Желі қолданушылары Балтабек ақынның Назарбаевты құдайға теңеген өлеңін талқылап жатыр.

Бір күні үйге азық-түлік толы, қара зіл пакеттерді сүйреп келдім. Жігітімнің үйде жатқанын білемін. Мұрнынан суы ағып, салқын тиіп жатқан еді.

Кіреберістен дауысымды қаттырақ шығарып: «Мына пакеттерді алшы» дедім.

Ол болса көрпеге оранып алған, ыстығы басылмай, терлеп-тепшіп жатыр.

«Менімен осы еш жұмысың жоқ иә сенің?» деп, зекіп қалды.

«Ауырып жатқан адамды мазалаудың не керегі бар? Шеш те аяғыңды, апара салмай ма соларды асүйге» деп ойласа керек.

Мен болса сол кірберісте әлі тұрмын. Реніштен өкпем жарылардай, көзіме жас та толып қалды. Еркек дегенің ауырса да еркек болып қала беруі керек емес пе? Ыстығың көтеріліп тұрса да, жұбайыңа көмектесіп, жүкті қолынан алудың несі қиын сонша? Мен бір рояльді тасы деп те жатқаным жоқ. Бар болғаны пакеттер. Бар керегі бір минут уақытың.

Сол күні қатты керісіп қалғанымыз есімде. Екеуіміздің де өз шындығымыз, өз ақиқатымыз бар. Дұрыс екендігімізді дәлелдеу отбасымыздың берекесінен маңыздырақ еді.

Бұл бір 14 жылдай уақыт бұрын болған жәйт еді. Жаспыз, әрқайсысымыз отбасы ұғымындағы сөзіміз жүрер аумақтың кеңірек болуына шайқасып жүрген кездер…

Жігітімнің көлік айдауды енді-енді үйреніп жүрген кезі. Әлі де бойында күмән менен қорқыныш бар.

Мен бір концертке кеттім. Концерт біткенде, сағат тоғызға таяу ең жақын метроның маңайыан алып кетуін өтіндім.

Концертім он жарым дегенде бітіп, жігітім сол метроның жанында екі сағат күтіп қалды. Залдан шығып, метроның әлде де алыстау екендігін, және мына аяқ киіммен жеткенімше кемінде тағы жарты сағат өтетінін ұқтым.

Жігітіме қоңырау шалып, концерт залының дәл алдына қалай жету керек екендігін түсіндіре бастадым. Ол кездері навигатор деген жоқ. Кәдімгі қағаз карталар заманы. Инструкторсыз көлік айдап жүргеніне бір-ақ апта болған жігітім, қайда қалай бару керек екенін түсіне алмай қойды.

Метроға қарай беттедім. Дала қараңғы. Аяқкиімім ыңғайсыз. Жеткенімше аяқтарым қажалып-күстеніп, «бірден келе қоймады, алдымнан шықпады» деп ашуға булығып жеттім.

Жігітім болса маған ызалы. «Осы әйелдер өздеріне не керек екенін де білмейді» десе керек.

Сол күні қатты керісіп қалғанымыз есімде.

Екеуіміздің де өз шындығымыз, өз ақиқатымыз бар. Дұрыс екендігімізді дәлелдеу отбасымыздың берекесінен маңыздырақ еді.

Отбасын құрғанымызға біраз жыл болды.

Кеше кешкісін басымның сақинасы ұстап қалды. Дәріні сіміріп алып, көрпенің астына тығылдым. Балалардың ойнап-күлгендегі шуы шыдаттырмастай қинап барады. Бірақ, балалы үй базар ғой. Екіге енді толған қызым қайдан түсіне қойсын. Қайта-қайта құшағыма еніп, ойнағысы келеді. Басымның ауырғаны сонша, қиналғанымнан тіпті ыңырсып жаттым.

