Жетінші арнаның «Күнбастар» бағдарламасы қазақстандықтарды әр таңда тамаша әзіл-қалжыңмен тәтті ұйқысынан оятады. Орынды қалжын, танымдық ақпарат, дәстүрлі тамаша айдарлар, қызықты кейіпкерлер мен қатар ұтымды байқаулар арқылы көрерменін баурап алған хабар ұжымы күнсайын тынымсыз еңбек етуде. Ендеше қызыққа толы «Күнбастар» бағдарламасының кезекті түсірілімдерінің қызықты сәттеріне саяхат жасап көрсек.

Бұл күнбастардың көңілді жүргізушілері, әзілдері жарасқан әнші – Мөлдір Әуелбекова, талантты актер – Дәурен Серғазин және журналист – Шаһ-Керім Кәрменов.

Жүргізушілердің эфирде сымбатты. Көркем болуын қадағалап жүретін маман.

Жүргізушілердің эфиге дайындық кезі.

Бұл жұмыс нағыз қызатын бөлме. Дәл осы жерде жүргізушілердің сөзі, отырған отырысы бәрі-бәрі режиссердің көзімен бақыланатын болады. Түсірілім топтың 90 пайызы дәл осы жерде отырып, «Күнбастардың» қызықты әрі көңілді, тамаша болып шығуын қадағалайды. Жұмыстың қыза түскен сәті.



Жоба жетекшісі — Салтанат Капесова.
Кезекті түсірілім барысында ұжымның жұмысын қадағалап отыр.

Экранның арғы жағындағы «Күнбастардың» тағы бір «қожайындары». Операторлар.


Қарбалысты жұмыс күнінің алдында сіздерге сергек көңіл-күй сыйлап, «оң аяқтан» тұрғызатын «Күнбастар» бағдарламасының түсірілімі жайында аз-кем фотошолу осындай болды.

«Күнбастармен» күніңізді тамаша бастағыңыз келсе, әр күн сайын 6:00 және 8:30 Жетінші арна қосулы болсын!

Мен Керекке қайта келдім

Мен бүгін КерекИнфоның не екенін білем. Ондағы адамдардың да 90 пайызын танимын. Күнде кірмесем де, аптасына екі рет кіріп, жұрттың жазған посттарын оқып тұрамын. Кейде шеттен тыс патриотизммен немесе өз ойымен бөліскен жандардың жазбаларын көріп жымиямын. Сосын бірден посты емес, астындағы коментті оқуға асығам. Бірақ бұрынғы қасқыр коменттерді көп байқамаймын. %)

Бұндай коменттердің жоқтығына бір жағынан қуансам, бір жағынан жыным келед(і). Жыным келетін себебі, басыма бірден «неге ол мен өткен мектептен өтпейді?» деген сұрақ туады. Мүмкін, дәл қазір «сен нағыз эгоист екенсің» деп ойлап отырған шығарсыз. Бірақ бұл шындық. Ал қуанатын себебім, монтитордың ар жағындағы адамның өзі жазған постының астындағы коменттерді көріп, керектен ұшынып кетпейтіндігі.

Бүгін мен керекке қайта тіркелдім. Тура бір заттан ұшынып, ұзақ уақыт қарай алмай қалған адам ұқсап, 4 жылдан кейін ойлана-ойлана кері дәмін татуға бел будым. (дисын)


Қалай ұшындым? КЕРЕК сонша не істеді?

