Қазақтың ұлттық ойыны тоғызқұмалақты білмейтіндеріңіз кемде-кем болар. Иә, баяғыда ата-бабаларымыз қой бағып жүргенде жерді қаза салып қойдың құмалақтарымен осы ойынды ойнап, өз математикасын дамытқан-мыс. Кейін түрлі бағалы ағаштардан әдемі тоғызқұмалақ тақталары жасала бастаған. М.Әуезовтың «Абай жолында» осы тоғызқұмалақты ойнау барысы әдемі суреттелген.
Әдіптелген тақтасын қайдам, өзіміз осы ойынды ең алғаш үйренгенде мектепте қарапайым пластмасса тақта да болмаған. Әйтеуір 7-класста оқып жүрген бір күні дене шынықтырудан беретін Марат ағай класқа кіріп келіп мұғалімнен «математикаға мыналардың қайсысы жақсы?» деп сұрағанда ол Еркебұлан екеумізді көрсетіп, бізді спортзалға дедектетіп ертіп әкеткені есімде. Ол жақта алдында көп-көп түйме, моншақтар үйілген бізден бір класс жоғары оқитын Қаламқас отыр екен. Түсінгеніміз мынау – ертең жарыс, ағайымыз шұғыл тоғызқұмалақ командасын құрып, соған дереу қатыстырмаса, «кесекке» кіреді екен. Басшылық ұлттық құндылықтарға жаппай назар аудара бастаған кез болса керек сол. Содан ағайымыз дем арасында тақтаны қайдан таба қойсын, үйіндегі түйме, моншақтан түк қоймай алып келіпті. Не керек, өзінің де ойын ережесінен хабары шамалы адам, бізге үйрете бастады. Шын тақтаны ертесіне жарысқа барғанда бір-ақ көрдік. Әрине ойсырата жеңіліп қайттық. Кейін ғой ол, 60 мектеп ішіндегі топ-ондықта жүргеніміз. Тақтадан да таршылық көрмедік. Қазір де факультет атынан үнемі жарыстарға қатысып, жүлделі орындар алып жүрген жайымыз бар. Енді өз басым осы ойын барысында қолданатын айла-амалдарыммен бөліссем деймін.

---

Ойын ережесі

Айла-амалдарға кіріспес бұрын, алдымен білмейтіндер үшін ойын ережесіне тоқтала кету артық болмас.
Негізі, қазақ интернеті тоғызқұмалақ ойыны жайындағы ақпараттан кенде емес екен. Тіпті «Тоғызқұмалақ зияткерлік қауымдастығының» ресми сайты да бар екен. Ол сайтта ойын ережесі толық жазылған. Үзінді келтірсем:

Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі.
Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны – бастаушы, қарымта жүріс жасаған ойыншыны – қостаушы деп атайды. Кейде бастаушы үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы деген тіркестерді де қолданамыз.

Жүріс ойыншылар тарапынан кезектесіп жүріледі. Жүрісті кімнің жасайтыны жеребемен немесеқарсыластардың келісімімен анықталады.
1.Жүріс жасау үшін өз жағыңыздағы отаулардың бірінен біреуін орнына қалдырып, қалған құмалақтарды қолға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратамыз. Тарату сәтінде құмалақтар өз отауларымыздан асып кететін болса, қарсыластың отауына таратамыз. Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалақтарды жұп қылса (2, 4, 6, 10, 12), сол отаудағы құмалақтар ұтып алынып, өз қазанымызға салынады.
Егер соңғы құмалақ қарсыластың жұп санды құмалағы бар отауына түсіп (3 құмалақтан басқа), тақ қылса немесе өз отауымызға түссе, құмалақ ұтып алынбайды.
2.Отаудағы жалғыз құмалақ көрші отауға жүргенде орны бос қалады.
3.Жүріс жасаған кезде отауларға құмалақ салмай немесе 2-3 құмалақ бөліп алып жүруге болмайды.

Егер ойыншы ойын барысында 82 құмалақ жинаса ойын бірден тоқтатылады.

Иә, бәрі де дұрыс, яғни басты мақсат — өз отауларыңдағы тастар санын жұп күйінде сақтай отыра, қарсыластың отауындағы құмалақтарға шабуыл жасау. Түсініксіздеу болып жатса, мына видеоны көріңіз:


Бастапқы жүріс жасау ережелерімен таныстық па? Ары-қарай кішкентай қулықтарға көшейік.

Атсырау

Екі ойыншының бірінің ұпай саны 82-ге жетпей жатып-ақ ойын аяқталып қалуы мүмкін. Мұндай жағдай ойыншылардың бірінің жүрерге тасы қалмай қалғанда орын алады және ол «атсырау» деп аталады. Сіз атсырауға ұшырасаңыз қарсыласыңыздың ойын тақтастында қалған тастары автоматты түрде оның қазанына түсіп, ұпай болып жазылады және ол жеңіске жеткен болып есептеледі.
Атсырауға ұшырамау үшін ойын соңына қарай жүрісті үнемдеп жүру керек.
Енді ешқандай ұпай жинау мүмкіндігі болмай, тек жүріспен шешілетін ойын болса келесідей ережелерді ұстанған ләзім:

1. Қарсылас жаққа бір де бір тас жібермей барлық тасты 9-отауға жинаған жөн.