Қалай ұйқыға кеткенімді аңғармай қалдым. Жігітім балаларды далаға серуендеуге алып кеткен екен. Ауа райы серуендейтіндей болмаса да, бір жарым сағаттай жүріп келді. Жел уілдеп, жаңбыр себелеп тұрған. Олар оралғанда мен оянып кеттім. Басымның ауырғаны да басылғандай.

Жігітімнің де жағдайы оңып тұрмаған екен. Бірнәрседен уланған-ау шамасы мазасы болмапты. Бірақ, екі аурудың біреуі өзін қолға алып, екіншісіне оңалуға мүмкіндік беру керек екендігін түсінген еді.

Әрине, ол да жатып алып, екеулеп ыңырсудан жарыс өткізсек болар еді. Бірақ ол даланың райына қарамастан, мені құтқарар серуенге балалармен бірге кетуді ұйғарды.

Ал, өткен аптада, ол ауырып жатқанда, мен де жігітім үшін дәл осылай істеген едім. Дұрысы – өзім үшін. Себебі оның тезірек сауыққаны маған да керек.

Осыдан үш жыл бұрын, жүкті кезімде той атқарып жүрдім. Тапсырыс берген той иелері «тек қана сен» деп, қандай да бір бөлмеге менен бұрын кіріп жүрген қарныма мән бермеген еді.

Той болар күні жігітім де корпоративке баруы керек болды. Сол жерде марапаттау кеші өтіп, оған да алғыс хаты табысталатын болған. Таңертең көйлеген үтіктеп, галстук таңдап қойдым.

Кешкісін жастармен тұрған суретімді жібердім. Боянып, сыланып, әдемі көйлегімді киіп алғанмын. «Қара, жаным, қарны қампиып тұрса да, қандай әдемі иә сенің әйелің» дегендей.

— Биік өкшелі аяқ киім кигенбісің? — деді жігітім. Жүктіліктің соңғы айларында аяқтарымның тым қатты ісініп ауыратынын білуші еді.

— Иә, енді бұл той ғой. Тәпішке киіп, қолыма капельница іліп жүрмемйн ғой, енді, — дедім мен.

— Өкшесі жоқ аяқ киім ала кеттің бе? Әлде ауыстырар ештеңе жоқ па?

— Жоқ, ала шықпаппын, — деп күрсіндім. Осындай күнделікті заттарды ойлай бермеймін. Ауыстырар аяқ киім алуды ұмытқан екенмін.

Екі сағаттан кейін, корпоративін тастап, үйге соғып, жеңіл аяқ киім тауып, маған әкеліп тұрған жігітімді көрдім.

Дәл сол сәтте аяқтарым әбден ісіп, жаным қиналған еді. Жігітімді көргеннен қатты қуанып кеттім.

Аяқ киімімді ауыстырып отырып: «Мараптың ше?»- деп сұрадым. Күйеуімнің маңызды іс-шараны өткізіп алатынына алаңдаған едім.

— Міне менің марапатым! – деді ол, басымен ішіме сілтеп.

Отбасы дегеніміз – жарыңның қажеттіліктерін өзіңдікінен маңыздырақ көре білуіңде, және бұл ұстанымыңның саған ешқандай жайсыздық тудырмауында.

Әр қайсысымызда әлі де өз шындығымыз, өз ақиқатымыз бар. Бірақ оны бір-бірімізге тықпыштауды доғардық. Себебі біз үшін бақытты болу дұрыс болудан әлдеқайда маңыздырақ.

© Ольга Савельева

Республикалық маңызы бар «Алматы-Термез» автожолының Қазығұрт ауданындағы Шарапхана ауылы тұсынан Жаңабазар ауылына бұрылатын үлкен жолайырық (развязка дорог) керек.