Ол кездееее деп бір қартайып қалған адам ұқсап сөйлемей-ақ қояйын. Тек осыдан жаңа айтқанымдай, 4 жыл бұрын өзі жазған шығармаға өзі дән риза 10 сынып оқушысы едім. Ол кезде анааау гос.заказбен жазатын газеттер сияқты тақырыптың өзі атойлап тұратын. Сосын мақала мен шығарманың айырмашылығын да аса біле бермейтінмін. Тек болашақта журналистикаға түсіп, оның ішкі кухниясымен танысқым келетін. Сөйтіп жүргенде ағайымыз журналист болғыларың келсе, «КерекИнфо» деген сайтқа тіркеліп, сонда жазыңдар деді. «Ол не? Қайдағы сайт? Оған қалай тіркеледі?» деп біраз жүрдік. Содан не керек, 5 қыз жабылып жүріп сайтқа әзер тіркелдік. Басында ұнады. Газет сияқты емес. Өзің жазып, өзің жариялайсың. Ешкім тексеріп «мұның дұрыс емес» деп мұрынын шүйірмейді. Тек оқырман ғана өз бағасын береді. Мәә, бұл сайт дегенің жақсы екен деп, екі-үш газетке дайындап жүрген шығармамызды бірден жариялай салдық. Түнде салған шығармамыз таңертен қарасақ, ойбууу болып жатыр ғоо. Ананың астындағы коменттер құдай салмасын енді. Көзімді бір ашып, бір жұмып қыздарға хабарлассам, олар менің арғы жағымда екен. Егер мына адамдар журналист болса, қандай жаман адамдар деп ойладым. Бесеумізде жазатын да, сайтқа кіретінде ынта қалмады. Үш қыз сол күні сразу журналист болам деген ойынан айныды. Ағайға барып « біз енді ол сайтқа жазбаймыз десек, онда баға шығармаймын» деп қорқытты. Құдай-ау, енді қайттік? Баға шығармаса оқудан шығамыз. Одан да ана аты жаман сайтқа жазайық. Уже үшінші жазбаны салған кезде « бір-бірімізден саған анау жазды ма? Маған мынау жазыпты» деп аттарын айтып, өмірдегі ең соңғы оңбаған адамдардың қатарын толтыратынбыз. Әсіресе «Сатыбалды, Мейіржан, Жалғас, Асау Бота, Гаста» деген аттарды жек көретін едік. Негізі тізімі көп еді. Қазір есімде жоқ. Тек өмірде көрсек, бақырып ұрысқымыз келетін) «Бізге жаман сөздер жазғанша не бағыт бермейді екен?» деп жынданатынбыз. Төртінші жазбаға әдейі ғаламтордан танымал ақынның өлеңін салдым. Мүмкін бұл өлеңге ештеңе жазбас деген оймен. Бірақ қайдағы өлеңнің жілігін шағып, талдап, еще құсып кетті. Сол уақытта мен үшін әрі қарай жол жоқ сияқты көрінді. Бұл адамдардың бізге тиіскеннен басқа шаруасы жоқ па екен? Қандай адамдар деп қатты таңғалатынмын. Бізді бәрі танып «Инкар Хамиттың бандасы» дейтін болды. Күннен күнге минусқа кіре бастадық. Оған үш қыз мәз. Тез сайтқа жаза алмайтын болып қалсақ деп армандады. Мен өзімше минусқа кіргім келмей әңгіме жаздым. И еще ол әңгіме мохаббат туралы еді. Ибай, ол тақырып маған не керек екен? Сосын сол күні компьютердің алдында отырып, еңіреп жыладым. Астындағы коменттер ужыс кино еді. Сол күні өзіме енді ешқашан керекке жазбаймын деп уәде бердім.

Қайта келуге қорықтым
Содан кейін көп нәрсе өзерді. Бесеумізде журналистикаға бармадық. Менің оған өз себебім болды. Қалғаны өз қалауларымен басқа мамандық таңдады. Кешегі аты жаман адамдармен өмірде таныстым. Бірі аға, бірі жақсы сыйлас адамға айналды. Ойым өзерді. Есейдім. Ал қалғандары үшін бұл аттар қорқынышты естелік қана болып қалды. Керек менің өмір жолымда үлкен мектеп болды. Бүгін былдырлап бірдеме жаза алатын болсам, бұл керектің арқасы. Осыдан кейін ғана жәй-жәймен қалыптаса бастадым. Оқу, іздену керектігін түсіндім. Сынды қабылдап үйрену керектігін ұқтым. Алайда, керекке қайта тіркелуге жүрексіндім. Тура бәрі бетімнен алып, қауып алатындай болып тұрды. Міне, қазірде бойымды біртүрлі сезімдер билеп жатыр. Бірақ енді көрейік. НЕ БОЛАР ЕКЕН?!