2. Жүріс барысында тастарды таратқан кезде қарсыластың территориясына бір тас болса да шығып кетпеуін қадағалап санап отырған жөн. Ол үшін отауларға артық тас жинамау керек. Мысалы бесінші отаудағы тастар саны бесеуден аспаған дұрыс, себебі ол отаудан жүріс жасасаңыз, ең болмаса 6 тас болған жағдайда бір тас қарсылас жаққа түсіп, ол онымен ең көбі 9 жүріс жасай алады.

3. Егер қандай да себеппен ортадағы бір отауда көбірек тас жиналып қалса оған жинай бермей, бірден таратып тастаңыз. Бұдан былай мүмкіндігінше бір отауда екі тастан артық болмайтындай таратып-таратып жүріс жасап отырыңыз.

Тұздық

Ойын барысында қарсыластың бір ұяшығында екі тас болып, сіз жүріс жасағанда соңғы тасыңыз сол отауға дөп келсе, ол отау сіздің қосымша ұпай жинау қорыңызға айналып шыға келеді және ол «тұздық» деп аталады.Бұдан былай ойын барысында ол отауға түскен әрбір тас сізге тиесілі болып, қазаныңызды толтыра бермек. Яғни:



Тұздық ашу бойынша келесідей ережелер бар:
1. Тұздықты ойын барысында әр ойыншы бір-ақ реттен аша алады.
2. Тоғызыншы отаудан тұздық ашуға болмайды.
3. Бірдей отаулардан тұздық ашуға болмайды. Яғни сіз қарсыласыңыздың 7-ұяшығынан бірінші болып тұздық ашып алсаңыз, қарсыласыңыздың сіздің 7-ұяшығыңыздан тұздық алуға құқығы жоқ.

Тұздықты ойын барысында бір-ақ рет ашатын болғандықтан кез-келген отауға жүгіре кетпей тиімді жерден ашып алған жөн әрине.
Ең тиімді тұздық – 7 немесе 8-отаулардан ашылған тұздық. Себебі жүріс солдан оңға қарай жасалатындықтан, қарсыласыңыздың жүрісінен тас жиірек түсіп отырады. Әрі ойын соңына қарай қарсыласыңыздың түрлі айла-амалдарына кедергі болады, жүріс санын азайтады.
Одан бөлек:
1-отаудағы тұздықтың артықшылығы – оған қарсыласыңыздың жүрісінен ұпай қосыла қоймағанымен, өзіңіздің жүрісіңізден ұпай қосылып отырады. Ойын соңына қарай тіптен өзіңіз әдейілеп бір-бірлеп салып отыруыңызға болады. Ол әдетте ойын соңында жеңіске 5-6 тас жетіспей қалмауына көмектеседі және жүрісіңізді көбейтіп атсыраудан қорғайды. Ойын соңында әр ойыншыда санаулы тастар қалған кезде жүрісті санап ойнау керек болатындығын бұған дейін айтқан болатынмын. Сол кезде бірінші отауда тұздығыңыз болса сіздің үнемі бір жүрісіңіз артық болады.
2-отаудағы тұздықтың артықшылығы – ол да ойын соңына қарай шым-шымдап ұпай жинауға септігін тигізеді. Ол үшін тоғызыншы ұяшығыңызға 2 тас жинап алып, кезекті жүрісте сол отаудағы бір тасты қарсыластың бірінші ұяшығына жүресіз. Қарсыласыңыз оны өз қолымен сіздің тұздығыңызға салуға мәжбүр болады, себебі қарсы жағдайда сіз ол тасты бәрібір тоғызыншы отаудағы бір таспен алып қоясыз. Яғни:


Қалған 3, 4, 5, 6 отаулардан тұздық алудың ондай амалдарға аса көмегі жоқ, тек екі жақтың жүрісінен ұпай жиналып отырады.
Бірақ тәжірибелі ойыншылармен ойнаған кезде тұздық алудың өзі мұң болып кететіндіктен, көбінетұздықты орайы келіп қалған кезде шансты жібермеу үшін ашып алып жатамыз. Яғни тұздықтың болғаны жақсы, болмаса несі жақсы?

Ескерту:
Ешқашан қарсыласыңызға ойын басында 7-8 ұяшығыңыздан тұздық алуына мүмкіндік бермеңіз. Тіпті оның орнына басқа отаудан ұпай алып қою мүмкіндігі болып тұрса, одан да соны құрбандыққа шалыңыз. Себебі ол тұздық ойын барысында сіздің адымыңызды аштырмай тастайды. Бұл отаулардан ашылған қарсыласыңыздың тұздығы сіздің әр жүрісіңізден ұпай жинап отыруынан бөлек, комбинация жасауға мүмкіндік бермейді. Ал «комбинация» туралы алдағы тақырыпшадан оқисыз.

