2011 жылғы блогкемпте «Веб-комикс» тақырыбына презентация жасап аудиторияны аздап езу тартқызғанымды біреу білсе, біреу білмес  Сол кезде қазақша веб-комикстерді тұрақты түрде жасап тұруға сөз де берген болатынмын   Өзге қолданушылар да бұл идеяны қолдап, тіпті дайын онлайн-сервистерді пайдаланып жариялап та жүрдік. Аз-мұз комикстерімізді осы қауымдастықтан көре аласыздар. Кейін интернетте түрлі мемдер көбейіп, веб-комикстің қарқынын басып тастаған сыңайлы. Сонда да сол бұрынғы кезді еске алып Сатыбалдының бір сюжетін сәл қысқартып комикс жасадым. Бұл жолы дайын сервис пайдаланбай, комиксті Corel Draw бағдарламасында өзім салдым. Қабыл алыңыздар!

---

Сейітқали Меттерних. «Исаның Екінші Келуі»

Адамның даңқын қалай өлшеуге болады? Гомердің дастанына арқау болған кейіпкерлерге салсаң, ғасырдан-ғасырға жыр болып жететін атақ үшін өлуге болады. Көне гректерді былай қойғанда, әлі күнге тамсанып айтатын қисса-дастан қазақта (түрікте) де жетерлік. Жетеу түгіл, жетпіс жеті атаңнан әріде жатса да, батырлар туралы жырды естіген сайын сыртқы жүніңді қампайтып, қомпаң-қомпаң ете қалатынымыз рас. Мысалға, қырғыздың салқам-серісі Манастың Әйшөрек бикеге ұрын баратын кезін жағымыз талғанша жырламадық па?! Сіздер төмендегі видеодан тыңдайтын жырсымақ олардың көлеңкесі тұрмақ, иісі сезілетін жерге де жақындай алмасы анық. Бірақ сөз болатын қаһармандар туралы олай айта алмаймын.


Сөйле бір, сөйлең-ей, сұм жағым,
Сөйле бір, сөйлең-ей, сұм жағым,
Сөйлей алмас дедің бе,
Сөйлеп бір қалған бейбағың,
Қызыл да тілім-ау қозғалсын.

Ғасырлар жылжып-ау өткенде,
2014-тің келгенде,
Көктемнің көркем күнінде,
Админ Аршат бастады,
Блогиада шайқасты.

Отыз сан сарбаз қол еді,
Қаруын сайлап «Мен» деді.
Алты айлық айқас көбінің,
Ауыр боп саусақ, көзіне,
Тарихтың қалды ішінде.

Сегізі қалды сапта әзір,
Бастаған қалың отыздың.
Әрбірі оның-ай ер еді,
Талайда сыннан сау қалған,
Сөз болсын солар ендігі.

Гаста Оскар Базарбай,
Сегіздіктің алдында.
Түрінен адам ойламас,
Ми бар деп оның басында.
Сом білекті, кең иық,
Тау қопарар күші бар.
Темір илеп, тас шайнап,
Отырады бірақ шұқшиып.
Әріп теріп, әркімге,
Пәлсапаға соғып, ділмәрсіп,
Клаваның алдында.
Елестетші көзіңе,
Аянышты хал барма,
Бұдан өзге әлемде.

Екінші пақыр айтайын,
Айтпай қалай қалайын.
Атышулы Эльвира,
Түсіне кірген талайдың.
Кірмей түске қайтесің,
Жазғаны кілең төсек-жыр.
Айқаракөз болса егер,
Басқарған алғаш веб-сайтың.

Талай адам баласын,
Сеніп бұған тапсырған.
Оқытып, адам қылар деп,
Ойдан қырдан асырған.
Сенген серкем со кезде,
Қарқ-қарқ күліп Керекте,
Ұнамаған адамға,
Жол көрсетіп жібереді.
Орыстың үш әрпіне.
Танымасаң біліп қой,
Ақтөбелік жерлесім.
Доктор жалғыз топтағы,
Кеуілімжай Әйгерім.

Бұл батыр жайлы не айтам?
Өзім де оны білмеймін.
Аты Жандос, кәсібі
Режиссер екен білдей бір.
Ішпейді, шекпейд, иіскемейд,
Егілмес бәлкім сірә да.
Миллион бірақ бұйырса,
Қандыкөйлек достарға,
Бір вискиден ұрттатып,
Құстырып қойсаң күнә ма?

