Жар-жар…Жоқ әңгіме той туралы емес. “7 арнадан” көре алатын бағдарлама жайлы. Бағдарлама авторы Бибігүл Дәулетбекқызы(бізге “Аялы алақан” арқылы таныс) жүргізушісі Данагүл Темірсұлтанова (“Тамашадағы” ше,”Аққу мен Гәкку”). Ресейлік “Давай, үйленейік” бағдарламасының қазақша көшірмесі десем Бибігүл әпкеміз ренжи қоймас. Әдемі көшіре алсаң, қазақы кейіпте бере алсаң кімнен көшірсеңде бәрібір дер едім. Данагүл бағдарламаны кейбіреулер секілді кібіртіктемей еркін жүргізеді екен.Қатысушыны әңгімеге жетелей алуы бәрі жақсы. Айтарым мынау негізі.

«Дәстүрдің озығы бар, тозығы бар» дегенді біз бүгін шығарған жоқпыз. Керегін алып, керегі жоғын өмір сүру салтымызға орай тарих қойнауына қалдырып кете береміз. Дегенмен, кейінгі жылдары ұмытыла бастаған дәстүрлеріміздің біразының қайта жанданғаны рас. Оның барлығына шолу жасау бір жазба аясында мүмкін емес шығар. Сондықтан да мен «Әмеңгерлік» жайлы айтсам ба деп отырмын.
Бұл дәстүр жаугершілік замандарда қазақтар арасында кеңінен жайылған. Жесір қалған әйелді сол әулеттің бір еркек кіндігі алып отырған. Жас айырмашылығы қатты алшақ болмаса марқұмның інісі алған, болмаса «Бауырымның балаларын басқаға жәутеңдетпеймін» деп қайнағасы қатын үстіне алған кездер де болған. Үйреншікті жайт еді бұның бәрі. Келіндерін қыздарындай ұзатқан оқиғалар да болған.Бұндай кездерде балалар өз әулетінде қалып отырған.
Қазір осы дәстүр бар ма? Ел арасында бірен-саран уақиғалар кездесіп жатады. Бірақ, жиі ұшырасамыз дей алмаймын. Бізге керегін немесе керек еместігін әр кім өзі текшелеп алсын. Мен, «Әмеңгерлік» салтына жанама түрде қалай куә болғанымды баяндап берейін.

Жертөленің терезесін қойдың қарынымен қаптаған замандарда болған. Әйтседе, біздің барлығымыздың дерлік балалық шағымыз шыны терезелер заманымен тұспа-тұс келеді. Таңертең ұйқыдан тұра салып терезе шынысындағы аяздың салып кеткен өрнектеріне тамсана қараушы едік.Әр күні әр түрлі өрнек салып кететін Аяз шалдың суретшілігіне бас шайқаушы едім. Аязды Аяз ата кейіпінде елестетуші едім. Бес жасыма дейін әрине. Қазір қала тұрмақ ауылдағы жұртшылық терезелерін пластиктеуге көшіп жатыр. Бұны заманның талабы дейміз бе әлде басқаша жоримыз ба, ол өз еркіміздегі дүние. Әйткенмен, осы пластик терезелерге Аужекең өз өрнегін сала алмайды. Ендеше, боранды я болмаса шаңылтыр аязды күндері терезеге телмірген балалар аяз салған өрнектерге қарап түрлі қиялдарға берілмесі де анық.
ПыСы: Үйдің терезесін әлі пластиктеп үлгерген жоқпын)))
Суретке сілтеме

Осындағы барлық жеке көлік иелеріне еліміздегі бензин бағасының өсуіне байланысты қайғыларына ортақтасып көңіл айтамын.

Қосымша мәлімет:
• дизель отыны — 1 литрі94 теңге;
• Аи — 80 — 1 литрі 89 теңге;
• Аи — 92 — 1 литрі 110 теңге.

