығар. Бізге келіп тұр, — деді Иман үйге кірген соң, — Жеңгең тамақты жақсы пісіреді. Қош келдің, төрлет.

Үстел басында үшеуі тамақ ішті. Шынымен де дәмді пісіреді екен. Балалар ана бөлмеде ойнап жүр.
— Исламның басты қағидасы — мейірімділік қой. Дінде адам түгіл, жәндікке де зиян қылуға болмайды, — деді ол. Теледидарда Таяу Шығыстағы кезекті терракт туралы айтып жатты. Радикалдар камераға қарап: «Аллаху акбар, аллаху акбар» деп айқайлап жүр.

Ислам әңгімесін кілт тоқтатып, балалар жаққа қарады:
— Мейірлан, байқа, балам. Атылып кетпесін, магазинін алып тастап ойнаңдар, — деді. Балалар АК-47-ге таласып қалыпты.
— Кезекпен ойнаңдар, бір-біріңе мейірімді болыңдар. Мейірлан, ақылың бар ғой. Ініңе бере ғойшы, шамалы ойнап тастайды ғой. Ініңе мейірімді бол, — деп ақылын айтып жатты.

Тамақ жүрмей қалды. Бұл үйден тез кетуге асықты. Шәй ішіп, ас қайырғаннан кейін бір минутқа да бөгелгісі келмеді. Есік жаққа беттеп еді, жеңгей тамақ салынған пакет ұстатып жатыр:
— Қуыс үйден құр шықпа деген. Дәм ғой. Үйден жерсіз, — деп қояр да қоймай ұстатып жіберді.

Үйіне келіп, пакеттегі тамақтарды тәрелкеге салмақ болып еді. Қотарғанда бауырсақтармен бірге бір РГД-5 ыдысқа домалап түсті.

Пакеттің сыртынды «Халал» деген жасыл жазу бар екен.

Үлкендер арасында болатын қақтығыс, жанжалдардың бала санасына қаншалықты әсер ететінін кітаптардан оқып, психологтардан ғана естіп қоймай, бала күніңіздегі өзіңіздің ұлы қорқынышыңызды еске түсіріп көріңізші…
… Бұрын түрмеге отырып келген Энгельсті сыртынан қаны бұзық, наркоман деп атайды жұрт. Әйелі Жанаргүл мамамның құрдасы, анда-санда сырласып келіп, шай ішіп кетеді біздің үйден. Энгельстің ауласынан шығатын айқай-шудың басты кейіпкері де Жанаргүл сол. Байынан таяқ жейді.
Көзіне қан толған Энгельстің кезекті қойылымының үстінен папам түспей ма бір күні. Ауласының жанынан өтіп бара жатқан папамның көзі Энгельстің қолындағы (күннің көзіне жалт-жұлт еткен деп әсірелемей-ақ қояйын) кәдімгі жыңғыл шабатын ағаш сапты балтаға түседі. Бір қолымен Жанаргүлдің қолаң шашын уысына толтырып алып, бір қолымен балтасын сілтегелі жатқан кезінде ауладан секіріп кірген папам араға түскен. Ажал тырнағынан құтқарғаны үшін алғыс айтып жатуға уақыт жоқ, Жанаргүл шашы жалбырап алды-артына қарамай қаша жөнеледі.
Балтасын жерге тастауға намысы жібермей, папама қарай сілтеп қалған Энгельс түрмеге бәлен жыл арқалап кете барды. Көршісін соттайын деген ниеті болмағанын да түсінемін папамның. Балта тізесіне тиіп, сүйегін опырып, қансырап жатқанын көргендер көмекке келіп, сол жерге дәрігері бар, милициясы бар бәрі жетіп, соңы сондай жағдаймен аяқталды. Хош, Энгельс кетсе кетсін түрмеге… Менің қорқынышымды айтайын.
Таяқтан көзі ашылған Жанаргүл жымың-жымың етіп біздің үйде шай ішіп отырған. «Байың түрмеден қашып шығып, кегін қуып жүрмесін, сені қойшы, біздің үйдегі отағасын да қоса кінәлап жүрмесе болды» деген мамамның сөзін естіп алып, ал енді ұйықтап көр. Біреу есікті соқса да Энгельс келіп тұрғандай, папам жұмыстан кешіксе де жолдан Энгельс ұстап алғандай болып тұрады, тіпті үйдің айналасындағы адам өлтіруге, жарақаттауға келетін темір-терсектің бәрін көз көрінбейтін, шөп арасына тығып әбігерге түсемін. Әрі кетсе 1-2 сынып оқимын. Қорқынышымды мамама айтамын, Энгельс папаны өлтіріп тастамай ма деп. Олар мені баласынып, сөзіме, үрейіме мән де бермейді.
От жағатын пештің ауызына келіп папам темекі тартатын қыстыгүні. Сыртқы есіктің кіре беріс алды сол жер. Есіктен Энгельс кіріп келіп, папаны бас салатындай көрінетін. «Папа, ана жерге темекі тартпашы» деп бір қыңқылдадым. «Пештің ауызын асйүйге қаратып өзгертейік» деп тағы да айттым. Ешкім тыңдамайды, мән бермейді де. Ал, сол үрей мені сол кезде қатты мазалаған. Қатты қорқатын едім. Бір-екі жыл жүрген шығармын сол қорқынышпен. Қазір ойласам, болмашы нәрсе.
Айтпақшы, кейін Жанаргүлдің ауласына кешқүрым электрик Жалғас кіріп бара жататын, кейде Сираж ағаның шөп таситын үлкен машинасы түратын сол ауланың алдында.