Сұлуды айтар келді кез,
Сызылып ылғи жүретін.
Жас талдай жұқа Айнұрым,
Жел соқса, уайым мен үшін.
Даусы да нәзік тым,
Естілмей кейде қалатын.
Сызылып айтқан сәлемі,
Құлаққа майдай жағатын.
Сәлемнің ә-сі созылып,
Е-сі бітіп болғанша,
Талай өзен таусылып,
Ай мен күн өшіп жанатын.

Өмірде мынау үндемес,
Аузын буған өгіздей.
Инетке кірсе сөз бермес,
Дуалы ауыз билердей.
Өмірде мінген тұлпары,
Чанс атты сәйгүлік.
Виртуал мінген пырағы,
Киностан атты сайт бөлек.
Әулие Патик шындаса,
Өзін өзі аямас.
Бәйгеге бұрын жетуге,
Он сырадан тартынбас.

Абзал деген інім бар,
Өкшелеп қалмас ізімнен.
Шабарға қылыш таппаса,
Википедияны сөйлеткен.
Көрінуге құмар-ды,
Теледидар, радиодан.
Ұр десе қызды «іс» үшін,
Қашпайды пақыр ешқашан.
Таяқ жер шалдан кез келсе,
Жымия салды көз куә.
Шынайы болсын видео деп,
Таяқ жей салсаң болмай ма?!

Сегізді бірі мен едім,
Не қылам айтып өз жайым.
Сөз болар тағы бестік бар,
Беріп жұртты бағасын.
Алатын алғыс-қарғысын,
Ұнаса егер бұл терме,
Айтылар олар ертең де.

Блогиаданың осы аптадағы "әзіл" тақырыбы берілгенде — бірден ойыма түрлі әзіл-сықақ театрлар, сосын қазақша КВН ойындары, яғни «Жайдарман» сайыстары еске келеді. Егер әрине Жайдарман алғашқы орынға шығып кетпесе.

Бала кезімде есімде: теледидардан «Тамаша» көрсетілсе, үлкендердің бәрі шаруаларын тастай салып, үймелеп отырып алады да экранға үңіледі. Бұл жерде "қыңқ" етіп артық дыбыс шығарған бала — әлемдегі ең жексұрын адам. Кейін кассеталы видеомагнитафон, дискілі DVD-плеер пайда болғанда да ата-аналарымыздың буыны үшін жағдай көп өзгере қойған жоқ — жинала қалып теледидарға телміреді. Осындай «басқосулардың» талай рет куәсі болдым, жанама түрде болса да өзім де қатыстым, сонда байқағаным — ешкім шек-сілесі қатып күлмейді, жер тепкілеп, көзден жас шыққанша қарқылдаған бірде-бір жанды көрмейсіз. Тек езу тартып, мырс еткен әке-шеше мен «М-м-м, дұрыс айтады», "Өй, бәлем тауып айтты", «Тапқыр-ай осылар» деген мақұлдау стиліндегі ата-әженің сөздерін ғана естисің.

Әзіл-сықақ театрлары

Ол кезде «Тамаша» мен «Бауыржан шоудың» комедия театрлары екенін мен білмеппін де, білсем де мән бермеппін. Кеше ескілеу бір видеоны тағы бір қарап шықтым. Түсінгенім — бұл жерде юмордан гөрі, астары бар сөздермен көңіл көтеруге көбірек назар бөлінетін секілді.
Сіздерді білмеймін, мен күлкілі ештеңе көрмедім. Тіпті нені сараптау керек екенімді білмей қалдым.

Жарайды, бұл ертеректе болған жағдай ғой. Қазір мүмкін өзгерген шығар? Мысал үшін, халық көп мақтайтын Нұржан Төлендиевтің қатысуымен болған скетчке назар аударайықшы:
Артықшылықтардан сахнаның безендірілуі секілді техникалық қырларын атар едім. Қойылымды бірнеше әрекетпен (телефонның екі жағындағы оқиғалар) күрделендіре түскендері ұнады. Демек, бұдан он шақты жылмен салыстырғанда аздап болса да өрлеу бар. Нұржанның харизмасы мықты, әртістігі жоғары (әзіл-сықақ театры үшін) деуге болады. Бірақ скетчте күлкі шақырар әзілдер саны 0-ге жақын.

Әзіл мүлдем жоқ деген тым артық болар. Бірақ, әлгі бала кезімізде "Ә-ә-ә, ананы қараңдар — бұтына жіберіп қойды", — деп тарқылдап күліп, әжуа еткен секілді, келемеждің деңгейінде қалып қойған. Мектептің «Алтын күзі» үшін керемет скетч болар еді, бірақ республикалық дәрежеде емес.