Бұл жайлы қыста жазбақшы болғанмын,өз-өзінен ұмытылып кетіпті. Бүгін есіме қайдан сап ете қалғанын. Соншалықты керемет ештеңе де емес, бірақ жаза салайын.
Билер, шешендер жайлы кітаптардан Төле бидің(шатаспасам)мына бір билігі жайлы сіздерде оқыған шығарсыздар.
Бидің алдына бір балаға таласқан екі әйел шешім сұрап келеді.Екеуі де «бала менікі» деп бет бақтырмайды.Біреуі «бұл баланы мен тудым, бесіктегі жатқан шағында ұрлап кеткен еді. Бұны, пәлен (жауырын, жамбас, обшым пәлен деп алдым) жеріндегі алақандай қалынан таныдым» десе, екіншісі "Ұрлаған түгім жоқ, 9 ай көтеріп тапқан ұлым" десе керек.
Сонда Төле би қолына қылыш алып «Бұл баланы екеуіңе қақ бөліп берейін»деп, баланы қақ бөлмекші болады.Баланы 9 ай көтердім деген әйел бұл әрекетке міз бақпастан қарап тұрса, "ұрлаттып алдым" деген әйел«Ойбай-ай, қайда жүрсе де аман жүрсін.Шаппаңыз» деп жер тізерлеп отыра кетеді.Сөйтім би баланы өзінің заңды шешесіне қайтарып береді. Осыны алғаш оқығанымда (6-7 класс оқитын кезім)«Ата-бабамыздың асқан білімділігін-ай, шешімін таппастай мәселенің түйінін тамаша шеше білген екен» деп ойлағанмын.
Енді қыстағы оқиғаға келсек.Ерігіп отырып ағылшындар түсірген (шатаспасам) «Камелот» сериалын тамашалаған едім. Сол кинода да дәл осындай даумен келген екі адамға, осы іспеттес сынақ беріледі.Шешімді айтатын Утердің қызы Моргана.
Бұл билікті Төле би ешкімнен ұрламаған болар, бірақ та басқаларда ақымақ емес екен ғой.

Ақбота Керімбекованың орындауында баяғыда тамаша бір ән болушы еді.Көше әні болуы керек шамасы. "Қызыл гүлім-ай, қызықтырдың-ай" деген жолдары бар. Соның өзгертілген түрін құлағым шалып қалған.Әлгі әнде "Қызыл гүлмін-ай, қызықтырдым-ай, аппақ гүлмін-ай, ардақтымын-ай" деп айтылады.
Жас әншілердің бірі бұрмалап айтып жүрген болар деп қатты да мән бермеген едім. Сөйтсем, осылай орындап жүрген Ақботаның өзі екен. Сіздер не дейсіздер?

Суретке сілтеме

Мал болған соң жоғалады,өледі,ұры-қарының қолында кетеді дерсіздер. Бірақ, бұл бұзаудың жоғалу мәнісі басқаша.
Ол кезде 5-6 класс оқитын кезім болу керек.Сол жылы шөбімізі аздау болды ма,әлде қыс ерте түсті ме білмеймін.Әйтеуір шамалы қар бар уақытта тағы да шөп түсіргеніміз анық.Қораның жанында ағаш шарбақтан салынған аранды шөпке толтырып қойдық.Кешкілік малды түгендеп кіргізсек бір бұзау жоқ.Бұзау болғанда да торпақ қой енді.іздемеген жерім(із( жоқ.көршілерден сұрадық, жаздай жайылған жерлерін шолып келдік дегендей.ізін шиырлап тауып алайын десекте қар соншалықты із кесетіндей емес.Обшым, жоғалған мал жоғалды.
Малға шөпті бірде төбедегі шөптен, бірде араннан алып беріп жүрген кезіміз.Бір күні шөп суырғышпен (жұтқын деп те айтады, ұзын істік темір, етік тігетін біз тәрізді формасы, шөпке қадап суырып алсаң әжептеуір шөпті жұлып алады)шөп алып жатсам шөп арасынан малдың жас тезегі шықты. аранға мал кірмегені өзіме аян.«Бұл не болды екен?» дедім де қойдым.ертеңіне әлгі жерден тағы шөп суырдым, басқа жердікіндей емес, шөп айырмен де оңай суырылады.Бос. Ар жағы қуыс тәрізді.Не де болса деп шөпті айырмен жұлмалап жүріп түлкінің ініндей қуысқа кез келдім.одан әрі қопарып ем қуысым үлкейе берді.БҚызық көріп қуысқа кіріп кеттім.Өзім кірген қуыстан жарық түсіп тұр.Әр жақта бірдеңе қараңдайды.сөйтсем мал.Мал болғанда да торпақ тұр күйіс қайырып.Шөп түсірген күнгі торпағымыз шөптің арасында тірі тұр.«Бөседі екен мынау, жәрәйді, шөп жеді делік, суды қайдан ішкен?»дерсіздер. Ағашпен қоршалған аранның ең шетіне қарай тұрып қалған торпақтың үстіне шөп төгілген.ол да дыбыс шығармай тұра берсе керек, не керек жауған қар ағаш арасынан түсіп тұрған, бұл соны су орнына пайдаланып жүрген.содан кейін мойны жеткен жерлердің шөбін жей берген, сөйтіп әжептеуір қуыс жасап алған екен.Жып-жылы әлгі жер.