Барлық әл.желіде соңғы уақытта көп талқыға түскен тақырып «Блоггерлер» туралы болды ғой. Мен де қалмай бірдеңе жаза салайыншы) жұрттан қалам ба ))))
Жалпы, өзім «Блог» туралы біліп, таныса бастағаныма көп уақыт болған жоқ. Бірақ блоггерлердің блогтарын оқып, сайттарымен таныса бастағанымнан бұл «белгісіз» сфераға деген қызығушылық бірден оянды. Ол не? Мақсаты неде? Не үшін? деген сан сауалдың жауабын таба алмай, өздерімен байланысқа түсуге жүрексініп, Гугл қариядан сұрап, әйтеуір ізденісте болдым. Оқыған сайын ұмтыла бердім. Ақыры, фейсбукте блоггерлерге достық жіберіп, барынша сол ортаға сіңуге тырыстым. Мектеп кезімнен күнделік жазған соң ба, бір жағынан түсіну, санама сыйғызу секілді процесстер жылдам-жылдам жүзеге асты. Нәтижесінде, осы Керекке тіркелдім. Алғашында, өзімше абдырап, «мұндағы қаншама блоггерлердің ішінде жоғалып кетем бе? Қолымнан келмесе қайтем?»-деген үрей болған еді. Кейіннен бар энергиямды жинап, кірістім. Дегенмен, керемет жазбалар жазып жүргем жоқ. Ойым шашыраңқы, жазуға келгенде бәрееен ұмытып қаламын. Сөйте-сөйте үйреніп те кетермін. Сараптамалар жасап, ашық пікір білдіріп, желікпе әңгімелерге ілесіп кетпей, жеке пікір қалыптастыру сынды дүниелерге үйреніп келемін. Оған «аға» блоггерлердің үлесі зор. Енді тақырыпқа көшсек...
Блог туралы, Блоггер туралыәңгімелердің әбден тізесі шығып біткен, бәлкім жыртылып та үлгерген болар. Бірақ соны, ұмыттырып жіберіп, қайта қопарып, проблема шығарып, «Олар кімдер сонша? Не бітіріпті? Елге қандай пайда әкеліп жатыр? Ақша үшін сатылғандар!»-деген сыңайдағы топас сұрақтар мен әңгімелер жылда шығады білем. Әсіресе, Блогқұрылтай өтетін уақытта күшейеді))))
Ал, олар блоггерлер кей журналистер сияқты бір нәрсенің соңына жетпей аттандап шығатындар сияқты емес, нақты фактті алға тарта сөйлейтін, рейтингтің соңынан қуалай бермейтін, жеке айтарлары бар бір блогсфераның тұрғындары екенін мойындағылары, ой түсінгілері, түф, қабылдағылары келмейтіндей көрінеді.Ойым қаншалықты дұрыс?Сіздердің пікірлеріңіз маңызды мен үшін. «Пікірсіз қалған блог жетім» демей ме?)))) Мүмкін ойым қате болар. Сонда да көп дүниені мойындағысы келмейтін һәм жамырағат жандарды түсіне алмай кететін шығармын. Көптен ойымда жүрген еді, жазудың сәті бүгін түскен секілді. Алдағы уақытта Керектен алар керекті дүниелерім көп болатынына сенемін. :) :) :)