Аталған автожолға Шарапхана тұсынан қосылатын облыстық маңызы бар «Шарапхана-Бірінші мамыр» автожолы бағытында (Шарапхана, Қарабау, Алтынтөбе, Жаңабазар, Көкібел, Жігерген ауыл округтерінде жалпы) шамамен 60-70 мың халық тұрады. Осыншама халықты және олардан шығатын көлік нөпірін ескеріп бірде-бір жолайырық салынбаған. Бұл – үлкен проблема. Әсіресе, Шарапхана ауылы жағынан республикалық маңызы бар жолға көліктердің Ташкент пен Қазығұрт бағытына шығуына және Шымкент бағытынан келген көліктердің Шарапханаға кіруіне дұрыс мүмкіндік қарастырылмаған (немесе, елді-мекен ішімен кемінде 5-6 шақырым артық жол жүруді талап етеді). Бұл – өз кезегінде, жолаушыларға да, елді-мекен тұрғындарына да қиындық туғызады.

Қазіргі таңда мұндай жолайырық қызметін Шарапхана ауылы тұрғындарына арналған мал айдау өткелі атқарып отыр. Көлік нөпірі тар мал айдау өткелінен кезектесіп өтуге мәжбүр.



Осыған байланысты, аталған проблеманы шешу үшін Шарапхана ауылы тұсынан, «Шарапхана-Бірінші мамыр» автожолын «Алматы-Термез» автожолына (754-ші шақырым) жалғайтын үлкен жолайырық салуды ұсынамыз. Бұл жоба – Шарапхана ауылының ішкі жолдарындағы көлік нөпірін азайтып, елді-мекен тұрғындарына да, жолаушыларға да қолайлы болмақ.

«26 сарбаздан құралған тек жалғыз бір әскери жасақ қана ешқандай оқ атпай төңкеріс жасай алады. Соңғы 100 жылда әліпбилер арқылы әлемде біраз өзгеріс болды. Суахили және түрік тілі латынға өтті. Вьетнам мен Корея дәстүрлі қытай иерголифтерінен бас тартып, латын және Мангель әліпбиін қабылдады. Ал қазір Қазақстан бұл дәстүрді жалғастыруда. Олар Кеңестер Одағын еске түсіретін кирилл әліпбиінен латын әліпбиіне өтуде» деп жазады американ басылымы Brown Political Review.

Қазақстандағы бұл өзгерістер әлем назарында екені анық. Ал әлем қазір латын әліпбиінде. Демек болашақта латын арқылы әлеммен интеграциямыз оңай болатыны анық. Негізі, «латынға көшу емес, латынға оралу» десек дұрыс болатын болар? Мысалы, бұрынғы әдебиетімізді қарасақ:

Ақын-жазушыларымыздың латын тілінде жарық көрген шығармаларын енді кез келген мемлекетте жүріп, оқуға мүмкіндік бар. Ұлттық академиялық кітапхана қызметкерлері «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында 20-ғасырда жазылған туындыларды біртіндеп сандық форматқа көшіріп жатыр. Қазақстанның ірі кітапханаларында сақтаулы тұрған латын қарпіндегі әдебиеттердің әзірге 30 пайызға жуығы цифрландырылды. Астанадағы Ұлттық академиялық кітапхана қорында латын әліпбиімен жазылған 1300-ден астам кітап бар. Олардың дені негізінен 1929-1940 жылдар аралығында жарық көрген.

Ал қазіргі қоғамды жаңа әліпбиге үйрету шаралары қалай болмақ? Алдымен бұл жаңалықты басқаларға үйретушілерді үйрету керек. Бұл түрғыда Астанада қазақ әліпбиін латын қарпіне көшіру мәселелеріне арналған біліктілікті арттыру курстары басталыпты. Шара «Рухани жаңғыру» бағдарламасының аясында өтіп жатыр. 16-18 сәуір аралығында жоғары және орта кәсіби оқу орындарының мұғалімдері, елорда мектептерінің қазақ тілі пәнінің мұғалімдері латын қарпіне негізделген қазақ тілінде жазудың ережелері, шетел сөздерін жазу ержелері бойынша дәріс алады. Курстың қорытындысы бойынша елорданың жоғарғы оқу орындары мен колледждерінің, мектептерінің мұғалімдеріне біліктілікті арттыру курстарынан өткендігі жөніндегі сертификаттар табысталады.

«Біз мұндай дәрістермен қаланың барлық мұғалімдерін қамтитын боламыз. Оқыту 3 кезеңнен тұрады. Әрине, оңай болмасы анық. Уақыт өте келе латын қарпіндегі қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасына қоғам үйреніп кетеді деп ойлаймын. Біздің басты мақсатымыз – қоғамды әліпбидің жаңа нұсқасымен таныстырып қана қоймай, дұрыс жазуды үйрету», — дейді Астана әкімнің орынбасары Ермек Аманшаев.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев латынға машықтану бойынша лайфхак береді:
"Өзім күнде отырып алып Абайдың сөздерін, ойларымды сол әліпбимен жазамын. Меніңше, онша қиын емес".

Қолмен жазып машықтанудың қарапайым ғана мысалы бұл. Ал онлайн жазып үйренгісі келетіндер үшін онлайн-конвертерлер де көп. Соның біреуі біз ұсынатын транслитор. Бұл құрал арқылы кириллицадағы мәтінді бірден латынға аударып аласыз: qazaq.blog/translit.php

P.S Қазақстаннан кейін Украина да латынға өтуді ойластырып жатыр екен. Олар әзірше Қазақстанның латынға көшуін зерттеп, біздің шығындар мен өз шығындарын есептеуде.

Жұмыста отырмын. Жұмыс өнбейді. Жүйке əбден жұқарған. Телефонның шырылдаған дауысы мұндай сүйкімсіз болар ма еді. Бəріне бірдеңе қажет. Лезде қажет. Сөйтіп отырғанда папа қоңырау шалды соткама. Атүсті сөйлесе алмайсың, көңіл күйің нашар болып та сөйлесуге болмайды. Қоңырауын шегеріп, кейін хабарласайын десем, қайта-қайта звондап болмайды. Тіпті не үшін хабарласқанын сұрағам да жоқ «папа! Сосын хабарласамын өзім! Звондай бермеші енді!» деп бар ашу ызамды осы бір-екі сөзге төге салдым. Жалғыз эмоциясыз «мақұл» деген сөзінен қалай ренжіткенімді, көңілін қалдырып, жүрегін ауыртқанымды түсіндім. Трубканы қойған бетте өкіндім. Бірақ қайта хабарласқам жоқ. Ренжітіп алғанымды білем. Звондауға да бет жоқ. Папа да біраз хабарласпады. Кеше ғана қоңырау шалды. Түк болмағандай, əңгімелерін айтып жатыр)) Мен қуанып та тұрмын. Ұялып та. Осындай ақымақ адамды қалай жақсы көруге болады деген жауапты Евгений Гришковецтің "+1" спектаклінен таптым.
"… Жақында мен өзім жақсы көретін адамдар туралы бір ақиқатты ұқтым.  Ұқтым да, бекерге ұққанымды түсіндім. Қалжың əрине, түсінгенімді айтам. Бұл сондай қарапайым дүние. Тіпті мұны бұрыннан қалай түсінбей жүргенімді түсінбеймін. Өте қарапайым. Ап-анық. Бірақ бұл қарапайым жайды түсініп, өмірімді қиындаттым. Мұны əрине енді ұмытпаспын, мұнымен өмір сүрем, ғафу етіңіздер, қазір өзімнің түсінгенімді сіздерге де айтам.
Менің ұққаным мынау — мені шынымен жақсы көретіндер, өтірік, жасандылықпен емес, шынымен, мені бар болмысыммен сүйетіндер, мен керемет адам болңандықтан емес, өздері ғажайып жан болғандықтан жақсы көреді. Олардың өздерінің бір себептері бар. Мен оны түсінбесім анық. Дəл солай. Олар мен осындай болғандығым үшін емес, өздері сондай болғаны үшін жақсы көреді. Кейде ақымақ болатындығым соншалық, айнаға қарауға өз өзімнен ұялып, бетім шыдамайды… Ренжиді əрине олар, сөйлескісі де келмейді кейде, ұрсып та алады, шалған қоңырауыма жауап қатпай қояды. Бірақ жақсы көреді… Кешіреді де жақсы көре береді. Себебі жақсы көруінің себебі менде емес, өздерінде. Ал мені жақсы көрмейтіндер, ұнатпайтындар немесе жек көретіндер міне олардың сезімдеріне себеп беретін өзім. Ал жақсы көру себебі адамдардың өзінде. Адам біреуді жақсы көргенде ол бұл пендені оны басқа ешкім көре алмайтындай көреді, ғашық адамды ешкім түсіне алмас.
… осыны неге түсіндім десеңізші? Бəрі одан сайын қиындап кетті. Жақсы көру сондай қиын. Шынымен, бар жан-тəніңмен жақсы көру қиынның қиыны.
Ал жақсы көрмеу оңай. Оп-оңай. «Жақсы көрмеймін! Жек көремін!» — болды. Сондықтан да біз жеккөрінішті соншалық көп өндіреміз. Себебі оп-оңай. Дүзге барып келуден де оңай".  

