Армангүл арман қуып Астанаға келді… Арман қуып деп етжүректі елжіретпей-ақ қояйық, негізі мақсаты — ел қатары жұмыс жасап, қол-аяғы сау жігіт кездессе тұрмысқа шығып кету. Ауылындағы жігіттердің бәрі ақсақ-тоқсақ екен деп ойлауыңыз да мүмкін. Ауылдағы алты бойдақ жігіттің ойында әзірге үйлену туралы ниет жоқ секілді. Ал, ол бойдақтардың есі кіргенше Армангүлдің қурап кететін түрі бар, әрине, ауыспалы мағынада. Анасының газет қиындысына жазып берген адресін таксиске ұстатып қойып, бөлесінің үйін іздеп келді. Пойыздан түскелі әсем қалаға ауызын ашып таңырқаумен келген оның тамағы әбден құрғап, шөлдей бастады. «Бөлешка шәй әзірлеп қойса...» деп ойлап та қояды іштей. Есік қоңырауын алты қайтара тызылдатып, есікті әрең аштырып алды. Бөлесі іш киімшең есікті айқара ашып жіберіп:
-Бағанадан бері түсімде Ботик звондап жатыр екен деп, өзімше болып телефонды алмай тұра тұрайыншы деп жатсам, сен екенсің ғой… – деп арғы бөлмеге өтіп кетті. Ешкім «Ішке кір» демесе де, әйтеуірі «Кет!» деген жоқ қой деп Армангүл де оның артынан ілесті. Буын бұрқыратып шай қайнатып қойып, шұрқырасып амандасып, апасын сағынғанын айтып көізне жас алып, аздап сыңсып ала ма деп ойлаған. Бөлесі жайрап жатқан төсектің ортасына гүмп ете түсті де, жоқ болып кетті. Бұл состиып әлі тұр. Қолындағы сөмкесін жерге қойып жатып, екеуі екі жақта жатқан биік өкшелі туфлиге аяғы тиіп кетіп, шойнаң етіп құлап түспесі бар ма…
-Тууу, шешін де қасыма жата тұршы… Қазір ұйқымды қандырып алғасын сөйлесеміз,-деді бөлесі.
«Жат десе жатайын...» Бір аяғын батысқа, бір аяғын шығысқа беріп жатқан бөлесінің қасында бұған ауысар орын да жоқ екен… «Ееее, жарайды, отыра тұрайын.»
Арада қанша уақыт өткені белгісіз, бөлесі ояна бастады. Әуелі есінеді, керілді. Содан соң телефонын қолына алды. Күбірлеп бірдемелерді оқыды да, өзінен өзі жымиды. «Дурак!» деді сосын дауысын әндете созып. Аяқ жақта шоқиып отырған бұған қарап қатты да қалды:
-Массаған, сен қашан келдің?
-Таңертең…
Есінеген күйі аузын жабуды ұмытып кетті ме, әлде ойланғандағы түрі сондай ма, ауызы аңырайып, ұзақ ойланып отырда да:
-Ааааа...-деді. Деген жоқ, ашық тұрған ауызынан дыбысты ауа шығара салды тек. Іш киімшең бөлмеден шығып кетті де, арада біршама уақыт өткеннен кейін іш қиімшең кері кірді бөлмеге:
-Кеттік, шай ішейік,-деді ме, демеді ме белгісіз, әйтеуірі басын есік жаққа қарай бұлғаң еткізе салды. Бөлесінің аты Тұраргүл, Армангүлден екі жас кішілігі бар, мектеп бітіре салысымен «Оқуға түсемін, юрист боламын!» деп үйіндегілердің мазасын алып, ақыры дегеніне жетіп, қалаға кетіп қалған. «Әй, юрист дегенің не?» деген шешесінің сұрағына: «Динараның апасының жұмысы сондай көрінеді, ақшаны қырып табады екен!» деген. Армангүл бөлесі таңдаған мамандықтың маңызын да түсінбеді, сұрамады да, ауылдағы жалғыз орыс Юрамен қандай байланысы бар екен деп іштей ойлаған да қойған. Тұраргүл десе тұраргүл, айтқанына тұрады.Ойлаған мақсатына жетті.
Келесі күні Тұраргүлге ілесіп Армангүл кетті жұмыс іздеп. Соңы жоқ ұзын кезекке тұрып, жұмысқа тіркелуге келді. Тұраргүлдің «Мұрыным қышып бара жатыр, самаурын салып келмесем» деп сыртқа шығып кеткені сол ғана еді, артта тұрған екі келіншек алдыңғы кезекке шығып алды. Армангүл тіршілік білдіріп, наразылық та таныта алмады. Үстінен ыстың иісі аңқып Тұраргүл келді де екі әйелдің алдамшы қуанышын су сепкендей басып айқай шығарды. Екі келіншектің бірі қандай сылтау айтарын білмей:
-Айналайын, айқайлама, жүрегім ауырады. Құлап қалсам сен жауап бересің!-деп сумкасынан «аспирин» дәрісінің қағазын жыртып, екі түймесін алып, екі ауызына лақтырып жіберді де тұра берді. Күтуден шаршады Армангүл. Кешкі сауынға келетін сиырларды күткені жанның рахаты екен. Таңертең тіркеліп, кешке жақын бір-ақ кірген есіктен Үміті сөніп шықты. Үмітінің ұзын бұрымы шорт кесіліп, шолтиған шашын артқа бір сілкіп тастап, бұған жалт қарап, жөніне кетті. Бұл да кетем деді ауылға.
-Астана әдемі екен…
Тұраргүлге келгелі айтқан жөнді сөзі осы болды.
-Жігіттері тіпті әдемі!
Армангүл ұяла жымиды.
-Кеттік. Үйге барамыз. Әдемі көйлек киеміз, боянамыз, ресторанға барамыз. Әдемі жігіт аулаймыз.
Армангүл үндемеді.
Шолтиған шашы сарыға боялған Үміті артына бұрылып, Армангүлге кері қарап тұр еді…