Марс бетіндегі қаззақты елестетіп көрдіңдер ме? Мүмкін турист, мүмкін ғарышкер. Марс тематикасы әлемде кеңінен тарала бастағанда бұл да әбден мүмкін нәрседей көрінеді.

Марсты игеру мәселесі кәдімгідей қолжетімді мақсат-мүддеге айнала бастады қазір. 2020 жылдан кейін тіпті экспедиция да жоспарланған. Арада жылдар өтеді, Марсты игеру кәдімгідей жолға қойылады. Тіпті туристер таситын коммерциялық ұйымдар пайда болады, жекелеген елдер ірі ғылыми-экспедициялық бағдарламаларға өз үлестерін қоса бастайды. Бұндай мүмкіндікті Қазақстан билігі де жібермейді, хуле Астана, Қазақстан брендтерін кеңінен насихаттау керек. Сол себепті күндердің күнінде Қазақстан өз ғарышкерін Марсқа жібереміз деп жар салады.

Әлбетте, Қазақстанның өз ғарыш бағдарламасын жасауға потенциалы жеткіліксіз. Сол себепті қазақ астронавтын бір еуропалық немесе халықаралық бағдарламаға қосып, сол арқылы жіберуге тырысады. Ғарышкердің атын да шамалап тұрмын, екі буыннан тұратын, шетелдіктер айтуға ыңғайлы есімі бар адам таңдалады, типі Талғат, Айдын. Скафандры шетелдік серіктестердің талаптарымен сәйкес болғанымен, қосымша «Astana», ''KZ' деген ебедейсіз жабыстырылған жазулар болады.

Старт күні телеарналардың барлығы космодромнан тікелей трансляция ұйымдастырады. Молда құран оқиды, өзі туып-өскен елді мекеннен бір ақсақал келіп бата береді. Тіпті бір мемлекеттік телеарна Марсқа жеткенге дейінгі қазақтың өмірін көрсететін видеотрансляция немесе арнайы репортаждар жасайтын ерекше бағдарлама ашып алуы мүмкін.

Халық ерекше әсерде болады. Иә, қарсы шыққандар болады. Бірақ олар да қазақ ғарышкерінің кеме ішіндегі қызықты видеоларын байқамай әлеуметтік желіде бөлісіп қояды. Сөйтіп, сырттай қарсы болғанымен, ішкі қызығушылығы бар екенін жасыра алмай қалып жатады.

Марсқа аман-есен қонғаннан кейін қазақ ғалымы Жоғарғы бас қолбасшы алдында тікелей телекөпір арқылы есеп береді және нақты тапсырмалар алады.

Қазақ ғалымының Марстағы сапары жүріп жатқан кезде Жерде үлкен өзгерістер басталады. Мысалы, Қазақстанда ғарыш зерттеулеріне қатысы бар бір мекемеге Марстағы азаматтың есімі берілетін болады. Осы кісінің құрметіне тағы бір ғылыми орталықтың құрылысы басталады, алғашқы іргетасын қалау кезіндегі видеосы Марсқа жөнелтіледі. Марстағы қазақ бұған тебіреніп, көзіне жас алған видеосәлемін жолдайды. Онда отандастарына риза екенін, Қазақстанға өлгенше қызмет етенін айтып тебіренеді. Қолдау білдіргендерге рахмет айтады және елінен жеткен кез-келген хат-хабарға риза болатынын жеткізеді.

Бұл тізбек реакциясын тудырады. Осыны естігеннен кейін түрлі мектептерден, жоғары оқу орындарынан видеосәлемдеме жөнелту тренді жолға қойылады. Ал мәдениет қайраткерлері өз арнауларын жолдайды — әншілер ән айтады, ақындар өлең шығарады.

Бұндай ықылас пен ілтипат қазақ ғарышкеріне ерекше әсер етеді. Еліне деген сағынышы күннен күнге арта түседі. Оның үстіне Жерден 400 миллион шақырым қашықта екені, 6 ай бойы салмақсыздықта ұшып келгені — бәрі-бәрі психологиялық салмақ салады. Елден жеткен түрлі хабарлар оны одан сайын депрессияға түсіріп тастайды.

Сосын ауылы жиі түсіне кіре бастайды: Атасымен бірге қой бағып жүр екен дейді. Аспан жаңбырдан кейін енді ашыла бастаған. Ауа жұп-жұмсақ, жусанның иісі мұрынды жарады. Дәл осы жерге келгенде оянып кете береді. Жусан!

Енді жусан туралы көп ойлана бастайды. Тіпті иісі мұрнына келгендей болады! Қайдағы иіс? Марста иіс түгіл, ауа да жоқ. Бірақ қазақ ғарышкерін бұл тоқтатпайды. Жусанның иісін бүкіл тұла-бойымен, бар болмысымен сезеді. Өз-өзіне сенбей, скафандрын мойнынан ағытып жібереді. Шлемін көтереді де, лақтырып тастайды. Келесі істегісі келген әрекеті — Марстың тозаңды атмосферасын бір жұтып, жусанның иісін татып көру еді. Бірақ шлем Марс топырағына түспей жатып, қазақтың беті алдымен Күн радиациясына шыжғырылып қалады, сосын оттегі жетпей гүрс етіп, қырылдаған дауыспен құлайды.

Біз бұны алты жылға жуық уақыт күттік.

Уақыт таяған сайын, жүрек дүрсілдеп кетеді, шынымен менің басымнан өтіп жатыр ма деп өзіңнен сұрай бересің. Бір жағынан қорқыныш — өмірдің жаңа кезеңіне аяқ басуға дайынмын ба, дұрыс әке бола аламын ба деген сұрақтар мазалайды. Оның үстіне бұрынғыдай достарыңмен қалағаныңша сауық-сайран құра алмайтының, енді өзге әкелер секілді жұмыстан кейін үйге асығуға мәжбүр болатының көңіл-күйді түсіріп жіберетіні рас. Екінші жағынан — алты жылға жуық емін-еркін жүргенің жетер, енді алға қадам басу керек, бала сүйіп, қызығын көретін кезең жетті деп өзімді қайрап та қоямын.

Сөйтіп, не керек — 9 ай тез өте шықты. Кейбір отбасылар айтып берген, түнгі ұйқы алдында айтылатын қорқынышты әңгімеге татырлық оқиғаларды бастан өткізген жоқпыз, түн ортасында жерік затты іздеп шарқ ұрмадым, еріксіз ашу мен қалыптан тыс мінез ауытқушылықтар көрмедім өз жарымнан. Кәдімгі күнделікті өмір, тек ай сайын іші үлкейе түседі. Ол тіпті тоғызыншы айына дейін жұмысында болды.

Әйелімнің бұрыннан бергі арманы бар еді — алғашқы баланы өз ата-анасының қасында босану. Алматыда қолдау көрсетіп, бала бағуды үйрететін адамдарымыз жоқ. Іздесек табылар еді-ау, тек өзгенің мазасын жөнсіз алуды екеуміз де қаламаймыз. Оның үстіне Алматының дәрігерлері мен олар көрсеткен қызмет деңгейі жаңағы мақсатымыздың орындалуына тағы бір себеп тауып берді. Жол жақын емес, десек те тәуекелге бардық. Аман-есен жеттік сөйтіп Ресейге.

Менің ата-анам жағдайды түсіндірген соң біздің бұл шешімімізге түсіністікпен қарады. Осы үшін оларға ерекше құрмет. Біз Атырауға жеттік те, облыста тұратын менің ата-анамның үйіне кірместен, бірден Астраханға тарттық. Біздің үйге апаратын жол ауыр, әрі ұзақ. Аман тұрғанда баратын жерімізге жетіп алайық дедік.