Комбинация

Мықты қарсылас болса, сізге ойын бойы зар қақсатып тұздық бермеуі былай тұрсын, үнемі отаудағы тастарын жұп күйінде ұстап қайта-қайта артын жауып отырады.
Сондай кезде аз-аздап болса да ұпай жинаудың әдісі – комбинация. Ол үшін соңғы жақтағы яғни 6,7,8,9-отауларыңызда тас аз болғаны жөн. Жалпы ойын барысында соңғы отауларда көп тас ұстамаған жөн, себебі ол сіздің түрлі айла-амалдарыңызға кедергі жасайды. Енді қарапайым комбинацияларға тоқталайық:

1. Кезекті жүрістермен соңғы, яғни тоғызыншы отауға 2 тас, ал сегізінші отауға 4 тас жинап аласыз. Содан соң жүріс кезегі келгенде тоғызыншы отаудағы 1 тасты қарсыластың бірінші ұяшығына тастайсыз. Қарсыласыңыз ол тасты сізге бермеуге лажы болмайды себебі сізден қашып ол тасты екінші отауға жылжытса, сіз сегізінші отаудағы 4 тасты жүріп алып аласыз. Ал оны жылжытудан еш мән көрмей орнында қалдырып басқа жүріс жасаса, тоғызыншы отаудағы бір тастың көмегімен ала аласыз. Түсініктірек болу үшін видеоны көрейік:



Қарсыласыңыз осы әдісті сізге де пайдалануы мүмкін. Ондай кезде тасты орнында қалдырмай жүріп тастаңыз, ең болмаса бір жүрісіңіз артық болады. Бұл атсырауға ұшырамас үшін өте-мөте қажет.

2. Қарсыластың бірінші ұяшығы бос болмауы мүмкін. Әлбетте көбіне ондағы тастар саны жұп болып келеді. Ондай жағдайда қазаныңызды 2 таспен толықтырып алу тіптен оңай. Соңғы отауға 2 тас жинап алып, кезекті жүріс кезінде 1 тасты қарсыластың алғашқы ұяшығына тастайсыз. Сол кезде оның тастар саны тақ болып қалады да ол сол отаудан жүріс жасауға мәжбүр болады. Ал сіз соңғы отауға қалдырған тасты ала қоясыз.


Тоғызқұмалақ ойынындағы бастапқы қарапайым амалдар осындай. Ал жүріс санын көзбен бағамдау, тез санай қою, жылдам жүріс жасау деген сияқты дағдылар тәжірибемен келеді. Негізінде шахматтағыдай үлкен стратегияны қажет етпейтін, тек арифметикаға құрылған ойын деп есептеймін өз басым. Сәттілік!

Сурет yvision.kz-ке тиесілі

Оңтүстік Кореяның Инчхон қаласында Жазғы Азия ойындарының негізгі жарыс күні бүгін басталды. Алғашы нәтижелеріміз жаман емес. Лондон Олимпиадасында Александр Винокуров алтын алып, сол жеңісті жол соңғы күнге дейін жалғасып еді. Бұл жолы да сол бақытты сәт ұзағынан болсын деп тақымды қысып отырмыз.
Жиырмасыншы қыркүйекте жарыс жолына алдымен құралайды көзге мергендер шықты. Қыздар 10 метрлік қашықтықтан, жігіттер 50 метрді нысанаға алды.
Юлия Дришлюк 27, Зәуреш Байбосынова 30, Юлия Комендра 34-ші орыннан әрі аса алмады. Ерлер арасында Владимир Исаченко 12, Вячеслав Подлесный 28 Рашид Юнусметов 31-ші орынмен шектелді.

Қоржынымызға алғашқы алтынды ауыр атлетикадан 17 жастағы Маргарита Елисеева салды. Ең жеңіл салмақтағы аруымыз қарсыластарынан оқ бойы озып кетті. Екінші орын алған индонезиялық Агустиани жеті келіге қалып қойды.
1. Маргарита Елисеева (Қазақстан) — 194 (88 + 106)
2. Сри Вахьюни Агустиани (Индонезия) — 187 (80 + 107)
3. Мальо Тогоева (Өзбекстан) — 187 (81 + 106).

Екінші алтынды дзюдодан Елдос Сметов еншіледі. Бұл қазақ дзюдосы тарихында сары құрлық ойындарындағы алғашқы алтын. Жастар арасында тұңғыш әлем чемпион атанған 22 жастағы жамбылдық спортшы қуаныштан жылап жіберді. Сметов осымен тоқтап қалмай, келесі жылы Астанадағы әлем біріншілігінің алтынын да алады деп үміт білдіреміз.
Елдостың алтынынан бөлек, екі қоламыз бар.(Ленария Мингазова ( 52 келі), Азамат Мұканов 66 келі).
Синхорнды жүзуден апалы-сіңілі Александра мен Екатерина Немичтер үшінші орынға қол жеткізді.
Ушудан Райлин Ризайдин (56 келі), Ришат Ливеншо (65келі) ширек финалға жолдама алды.
Баскетболдан ерлер құрамасы жеребе бойынша «В» тобына түскен еді. Біздің құрама алғашы турда Сауд Арабиясы кездесіп, 89:59 есебімен жеңіске жетті (15:17, 20:12, 25:17, 29:13). Осы матчта 18 ұпай жинаған Анатолий Колесников ең нәтижелі ойын.шы атанды.
Ертең енді Пәкістанмен кездесеміз.
Әсел Жақаева, Айжан Ақылбаева, Аружан Егембердиева секілді қаракөз қыздарымыз өнер көрсететін су добы құрамасы да алғашқы ойында жеңіске жетті. Алты құраманың арасында өтіп жатқан жарыста біздің қыздар алдымен Гонгонгпен кездесіп 25:1 есебімен ұтты. Ең үздік ойыншы Айжан Ақылбаева (5 ұпай). Ертең Өзбекстанмен кездеседі. Олар бүгін Сингапурдан басым түсті.
Жағажай волейболынан әйелдер құрамасы «С» тобындағы алғашқы ойындарын бастады. Татьяна Машкова мен Ирина Цымбалова жұбы жарыс қожайындарының намысын қорғаған Хьюсук Юн мен Юн Ли жұбымен кездесті. Ойын аса тартысты болған жоқ. Жерлестеріміз екі партияда (21:6, 21:15) ұтып тастады.
Одан кейін «Д» тобындағы ерлер құрамасы Мальдивтен келген волейболшы жігіттерде ширақ танытып, оңай ұтты ((21:14, 21:16) есебімен ұтты.
бүгінгі бағдарламаның соңында Александр Дьяченко мен Алексей Сидоренко Оман құрамасынан басым түсті.
Ал нағыз спорт кешенінде өткен волейболдан Қазақстан ерлер құрамасы Оңтүстік Кореядан үш партияда ұтылды (16:25, 21:25, 23:25).
Ендігі қарсыласы Катар құрамасы. Ойын 23 қыркүйекте өтеді.
Семсерлесуден жолымыз болған жоқ. Эльмир Әлімжанов бастаған спортшыларымыз ширек финалдан әрі аса алмады.
Алғашқы күннің қорытындысы:
1. Оңтүстік Корея — 13 (5, 5, 3);
2. Қытай — 11 (5, 1, 5);
3. Моңғолия — 4 (2, 1, 1);
4. Қазақстан — 5 (2, 0, 3).