Соңғы қоңырау! Балалардың мұғалімдерден құтылып, мұғалімдердің балалардан құтылып мәәз болып жататын кезі ғой. Неге екенін білмеймін "қызыл күн" болмаса да 25 мамырды жақсы көремін. Мектеп бітіргеніме 7 жыл болса да осы күні оқушы кездегі қызықты сәттерді бір еске түсіріп қоямын. ҰБТ-ның әлегі, апта сайын болатын сынақ тесттер, оның жауабын күту, дым сатып алып жемесең де асхананың жанында тұру, дене шынықтыруда «футбол ойнайықшы» деп жалыну, күнделікті жоғалтып жіберіп жаңадан бастау, айына бір рет келетін кезекшілікті айтсаңызшы. «Жүгірме! Жазып аламын» деген сөз жиі есіме түсіп тұрады) Мұғалімдердің «Сен оқысаң оқитын баласың, просто жалқаусың» деген сөздері де есімде) «Мұғалім осы жолы 4-ке қортыңызшы, келесі тоқсаннан бастап оқимын» деп жүргенде 11 жыл өтіп кетіпті ғой. Мен мектеп бітірген жылдары сыйлығыңыз бар, рестораныңыз бар барлығын қосқанда 50 мыңның шамасында жыйнайтынбыз. Бүгін, бір танысым 180 мыңнан жиналып жатырмыз дегенде жағамды ұстадым. Жаға ұстатты деген осы шығар) Айналайындар-ау ата-аналарыңды да ойласаңдаршы! Масқара ғой) Грант ұтып алатыныңа да сенімді емессің ғой…

ҰБТ-дан өтпей қаламын деп қорқып жүрген оқушылар, УАЙЫМДАМАҢЫЗДАР! 1 жылдан кейін қай пәннен қанша бал алғандарыңызды ұмытып қаласыздар. Барша жас түлектерге сәттілік! Жолдарыңыз болсын!

Француздар Россия24 арнасының бір сюжетін толық талдап шығыпты. Жаңалықтар арқылы манипуляция жасаудың озық үлгісі. Видеоны соңына дейін қараңыз

«Күнбастар»! Иә, сіз жақсы көретін ең позитивті бағдарлама! «Күнбастардың» ұжымы әр шығарылым сайын көрерменге қызықты ақпарат пен көтеріңкі көңіл — күй сыйлау үшін аянбай еңбек етеді. Себебі, «Күнбастарда» ән де, би де, таңғажайып оқиғалар мен қызықты ақпарат та бар! Танымал жұлдыздар да біздің арнада!



Камера… Жүргізушілер орнында… Режиссер пәрмені… Түсірілім басталдыы!

Телеэкраннан бағдарламаны көріп отырып оның оңай ғана жасала салған дүние деп ойлауыңыз әбден мүмкін. Шын мәнінде бір бағдарламаны эфирге шығару үшін қаншама адамның тер төгетінін білесіз бе? Телеөнімнің көбісі командалық ұжымның тынымсыз еңбегінің арқасында дүниеге келеді.

«Барлығы көрермен үшін… » деген ұранды ұстанатын жоба басшысы — Салтанат Мүсілімқызы барлық жағдайды назардан тыс қалдырған емес…


Түсірілімнің аса сабырлы, білікті режиссері — Тимур Омаров!

Осы орайда, «Күнбастар» бағдарламасының журналистерін атап өтпеске болмас…

«Күнбастардың» әр қонағына жауапты – Нұртілек Риянбек!