— Былай ғой...?- деді ұртындағы етті екі азуына кезек-кезек алмастыра отырып шайнаңдаған күйі. Шанышқыны ұстап, тәрекелкедегі қиярды аса өшпенділікпен қадап алды да, аузына асығыс лақтырып жібере қырш еткізіп бір тістеп, асқазанға қарай жөнелтіп жіберді.
— Былай ғой… Көптен бері айта алмай жүрмін өзіңе… Жаныңнан әлгі жырпылдаған қатындар да шықпайды, оңашада қалай кезіктірем деп жүр едім.
— Қатын емес, жап-жас қыздар ғой әлі жиырмаға толмаған.
— Қатын болмаса да болады да ертең-ақ… Ыыхыхыхых…
Селкілдей күлді. Аскөктің бір күлте жапырағы екі күрек тістің ортасынан орын тауыпты.
Айбике теріс айналды. Жүрегінің айнығанын басайын деп салқын су ішті. Стаканның жиегіне тиіп қалған далаптың ізіне Түйебай жұтынып қараған күйі сөзін кері жалғады:
— Әлгі сенің жаныңдағы қатындарды айтам да… Сенен әдемі емес ешқайсысы.
«Жағымпаздануын-ай шіркіннің!»
— Тамағың суып қалатын болды ғой, жемесең әкелші бері. Сендер адал тамақтың қадірін де білмейсіңдер осы. Қатындар сол ғой.
Тауықтың борбайын қашып кетердей бес саусағымен бүре ұстап алған күйі аузына апарды:
— Көптен бері айта алмай жүрмін өзіңе. Ұнатамын сені. Алдында сыйлығымды алған шығарсың?
Айбике еріксіз жымиды. Бір жұп түйе жүнінен тоқылған шұлық қырық екінші өлшемді аяқ киім киетін адамға арналып тоқылғаны көрініп тұр. Шамасы апасы Түйебайдың өзіне тоқып берсе керек.
— Алдым.
— Киіп ал. Аяғыңнан сыз өтеді.
Етсіз қалған тауықтық борбай сүйегін шаруаң бітті, енді не керегің бар дегендей салдырлатып тәрелкеге лақтырып жіберді:
— Үйленеміз! — деді сосын әй-шәй жоқ.
«Мәссаған, мынауың пысық қой!»
Айбике не айтарын білмей үнсіз қалып қойды. Үнсіздік келісім белгісі деп ұққандай Түйебайдың жүзі жадырап сала берді.
-Іштей маған ерекше қарайтыныңды сезіп жүрмін. Қыз бала ғой (қыз деген нәзік сөзді Түйебайдың аузынан бірінші рет естуі), сезімін жеткізуге бата алмай жүрген шығар деп өзім бастап отырған жайым бар.
Салмақты адамның кейпіне еніп, ойланып қалды. Тісін тазалап отырған шұқығышын мұрынына апарды да, тыжырынды. Тіс шұқығышын шертіп жіберді сосын. Көрші үстелдерге қарай бет алып тіс шұқығыш ұшып бара жатты.