Қазақстандық желі қолданушылары теңге бағамы мен Дубайда өтетін ЭКСПО көрмесінде салынуы мүмкін Қазақстан павильонын талқылады.

Қазақстандық желі қолданушылары Марк Цукербергтің кінәсін мойындап, кешірім сұрауын талқылап жатыр.

БОЙЫМЫЗҒА СЕНІМДІЛІКТІ ҚАЙТАРАЙЫҚ!

Өзімізге деген сенімді жоғалту арқылы көп қиыншылыққа тап болуымыз мүмкін. Бұл қиыншылықтар сабақтан, жұмыстан, тіпті достармен бірге өткізген қызықты сәттерден ләззат алуға кедергі жасайды. Осындай жағдайға тап болмас үшін, өзіңізге сенімділікті қайтарудың жолдарын іздеңіз.

Жұмыс бойынша ақпарат құралдарына мониторинг жүргізуге тура келеді. Соңғы екі-үш жылда байқағаным, интернет-басылымдарда (тіпті, офлайн-баспасөзде де) халықаралық мағынасы бар белгілі бір сөздер үнемі қате жазылып келеді (әсіресе, терминдер, кірме сөздер, басқа да ұғымдар). Көзіме жиі түскен бес сөзді айтайын. (Мысалдар ақпарат құралы деген мәртебе-дәрежесі бар, неғұрлым салмақты ресурстардан алынды).

Жиі қате жазылатын сөздердің бестігі:

1. Мораторий (көбіне «мараторий» деп жазылып жүр, «мороторий» деп жазып қоятындар да бар)

«Алаш айнасы»



КТК



«Егемен Қазақстан»



«Азаттық»



«Ана тілі»



«Алматы ақшамы»



«Түркістан»



"Қазақ әдебиеті"



2. Интеллигенция (Журналистер «интелегенция», «интелегент» деп жаза береді)

«Алаш айнасы»



Qamshy.kz



Kaztengrinews.kz



«Егемен Қазақстан»



«Азаттық»



3. Провокация

«Алаш айнасы»



«Жас қазақ»



«Ана тілі»



4. Бойкот (Екі журналистің бірі «бАйкот» деп жазса, таңғалмаймыз)

Kaztengrinews.kz



BAQ.kz



Today.kz



Naryk.kz



«Азаттық»



«Жас Алаш»



«Алматы ақшамы»



5. Диктофон (Басылымдарда «диктАфон» деген сөз өте-өте жиі ұшырасады)

«Алаш айнасы»



«Ақ Жайық»



«Егемен Қазақстан»



Baribar.kz



«Азаттық»



«Ана тілі»



«Алматы ақшамы»

Даннинг-Крюгер эффекті — ақымақ адам қателеседі, бірақ өзінің топастығынан қателігін түсіне алмайды. Толығырақ айтқанда: Білімі, біліктілігі төмен адам қате шешім шығарады, сәтсіз әрекет істейді, алайда төменбіліктілігінің кесірінен өз қателігін түсіне алмайды.