Күн суытты, жылы киімдерді көбейту керек. Ақша мұндайда судай ағады. Алайда, қолыңыздан іс келсе, киімді өзіңіз тігіп алсаңыз, анағұрлым арзанға түсетіні сөзсіз. Киім тіге алмасаңыз, үйрену әсте қиын емес ;)

Сіңіліме тігіп берем деп шешкен белдемшеге (юбка) 1,2 метр мата алдым. Негізі 1 метрі де жететін еді, «а вдруг» деп ойладым, жетпей қалғаннан артылғаны жақсы :) Матаның түр-түрі бар, Меруерт екеуміз келісе келе, қалыңдауын, торлысын таңдадық.



Бізге, ең алдымен, тігін машинасы керек. Одан соң мата, оның түсіне сай жіп, қайшы, резіңке, ұзындық өлшегіш, ілгектер және сабынның тұқылы керек (сызғанға) :d
Енді шығынды есептейік:
— матаның метрі — 1200 тг х 1,2 = 1440 тг;
— резіңкенің метрі — 600 тг х 60 см = 360 тг;
— жіп — 50 тг;
— керек-жарақ (әрбір үйде болуы керек негізі) — 500 тг (боп қалар).
1440+360+50+500=2350 тг
Сонымен жоғарыда аталған заттар, 2350 теңге және 2-3 сағаттық уақыт керек. Бастайық!

---

---

Алдымен матаны төртке бүктеп, үстел үстіне жазамыз. Одан соң өлшемдерін сызып, белдемшені пішіп алу керекпіз.
Бізге етектің кең болғаны және 40-45 см ұзындықта болғаны керек.
Сондықтан матаның шеткі бұрышынан 42 см өлшеп аламыз. Мына жақ беті де дәл солай.

Қалған 18 см орны белге кетеді. Сол шеңбердің қақ ортасын тауып, 18 см төмен сызық жүргіземіз. 2 см артқа қайтып, 16 см ғана сызықты қалдырамыз. Ол етектің барлық ұзындығы тең болу үшін.
Сол бұрыштан шыққан 16 см ұзындықты жалғастырып, тағы 42 см есептейміз. Болмаса, бұрыштан 60 см өлшеп, сол нүктеден 2,5-3 см артқа қайтамыз.

---

---

Матаны қимастан бұрын барлық жеріндегі ұзындықтың бірдей екеніне көз жеткізу керекпіз. Ана басын да, мына басын да өлшеп шығамыз. Әйтпесе, етектің бір жағы ұзын, бір жағы қысқа болып қалады. Ондайда 1-2 сантимертдің өзі көрініп қалады.

---

---

Сызған сызығымыздың үстінен матаны қатты көтермей, сырғытып алмай, қырқып шығамыз. Сосын бірден етектің астыңғы жағын оверлокпен тігу керек. Менде оверлок жоқ, соған ұқсас тігісті жүргіздім шетіне.

---

---

Бел жағына келгенде мұқият болған дұрыс.
Сіңілімнің белі — 60 см екен. Киіп-шешкенге ыңғайлы болу үшін 70-75 см қалдыру керек. Демек, бел жақтағы шетін мұқият, бірдей қылып артқа қайтарып шығамын. Бұл — кәдімгі желбезек, біркелкі болуы керек. Оны ілгектермен белгілеп кетеміз. Сосын ақ жіппен көзге қатты көрінетіндей етіп, қолмен тігіп шығамыз. Қолмен тікпеуге де болады, алайда ілгектер машинаның жүруіне кедергі келтіреді. Кейін барлық тігіс біткенде ақ жіпті сөгіп тастай саламыз ;)

---

---

Резіңкенің екі басын біріктіріп тігеміз. Бұл тігістің мықты болуы керек, сөгіліп кету ықтималдығы өте жоғары жер.
Енді резіңкені тартып тұрып, етектің бел жағына қоса тігуіміз керек. Ең жауапты да қауіпті сәт: қатты тартсаңыз — ине сынып кетуі мүмкін, қатты тарпасаңыз — резіңке мен етек бір-біріне сәйкес келмей қалуы мүмкін. Сондықтан бірнеше жерден белгі қойып, ілгекпен қыстыра кетіңіз.

---

---

Белдемшеміз аяқталуға аз-ақ қалды. Енді етегін қайтарып тігіп шықсақ болғаны. Байқадыңыз ба, «юбкамызда» 2-ақ тігіс болады, жандары қырқылған да жоқ :)

---

---

Етектің шетін 1 см етіп қайырамыз да, бір сызықпен тігіп шығамыз. Сосын тағы да ішке қарай 1 сантиметрдей қайырып, бір сызықпен тігіп шығамыз. Тігістің түзу болуын қадағалаңыз. Соңында тігісті жатқызып үтіктейміз :)

---

Белдемшеміз дап-дайын! =d> Бірақ, оны киіп көрместен бұрын оған аксессуар дайындап алайық. Қалған матадан «бабочка» тігеміз.



15х6 және 28х15 өлшемді екі мата қырқып аламыз. Үлкенін бір-біріне беттестіріп, шетін тігеміз. Матаның оң жағы іште қалу керек.

---

---

Матаны оң жағына қарай аударамыз да, жан-жақтарын туралап, үтіктеп шығамыз.

---

---

Енді матаның екі шетін ішке қарай қайырамыз, тігіс іш жақта қалу керек. Ал, тең бөлінгенін білу үшін өлшеп көрейік. Дұрыс екеніне көз жеткізген соң екі шеттің біріккен жерін оверлокқа ұқсас зиг-заг тігіспен жүргізіп шығамыз. Арғы бетінен тігістің көрінгені ештеңе етпейді, бірібір беті жабылады.

---

---

Кіші матаның да екі шетін біріктіріп, тігіп шығамыз. Оң жағына аударған соң үтіктеудің қажеті жоқ.

---

---

Енді тік төртбұрыш қылып тіккен матадан «бабочканың» кескінін жасайық. Ол үшін инені сабақтап алып, қолмен тігіп шығамыз. Сосын екінші тіккен «бау тәріздесті» ортасынан артқа қарай қайырамыз.

---

---

Бір-бірінен жылжып кетпес үшін жақсылап, бірнеше қайтара тігеміз. Матаның шеті сетінемес үшін ол жерін де бірнеше қайтара тігіп шығамыз.

---

---

Міне, мойынға тағатын бант әп-әдемі боп шықты ;lv:-@d Оған жейденің жағасына тағатын бау жасайсыз. Ерінсеңіз, түйрегішпен тағып алуға да болады :d

---

---

Міне, күздік образ дайын :-@d Бұл киімді студенттер де, қызметінде «арнайы формамен жүріңдер» демейтін қыздар да кие алады. Тез және арзан! :)

Айтпақшы, белдемшенің ұзындығын өз талғамыңызға қарай таңдайсыз ;)

Бұл пост өзім туралы материалдар сериясының соңғысы болсыншы :)


Тәуелсіздік алып, елге Ислам кеңінен тарай бастағанда бәрі бақсы-емшілерді жек көре бастапты, байқаймын. Ол, аздай бәрін топтастырып, бір категорияға енгізіп жіберіпті. Әйтеуір, шариғатқа сай келмейтіндердің барлығы кәпірлер, шайтандар, міскіндер, басқа да зұлымдар.

Менің түсінігімдегі халық емшілері мүлдем басқаша. Әрине алаяқтары да кездеседі, бірақ ол туралы кейінірек. Емшілер біздің өңірде (Атырау облысы) бірнеше санатқа бөлінеді: сынықшылар (адамның, малдың қираған сүйектерін жинайды), үшкірушілер (көз тиюден емдейді), тәуіптер (ғылымға белгілі сырқат түрлерін халық тәсілімен емдеу), т.б. осылай кете береді.

Ислам жолында жүргендерге бұл әңгіме ұнай қоймас, ал реалисттер тіпті күліп қарауы мүмкін. Бірақ бұндай нәрсе айтылуы тиіс және ғылыми болсын, басқа да болсын тараптардан өз бағасын алуы тиіс деп есептеймін.

Батыста «аруақ» деген ұғым бар. Ол Оңтүстіктегідей «елес», «жын» немесе ұран шақыруды білдірмейді. Ол қасиет деген мағына береді, сәйкесінше бойына ерекше қасиет дарыған адам — «аруақты» деп аталады. Менің өз жұртымда да, нағашы жұртымда да осындай адамдар болған, қазір де бар. Мен оларға сенбес те едім, егер менің өмірімде бұл жайт орын алмаса.

Нағашы атам — Займолла, Ұлы Отан соғысының ардагері, коммунизммен тәриеленген адам. Бірақ сынықшылықпен айналысуына бұл кедергі бола алмады. Бұл қасиет анасынан берілген. Ал оның анасы Атырау облысына белгілі Сәт бабаның ұрпағы екен. Батыста «Иә, Сәт!» деп сыйынып жатады, ежелде өмір сүрген осы адам туралы небір аңыздар өте көп.

Нағашы ата

Нағашы атам Кеңес кезінде де емдеген. Бұл қасиетті адам өзі қаламайды, түрлі аяндармен беріледі екен. Бірде тентек коммунистердің бірі менің нағашы атамның үстінен арыз түсіріпті, «кісі емдейді», "үйінде отырып алаяқтықпен пайда табады" дегендей мотивтері бар екен. Үйге милиция келгенде атамның айтқаны:
— Мен бойымдағы күшті ешкіммен бөліспесем ауырып қаламын, — деп жауап беріпті. Шындығында, нағашы атам ешқашан ақша алған емес.

Әкемнің әңгімесі
— 1980 жылдары мотоциклдің астында қалып, бір аяғым қирап қалды. Операция жасалып, бірнеше айдан кейін гипстелген аяқпен үйге шықтым. Кейін анықталғандай, сынған сүйектің екі бөлшегі орындарынан ығысып, бірінің үстіне бірі шығып кетіпті. Бір аяғым содан қысқа болып қалды. Сүйек сынықтары бекімей жатып, операцияны екінші рет жасаймыз деді. Бұған шыдай алмаған мен ауылға кетіп қалдым. Қайын атамның үйіне барып, сол кісіден ем алғым келді.
Ол мені төсекке жатқызып, аяқ жағымда отырды. Қолын да тигізген жоқ. Бірақ сирағымдағы қираған сүйек бөлшектерінің «кілт-кілт» етіп қозғалып жатқанын сезіп жаттым. Көзбен-ақ, жинап берді. Ауылға екі балдақпен барып, қалаға 21 күннен кейін таяққа сүйеніп қайттым.

Қазір әкем шауып жүр. Бұрын бір аяғы іске жарамай қалды дегенге сенбейсің. Есімде, бала болып өтірік айтсақ бәрін біліп отыратын. Ойнап жүріп, қолдың, тобықтың буынын ауыртып аламыз ғой. Сонда атам марқұмның алдына барамыз. Ол кісі осындай жағдайға қалай душар болғанымызды егжей-тегжейлі біліп отырады.

Жылан аруақ
Қасиеті Сәт бабадан тараған адамдардың бәрінде ортақ бір тіршілік иесі бар — жылан. Кейбір адамдар менің нағашымды «Жылан аруақ» деп те атайды. Бұл қалай көрініс табады?

Мысалы, қолыңызды оқыс сындырып алдыңыз делік. Аруаққа сенетін адам болсаңыз, қиналғанда «Сәт баба қолдай гөр», «Займолла атаның аруағы» деп жалбарына бастайтыныңыз анық. Сол түні міндетті түрде түсіңізге жылан енеді. Ол маңайызда жүруі мүмкін, немесе ауырған жеріңізде жатуы мүмкін. Бұл жақсылықтың белгісі.

Айтпақшы, жылан кейде маған да енеді кейде. Түсімде ешқашан шағып көрмепті, менің бойымда да қорқыныш болмайды, керісінше бір жақындықты, мейірімділікті сеземін.

Марқұм нағашы атам сұрайтын: «Жылан түсіңе енді ме?». Жауабы маңызды емес, өйткені енгенін ол біледі ғой, білген соң сұрап отыр.

Негізі аруақ нағашы атама анасынан мұра болып қалған. Одан бөлек екі бауырына да беріліпті. Бірақ мен білетін туыстардан нағашы атамның қасиеті ең мықтысы болыпты. Ол туралы анам былай дейді:

Анамның әңгімесі
— 1990 жылдары көк мұздақта тайып құлап, екі жамбасым шығып кетті. Төсек тартып жаттым, отыра да алмаймын, жүре де алмай қалдым. Бұл хабар ауылдағы әкеме де жетті. Телефонмен қажетті ем-домын айтып жіберіпті. Сол айтқан нәрселерін жасап 9 күн жаттым. Бірде көзім ілініп кетіпті. Бөлмеге ұзын жылан арқалаған үш қыз кіріп келе жатыр екен. Шошып ояндым. Бірнеше минуттан кейін тағы көзім ілініп барады, әлгі картина тағы қайталанды. Осы түстен кейін диванда екі қолыма сүйеніп отыр едім. Алдымен бірінші жамбасым, содан кейін екінші жамбасым «тырс» еткен дыбыс шығарды. Сөйтсем, белім өздігінен орнына түсіпті.
Аздап өзіме келген соң ауылға бардым. Әкем беліме қарап отырып, мырс етіп:
— Қап, бір жамбасың бәрібір түспей қалыпты, — деді бірдеңе біліп тұрғандай дауыспен. Менің ойымша, жылан ұстап келген қыздар әкемнен келген сигналдар болса керек. Сөйтіп, алыста отырып емдегені ғой.

Атам қайтыс болғанда өз қабілетін менің анама табыстапты. Бірақ, бұл энергия да әр адамға әр түрлі деңгейде беріледі ма деймін. Анамның өзі де айтады, қасиеттің көрініс табу деңгейі адамның ниетіне де, өзін күтіп ұстауына да байланысты деп. Анам күні-түні жұмыста, үйге шаршап жетеді. Сондықтан да шығар атам секілді ерекше сынықшы емес. Бірақ келген адамның бетін де ешқашан қайтарған емес. Біздің сенімде ем-дом үшін ақы алуға қатаң тыйым салынған. Ауырып келген адам нияз байлап, аздаған тиын-тебенін мұқтаж жандарға береді немесе "қолыңыз ауырмасын" деген ниетпен менің анама тастап кетеді. "Қанша беремін?" деп қалтасына қолын салып ыңғайланған адамның талай рет айқай естігенін талай көргенмін.