Менің ойымша, театр деп өздерін атағаннан кейін, LED экранмен және 3 микрофонмен шектеліп қалмай, көрнекі құралдар жұпынылығынан арылу қажет. Бұл сахнадан да, теледидардан да қарағанда қойылымның визуалды қырын ажарландырып, тартымды болуға септігін тигізеді. Екіншіден, бала деңгейіндегі әжуа, орысша араластырып сөйлеу секілді тым арзан әзілдерден арылу керек. Бұндай халтурамен балалар айналыссын. Осы тұрғыда үлгі ретінде «Уральские пельмени» шоуын мысал ретінде ұсынар едім:

---

---

Стендап

Стендап юмор саласының ең танымал форматтарының бірі. Бізде стендаптармен жарқырап жүрген Тұрсынбек Қабатовтың театры бар.
Иә, тапқыр ойлар бар. Бірақ сөздер редакцияланбаған, дайындық жоқ па? Артық сөздер, орысша қоспалар көп. Егер сол арқылы юмордың сапасын арттыруға болады деп ойласа — автор ұзаққа бармайды. 6 минуттың роликтен 2-3 рет езу тартқан шығармын. Қалғандары бастауышынан баяндауышының қандай екенін алдын ала біліп алуға болатын тым қарабайыр әзілдер.

Сосын, әзіл-сықақ театрларында ұжымның фронтмені шығып, концерттің алдында 5-10 минут сөйлейтін дәстүр бар. Әдетте, олар да аса бір тапқырлықпен ерекшелене қоймайды. Қол шапалақтауға тұрарлық бірнеше әдемі ой айтылады, бірақ бұларды әзілден гөрі халықтың көкейінде жүрген бір мәселені дөп басып айтуға балар едім. Театрлардыкі қаншалықты стендап, оны нақты анықтау да қиын.

Маған ТНТ арнасының «Stand Up» шоуы ұнайды. Жалпы стендап болсын, басқа жанр болсын, әзіл айтқанда өзіңе күле білу қажет деп ойлаймын:
Стендаптың ең басты қағидасы мынау екен: «Алғашқы он секундта күлдірте алмасаң — сен комик емессің». Бізде осы талапқа сай комик бар ма? Мен кездестірмеппін.

---

---

КВН

Өз заманында атақты командалардың бірі болған «ТехАС» көрсеткен мына үзіндіге назар аударайықшы:
Қойылымдары әзіл-сықақ театры мен көңілді тапқырлардың гибриді істетті. «Тамашизмге» тән театрландырылған детальдар (киім-кешек, басқа да атрибуттар) мен КВН-ға тән әзілдер бар. Бірақ бәрібір таза әзілден гөрі, клоунада көп: бет-аузын қисайту, әжуалау. Жұрт қыран-топан әйтеуір, оған да рахмет.

Қазақ КВН қазір қалай әзілдейді екен:

КВН-нің форматының ерекшелігі сол — әр айтылған ойдың соңы міндетті түрде күлкіге немесе тапқырлыққа алып келуі тиіс. Мен басқа да видеоларды қарап шықтым және бұл тұрғыда алға ілгерілеушіліктер бар секілді. Дегенмен, даурыға айқайлап сөйлеу, бір сөзді немесе сөз тіркесін бірнеше рет қайталап айту секілді кемшіліктер әлі де қалмапты. Неге екенін білмеймін, тартымдылығынан гөрі, көрерменді кері итеріп тұратын бірдеңесі бар: мүмкін атмфосферасы, мүмкін басқа да көркемдік ерекшеліктер. Езу тартқаным болмаса, есте қаларлық бір мықты әзілдер кездестірмедім. Кейбір айтылған сөздер мүлдем түсініксіз. Мүмкін, телевизиялық нұсқасы әдемі шығуы үшін техникалық моменттеріне (дыбыс, көрініс) көбірек көңіл бөлу керек шығар.