Өнер жұлдыздарымен селфилеткенді жақсы көретін, «Жұлдызбен селфи» айдарының жүргізушісі — Жұлдыз Рахмет!


Әрқашан өмірі ғажап, «Өмір ғажап» айдарының жүргізушісі — Айғаным Алипова!


Және ұжымның ең кішкентай журналисі – Назерке Өрқара!


Жүргізушілердің эфирге мінсіз шығуын қадағалайтын мамандар мен қатар операторлар, бағдарлама администраторы, жалпы, осындай ұжымдық еңбектің арқасында «Күнбастар» көрерменге күнсайын жолтартады!

19 мамыр күні Бирхофф мейрамханасында алғаш рет ойын онлайн режимде өтті. Сұрақтар командаларға арнайы сайт арқылы берілді, жауаптар сайт арқылы қабылданды. Алғаш рет сырттан, яғни Алматы қаласынан бір команда қатысты. Тартысты өткен ойында 9 ұпаймен «Бақсы» жеңімпаз атағын қорғап қалды. Алматылықтар 8 ұпаймен 2-орын, ал, астаналық жастардан құралған «Мафия» 6 ұпаймен 3-болды.

Аршат Оразов дайындаған сұрақтар:

1. Алыс сапарға құмды, шөлейт жерден аттанатын жолаушылар өздерімен бірге негізгі мақсаттарына қажет заттармен бірге қосымша балық аулау және акуладан қорғаныс құралдарын ала кетеді. Бұл құмды аймақ қай елде орналасқан?

2. Хельгасон атты жазушының бір романында ұлты хорват кейіпкер теледидар көріп отырып, «Балқан түбегіндегі мемлекет саны көп болғанда Хорватия жеңер еді» деп ойлайды. Хорватия нені жеңер еді бұл кейіпкердің пайымдауынша?

3. Бұл санатқа кіретін 42 елдің жер көлемі бойынша үлкені – Қазақстан. Халқы көбі – Эфиопия. Ең оңтүстікте орналасқаны – Лесото. Ал, ең солтүстікте орналасқан елді атаңыз?

4. 2010 жылы Шанхайда өткен ЭКСПО экспонаттарымен ғана емес, келген қонақ санымен де есте қалды. Келушілердің 98% қытайлықтар еді. Бұлардың көбі шетел түгіл өз облысы, қала, профинция, ауылдарынан шығып көрмеген адамдар. «ЭКСПО көру — олар үшін ғарышқа ұшумен тең болды» деп жазады «Вокруг света» журналы. Мақала авторы Марк Завадский бұл адамдарды қандай неологизм сөзбен атады?

5. Францияда — Куру, Австралияда — Сумера, Жапонияда — Утиноура және Танегасима, Үндістанда — Шрихарикота. Ал, Қазақстанда ше?

6. Андрей Остальский атты жазушының айтуынша, ақша – әр нәрсенің нақты тең өлшемі. Сондай-ақ орыс тіліндегі «деньги» сөзі «теңге» сөзінен шыққан. Жазушының ойынша «теңге» сөзі қандай заттың баламасы?

7. Географиялық дүниетану сұрақтарымызды жалғастырайық. Қызық бір ерекшелік бар екен. Сол бойынша Азияда 3 мемлекет: Қазақстан, Түркия, Өзбекстан. Африкада төртеу: Гана, Нигерия, Эфиопия және астанасы Уагадугу деп аталатын бір ел. Ал, Еуропада тек бір ғана осындай мемлекет бар. Бұл елдің астанасын атаңыз?

8.Азияда орналасқан бір елдегі ауылдық жерде тұрған мына сатылы мінбер не үшін жасалған?

9. 1998 жылы түрік рокері Теоман тартылып қалған Арал теңізінің бұрынғы орнында бір әніне клип түсіреді. 2005 жылы бір біріне еш қатысы болмаса да танымал орыс әншісі Юлия Савичева да дәл сол жерде, дәл солай аталатын әніне клип түсіреді. Әндердің атын қазақшаға аударыңыз.

10. 193 мүшесі бар Біріккен Ұлттар Ұйымына кіретін елдердің бірі Науру 1968 жылы тәуелсіздігін жарияласа да бұл елде басқа елдердің бәрінде бар не жоқ?

Мерей Ермұханов дайындаған сұрақтар:

11. ХХ ғасырдың соңында қабылданған бұл бағдарламаны жергілікті халықтың бір бөлігі «Сегіз жарым» деп қалжыңдап атай бастады.

12. Индонезияда «Төрт те бір» ережесі деген ұғым бар. Жастар белгілі бір уақытта жол жиегінде тұрып, өздерін жолаушы ретінде ұсынады. Таксистер мен кәдімгі жүргізушілер оларды тегін алып кете береді, тіпті өздері де соған кіріптар. Оған не себеп?

13. Құрметті ойыншылар, суретке назар аударыңыздар. Сурет лауазымды арудың жеке заттарының ішінен табылған. Суреттегі адамды атаңыз.


14. Әзірбайжанның «Зиря» футбол клубы өз чемпионатының бітуіне бір тур қалғанда-ақ екінші орынды қамтамасыз етіп алды. Соған қарамастан, жергілікті футбол федерациясы оның Еуропа лигасына қатыса алмайтынын хабарлады. Клуб түрлі заңды жолдармен қатысуға әрекет етіп көргенімен, ережеден аттап кете алмады. Ал бәріне себеп – «Зиря» осыдан үш жыл бұрын… Сөйлемді екі сөзбен аяқтаңыз.

15. Жапондықтар біріншілерге шешім шығарудағы батылдық, өзіне әсіре сенімділік, екіншілерге тұйықтық, сенімділік, үшінші топқа – ақыл, намысқойлық, төртіншілерге – салиқалылық тән деп санайды. Төртеуін біріктіретін сөз тіркесін атаңыз.

16. Германия тұрғыны Хассо Хейденрейхтің коллекциясында 600-ден астам осы зат бар. Біреуі сағатқа, бірі – кішкентай скрипкаға, бірі қарындашқа, бірі өрт сөндіргішке ұқсайды. Мысалы, оның бір бөлшегінің өзінде 70 пайыз сирек кездесетін церий металы қолданылады. Америкалықтар оны белгілі бір мифологиялық мақұлықтың қалта нұсқасы деп атайды.

17. UNAVCO ғылыми консорциуымының деректері бойынша, ОЛ 2015 жылдың сәуірінде екі жарым сантиметрге кішірейген. Оны атаңыз.

18. Суреттегі азамат Жапониядағы кәдімгі супермаркетте сауда жасап тұр. Оның сатып алған нәрсесі не үшін қолданылады?


19. 2008 жылдың қысында Қырғызстанда ирандық Хаджи Фируз, Өзбекстандық Карбобо, Евроодақ өкілдері жиылған жиын болды. Қазақстанның атынан кім барды?

20. Бірінші байлық – денсаулық. Қазақтың осылай басталатын мақалы, Аман Базаевтың пікірінше, ОНЫҢ халықтық нұсқасы болып табылады. ОНЫҢ авторы 1908 жылы Бруклинде еврей иммигранттарының отбасында дүниеге келген. ОНЫ екі сөзбен атаңыз.

Фейсбукта саяхаттарымен танымал қолданушы Жан Гаскин Антальяда өтіп жатқан EXPO туралы өзінің көргендерін фотоларымен бірге жариялаған екен.


ЭКСПО 23 сәуірден 30 қазанға дейін жұмыс істейді. Антальяға биыл 8 млн турист келеді деп күтілуде. Оның 2 миллионы тек ЭКСПО үшін, қалғаны демалуға келетін туристердің 50%-ынан құралады деп есептелген. Бұл аймақта 800-ден астам қонақүй бар екенін және Антальяның өзінде 1,5 млн адам тұратынын ескерсек бұл тым төмендетіп айтылған болжамдар.