Ресейдің басқа облыстарында жағдай қалай екенін білмедім, Астрахан дәрігерлеріне көңілім толды әйтеуір. Олар да үйреніп кеткен — бүкіл Қазақстан бізде емделеді ғой, — деп қояды. Олай деуі енді артықтау шығар, бірақ атыраулықтар точно Астраханға келіп емделіп, операция жасатып жүр.

Ат таңдаудың өзі қызық екен. Бала дүниеге келді. Ешкім ештеңе демейді. Істі өз қолыма алдым. Өзіме ұнаған бірнеше есімді таңдадым да дауыс беруге салдым. Менің жағым бар, қайын жұрт бар, әйтеуір дауыс беру нәтижесінде екі фаворит есім анықталды: Мәулен және Ыбырай. Өзім Ыбырайды қалап тұрмын, бірақ қорытынды бойынша есеп тең: 6 адам Мәуленді, 6 адам Ыбырайды таңдаған. Тағы да тупиктеу жағдай. Отбасыларымыздағы беделді тұлғалар Мәуленді қалап тұрған секілді. Бірақ мен Ыбырайға жабыстым да қалдым. Іштей солай атап та қойған сияқтымын. Сөйтіп, ауруханадан шығарар алдында Ыбырай болады деп кесіп айттым. Пәлендей қарсылық болған жоқ.

Құжат рәсімдеуде де жолым болды. Астраханда Қазақстанның консулдығы бар. Куәлікті сол жерде рәсімдеуге болады. Әдетте бұған үш күн кетеді екен. Іштегі қызметкерлермен танысып, жақын сөйлесіп кеттік. Олар да үш күн жүргізіп қайтеміз, бүгін алып кет деді. Сөйтіп 3-4 сағаттың ішінде туу туралы куәлік дайын болды.

Қырқынан шығып, Алматыға қайтатын кез келді. Астраханда туған екен, бесікке салу ырымын да осындай жасайық деп шештік. Оның үстіне бұл жақта біздің салт-дәстүрлеріміз ұмыт болған. Сондықтан оларға да бұндай мейрам қажет әрі таңсық еді. Бір қызығы, ол жақтан бесік таба алмадық. Ата-анам үйдегі бесікті алып баратын болды. Ол бесікке мен де жатқанмын кезінде :)


Астрахандағы ағайын кейін рахметін айтып жатыр. Бесікті өмірінде көрмегендер де бар, қызығып сұрап жатыр. Атын айтып, азан шақыруға жергілікті молда келді. Обшым, бәрі атыраулық стилде жасалды :)

Қысқаша осы.

Сонымен, әке болған қалай екен деп сұрайсыз ғой. Шынымды айтсам — сөзбен жеткізу қиын. Оны сәби сүйгендер ғана түсінетін шығар. Бала тәрбиелеудің ауыртпалығы аз емес шығар, бірақ қызығы мен қуанышы үшін бәріне дайынсың. Бұрын өз өміріңнің басты рөлінде өзің болсаң, қазір қосалқы рөлде екеніңді білесің.

Осы сұрақты сценарист ретінде жиі естимін. «Білеміз ғо сендердің жазатындарыңды!». «Бәрі нашар!». «И, брат, не анау?!» дегенді қолына қалам алып жүргендердің біразы естіген. Естімесе оны ешкім сценарист деп бағаламайды. Жалпы сен жаздың ба, кінәлісің. Отыз секундтық роликтен толық метр фильмге дейін жазып көрген адам ретінде айтайын. Сонымен біздің сериалдар неге нашар? Себептері:



1. Отандық сериалдардың көпшілігін отандық авторлар жазбайды. Парадокс, бірақ солай. Себебі «ауылдағының аузы сасық». Көбіне «шығыс еуропа» авторлары жазады. Олардың елдерінде қандай сценарист екені беймәлім, бірақ атын, еңбегін біз естімегеніміз анық. Ал «еуропалықтар» біздің менталиетті білмейді. Сапасы біз күткеннен сәл кеміді. 100% сапа 95% ға түсті.

2. Ол сценарийлер сосын аударылып, бейімделеді. Бірақ бұл жерде де отандық сценаристер араласуы сирек. Оған әдетте редактор-аудармашы жалданады. Енді түсіндірме: сценарист-сериалдың жалпы құрылымын, стратегиясын көретін адам. Редактор-тактик. Ол сөздің, сөйлемнің құрылымын түзейді, ал драматургияны бейімдеу кезінде көмегі шамалы ғана. 95% тен 85% ке түстік.

3. Алаңдағы редактор жоқ. Айтпақшы бар, бірақ аз. Сондықтан кейіпкерлер өмірден тым алшақ, әдеби сөйлейді. Редактордың міндеті тұрмыстағы ауызекі тілді актердің аузына салып беріп, дәл автор ойлаған акцентпен айтуына жағдай жасау. Жасалмайды ма, актер өз білгенімен қылады. 75% деген көрсеткіш осы жерде пайда болады.

4. Актер мінездемені оқымайтын сияқты әсер қалдырады. Образға кірмейді. Немесе театр актеры ойнаса тым әсірелендіріп, театралдандырып жібереді. Бір эпизодта көңілді жүрсе, келесі эпизодта тұнжырап отыруы мүмкін. Себебі екеуі екі күнде түсірілуі мүмкін, ал актер кейіпкерінің мінездемесін ұмытып қалған, тіпті білмейтін де шығар, сол жердегі өз көңіл күйін бере салады. Жасандылық осыдан шығады. 60% көрсеткішке қош келдіңіз!

5. Ал сонда режиссер қайда? Алаңда! Ол барлық міндетін әдемі картинка алып шығуға жұмсап, контентке басын да ауыртпайды. Себебі ол не айтылып жатқанын түсінбейді. Ия, дұрыс, біздегі режиссерлардың да көбі «шығыс еуропалықтар». Режиссердан талап болмаса актер басын ауыртып жынды ма? Бұл үшін неше пайыз алып тастауды өзің шеш…

Бұл әрине барлық сериалдарға қатысты емес, сәтті шығатындар да жетерлік. Бірақ сәтсіз шығып жатқанын көрсеңіз бірден титрларын оқыңыз. Бәріне көзіңіз жетеді.

Айтпақшы. Сценарист болам десеңіз жақсы, жаман демей барлық киноны қарап, драматургиясы мен құрылымын зерттеп жүріңіз. Бәрібір ең оңайы диалог жазу :)

Қай командадан тосын сый күтуге болады?

*бұл сурет ОКҚ сайтынан ізеттілікпен сызып әкелінді

Сіз үшін маңызды, журналистер үшін күнделікті бір шара өткізген кезде аккредитация мәселесі туады.
Әдетте, басшылық оны алдын ала өткізіп, күнібұрын нақты кім келетінін білгісі келіп, қатты алаңдайды. Баспасөз хатшысының мазасын алып, 14 минут сайын шақыртып, тізім көрсетуді талап ете береді.
Жалпы, алдын ала тіркеу деген кімге керек, жалпы — керек пе?
Бұл туралы бүгінгі лекциямда.

Журналистерді шараға алдын ала тіркеу қажет жағдайлар:

1. Ірі шара өткізерде: ілуде бір болатын мемлекеттік, мәдени, спорттық, экономикалық, салалық шараларға аккредиттелу міндетті түрде болуы керек. Оның қатарында АЭФ, олимпиада, фестивальдар, түрлі машинақұрастырушылар, кукла жасаушылар конгрестері, театрлар мен опералық труппалардың фестивальдары, т.с.с. болуы мүмкін.
* Не үшін: Мұндай шаралар кезінде журналистерге арнайы бейдждер жасалады, олар кей шараларға қатысуға ерекше құқы бар. Оның сыртында шара аяқталған соң мониторинг жүргізу ыңғайлы болуы үшін, сондай-ақ есеп беру мақсатында журналистердің бас-басына санақ жүргізу өте қажет.

2. Мемлекеттік орган жанында тіркелу: бұл ақорда, үкімет, парламент және мемлекеттік органдар өткізетін барлық шараларға тікелей қатысу құқын береді. Дегенмен, оның да заманы өтіп барады, себебі орган релиздері аккредитациядан өтпеген журналистердің де поштасына жіберіле береді, одан бөлек — заң бойынша кез келген ақпарат 3 күн ішінде органның сайтында тұруы қажет. Ал массмедиа өкілін тек осы себеппен қайтарып жіберіп, шарасына қатыстырмау — өте дұрыс емес қылық. Мұндай науқан 1 қаңтарда басталады, аккредитация жыл аяғына дейін күшінде болады. Қажетті құжаттар — жеке куәлік, 3*4 суреттің 3 данасы, өзімен алып жүретін аппаратураның (фотоаппарат, диктофон, видеокамера, микрофон) СЕРИЯЛЫҚ номерлері. Сериялық номер кәдімгідей есік аузында тексеріледі. Сериясы сәйкес келмесе — аппаратураңызды сыртта тастап кетуге тура келеді. Сонымен қатар кейбір органдардың қоршалған аумағы болса, паркингке тұру құқығы үшін көлігіңіздің деректері қажет. Сізге ПРОПУСК деген мөрі басылған жалпиған қағаз беріледі. Шараларға келген кезде сол парақты лобовойға жапсырып, кіре бересіз.
* Не үшін: басын түгендеп отыру үшін. Басқа себебін көріп тұрған жоқпын.

3. Пресс-тур ұйымдастырылғанда: тұрған/отырған қала/ауданнан тыс жерде болатын шараға (үдемелі бағдарлама бойынша проектілерді аралау, әлеуметтік маңызы бар объектілер — қалалық свалка, хоспис, мемлекеттік мекемелер — түрме, колония немесе стратегиялық нысанды аралау, т.с.с.) шығу кезінде керек.
* Не үшін: барған жерде шай-пайды адам басына шақтау үшін, сізді жоғалтып алмау үшін, таратылатын материалдарды шақтап даярлау үшін, автобуста орын жету үшін, стратегиялық нысанның охранниктеріне тізім беру үшін.

4. Сіздің өңірге бір ірі лауазымды тұлға келгенде: ел президенті, премьер-министр келсе ғана. Қалған тұлғалар әдетте көшпелі отырыстарға келеді, ал оған келетін — жергілікті журналистер. Оларды түрінен танисыз, сондықтан алдын ала тіркеп қажеті жоқ. Ал президент немесе премьер келсе — олардың арнайы күзет қызметкерлері болады, оларға журналистердің аты-жөні, жұмыс орны және аппаратурасының сериялары жазылған тізім міндетті түрде керек.

Басқа ешқандай шара үшін аккредитация беріп/алып қажеті жоқ.
Неге?
Өйткені сіздің шараның, ең басында айтылып кеткендей, сіз үшін ғана маңызы зор, ал журналистер үшін ол — күнделікті барып жүрген жұмысы. Сондықтан, шақыру кезінде хатта мідетті түрде «есік ашық» деп көрсеткеніңіз дұрыс.

Сіз күтпеген, басшыңыз не өзіңіз онша жақтырмайтын журналист шараңызға сау ете қалса не ету керек?
ЕШТЕҢЕ!
Қарсы алып, орнына жайғастырыңыз. Медиа өкілінің кез келген ақпаратты алуға құқығы бар. Сәйкесінше, оны шектеп, пресс-конференцияға кіргізбеуге сіздің де, сіздің ұйым/мекеме басшысының да ешқандай құқығы жоқ. Есесіне, дегеніне салып, ақыры айдап шықсаңыздар, ол журналистің сіздің ұйымға прокуратураға шағымдануына толық құқығы бар. Осыны байтаңдағыш басшыға міндетті түрде ескертіңіз.
Жалпы, журналист негатив жазбауы үшін онымен қарым-қатынасты қалай құру керек екендігін өткен жазбамда айтқанмын. Басты қағида — тату-тәтті өмір сүру, журналист басын құрметтеу.

Қулықты ақылды адамдар ғана жасай алады. Алаңғасарлардың қолынан ол келмейді. Нақты 13-ін жасап көрмесем де, бір-екеуін жүзеге асырып қарадым. ;) ;) ;) ;) ;) ;) ;) Негізі, қызық. Барлығыңызға ұсынамын. ;)

1. Біреуге көңіліңіз кетіп, оның сізге деген көзқарасын біле алмай дал болып жүрсіз. Әлгі жанды сырттай бақылап, айтатын бір сөзін таңдап алыңыз. Сол сөзді немесе синонимін пайдаланған сайын басыңызды изеп, жымиғанын байқайсыз.


