Әлемдегі ең әдемі ... «гибрид» тіл
Кастельяно әлемдегі ең әдемі, ауқымы кең, көп меңгерілетін тілдердің қатарында.
Кастельяно деп отқаным — Испаниядан бөлек Аргентина, Перу, Парагвай, Венесуэлла, Колумбия сынды т.б. «алыптардың» ресми тілі есептелетін кәдімгі испан тілі ғой. Испаншаның негізі орта ғасырларда Кастилия патшалығында қаланған. Қазіргі таңда жиырмадан аса елде ресми статусы бар, одан басқа әлемнің әр түкпірінде оны меңгеруге құмар адам саны да аз емес. Бірақ, айтайын дегенім спаниш емес спанглиш жайлы боп тұр.
Өткен ғасырдың басында Мексика, Латын Америкасы халқының АҚШ-қа үдере көшуі процесі кезінде осындай бір «гибрид» тіл пайда болады: ағылшын және испан тілдерінің қосындысы. Бір жағынан, о баста халық бұл « тілде» амалсыздан сөйлей бастады, Мексика-Америка соғысынан кейін АҚШ аумағында қап қойған аймақтар ағылшын тілінде білім алуға міндеттелген, ана тілдерін де ұмыт қалдырғысы келмеген.
Қазіргі таңда спанглиш трендке айналғандай. Шекараға жақын штат тұрғындары ғана емес, тұтас Америка, Латын Америкасы (жуық арада тұтас әлем дейтін де шығармыз) осы «тілге» қызығушылық танытуда. Бұған енді шоу-бизнес пен БАҚ-тың әсері де жоқ емес.
Испанша мен ағылшыншаны жеке-жеке меңгеру спанглиште «сайрау» үшін аз. Себебі, оның өзінің жазылмаған заңдылықтары, ережелері бар. Бірақ енді жалпы техникасы түсінікті: сөздің/сөйлемнің алғашқы бөлігі ағылшынша, соңғы жағы испанша (немесе керісінше). Тікелей аудармалар, калькалар да кездеседі. Франгле, рунглиш және әлемдегі басқа да «шұбар» тілдерден (мысалы: қазақ-орыс) айырмашылығы: спанглиш балабақша, мектеп, телевидениеде кеңінен қолданысқа ие. Тіпті, билік өкілдері мінберде тұрып халыққа спанглиште есеп берген мысалдар да бар. (Әлде ол айырмашылық емес пе?..)
Кейінгі уақытта Спанглишке диалект емес, ресми тіл статусын беру жиі сөз болады екен. Бірақ енді жеке ойым: инглиш доминант болғандықтан, испантілді халық қарсы болатын шығар…
Тыңдайық:
Кастельяно деп отқаным — Испаниядан бөлек Аргентина, Перу, Парагвай, Венесуэлла, Колумбия сынды т.б. «алыптардың» ресми тілі есептелетін кәдімгі испан тілі ғой. Испаншаның негізі орта ғасырларда Кастилия патшалығында қаланған. Қазіргі таңда жиырмадан аса елде ресми статусы бар, одан басқа әлемнің әр түкпірінде оны меңгеруге құмар адам саны да аз емес. Бірақ, айтайын дегенім спаниш емес спанглиш жайлы боп тұр.
Өткен ғасырдың басында Мексика, Латын Америкасы халқының АҚШ-қа үдере көшуі процесі кезінде осындай бір «гибрид» тіл пайда болады: ағылшын және испан тілдерінің қосындысы. Бір жағынан, о баста халық бұл « тілде» амалсыздан сөйлей бастады, Мексика-Америка соғысынан кейін АҚШ аумағында қап қойған аймақтар ағылшын тілінде білім алуға міндеттелген, ана тілдерін де ұмыт қалдырғысы келмеген.
Қазіргі таңда спанглиш трендке айналғандай. Шекараға жақын штат тұрғындары ғана емес, тұтас Америка, Латын Америкасы (жуық арада тұтас әлем дейтін де шығармыз) осы «тілге» қызығушылық танытуда. Бұған енді шоу-бизнес пен БАҚ-тың әсері де жоқ емес.
Испанша мен ағылшыншаны жеке-жеке меңгеру спанглиште «сайрау» үшін аз. Себебі, оның өзінің жазылмаған заңдылықтары, ережелері бар. Бірақ енді жалпы техникасы түсінікті: сөздің/сөйлемнің алғашқы бөлігі ағылшынша, соңғы жағы испанша (немесе керісінше). Тікелей аудармалар, калькалар да кездеседі. Франгле, рунглиш және әлемдегі басқа да «шұбар» тілдерден (мысалы: қазақ-орыс) айырмашылығы: спанглиш балабақша, мектеп, телевидениеде кеңінен қолданысқа ие. Тіпті, билік өкілдері мінберде тұрып халыққа спанглиште есеп берген мысалдар да бар. (Әлде ол айырмашылық емес пе?..)
Кейінгі уақытта Спанглишке диалект емес, ресми тіл статусын беру жиі сөз болады екен. Бірақ енді жеке ойым: инглиш доминант болғандықтан, испантілді халық қарсы болатын шығар…
Тыңдайық:
llamar para atrás < англ. call back букв. «позвонить назад» (перезвонить), вместо правильн. исп. devolver la llamada букв. «вернуть звонок».
te veo < англ. see you (soon) букв. «увижу тебя» (до свидания), вместо правильн. исп. hasta pronto или hasta la vista букв. «до скорого».
no hace sentido < англ. it does not make sense букв. «это не делает смысла» (глупость), вместо правильн. исп. no tiene sentido «не имеет смысла».
Негізі бұндай калькалар бізде де көп — мыс. домбырада ойнаймын (вместо правильн. домбыра тартамын/шертемін/шаламын); жаңа жылыңызбен (в. п. жаңа жыл құтты болсын), жалпы отырып еске түсірең мысалдар шыға береді. Қай тілден тікелей аударылғаны айтпай-ақ түсінікті шығар.
Қазір ТВда қазақша кинолар беріліп жүр. Үйдегілер көріп жатқасын мен де кейде көріп қалам. Өткенде Н.Назарбаев туралы кино боп жатыр екен, жастық шағы туралы. Украинаға Б.Төлегенова келіп ән айтады. Сонда Н.Назарбаев бастаған бір топ студент ю сахнаға шығып өздерін Төлегеноваға таныстырып жатып "қазақтармыз" дейді. "Қазақпыз" емес пе дұрысы?
Тағы да кинодан. «Бірақ» сөзін орыс тіліндегідей қолдану. Мыс:
— Бас газды!
— Бірақ біз жол апатына ұшыраймыз ғой
«Жаңа жылыңызбен құттықтаймын!» ғой. Құттықтаймын жасырын қалып тұр.
Жалпы жинақтап жазып жіберсең де жақсы болар еді. Біліп жүру керек.
Рунглиш — АҚШ, Канададағы орыстардың тілі.
Біз орысша араластырып сөйлейміз ғой. Сонда біздікі қалай аталады?
Шәрмәндә болдуқ қо, білә, мілица акә, не западлу болсын, жіберің енді.
шермендені шәрмәндә деп айтады. бірақ болдуқ, акә (әкә) деп айтпайды. ал «жіберің» деп қысқарту батыс қазақстанда да бар.
Түрікче пиздес қонушйормысың не?