Экранға шығып жүрген осы бағдарламалардың бәріне ортақ бір нәрсені байқадым — барлығы әлеуметтік, отбасы төңірегіндегі әзілдерден әрі аса алмайды. Жоғары интеллектуалды, ақылды юморлар жоқ. Мысалы былай:


Юмор — жай адамдардың көңілін көтеріп қана қоймай, тәрбиелегіш, эрудициясын өсіру сипатына да ие болуы керек деп есептеймін. Қазақтың әзіл саласындағы кәсіпқойлар әзірге бұндай міндетті атқармақ түгілі, өздері жетілдіруді көп қажет ететін сияқты. Бір өкініштісі сол, мысалы жаңадан әзіл-сықақ театры ашылса, бұрынғылардан өзгеше болуды, ерекше бір жаңалық алып келуді мақсат етпейді. Шоу жасауға талпынбайды. Үйреншікті болып кеткен — бір қойылым, бір ән формасынан ауытқуды қажет деп санамайды. Мәселелердің ең бастысы да осыған келіп тірелетін тәрізді.

P.S. Мынау неге Ресейдің бағдарламаларын үлгі етіп отыр деп сөкпеңіздер, ана тілімнен бөлек тек орысша ғана түсінеді екенмін.

---

---

Күн де бүгін бұлынғыр-
Сезілмеді леп мүлде.
Тынық күнгі жырым бұл-
Ғашық болам деппін бе?

Ия, ия, солай-
Ғашықпын!
Өң-түсімді білмеймін…
Сезім күйін тасыттым-
Мұңайғанға «күл» деймін.

… Сөйлемесе де ұнатам
Таза қазақ тілінде.
Ән боп шалқыр құла таң
Тау суындай үнінде!
Ия, қызы ол басқа ұлттың
Көзі үлкен… Мұрны да.
Ұнатпаудан бас тарттым
Жазғыр, мейлі, күл, жыла!

Бола берсін жаза мың
Ғашықтықтың сәні бұл.
«Жетпеді ме қазағым?»-
Десеңіз де, бәрібір…

Бұйырмағын айыпқа
Арымды алдына төсесем…
… Сүйіп қалдым,
(Лайық па?)
Шешеннің қызын!
… О, шешең!..

Америкалық фотограф Лоренц Холдердің «Смартфонмен фото түсірудің 7 трюгі атты» видеосы 5 күнде 2 миллиондай қаралым жинады. Фотограф 3 минуттық видеода смартфонды фото үшін қолданудың қызықты 7 амалын көрсетеді.

Панорама түсіру, көлік ішіндегі түсірілім, бинокль және су тамшысы арқылы макротүсірім, картон штатив және құлақтық арқылы селфи, жасанды көлеңке қолдану, су асты түсіру сияқты қызық әдістерді үйренуге болады.

Біз сияқты қаратабан тоғышарлар «фотоприкол», «ентерлет мем» һәм демотиваторларды өзіне жаңалық етіп ашпас бұрын, қалам ұстаған интеллигенттер бір-біріне карикатураның «шарж» деген түрін жиі қолданған екен. Анықтамасында оны "дос-жаран, құрбы-құрдасқа әзіл-қағытпа ретінде салынатын портрет" немесе "танымал тұлғаға арнап салынған сурет түріндегі жеңіл әжуа " деп береді. Шарж адамды зілді кекесінмен тұқыртып, саяси карикатура сияқты сынамайды, кемшілігін бейнелі түрде бетіне басып, табаламайды. Шарж мақсаты — кейіпкерінің кейбір ерекшеліктерін еселеу арқылы жылы жымиту. Сондықтан, оны «мейірімді карикатура» деуге де болады.