Түйебай телефонын алып біраз әуреленді. Баданадай бармақтары екі-үш батырманы қатарынан басып кетіп, әлдекімнің нөмірін тере алмай ұзақ отырды.
-Иә, болды. Жарты сағаттан кейін,- телефонмен қысқа-нұсқа қайырып шаруасын да шешті.
Беті желге әбден тотығып, әжімдерінің ортасына ғана күн тимей ақ сызықтар орын алыпты. Әңгімесін кері жалғады:
-Бала кезден бірге өстік. Ағаң жоқ болса да, бар тентектен өзім қорғадым сені.
Айбике айтарға сөз таба алмады, айтып отырған шаруасының тіптен үйлеспейтінін, күйеуге тиетін, соның ішінде Түйебайдың өзіне тиетін ойы мүлдем жоқ екенін қалай жеткізерін білмей әбден састы. «Жарты сағат шыдайын, осыдан кеткесін сені желкемнің шұңқыры көрсін, Түйебай!».
«Апаң сәлем айтып жатыр, апаң ет беріп жіберіп еді, апаң қызымның жағдайы қалай деп сұрап жатыр» деп жатақхананы жағалап жүрген Түйебаймен оңаша кешкі ас ішуге қалғанда, мынадай ғаламдық маңызы бар әңгіме естимін деп ойлап па бұл Айбике?
-Түйебай аға, ұзақ отырдық қой. Мен қайтайын.
-Қызымды қараңғыда жалғыз жіберіп қойдың деп апаң ұрсып жүрер. Жатақханаңа зу еткізіп жеткізіп тастайын. Жиен машинасымен күтіп тұр сыртта.
Тез құтылудың қамын ойлап Айбике басын изеді. «Енді сені желкемнің шұңқыры көрсін, Түйебай!» деді сыбырлап. Түйебай жалғанды жалпағынан басып, талтаңдап сыртқа шығып бара жатыр. «Есеп айырыспайсыз ба, аға?» деп дызақтаған даяшы қыздың қолына бес мыңдықты ұстатып жатып:
-Артығы керек емес. Сендер де бір тойыныңдар менің тойымда,- деп ырқылдай күлді. «Тойымда» деген сөзді ерекше әндете айтты. Машинаға отыра салысымен:
-Ал, жиенбай, бас жатақханаға!- деді де тағы да себепсіз күлді.
Жаңбыр сіркірей бастаған жалтыр асфальтті қақ жарып, машина зулай жөнелді. Айналма көшемен бірден қаланың сыртына қарай бұрылды. Өз ауылынан қатынайтын көк автобустың жолына түскенде Айбике бажылдады, еңіреді, өкірді. Түйебайдың қарулы қолы оның нәп-нәзік иығын қаусыра құшақтап, тыпырлатпады.
-Тентек болма, болды,- деп ырқылдай күлді тағы. Алдағы қарсы келе жатқан машинаның жарығы шағылысқан Түйебайдың жүзіне көзі түсті. Әлі аскөк жапырағы қыстырулы тұрған тістерін көрсетіп ырсылдай күліп келе жатыр екен.

Екінші күнде де ғимаратқа кірудегі іркілістер жалғасты. Әдеттегідей, уақытынан қазақтарша кеш басталды.
Алдыңғы шолулардан байқағаным — ең терең, түбір-қобырымен талдайтыным — сәлемдесу екен. Әр әзілді шайнауға тырысу тек осы сайысқа тән. Ол заңды да шығар, себебі, бұл сайыста әр кезекті минатюра, элемент, қозғалыс — күлкілі болуы керек. Есесіне, фристайлдық, еркіндік бар. Ал соңғы сайыстар әдетте өзі тұтас бір нөмір болады. Деп өзім түйіп отырмын.
Әлқисса, өткен шолуымды қарасам, біршама мейірімді болған сияқтымын. Бұл қателік енді қайталанбайды.

Сәлемдесуді Күлкі терапиясы, Қарағанды бастады. Сап, тізбек. Кененнің «Көкшолағы» жайлы бастапқы нөмір — қызық, бірақ бәрібір ағартушылық функциясы басым. Былай-былай енді, болады. "...Әннің тарихын жақсы білетін КТ" — типі тарих маусымына байланыстыру, әйтеуір үйтіп-бүйтіп әкеп телу. Қайықтың үстінде — біршама тапқыр. Бидің ырымын жасады — мен жымидым. Бірақ кей фронтмендердің қимыл қораштығына. Өй, қойш… :)

Біздің түсінігімізде қазақ фильмдері «Қыз Жібектен» басталып «Атаманның ақыры», «Менің атым Қожамен» басталып 90-шы жылғы жаңа толқын фильмдері мен 2000-шы жылдан бергі фильмдерді қамтиды. Бар-жоғы 10-20 фильмді айтып бере аламыз.
Осы мифті бұзу үшін Қазақстанда түсірілген 10 тек байопик фильмдерге шолу жасап көргім келді. Тізім фильмнің хронологиялық ретінмен жасалды.
Байопик белгілі тұлғалардың өмібаяны негізінде түсірілетін фильм. Өнер адамдары, саясаткерлер және діни лидерлер туралы болуы мүмкін. «Амадей», «Рэй», «Темір леди» сынды фильмдер — байопик жанрының үздік мысалдары.

1. «Амангелді» (1938)

Фильм 1916 жылғы көтерлістің бір басшысы Амангелді Имановтың күресі мен оның Қазақ жеріндегі Кеңес Үкіметінің орнауына қосқан үлесін баяндайды. Сценарийін жазғандар Бейімбет Майлин мен Ғабит Мүсіреповтер бар. Фильмнің музыкасын жазғандар қатарында ұлы Ахмет Жұбанов та бар. Басты рольдерде біз танитындардан Шара Жиенқұлова мен Құрманбек Жандарбеков, Каллекей атанған Қалибек Қуанышбаев, Серке Қожамқұловтар ойнаған.
Қазақтың ең алғашқы дыбысты фильміне сол кездегі қазақтың бетке ұстар өнер тарландарының барлығы ат салысқан.
Фильмді тарих сабағында 1916 жылғы көтеріліске арналған сабақта қосымша материал ретінде пайдалануға болады. Тарихи немесе деректі фильм ретінде емес, жалпы сол кездегі жағдайдың картинасын көру және қазақ кино өнерінің тарихын білу мақсатында.

2. «Жамбыл» (1952)

Басты рольде Шәкен Айманов, Құрманбек Жандарбеков ойнаған. Мұқан Төлебаев композитор ретінде өз үлесін қосқан. Сценарийін жазғандар қатарында Әбділда Тәжібаев бар.
Фильмнің не туралы екендігін айту артық.
Жамбылды әдебиет сабағында мұғалімдер өлең жаттауға ынтасы мен қабілеті жоқ оқушыларға фильмді қарап, соған анализ жасауға тапсырма беруге болады.

3. «Оның уақыты келеді» (1957). Орысша – «Его время придет».

Атауы керемет осы фильм аққан жұлдыз Шоқан Уәлихановтың қысқа ғұмырына арналған. Режиссері қазақ фильмі тарихында биографиялық фильмдердің атасы атанған Мәжит Бегалин. Басты рольді Нұрмұхан Жантөрин ойнайды.

4. «Артымызда Мәскеу» (1967)

Бауыржан Момышұлының материалдары мен кітаптары және өмірбаяны негізінде түсірілген фильмде 318-ші Панфилов дивизиясының ерлігі суреттеледі.
Фильм өз заманында өте танымал болып, бірнеше халықаралық фестивальдердің жүлдегері болған.

5. «Мәншүк туралы дастан» (1969)
Бұл фильмнің де режиссері Мәжит Бегалин. Басты рольде Мәншүк образын Наталья Арынбасарова сомдаған.

6. «Знай наших» 1985

Сұлтан Ходжықовтың туындысы күш атасы Қажымұқан Мұңайтпасовтың өміріне арналған. Фильмде орыс батыры, француз күресінің шебері Иван Поддубныйдың жетістіктерімен ынталанған Мұқанның Парижге келіп екі жүлделі орын алуы туралы суреттеледі.

7. «Сұлтан Бейбарыс» (1989)
Бұл көркем фильм Қазақфильмнің Египет елімен бірігіп түсірген туындысы. «Сұлтан Бейбарыс» Морис Семашконың «Емшан» атты повестінің желісінде түсірілген. Ішкі монологқа толы фильмде басты рольді Нұрмұхан Жантөрин ойнайды.

8. «Абай» (1995)
Режиссері – Ардақ Амиркулов. Басты рольдерде Ғабиден Тұрықбаев, Тұңғышбай Әл-Тарази, қырғыз актері Болот Бейшеналиев пен Бикен Римова ойнайды.

9. «Мұстафа Шокай» (2008)
Сатыбалды Нарымбетовтың бұл фильмінде Мұстафа Шоқайдың драмаға толы өмірі, саяси және жеке өмірі баяндалады.
Басты рольдерде әнші Карина Абдуллина мен Болот Бейшеналиев ойнайды.

10. «Біржан Сал» (2009)
Бқл фильмде режиссер Досхан Жолжақсынов басты рольді сомдайды.

Жақында прокатқа «Құнанбай» фильмі шыққаны белгілі. «Аманат» атты тарихшы Бекмахан ағаның өмірін суреттейтін фильм де шықты.
Келешекте әр жанрда, соның ішінде триллер, экшн жанрларында қазақ фильмдері шығып, сапасы артып, Голливудпен бәсекеге түспесе де, Индонезия, Таиланд, Корея, Франция сынды өз нарығын толық қанағаттаныратын, жан-жақта фанаттары бар елге айналатынан сенімдімін.

2014 жылы «Нұр Отан» партиясының «StopҚылмыс» жобасы аясында «Жас Отан» Жоғары оқу орындарындағы сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтау мақсатында «Таза сессия» атты акция өткізді. Акция барысында 26/05 — 10/06 аралығында еліміздің 14 облысы және Астана, Алматы қалаларындағы студенттердің қатысуымен аноним сауалнама жүргізілді. Сауалнама нәтижесі бойынша қатысушылардың 90 пайызы ЖОО-да жемқорлықпен таныс екендерін айтқан.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша партия 2015 – 2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бағдарламасына Жоғары оқу орындарының сыбайлас жемқорлық деңгейі бойынша жария рейтингін шығарып отыру енгізілді.



Сауалнамаға еліміздің 62 ЖОО-нан 1200 адам қатысты. Оның 47% еркек, 53% әйел жынысты.

Сауалнамаға қатысушылардың орташа жасы 20 жас. Қатысушылардың 93,4% бакалавриатта, 5,2% — магистратурада, 1,4% — докторантурада білім алады.

Респонденттердің 40% грантта, ал 60% коммерциялық негізде оқиды.

Бір ЖОО-да 12 мың теңгеге бір сабақты шешуге болатын болса, кейбір ЖОО-да бұл сомаға сессияны түгелімен жабуға болады.

Жалпы, республика бойынша сессияны тапсырудың орташа құны 29 000 теңге. Бір сабақ бойынша проблеманы шешу құны шамамен 5000 теңге.

Курстық жұмысты сатып алудың орташа бағасы шамамен 13 000 теңгені құрайды. Ал ең арзан нұсқалары 2000-3000 теңгеден сатылады.

Республика бойынша дипломдық жұмыстардың орташа бағасы 60 000 теңге. Ең арзандарын 30 000 теңгеге сатып алуға болады. Басқа қаладан келгендер үшін жатақханадан орын алу көкейтесті мәселе. Бұл проблеманы шешудің құны орташа есеппен 15 000 теңгені құрады.

ЖОО-дағы парақорлықтың тағы бір түрі ақылы негізден грант бөліміне ауысу. Білім алудың ақылы формасынан грантқа ауысудың құны 500 000, кей аймақтарда бұл сома 100 000 теңгені құрайды. Орташа есеппен грантқа ауысу құны 250 000 теңге.

Парақорлықтың тағы бір кең тараған түрі – әскери кафедраға түсу және оқу. Бұл үшін орташа есеппен 500 000 теңге төлеуіңіз қажет.

Студенттердің пікірінше ЖОО жемқорлықтың негізгі себептері:

• студенттердің оқуға қызығушылығының болмауы (20,8%);
• бақылаудың болмауы (18,3%);
• оқытушылар құрамының жалақысының төмендігі (17,3%);
• кәсіпқойлық деңгейінің төмендігі (12,6%)

Жемқорлық негізінен мына кезеңдерде кездеседі:

• рейтинг және емтихандар кезінде (21,1%);
• сабаққа қатыспау (9,4%);
• курстық және дипломдық жұмыстарды тапсыру (6,4%).

P.S. Аталған акция дәстүрлі түрде биылғы жылы да өз жалғасын тауып, барлық аймақтардың оқу орындарында өткізіліп, қазіргі таңда деректер өңделу үстінде.

Меің ойымша бұл қазақты мәңгүртендіруді көздеген шаралардың бірі, бүкіл жастарды жинап өздерінің сасық өлеңдерін тыңдатқызып орысша сайрап жастардың басын улау шаралары.

-Арқалы ақын… Ақыраған ақын… Сонаааааау Атыраудан келген арда ақынымыз Итбай!-деп сампылдап тұрған асаба жігіттің сөзін аяқтатпастан қолындағы микрофонын жұлып алған күйі Ақын шықты ортаға арқаланып. Айналасын шөп басқан айдын көлге ұқсайды екен басы… Шаш атаулыдан ада болған төбе мейрамхана шамдарына шағылысады. Жұдырықты түйіп алып, жерді теуіп тұрып ұзын сонар дастан оқыды. Тойға жиналған қауым жалыға бастады. Шетте отырған Елтай қалғып кетіп, кері оянып еді, Итбай әлі сөйлеп тұр. Әйелдер жағы өзара әңгімеге көшкен. Музыкант жігіт құлаққабын киіп алып, өз рахатын өзі сезініп отыр. Арақты сүйетін ақжүрек бажалар өздері кішігірім орта құрып алған. Шетте жалғыз мөлиіп Орынгүл ғана тыңдап отыр ақынды. «Өлең түсінбейтін бейшаралар!» деп сөкті іштей өзгелерді. Бірақ өзі де нақты нені түсінгенін білмейді. Ақын ақыраған сайын бойын діріл билеп, көзі жасаурап, қолының, сирақтарының балапан түктері үрпиіп барып басылады (қолтығын қысып отыр).
Өзінің ойынша Орынгүл өлең үшін жаралған. Бала кезінен апасынан бастап, көрші-көлем, ұстаз, ағайын туысқан, ең ақырғысы тауық қорада жаңа туылған жұмыртқаға да өлең шығарған. Жұмыртқаға арнап шығарған өлеңі «Өмір» деп аталады:
Ей, тас жұмыртқа, сенде де өмір бар.
Өмірді казірден бастап көріп ал.
Қазір-ақ таспен жарып тастасам біттің ғой,
Мына өмірді көрместен блинчик болып кеттің ғой… деп басталатын өлеңі өзінің ойынша шедевр.
Көзін ақыннан алмады. Ортаға шығып бұл да бір-екі өлеңін оқығысы келді де, алайда ішіп отырған ағасынан ығысты.
Сонымен не керек, қандай жолмен тіл табысқаны белгісіз, ақынмен танысып та үлгерді. Тері шыпшып сыртына шыққан шыт көйлегінің қалтасынан Итбай визиткасын алып, Орынгүлге ұстатты. Визиткасы дымқылданып қалған екен, Орынгүл бетіне басты.
Қаланың асфальтіне табаны тиісімен Итбай ақынды іздеді. Он бір ойланып, тоқсан тоғыз рет толғанып отырып хабарласты ақыры. Итбай жетіп келді. Кредитке алған қара «14» машинасына Орынгүлді отырғызып алып, селкілдетіп Жайықтың жағасына алып келді.
-Өлең оқы, ақын қыз!-деді.
Орынгүл телефонынан «Көңіл толқыны» әуенін жіберді де, аса бір қайғылы кейіппен «Өмір» атты өлеңін оқыды.
Итбай ойланып отырып:
-Өлең жаман емес. Бастысы сенде жүрек бар. Өлеңнің не екенін білесің. Қара борбай халық оны да түсінбейді. Біз адамдардың ең жоғары сатысымыз!-дегенде Орынгүл елжіреп, көзіне жас келді. Жылауға батпады, көзіне жағылған сүрмесі ағып кетіп, албасты түрімнен Итбай шошып кетер деді.
-Мына ағаң тегін адам емес. Сенде батылдық бар, жүрек бар, ең бастысы ақынсың! Мен сені әлемге әйгілі етем. Газетке берем, бүкіл ел мойындайтын ақын боласың!-дегенде Орынгүл ақыры шыдай алмады, көздің жасына ерік берді. Итбай телефонын шұқылап отырып:
-Мына ғалым ағаңды танисың ба? Іііі… Мына жазушыны ше? Теледидардан көретін мына ақынды ше?-деп бүкіл аты мәшһүр тұлғалардың телефон нөмірі сақталған тізімнен көрсетіп шықты.
-Іііі… танысаң сол. Мен бәрімен хабарласып тұрамын. Жолыңды ашамын. Менің бір ауыз сөзім. Бізде жүрек бар. Сүйе аламыз. Ғашық бола аламыз… Ал, өзге қараборбай халық… Иә, қойшы соларды…
Орынгүлдің көз алдынан өзінің теледидардан сұхбат беріп отырған сәті жылт етіп елестеп кетті. Атақты болғанда былай деп сұхбат берем деп бұрыннан іштей дайындалушы еді. «Ақындық жолға түсірген, осы жолға баулыған ардақты адамдарыңыз бар ма?» деген сұраққа бастауыш сыныптағы мұғалімін айтамын деп ойлаушы еді. Ол ойынан айнып қалды. Дәл алдында асқар таудай болып Итбай отыр емес пе?
-Ертең газетке өлеңіңді береміз! Сағат үште дайын бол!-деп қоштаса бере: — аузыңнан сүйейінші,- деді. Ерін деген жоқ, аузыңнан деді! Ақындардың өжеттілігі осы шығар деп ойлады Орынгүл. Кеудесінен кері итеретін дәрмен жоқ, Ақынға бәрі жарасатындай көрінді. Ең бастысы оларда жүрек бар, сезім бар. Көзін жұмды. Бетіне тақала бере Итбайдың басындағы бас киімінің күнқағары бұның маңдайын тіреп қалып, ығысып кетті де, айнадай жылтыр таз басынан жиналып қалған қайызғақ тектес қаспақтар бетіне шыбын қонғандай әсер қалдырып, жауып жатты. Ақынға бәрі жарасады.
Ертеңгі сағат үште кездесті. Итбайдың артынан ілескен иттей болып зәулім ғимаратқа келді. Ішке кіріп кетіп біреулермен сөйлесіп болғасын бұны шақырды:
-Бұлақтың көзін ашайық! Таланттардың самғауына жәрдемдесейік,-деп газет редакторына аса тебіренсіпен сөзін жеткізді Итбай. Редактор адам көңілін қалдырмайтын ақкөңіл жан екен, өлеңді оқып алып, аздап жымиды да:
-Келтіреміз ғой жайлап,-деп басын шұлғып келіскендей болды.
Ғимараттан шыға салысымен Итбайда бұрын байқалмаған маңғаздық, көкірек пайда болды:
-Ағаң тегін емес дедім бе, дедім. Өлеңіңді өткіземін дедім бе, дедім. Енді сен де менің айтқанымды орындасаң, ертең теледидардағы бағдарламаға шақырту жіберткіземін. Асыл тастың су түбінде жатпайтынын дәлелдейміз,-деді.
Аспан өртеніп жерге түсердей аптап ыстықта өртенердей болып тұрған қара машинаға мінген екеу көпқабатты үйдің алдына тоқтады. Міңгірлеп отырып Итбай сезімін білдірді. Орынгүлдің түріне емес ең алдымен талантына бас игенін, ұнатып қалғанын, қазір бейшара күйге түскенін жеткізді. Сөздерінің арасына Мұқағалидың өлеңдері де Итбайға телініп, шарасыз күйде кетіп жатты.
Екеуі үйге кірді. Темекінің иісі әбден сіңген үйдің төсегі көптен жуылмаса керек, гүлді түрі көзге белгісіз түске боялыпты. Түгі жыпырайған кір-кір кілемнің үстінде 42 өлшемді крассовканың ізі жатыр. Асығыс біреу кіріп кетсе керек, шамасы.
Жан-жағын барлап үлгермей жатып Итбайдың құшағында кете барды. Бір кезде көзін ашса аса ауыр салмақтағы Итбайдың астында ақ бөлкедей иленіп жатыр екен. Аюдай ақыраған Итбайда ес жоқ. Екі көзі тарс жұмық, өн бойын тер басқан. Бір кезде ғана барып сылқ етіп аунап түсті. Мұрынына қолаңсаның ашқылтым иісі келіп, есін жиғызды Орынгүлдің. Төбеге қарап еді, бір жағы сынған люстраның сымдары шығып, үзілейін деп тұр екен. «Осыны ілмесе де ренжімес едік» деп ойлады іштей.
Газетке басылған өлеңін көріп, іштей күліп алды. «Өмір» деген тақырыбы ғана бар, бірақ мүлде өзге өлең, бірақ авторы Орынгүл деп жазылған. Ақкөңіл редактор бұлардың көңілін жықпай, өлеңді өңдеген екен. «Ақыны да, өлеңі де құрысын!» деді. Ақын деген сөзді естісе көз алдына сынық люстра елестеп, мұрынына қолаңсаның иісі келетін болды.