Алаяқтар
Оларды тану қиын емес, бұндай емшілер ел кезіп, өзін жарнамалайды. Жасаған еміне ақы алады. Сосын 100 пайыздық жақсы нәтижеге кепілдік береді, әрине ауызша. Нағашы атам соларды жек көрсе де, өзі соның құрбанына айналды. Ел кезіп, ақыға кісі емдеп жүрген бір жас жігітті үлкен ұлы алып келіп, төсекте жатқан атамды емдетпек болды. Ешбір нәтиже болмады. Көп кешікпей Атырау өңірінің бүкіл батыс бөлігіне ерекше қасиетімен атағы шыққан атам бұл өмірмен қоштасты. 2000 жылдардың басы болатын.

Енді бұны не деп атаймыз? Дін тұрғысынан бұл күнә, ал ғылымда, мен білсем, нақты түсіндірме жоқ. Әйтеуір бұл қасиеттің ерекше энергия екені белгілі. Қалай десек те, бұл біздің ұлттық культіміз, Исламға дейін де болған, Ислам келгенде онымен конфликтіге түспей қатар өмір сүріп келген. Менің ойымша, бұндай ерекшелік әрі қарай да өмір сүруге толық құқылы.

Бәрі Алланың әмірімен болады дейді ғой, мүмкін бұл да Құдайдың берген сыйы шығар. Жоғары айтылған әңгімеде аздап бұрмалау болуы әбден мүмкін, бірақ аталған қасиеттердің өтірік екеніне ешбір нұқсан келтіре алмайды. Бәрі шынымен, осы өмірде орын алған оқиғалар.

P.S. Жоғарыда Х-адамдар әлемі кейіпкерінің суреті иллюстрация ретінде бекер таңдалған жоқ. Менің ойымша, шын аруақты адамдар да Марвелдің мутанттары секілді ерекше жандар :)

Баяғыда менде бір арман болды. Мен мерекелік шараларды өткізгім келді.
Әдебиетшілер ассоциациясымыз Достық үйінде орналасып, онда да жиі өз марапаттауларын ұйымдастырады. Сол кезде арманым туралы тек өзім білдім, ол менің сырым болған екен. Риторикамен, тағы да пікірсайыспен айналыстым, бірақ таласқан жақсы көрмеймін. Маған жағымды дауыстар ұнайды. Көктемнің бір күні ассоциацияның жетекшісіміз маған «Сен менімен марапаттауды өткізгің келеді ме?» деді. Әрине! Шын айтсам, өз күшімнен күмәндамдым, бірақ біз де келістік.
***
Мамыр — менің айым. Ол мен үшін ең үздік, жаныма жайлы маусым, тағы да туған күнім 9 мамырда (иә, Жеңіс күні:) ) Алғашқы рет осы керемет айында мен сахнада тұрғанмын.
Достық үйіміздің директоры — мейрімді, өте сабырлы адам. Біз оны жақсы көреміз, ол — филолог, сондықтан біз де оған ұнаймыз :x Әдеттегідей әртістермен кездесіп, ол маған «Бәрі жақсы. Мен саған сенемін» деді. Мен ғажаптандым, себебі біз таныс болмағанбыз. Содан кейін кез келген Ассоциацияның марапаттауы мен үшін осы сөздерден басталды. Кей-кейде басқа адамдар маған айтты, кей-кейде мен концерт қатысушыларға да айттым.


Айтпақшы, дебютім ;;)
Тек 10-15 минут ішінде сценарий көріп, онда әншілер/музыканттар есімдерін жаздым, бірінші концерт нөміріне дейін оқыдым. Мен кеш ашқанмын.
Егер бұрын мен семинарларда қатысушы болса, енді олар жүргіздім. Онда мен әрдайым керекті нәрселер танаймын. Жалпы, шешендік байланысты шаралар қалай да мені табады. Осы жылда екі қызбен бірге солай сайысына Қостанайдан Челябіге бардым. Сәуірдің аяғы, біз сырт киімсіз, көңілді пен бақытты, жүріп жатырмыз. Тек Ресейде қар жауды. Біз, енді солай да көңілді емес, шекарада болып суықтан бүрістік. Содан соң біз қыздармен ұйықтадық, ал мен оянғанда, айнала бәрі ақ түсті. Маған қар өте ұнайды, ол әрдайым мені жұбатты. Қалада «Вашей мебели пришел хомяк?» деген жарнамасымен баннер көрдім. :*)) Бәріне ол туралы айттым, бәріміз сықылықтап күлдік. Жалпы, біздің сапарымыздың рәзімі атжалман болды 8-}
«Знание» қоғамы үшін осы күн тек бізбен өтті, — Миасс пен Троицк Челябіге боран болғандықтан жүріп кетпеуді ұйғарды. Себебі шешендік сайысында бізбен жасалған бейнежазбалар қатысты, ал біз дипломдармен, кітаптармен және керемет фотолармен таңертең Қостанайға қайтып келдік. Неге таңертең? Ресей шекарасын жауып тастады, — біз солааай Ресейге ұнадық. Айтпақшы, «Знание»-да мен шай Қазақстанның «Баян Сұлу» кәмпиттермен ішкенмін. Ээээх, тамаша ;)



Тағы да тамызда құрбыммен Қостанай облысы жастарының форумына бардық. Онда жузден астам облыстың ең қызықты адам топтарға бөлінеп, 3 күн ішінде «Орленок» балалар лагерінде тұрды, дәрістерге барды, бизнес жобаларды жазды және… ұйықтауға жатпады. Әрине, менде ең жақсы әсерлер көп. Тағы да лагерінде бір қыз болды. Ол өте сүйкімді, оның дауысы солай да сүйкімді. Ол маған өте ұнады, бірақ содан соң мен таңдандырдым. Рада облыстық филармонияда әр-түрлі концерттер өткізеді, тағы да біз онымен құрдаспыз және онда керемет дауыс (ол мен үшін өте маңызды).
Сол кезде мен арманым туралы көп ойлағанмын. Мен өз күшімнен күмәндамдым және «Орленок»-та әрқашан түрлі адамдармен араласу мен үшін оңай емес деп түсіндім. Ал қазір мен есеп және аудит деген мамандық бойынша оқимын (иә, логика, қайдасың?))))))) және 24 қыркүйекте мен халықаралық әдеби сайысының марапаттауы өткіземін.