— Дискотекада 88-дің қыздары болады ма? –дедім, кроссовкамның бауын байлап жатып.
— Болатын шығар. Жаңа мен үйден шыққанда Ақгүл көршіміз әпкесінің шұбатылған белдемшесін киіп, ынғайсыз майысып кетіп бара жатқан еді.
Теміртайдың жауабы көңілімнен шыққасын, қырлы шалбарымды қаққылап жіберіп, үстімде «адидас» спорттық киімін ілдім де, үйден шыға жөнелдік. Жолда Сырмағамбет шал екі сиырын айдап келе жатыр екен, бізді көріп айқайға басты:
-Ей, сендер де жігіт болып қалғансыңдар ма, не иіссу сасып барасыңдар?
— Ей, шал, дискотекага бара жатқан адам иіссу сасымағанда, боқ саси ма?!- дедік те, жүгіріп мектептің спорт залына кіріп бардық. Келсек, «ди джей Була», яғни, Болатбай құрдасымыз «Руки вверхтің» хиттарын енді ғана қосып жатыр екен. Адам көп жиналыпты. 8-інші кластағы Жамал да жүр. Оны көргенде менің жүрегім «дір» ете қалды. Ұзамай би басталды. Әр класс бір-бір шеңбер жасап алды. Бірақ билеп тұрған тек қыздар. Тұран мен Пәтсөн 85-тің қыздарын жағалап жүр. Бұл екеуі біздің жігіттердің ішіндегі ең «шострилары» болатын. Біз секілді бір-екі жас кіші қыздарға емес, төстері тостағандай болып үлгерген үлкен қыздармен жүргенді кәйіп көреді. Сөйте тұра біздерді мазақ ететіндерін қайтерсің: «Жүріндер сол, атшауларын атша тулап! Кішкентай қыздардың не ернінен сүймей, не белінен құшпай...» Екі мачосымақтың осы сөздері есіме түскені сол еді, бойымда бір батылдық пайда бола кетті. Дәл сол уақытта «ди джей Була» да жәй әуен қоса қойған екен, манғаздана жүріп барып, Жамалды биге шақырдым. Ол ұзын кірпіктерін дір-дір еткізіп бетіме қарады. Көздерінен «Мына қалқан құлақ тіріліпті ғой» дегенді оқыдым. Бірақ ол менімен билеуге келісті. Екі қолыммен белінен ұстап, әдемі әуенге ере айналып билей бастадық. («2000-ыншы жылдары қайдағы әдемі әуен?» дейсіңдер бе? Пішту, «Титатик» фильмінің әніне сол кездегі қыздар жылайтын,әнәссс… ) Сонымен не керек, Жамалмен билеп, өзімше мәз боп жүрмін. Бір-екі рет оның аяғын басып кеткеніме де ұялған жоқпын. Бір кезде қыз төсіне кеудем тигенін сездім. Сездім де… Айтуға да ұят екен, «неге биледімге» қалдым. Денесіне денем тигеніне мәз боп жүрген ем, енді кейін шегіншектей бердім. Уфф! Әйтеуір ән де бітті-ау! Ешкім өң бойыма бажайлап қарамай тұрғанда қарамды батырайын дедім де, далаға зып бердім…
Бұл жайттан кейін де талай дискотеканы көрдік қой. Бірақ, сол бір алғашқы вальс билеген сәтімді ұмыта алмаймын, енессттің…
Ал, сенің алғашқы вальсің есіңде ме, бырат?

Бул омир коп сынады сан баланы
Тирлигиме менин де журт тан калады.
Биик уйдин жетинши кабатында
Турып жаттым патерде жалдамалы.

Корши уйдин де жайы жок, сыйкы нашар
Иеси орыс, аты Дима, бейкуна шал…
… Ал, жогаргы кабатта жесир айел
Кереуетти сыкыр-сыкыр, уйкы кашар…

Елитип, еликтирип жас баланы,
Тунги 1-2лерде басталады.
Жаланаш тани келсе коз алдыма
Кирпиктерим жумылуга жасканады…

Кей кездери подьезге бирге енемиз
Шашы – алтын, мандайы кунмен егиз…
«… Кереуетин мен де онын сыкырлатсам...»
Киялым ушин мени кундемениз.

Жесир айел, жасы отыз бес, кырыктарда
Берген оган сымбат пен кылыкты Алла.
Мен де оны тунимен ойлап жатам
Сезимди адам ишинде кулыптар ма?

Тирликтин тепериши, хакы ботен,
Мен де омирден оз таттимиди татып отем.
Кеше тагы масайрап, ести жыйсам,
Сыкырлауык сол тосекте жатыр екем!

Уйкысыз тундер ушин ош аларым
Белгили еди,
«Тирликтен» босамадым.
Шыртиган белдемшесин белге ысырып
Бултиган кыса тустим кос анарын…

Лагыл лаззатпен тун ауады
Напси ширкин курбандыгын куалады…
Мына ески кереуеттин сыкырынын
Тек осы тун жаныма унаганы…

Р:S.Осы ма екен, о, Кудай, куна мани?!..

Бәрін білетін және соңғы әрі нақты ақпарат көзі болып табылатын Уикипедияның мәліметіне сүйенсек журналист — қоғамдық ақпараттық саланың қызметкері болып есептеледі. Ол жаңалықты халыққа таратушы болып табылады екен-мыс. Ары қарай не жазғанын «копипасттың» шеберлері, құрметті журьелер өздері оқып, ләззат ала жатар.



Ал «журье» деген кім? Нақты бір анықтама шығару үшін түрлерін біліп алайық: