Кеше еліміздің қай аймақтарында жауын-шашын болғанынан хабарым жоқ. Бірақ, мынау біздің Майқұдықтың жауын сәтіндегі көрінісі. «Топан су басты даланы!» деген бір өлең бар еді ғой (ННбек, Бақай) соны еске салды әйтеуір кім айтса да.



Жиенім Ислам. Басында қайыққа мінемін деп батырсынып тұрған, судың екпіні астындағы "қайығын " шайқағанда жылап жіберді)))

Әр қалада әр түрлі ескерткіштер, әркімдерге қойылған ескерткіштер болады. Тіпті кейбірі қаланың символына да айналып кетеді.
Мынау ерінбеген құстардың барлығы басына саңғырып кеткен, қанаты талған құстардың сәл демалып алатын ескерткіш-бюстті кімдікі деп ойлайсыздар?

Бұрында кәріс халқы ғана ит етінен әзірленген тағамдарға әуес болады деген түсінік бар болатын біздің жақта. Бұл күнде ит етін өзімізде олардан қалыспай жейміз. Жеке басыма келсем, ем үшін жер едім, аштықтан өліп жатқан жоқпыз, ол мәселені әзірге қоя тұрайық…
Сан-Францисконың 43-жасар Дебби атты тұрғыны торттың түр-түрін пісіреді екен. «Бізде де небір торт пісіргіштер бар» дерсіз мүмкін. Онда ентігіңізді сәл баса тұрыңыз. Деббидің торттары күнделікті өмірде көріп жүрген заттарға, жануарларға да ұқсауы мүмкін. Ұқсауы мүмкін дегеніміз қателік болар, тіпті ажырата алмай қалуыңызда ғажап емес. Мынабір чихуахуа тұқымдас иттің дәмін өз басым татып көруден бас тартпас едім.
Blackberry телефонын армандасаңыз ол да бар. Мультфильмдер мен киноларды да назардан тыс қалдырмаған.
Тапсырыс бойынша қалаған кейпіңіздегі тортыңызды әзірлете аласыз. Жергілікті медицина институтының түлектері өздеріне әйелдің жатыры кейпіндегі тортқа тапсырыс беріп, оларын алған кезде қатты риза болыпты деседі.
Тапсырыс бағасы торттың көлемі мен қиындығына байланысты 200 АҚШ долларынан басталып бірнеше мың долларға дейін кете береді.

Басқада тәтті суретттерге сілтеме

Жазба мына жақтаналынып өңделді.

Ол теледидардағы ауа райына да, интернет беттеріндегі болжамдарға да онша мән бермейтін. Қай уақытта тұрса да көзін тырнап аша салысымен терезеге қарайтын. Дұрысы терезеден далаға. Адамдар шолақ жең киімен жүрсе бұлда солай киініп, күрте киіп жүрсе сәйкесінше бұл да солай киінетін.
Кеше түні бойы бір сайтта әлдебіреулермен пікірталастырды. Не бұл оларды түсіне алмады, немесе аналар шынымен сөз ұқпайтын жандар. Бірнеше мәрте кофе ішіп, бірнеше мәрте оттығын қолына алып, мұрнынан будақ-будақ түтіндер шығарды.
Бүгін ұйқысы қанбай оянды. Екі сағаттан сәл аса ұйықтаған болар шамасы. Бүгін бір мекеме жұмысқа аламыз деген, солармен алдын-ала әңгіме-дүкен құруға барады. Ояна салысымен терезеге қарады. Ешқандай жан баласы көзіне ілінбеді. Көздері құйрығымен кері қарай, дәлірек айтсақ, құйрығымен алға қарай ұшып бара жатқан торғайларға түсті. «Далада жел қатты екен» деген оймен қалыңырақ киініп алды. Автобуста қалың киіммен отырған бұған жұрттар қайта-қайта мойындарын бұрып қарай берді.
Көп шегіп қойған тәрізді…