Қауіпсіздік өте жоғары деңгейде. ЭКСПО аймағына кіру үшін 2 рет тексеруден өтесіз. Әр 30 метр сайын мөлдір, әйнек қоқыс жәшіктері тұр.


Дәл әуежайдағыдай тексерістен өтесіз. 40 шақты кіру есігі бар. Билеттер 60 лира, шамамен 20 доллар. 5 жасқа дейінгі балаларға тегін. Студенттер мен оқушыларға жарты ақысына. Бағалары өте қолайлы.


ЭКСПО территориясы 90 гектар. Үкімет бұл жерді Ауылшаруашылық институтының меншігіне берген. Барлық объектілерді тендерді ұтып алған 2 кәсіпкер өз қаражаттарына салып шыққан. Жоспар бойынша бұл ақша артығымен қайтады деп ойлайды. Тек 114 метрлік мұнараны қала әкімшілігі жасаған, қаланың символдарының біріне айналмақ.


Көрменің демеушілері көп. Түркияның ірі компаниялары павильондарын өздері салып шыққан. мысалы Turkish Airlines пен Turkcell-дің павильондары ерекше. Биылғы көрменің тақырыбы: Балалар және гүлдер. Слоганы: Гүлденген әлемді балаларымызға сақтап қалайық!


Балалар әлеміне келгеніңізді бірден түсінесіз.


Диснейленд пен аквапарктың қосындысы деуге болады.


Балаларға — қауіпсіз экстрим.


«Жасыл энергиямен» фильтрленетін ауыз су.


Балалар ойында, ата-аналары көгалда демалуда. Әлбетте wifi тегін.


Балалар мына жерде электрокар айдап, жол жүру ережелерін үйрене алады. Ақысыз. Кіру билетіне кіреді бұл да.


Балаларды топтарға жинап, тәжірибелі биолог ағайлармен қыдыртуға болады. Бәрін түсіндіріп айтып береді.


Жаяу жүрістен шаршасаңыз — мынадай машиналарға мініп алуға болады. Тегін бұл да.


Әр 300-400 метр сайын шәйханалар, кафелер бар.


Қарапайым трансформатор станциясын да әдемілеп көмкеріп қойыпты.


Түркияның 7 түрлі аймағының асханасы ресторандар көшесінде орналасқан.


Тамақ бағалары өте арзан. Бұл дұрыс та бір жағынан. ЭКСПО-ның кіру билетіне қарамастан адамдар осында тамақ ішу үшін де келеді.


Жасыл мүсіндер көп.


Истанбул қаласының павильоны.


Қытай.


Жапония.


Шетелдіктер қазір де көп. Түріктер тасымалдаушы компаниялардың салығына 20% жеңілдік жасаған, сәйкесінше олар да билет бағаларын түсірген. Демалысқа келіп кетіп жатқандар көп.


Ересектерге арналған демалыс орны. Кальян, нарды, ұйқы.

Толығырақ мына жерде:

Пенденің дейтұғын
дөңгелек Жерді үйім,
Сүйгенін табуы —
мәселе ең қиын.
Жердің тек білгені —
тоқтаусыз айналу,
Оңай ма, оңай ма
Ғашық боп қалу?

Қаңтардың қар желі еседі,
Толассыз мазалап нөсері,
Жұлдыздар айнала көшеді,
Қала зар қақсайды.
Көрмейді адамдар бір-бірін,
Байқамай өтеді мұңлығын,
Жоғалтпас осылай кімді кім,
Содан соң ешқашан таппайды.

Сезімге тағы бір
қиындық бар қарсы:
Тапқан соң боп шықса
алдамшы, алдамшы?!
Жалғанын табасың,
Шатасқан бір күні
оңай ма, оңай ма
анықтау мұны?!

Қаңтардың қар желі еседі,
Толассыз мазалап нөсері,
Жұлдыздар айнала көшеді,
Қала зар қақсайды.
Көрмейді адамдар бір-бірін,
Байқамай өтеді мұңлығын,
Жоғалтпас осылай кімді кім,
Содан соң ешқашан таппайды.

Бір жақта жүрекжар
махаббат бар маған,
Мәңгілік,
ешкім де қайталай алмаған.
Көптен оны іздедім,
Күндерде зулаған
оңай ма, оңай ма
кезігу оған?!

Қаңтардың қар желі еседі,
Толассыз мазалап нөсері,
Жұлдыздар айнала көшеді,
Қала зар қақсайды.
Көрмейді адамдар бір-бірін,
Байқамай өтеді мұңлығын,
Жоғалтпас осылай кімді кім,
Содан соң таппайды
ешқашан, ешқашан,
Содан соң ешқашан таппайды.

пы.сы. Пост-түпнұсқа мен жеке орындаулардан өздеріңіз ұнағанын таңдап аларсыздар. 8-) *Angel*

Кеше сағыз, бүгін майнкрафт сұрап жүрген балаңыз өсіп, бірнеше жылдан соң әлеуметтік желіге келеді. Сол кезде оның әлеуметтік желілерде көт жыртысып отырғанын қалайсыз ба әлде "құсық арасынан жеуге жарамды ыстық картоп іздеп отырғанын" қалайсыз ба? (бұл теңеу өзіме де ұнап қалды :P ) Құсық жағаламауы үшін қазірден бастап балаңызға сыни көзқараспен қарауды, фактіні сыннан өткізіп қабылдауды үйреткеніңіз жөн.

Біз әке-шешесінен бастап (аяз атасы да, жыласаң алып кететін орысы да бар болсын!), тәрбиеші, мұғалімі, көршісі, газеті, радиосы, теледидары, көсемі алдаған буынбыз. Біз де есесін қайтармай қалғанымыз жоқ әрине. Бірақ проблема олардың алдауында емес. Біздің сенуімізде. Әлі де сене береміз. Өзіміз өтірігімізді нықтау үшін теледидардан көрдім, газеттен оқыдым дейтін едік. Практикамды «Н» газетінің редакциясында өттім. Сонда апталық жұлдыз жорамалды шалдардың қалжыңдасып-қауқылдасып отырып сүйкей салатынын көре тұра, апталығын да, күнделіктісін де қалдырмай оқитындардың бірі едім… Қазір кез-келген БАҚ шошқаның сүйегін тастаса да, имандысмыз бар, имансызымыз бар бір бірімізден жұлып мыжғылаймыз-ау. Қазіргі адамдардың арасында өз бетімен бірнеше сайтты ашып, жаңалықтар оқитындар бірен-саран. Кәсіби саясаттану, журналистика не сол сияқты басқа да салада болмаса. Әлеуметтік желіде кім не шайнап берсе, соны жұта салады. Бірақ "өз көзқарасы", тіпті боқжағысуда өз принципі мен әдістері бар.

Мүмкін қазір сол алданған буынмен арпалысудан гөрі, өз балаларымыздың бойында ақпаратқа иммунитет қалыптастыру керек шығар. Не болса соны жұтпасын, бұрыс болса да әр нәрсеге өз көзқарасы болсын, БАҚ тарататын ақпаратты қабылдай білсін. Бұл үшін балаларға ең негізгі қағидаларды түсіндірген абзал.