Егер сені қандай да бір іске үнемі соқтығыстыра берсе, сен ол іспен кез келген уақытта, бақытты кезіңде де, науқас кезіңде де айналыса алсаң, ол — сенің ісің

Бүркіт пен Айшаның орындауында «Бәрі жақсы болады» әні



«Самал» тобының орындауындағы «Эх, сұлу» әні



«Тарту» тобының домбырамен орындауында «Рубия»

patick тәң постынан кейін туған пост.



Бір лимонға бір бөлмелі пәтер ала аламыз ба? Әрине, мүмкін емес сияқты. Мен бір әдісін білемін. Бірақ қаншалықты реалды екенін айта алмаймын. Дегенмен айтып берейін, өздерің саралап көріңдер.

Сонымен, Петропавл нарығында бір бөлмелі пәтердің бағасы 7 000 000 тг шамасында. Крышаның ақпарына сенсек солай.

Қазком бізге ипотека беріп жатыр(Бірінші жолыққаным осы болды). Максимум 20 жыл, яғни 240 айға. Ставкасы 13 пайыз делік. Және 10 пайыз алғашқы жарнасы бар.

Енді есептейік, жалпы сомманы он пайызға шаққанда 700 000 тг шығады. Оны салып қойдық.
Қалған сомма — 6 300 000 тг. Оны 240 айға бөлеміз, сонда айына 26 250 шығады.

Мен банк қызметкері болмағасын, 13 пайыз ставкамен қанша переплата шығатынын білмеймін.

Алайда Патик айтқандай екі еседей қайтаратын болсақ, ай сайынғы төлемді 2-ге көбейте саламыз. Сонда шамамен 52 000 тг шығады(Оданда аз болуы мүмкін).

Басында 700 000 тг бір жұмсадық қой, енді үстіне 300 000 тг қосамыз(сонда миллион болат) да пәтерге евро ремонт жасап, жиғазбен толықтырамыз.

Енді ең бастысы, осы пәтерге бір отбасыны квартирант қып жібереміз. Пәтер ақысын ипотеканікімен бірдей қыламыз(пәтер центрда, әрі іші жайлы болса әбден заңды деп ойлаймын, а так бізде бір бөлмелі пәтерлер 35 мың маңайы).

Айта кететін жағдай, өз пәтеріңе өзің кіру үшін 20 жыл күту керек. Зато миллион(енді бір-екі жүз мыңға артық шығуы мүмкін) теңгеге ғана шығынданасың)))
ПыСы: Осындайды істеп жүрген адамдарды білемін. Өзімнің де ойымда болған, бірақ оған 20 жыл күтетін баспанамның жоқтығы кедергі. Ал Патик сияқты пәтері барларға осылай балаларына пәтер істеп алуына болады)))

Мақпал мен Дильназдың "Қимадың" әні. Бейнеклипі біртүрлі енді, бірақ әуені ұнады.



Дастан Оразбековтың «Сезім» әні



Ақылбек Жеменейдің орындауында «Көк айдай» әні, бірақ маған «Ринго» тобының орындауында көбірек ұнайды

Физика пәнінен 7-11 сыныптарга арналган жылдық жоспар жане жана улгіде жасалган КМЖ (кыска мерзімді жоспар) жане ОМЖ (орта мерзімді жоспар) бар. Сатамын. Сатып алам деушілер +7.702.125.95.21 номеріне хабарласуга болады. 1 жылга арналган жоспарлар. Бауыржан

Сыра қайда?
Сырымыз да жоғалган…
Сырахана — опа-мекен оралған?
Сендік сезім сол пәледен тоналған
Сендік төзім сол немеден тоналған
… Шаршап кеттім қоғамнан…

… Сыра қайда?
О, Быратан, Шайтанға күна «пайда!»
(Тұлпарлықтан дәметіпті құла тай да.)
Сен жүрсің-ау ғашық боп бір жәлепке
Мен де жүрмін жете алмай бір «апайға»!

… Біз сондаймыз-
Табыспас тағдырлармыз…
Дүниеден атпайтын таңды ұрлармыз!
Әлімсақта ар жайлы әңгіме айтар
Пешенеде пендені таң қылған қыз…
… Біз өмірді өксікпен жандырғанбыз
Саптыаяққа үніліп, өкпе айтып
Қиялменен қияға қанғырғанбыз…

… О, Быратан!
Не демексің?!..
Сен менің «мендігімді» елемепсің.
Өмірде табыспаған көңіліміз
Ар алдында қабыссын демеп ек шын…

… Керекпін бе?
Мені де сүйші, пәле!
Күмбірлейді көкейде күйші-дәме!
Өмір-ай, өксігіміз көз алдында
… Быратан, сары сырадан құйшы, кәне!