… сенбесеңдер осы әңгімеге арқау болған оқиғаларды көзбен көрген жандардың ұялы телефонын берейін(Гаста секілді «вирус» ойынын ойнамас деп сенемін).
Біздің ауыл таудың екі жағында екенін де, біздің үй таудың 15 үйлі жағында екенін де талай айтқанмын, жазғанмын. Сол 15 үйдің ішінде 3 үй сәл оқшаулау тұрады, кейінірек 1-еу қосылып 4 үй оқшаулау тұр.
Сонымен, бұл үш үй бір-бірімен жеті атадан аспас туыс. Айтпағым мынау.
Барлығымызда үйімізде құс асырап көрдік. Бірақ, біз туыс болғанымызбен иттеріміз бір-біріміздің тауықтарымызды, балапандарымызды қырып кете беруші еді. Қазір бұл үйлердің ешқайсысында құс жоқ ау деймін. Елдос атты туысымыздың үйі қаз асырайтын. Бір жылы қаздарын сойып алды ма,әлде өліп қалды ма толық есімде жоқ. Есімде қалғаны күзге қарай ата қаздары ғана тірі қалды. Сол еркек қаздары қыс бойы қорасында иттермен бірге жүретін.Иттермен бірге таласа-тармаса тамақ ішіп жүрді. Уақыт өте келе психикалық ауруға шалдықты ма әйтеуір, өзін қаз емес «итпін» деп ойлай бастады. Иттермен бірге тау жаққа кетіп қалуды шығарды. соңдарынан балпаң-балпаң басып келе жатқанын көру аянышты еді. Қаз бейшаралар 15-20 метрден артыққа денесін көтеріп те ұша алмайды екен-ау. Мойындау керек, мен есімді білгелі елағаңдардың үйіне біткен иттер біздің иттерді әрдайым талап кететін. Тек бір ғана итім солардың иттерінен ықпапты өткенге көз жүгіртіп қарап отырсам. Әлгі атақаз иттердің төбелесіне араласып ысылдап, қораластарына болысатын. Ең қызығы, үй маңынан өтетін қара жолдан матасекіл, аттылы адам өтсе әлгі қаз иттермен қосыла қуатын. Өзім бір екі рет матасекілмен өткенде итен көрі сол қаздан қатты қорықтым жүгіріп-жүгіріп келіп арасында ұшып, қаңқылдап, ысылдап есті шығаратын. Кейде қанаты бетіңді осып жібереді. Сол уақыттарда ауылда камера да жоқ түсіріп ала қоятын. Камера бар болса да бала бізге ешкім ұстата қоймайтын.

Әр мақал-мәтелдің айтылатын жері, беретін белгілі бір ойы болатыны сөзсіз. Қай халықты алып қарасаңызда.
Біз қазақтар өзімізді "қонақжай халықпыз" деп дәріптейміз. Орыстарда өздерін солай есептейді екен. Қазекем күтпеген қонақты "Құдайы қонақ" деп шашбауын көтерсе, орекеңдер «Незваный гость хуже татарина» деп жақтырмағандай сыңай танытады. Бұл мақалдарының бір ұшы сонау моңғол-татар шапқыншылығымен байланысты деседі. Бұл мақалды қазақтың қонақжайлылығын көрсету үшін алмадым. «Татар» сөзі үшін алып отырмын. Біздің халқымызда «Татар бар жерде қатер бар» деген де сөз бар. Шынымен бұлардың бір бәлесі бар ма? Біздің мақалдың шығу себебі неде екен?

Бүгінде «сиам егіздері» дегеннің кімдер екенін көп адамға түсіндіріп айтудың да қажеті шамалы. Бұл жайлы инет бетін ақтарсаңыз түрлі мәліметтерге тап боласыз. Біздің қазақ тілді баспасөз бұл жайлы қашан жазды деп ойлайсыздар. Біреулеріңіз соғыстан соң, біреулеріңіз тәуелсіздіктен соң деп ойлауларыңыз да мүмкін. Бірақ, бұндай мәліметтер тұңғыш рет «Түркістан уәлияты» газетінің 1871-ші жылғы 30-шы маусым күнгі нөмірінде жарияланған екен. Белгісіз автор 1811-ші жылы Сиам қаласында дүниеге келген Чанг пен Энг жайлы(аттарын көрсетпеген екен) жазып өтеді. Мәліметтерді жүрдім — баодым бере салмай екеуінің кейінгі өмірлеріне де шолу жасап, олардың 20 жастарында палысіңлі қыздарға үйленіп 24 бала сүйгенін, олардың 5-уі шетінеп, он тоғызының тірі екенін де жаза кетеді. Жастары келген соң дәрігерге барып ота жасауын өтінгендіктерін, бірақ өмірлеріне қауіп төніп тұрған соң ота жасалмағанын да айтып өтеді. 1871-ші жылы осынша жазылғанда біздің қазіргі кезімізде бұл тақырыпқа кеңінен тоқталмасақ ұятты болып қалармыз. Сонымен…

Қазақтың әргі-бергі тарихынан өз орнын ойып алатын сәттердің бірі Жоңғар-қалмақтармен соғысқан кезеңдер. Отандық киноөндірушілер жұрттан қалыспас үшін тәуелсіздік алғалы бері бұл тақырыпта да камера тербеп көрген. Олар өздеріңіз білетін «Көшпенділер» мен «Жаужүрек мыңбала». «Көш жүре түзеледі» деген осындайда айтылса керекті. Соңғысы алғашқыға қарағанда сәтті әрі табыстырақ болып шықты.Рухтанамын деген адам «Көшпенділерден» де өзіне қажеттіні ала алар бәлкім?! Бірақ, барлығының шынайырақ болғанына не жетсін? Дегенмен тарихи киноларды түсіргенде тарихтан көп ауытқымаған да жақсы. Тартымды етіп түсіре алсаң бұл кинолардың жұртқа берер әсері мол. Білгіштердің айтуынша біздің телеарналарды жаулап алған кәрістің тарихи сериалдарының 50 пайызы өтіріктен құралған дейді.Бірақ біз көріп отырып сенеміз, себебі шынайы.Кәрістердің сол заманда атқа мінген, мінбегені де көріп отырған көрермен үшін маңызды емес.

Енді, негізгі айтпағыма келсем. Тарихи оқиғаларға сүйенген фильмдер түсіріле беруі керек. Тарихтағы кішкене оқиғалардың өзінен үлкен фильм жасап шығаруға болатын секілді. Кейде кішкене оқиғалардың өзінің ауқымының үлкейіп кететіні тағы бар.

Бұрындары, мектеп оқып жүрген жылдары, жетінші не сегізінші кластың (менің мектептік жылдарымның көбі «класс» кезінде өткендіктен осыны пайдаланамын)биологиясының артынан-ау деймін «Марихуана-кәдімгі меңдуана» деген аударманы оқыған едім. Кейініректе басқа бір сөздіктерден «Меңдуана-белени» дегенді оқыдым.
Жарайды, не болса ол болсын орысшасы.Біздің халқымызда «меңдуана шайнағанбысың?» деген тіркес бар. Миға кірмейтін іс-әрекеттер мен сөздерді айтқан жанға қаратыла айтылады. Пушкин ертегісіндегі шал да кемпіріне «Ты что баба, белени обьелась?!» дейтіні де осындай жағдайдан соң ғой.
Менің айтпағым мынау негізі. Биыл біздің Майқұдықта осы кәдімгі меңдуаналарыңыз көптеп өсуде.Паркте, жолдың шеттерінде дегендей.Осы шөп арқылы ақша жасаудың жолдарын кім біледі?!
Суретке төте сілтеме

Біздің балалығымыздың басы Кеңес өкіметінің соңғы жылдарымен тұспа-тұс келді. Ендеше жоқшылық дегенді тәуелсіз Қазақстан болған кезімізде көрдім деп батыл айта аламын. Біз ержеткенге дейін тамақты картішкемен, талонмен алды ма шаруам жоқ. Бірақ 90-шы жылға дейін ел мамыражай тірлік кешкен секілді болып көрінеді.«Мамыражай емес,»Желтоқсанды"қайда қоясың?" демей-ақ қойыңыздар. Менің әңгімемнің бағытының саясатқа қатысы жоқ. Ауылда ол кездерде қылмыс атаулы көп болмайтын.Қазіргідей бір ауылдың жігіті,өз ауылының қызын зорлау дегенді ол кезде естімейсіз. Бірді айтып екіге кетпей-ақ қояйын.

Ауылдың тірлігі көбімізге белгілі. Бала біз үшін ең тәтті сусын лимонад еді ол кезде. сосын аңда саңда жейтін бөлке нанда тәтті болып көрінетін. Ауылда табаға піскен нанды жейміз ғой көбіне. Дегенмен ол кезде ауылдағылардың барлығы дерлік нанды өздері пісірмеуші еді.Ауылымыздағы жалғыз дүкенге ауданна әкелінетін бөлке нандар түсетін. Нанды бізбен көрші тұратын Мәдина атты әженің (ауылдың барлығы ол кісіні Мәдина апа деп атайтын) аудандағы Жетпісбай деген ұлы таситын. Сағат он екіде дүкенге нан келеді. Біздің ауыл шашыраңқырап жатыр.көп бөлігі таудың(Төбелерді тау деседі біздің ел/Табыл Досымов/)арғы бетінде, мына жақ мүйісінде 14 үй тұрамыз.Дегенмен, ауданнан келетін жол біздің жақты бірінші басып өтетін. Кей күндері 12-ге 15 минут қалғанда мамам (әжемді «мама» деймін әлі күнге)мені «хлебовозды» күтуге жұмсайды. Үйден 100 метрдей жерден өтетін грейдер жақа жүгіремін күшігімді ертіп алып. Мені көрген Жетпісбай машинасын тоқтатып,қолыма екі нан ұстататын. Кейде ақшасын мен береді, кейде үйге келгенде ала салатын. "Қымыз бар ма?" сұрайтыны осы? Мен басымды изеймін,"Қайтарда соғамын". Содан 12 жарымға қарай Жетпісбай біздің үйдің жанына қайтып келеді.Атаммен әңгімелеседі, қымыз ішеді. Біздің үйден киік еті үзілмейтін ол кезде. Аузының салымы ма,әлде соны әдейі есептей ме 1-ге қарай тамақ ішеміз.Киіктің еті қосылған қуырдақты жеп алып бірақ кететін. Жетпісбайдың қызық әдеті бар еді. Ауыл деген белгілі ғой. «Кухня» деп аталатын жазғы үйде отырамыз.Есігі шай ішкенде ашық тұрады. Қара шыбындардың бірі стөлден ұшып, енді бірі қонып жатады. Жетпісбай қымыз ішсе де, шай ішсе де бір қолына пышақ ұстап отыратын. Қонған шыбындардың басын «лып» еткізіп шауып тастайтын.Кейбірі сол жерде өледі, кейбірі бассыз ұшып кететін…