Бұл өмірге адам болып жаралған соң артыңа қандай да бір із тастап кетуің керек секілді.Секілді емес керек. Ауылыңдағы ағыны қатты өзенге аспалы көпір салсаң, кейінгі жұрт оны сенің ізің деп біліп, бір-біріне айтып жүреді.артыңда қалатын бала-шағаң, жақсылы-жаманды іс-әрекетіңнің барлығы ізің болып қала бермек.Бірақ, бүгінгі әңгімем бұл іздердің ешқайсысы емес.
***
Тілші болған соң ел ішін көп кезесің.Бірде жеңіл көлікпен, бірде ұшақпен, бірде пойызбен дегендей. Сондай сапарымның бірінде пойызда ойлы көзді, ат жақты, екі иығына екі кісі мінетіндей бір жігітпен таныстым деп бастасам жасандылық болып кетер."Қызық газетке" оқиға жазып отырғаным жоқ қой. Сонымен…
***
Белгілі бір себептермен Балқашқа жол түсті.Қайтар жолда көп жүкпен қайтатын болғандықтан.Жүк тасуға қолайлы, шығыны да аздау деп «Газель» жалдадым.Жүргізушісі біздер қатарлы жігіт екен. рөлде отырғанда да сәл еңкейіп күжірейіп отырғаны көрген адамның езуіне жымиыс әкелері анық. Өзін «Сашка» деп таныстырған жолсерігім әңгімеге келгенде ешкімнен қалыспайды екен. Түрлі әңгімелердің тиегін ағыттық. Жүргізушінің оң жағында отырғандықтан оң қолының сұқ саусағының буын тұсындағы ойыққа көзім еріксіз түсіп кетті. Онымды сашка да сезгендей, сәл жөткірініп алып,«Мына ІЗдің себебін айтайын ба?» деп сұрады.Жауабымды күтпестен хикаясын бастай жөнелді. Енді мен мен емес Сашкамын.Оқиғамды баяндай отырсам…
«Бала жастан бұзық болдым.Осынымды сезді ме әке-шешем техникалық білім беретін колледжден соң әскерге баруыма үзілді-кесілді қарсы болды.Барсам шынымен бірдеңеге ұрынуым мүмкін еді.Бірақ, тынышталған мен жопын. Екі күннің бірінде төбелесіп, біреудің басын жарып, болмаса өзім қызыл-ала қан болып келіп жүрдім.Әкемнің кенже інісінің(ағамның) қолында тұрдым.Әке-шеше ауылда.Қалада әр ненің басын бір шалып ауылға қайтпадым.Бір күні әдеттегідей төбелесіп оралдым.Үйге ертеректеу келсем керек аға -жеңгем шай ішіп отыр.Жандарына жайғастым. „Қолыңа не болған?“ деген ағамның сұрағынан кейін оң қолыма қарасам саусақтың буын тұсының сүйегі шодырайып тұр. Саусағымның сынбағаны өзіме аян, бұл не болды екен деп пласкауыспен жұлып алсам күрек тіс екен.Міне, бұл содан қалған із» деп әңгімесін аяқтады Сашка. "Үйленген соң қойдық қой бәрін" деп рахаттана бір күліп алған жолсерігіме қарап,«Дұрыс екен» дегеннен басқа ештеңе айтпаппын.

Бағана жұмыстас келіншек екеуміз бір автобустан түстік. Таң әлдеқашан атса да ай әлі көрініп тұр екен. Айға қарап бата жасап бетін сипап жатыр әлгі келіншек. Иә, ай жіңішке ғана, бір қарасаң жаңа туған ай секілді. Бірақ, логикаға салсақ айдың аяғында ай туушы ма еді. Дегенмен күнтізбесіз-ақ айдың өзіне қарап айдың туған-тумағанын анықтауға болады.

Мысалы, мына суреттегі ай жаңа туылған ай. Айдың үшкір екі ұшына бір ұзын таяқшаны қойып елестетіңіз.Егер, «Р» әріпіне ұқсаса жаңа туған ай «Растущая», егер «У» әріпіне ұқсаса «Убывающая» ескі ай болғаны.
Суретке төте сілтеме

Джынды ойын екен.Блогқұрылтайда ойнайық