Қателігін түсіне алмау өзінікі дұрыс екеніне сенімді ете бастайды, осылайша өзіне деген сенімділігі арта бастайды және өзін жоғары бағалай бастайды. Даннинг-Крюгер эффекті психологиялық парадокс, төменбіліктілер өздерін профессионал санайды, ал жоғарыбіліктілер өздеріне күманмен қарайды.

Яғни, ақымақтау адамның өз деңгейін шынайы бағамдауы үшін тәжірибесі және біліктілігі жетіспейді. Сондықтан да өзінің мықтылығына аса сенімді, тіпті негізінде олай болмаса да. Ал тәжірибелі адам бұрынғы қателерін, кемшіліктерін білгендіктен, сараптай алу қабілеті болғандықтан өзінің мүмкіндіктерін төмен бағалайды, тіпті өзінікі дұрыс болса да. Бәлкім осының салдарынан болар, төмен деңгейдегі немесе интеллекті төмендер жақсы жерде қызмет етеді де, ақылдылар оларға қызыға қарайды?

Қазіргі заманның нашар тұстарының бірі: өзіне сенімділердің ақымақ болуы, ал кішкене болса да ой-қиялы мен түсінігі барлардың күманға толы болуы және тәуекелге бара алмауы. © Бертран Рассел

Алаяқтық синдромы туралы бұрын жазған едік, мына жерден оқыңыз.

Крюгер мен Даннинг осы тақырыпта түрлі эксперименттер жасаған екен. Солардың нәтижесі бойынша адамдар қай салада болмасын мына басты 3 пункт төменбіліктілерде кездеседі:

• Өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды;
• Басқалардың жоғары деңгейін адекват бағалай алмайды;
• Өз біліксіздіктерінің тереңдігін түсіне алмайды.

Бір эксперименттен кейін бір бірінің нәтижелерімен танысып шығуға беріпті. Жоғарыбіліктілер өздерінің деңгейлері жоғары екенін түсініп, өздерін төмен бағалауды қойып, өздеріне деген сенімділіктері арта бастаған.

Ал төменбіліктілер жоғарыбіліктілердің нәтижелерімен танысса да, бәрібір өз ойларынан айнымапты, өйткені басқалар өздерінен жоғары болады деп ойлай алмайды.

Жалпы таныс жағдай ма? Біздің қоғамда, саясатта, өнерде, ақпарат саласында, спортта, мемлекеттік қызметте, ғылымда көп кездеседі. Менмендік, тәкаппарлық, өзімбілемшілік, менсінбеушілік басым болады мұндай типтерде. Резюмесінде «ағылшынды сөздікпен білем, Ворд білем» деп жазатындар, кез келген тақырыпта сарапшы болып пікір айтатындар, болмашы нәрселерді ғылым деп лепіріп отыратындар, Шыңғысханды қазақ дейтіндер, интеллектсіздіктерін костюм-шалбармен жауып жүретіндер, өз саласын жақсы білмесе де басшылығымен бірге көтеріле беретіндер, талантсыз «шығармашылық» адамдары, токшоуларда су әңгіме айтып отыратын «тұлғалар», логикасыздықтарын дін, діл, тілмен бітейтіндер, нашар семинар-тренингшілер, тобыр юмористері — осы эффектке сай адамдар.

«Надандықтан білім іздеу емес, өзіне сенімділік көбірек туады» © Дарвин