• Сайттардан, теледидардан көретін, газеттен, кітаптан оқитын, радиодан тыңдайтын дүниенің барлығы қарапайым адам қолымен жасалады. Олар құдай емес. Кез келген хабарламаның «месседжі» бар. Балаларыңызбен бірге тауып көріңіз.
• Кез-келген БАҚ белгілі бір ережелерге бағынады, өз тілі, коды бар. Мысалы, газет — маңызды ақпаратты беру үшін қою шрифтті, түрлі «дизайнерлік хитукелерді» пайдаланады. Дыбыстық бағдарламаларда адам эмоциясына әсер ету үшін музыка қолданылады. Кейде логика қабылдамайтын дүние, эмоция арқылы тыққышталады. Адамды көндіру үшін 15% шындық пен 85% эмоция қажет («Шоушенктен қашуда» айтылған пікір). Видеоойындарды алдымен дыбыссыз, содан соң дыбыстық сүйемелдеуімен ойнатып көріңіз. Дыбыс қосылғанда эмоция да шектен шығып кетеді. Манипуляция қалай жасалатынын түсіндіріңіз, визуальді эффектілер туралы сөйлесіп көріңіз. Мұндай эффектілер қандай әрекетке итермелеуі мүмкін? Көңіл көтеру, тауар сатып алу, немесе қандай да бір басқа нақты әрекеттер. Неұүрлым көп срақтар қойып, баланың өзіне сол сұрақтардың жауабын табуға көмектессеңіз, соғұрлым оның иммунитеті күшейе түседі.
• Демеушілер кімдер? Көптеген балалар жобасында, бағдарламаларында, мультфильм, кино өнімдерінде демеушілерге жарнама жасалады (ауызша, логотиптерін, өнімдерін көрсету). Мұның себептерін, демеушілердің пайдасы мен ниетін ашық түсіндіріңіз.
• Жарнамаға қатысты жарнамаланатын және жарнамасы жасалмайтын өнімдерді алып, өздерінің салыстыруына мүмкіндік беріңіз. Жарнамалық мифтерді өзі ашсын. Қорап сыртындағы әшекейлердің, суреттердің мағынасын түсіндіріп көріңіз. Мысалы таңғы ас пен космос байланысын, тоқаш пен велосипедке мінген аю көмегімен жасалған ертегі туралы сұраңыз. Осындай ертегілерді шығаратын адамдар, олардың кәсібі туралы айтсаңыз да артық етпейді.
• Үлкендер әңгімесі. Балаңыздан темекінің, сыраның, басқа да ересек адамдар тұтынатын тауарлардың маркасын сұраңыз. Қаншасын айта алады, олар туралы не біледі? Өздері ешқашан тұтынбаған тауар туралы бөгденің сөзіне еріп шешім шығармауын ескертіңіз. Балаңызбен бірге бейнеклиптер қараңыз. Алдымен бейнеклипті дыбыссыз көрсетіңіз. Бейнеклип не туралы екенін сұраңыз. Кейін әуенімен қосып көрсетіңіз. Сөздері мен бейне дерек сай келе ме? Қандай да бір стереоптипті образдар, есірткі, алкоголь, зорлық насихаты байқала ма?
• Күніне аз уақы болса да балаңызбен бірге жаңалық, хабар көруге тырысыңыз. Бұрын адамдар балаларын үйрету үшін аңға ертіп барған. Қазір аңшылық ақпараттық кеңістікте екенін ұмытпаңыз. Балаңызбен аңды бірге аулаңыз.
• Балаңыздың қандай ойын ойнайтынын, қандай бағдарламалар қарайтынын, қандай мүльтфильмді жақсы көретінін біліп жүріңіз. Егер белгілі бір контент ұнамаса, балаңызға неге ұнамайтынын түсіндіріңіз. Бірақ шектемеңіз. Ол дұрыс шешімге өзі келуі қажет. Мұны өзіне баса айтыңыз.
• Балаңызбен жиі әңгімелесіңіз. Оның өмірге өз көзқарасын қалыптастыруға көмек беріңіз. Теледидардағы, интернеттегі виртуал өмір мен реал өмірдің айырмашылығын көрсетіңіз.
Әр айтылған, жазылған ақпаратқа сеніп, қабылдай бермеңіз. Тіпті менің жазбамды қабылдауыңыз шарт емес. Ешкімге сенбеңіз!