2. Егер айтып отырған сөзіңізді өзгелер қалжыңсыз қабылдасын десеңіз: «Әкем осылай айтқан еді»,-деп қосып қойыңыз. Адамдар ата-ананың кеңесін бейсаналы түрде дұрыс деп қабылдауға бейім.

3. Құрбы-құрдас, әріптестер «Тас, қайшы, қағаз» ойнап жатады. Ойында әрдайым жеңімпаз болудың да құпиясы бар. Бәс басталардың дәл алдында қарсыласыңызға кез келген сұрақты қоя салыңыз. Сұрағыңызбен ойы шашырап тұрған ойыншы міндетті түрде «қайшыны» көрсетеді.

4. Әңгімелесушіңіз сізді мақұлдасын десеңіз, сұрақ қоя отырып басыңызды изеңіз. Басты изеу тек шындықты айтып тұрғаныңыздың белгісі ретінде қабылданады.

5. Таңғы сағат 8-де қоғамдық көлікте тірі жан болмаса екен деп армандадыңыз ба? Адамның ең көп шоғырланған жерінен кері бағытқа қараңыз. Барлығы екіге жарылып сізге жол ашып тұрғандай көрінетіні таңғалдырмай қоймас. Мұның сыры қарапайым: адамдар топырлап тұрған кезде олар басқа жүргіншілердің қайда бара жатқандығын ұғыну үшін көзіне қарап, оған соғысып қалмайын деп ығысумен болады екен.


6. Күні бойы бір әнді қайталап айта берсеңіз, өлеңнің соңын еске түсіріңіз. Адам санасы аяқталмаған істі жаттап қалады. Сондықтан ән сөзінің соңын ойласаңыз, ол өзінен өзі тоқтайды.

7. Балаңыздың брокколи жегенін қалайсыз ба? «Саған брокколи салайын ба?»,-деп емес, «Қанша брокколи салайын, екеу ме, бесеу ме?»,-деп сұраңыз. Олар үшін брокколиді сіз таңдап қойдыңыз. Бірақ балалар сұраққа жауап беру арқылы оны жеуді өздері қалағандай күй кешеді. Бұл қулықты өмірде кездесетін басқа да жағдайларда пайдалансаңыз болады.

8. Егер сізді біреу аңдып жүргенін байқасаңыз, жай ғана есінеп тұрып айналаңыздағыларды көзбен шолып өтіңіз. Есінеу қаншалықты әсерлі болса, қыр соңыңызға түсіп жүрген жанды соншалықты тез табасыз.

9. Танысыңыз заттыңызды керек жеріне жеткізіп тастасын десеңіз мынадай әдісті пайладаныңыз. Мәселен, әңгімелесіп тұрып, қорабыңызды оның қолына ұстатыңыз. Адамдардың дені мұндай алдаусыратуды байқамай, жауапкершілікті өз мойнына алып алады. Дегенмен сақ адамдардан абай болыңыз. Өзіңізді ұялтып тастауы мүмкін.

10. Қол алысып амандасу қажет екендігін біліп тұрсаңыз, алақаныңыздың қызып тұрғанына көз жеткізіңіз. Қолдың жылылығы достық пейіліңізді және елгезектігіңізді білдіреді. Суық алақан жек көрініш сезімін тудырады екен.


11. Өзгелер сізге көмектессін десеңіз өтінішіңізді: «Маған сенің көмегің керек...»,-деп бастаңыз. Адамдарға өзін айыпты сезіну ұнамайды. Сондықтан қол ұшын беруден бас тартуы неғайбыл.

12. Әңгімелесушіңіздің айтып отырған кей сөзін қайталаңыз. Сонда өзін мұқият тыңдап, түсініп отырғандығыңызға сенеді. Бірақ тым шектен шығып кетпеңіз.

13. Кімде кім сізді жақтырмай жүрсе, одан қарындаш сұраңыз. Бір жағынан, адамдар өздері жек көретін жанға көмектескісі келмейді, бір жағынан, бұл – бас тартатындай үлкен өтініш емес. Осылайша, кімнің қандай көңілі барын аңғаруға болады.