Қазіргі кезде «Kaspi Bank»-те «Kaspi қаһармандары» имидждік кампаниясы жүріп жатыр. Басты мақсат – өз күшімен жетістіктерге жеткен қарапайым қазақстандықтарды насихаттау. Бұған дейін әлемнің барлық шөлдерін бағындырған желаяқ Марат Жыланбаев, жеке балалар үйін ашып, 350 баланы тәрбиелеп, өсірген Тұяқ Есқожина басты кейіпкер болған. Жақында әйгілі альпинист Мақсұт Жұмаевтың қатысуымен жаңа кампания басталды. Қызық болғанда қазақстандықтардың көпшілігі оны қарапайым альпинист ретінде қабылдайды екен. Ақпарат, насихаттың аздығы. Kerekinfo оқырмандары үшін Мақсұт туралы ақпарат бере кеткенді жөн көрдік.

Мақсұт Жұмаев — 1977 жылдың 1 қаңтарында Батыс Қазақстанның Федеровка ауылында дүниеге келген.
Сырым батырдың ұрпағы. Батыс Қазақстан аграрлық университетін (ветеринар), «Қайнар» университетін (заңгер) бітірген. Альпинизмге кездейсоқ келген.

Сұхбаттан: 1 курсты біткен соң, Алматыға тәжірибеден өтуге келдім. Таныстарыммен жиі тауға шығып жүрдік. Алматыға келерде таныстарымнан сұрап алған жол сөмкені арқалап тауға шығу қолайсыздау болғандықтан, тауға арналған рюкзак сатып алмақ болдым. Ол кезде мұндай кәсіби жабдықты тек стадион маңындағы «Хантәңірі» деп аталатын арнайы фирмадан сатып алатын. Мен таңдаған сөмке 99 доллар тұрады екен. Ақшам жетпеді. Әлгі фирма қызметкерлері сөмкені алу үшін соларда бір апта жұмыс істеуге болатынын айтты. Сөйтіп, сөмкені иемдену үшін шетелдік туристердің жүктерін тасыдым. Ол кезде альпинистердің көбі осылай ақша табатын. Жұмыс барысында солармен танысып, ақыры альпинизмге келдім.

«KazTransCom» ААҚ оңтүстік филиалының заңгері, «Қағазы трейдинг» ЖШС әкімшілік бөлімінің маманы, «Тайлан» АҚ» ЖШС заңгері, Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының дыбыс операторы болған. Қазір ҚР Қорғаныс министрлігі Орталық әскер спорт клубының спорт комитетінің қызметкері. Әскерлерді таудағы дайындыққа үйрету тобының жетекшісі. Әскери шені лейтенант.

Әлемде биіктігі 8 мың метрден асатын 14 тау бар, соның бәріне Мақсұт Жұмаевтың табаны тиген. «Дүниежүзіндегі ең қатерлі 14 шыңға шыққан 27 адам бар. Мен сол шыңдарға 12-ші болып шыққан жалғыз қазақпын», дейді өзі.

Айтуынша альпинизммен кәсіби түрде университет бітірген соң айналыса бастаған. Көп спорт түрлеріне қарағанда альпинизммен жастайыңнан айналысу керек деген қағида жоқ.

Ең бірінші шыққан шыңы — 1997 жылы Үлкен Алматы шыңы. Барлық альпинистің олимпиадалық алтын медалі – Эвереске шығу. Менде алғаш рет Іле Алатауына шыққан соң Эвересті бағындыруды армандадым, 2007 жылы мұны орындадым дейді.

Альпинизмге ең алғаш келгенде 6,7 мыңдық шыңдарды бағындырмастан, бірден 8 мыңдық биіктіктегі Шиша-Пангма шыңына шыққан (биіктігі – 8046 метр). 8 мың метр биіктікті бағындырған ең жас қазақстандық. Әрі 8 мыңдыққа шыққан ең жас альпинист саналады. Ол 8 мыңдық шыңға 23 жасында шыққан. Мұны әлі ешкім қаталамапты. Осы сапарынан соң, оны бірден Ұлттық құрамаға қабылданған. Сол кезде Қазақстанда «Қазақстан құрамасы – әлемнің ең биік шыңдарында» бағдарламасы болған. Бағдарламаның басты мақсатының бірі – Қазақстан имджін көтеру. Мұндай әлемнің бірде-бір елінде болмаған көрінеді. Қазақстан әлемде альпинистерден құрама команда жасақтаған бірінші ел. Бұл құрамада 50 альпинист болған екен. Оның 10-ы экспедиция барысында қаза тауыпты.

Аса биік болмаса да К2 шыңын 5 рет қатарынан бағындыра алмай, тек 6 рет барғанда шыға алдық дейді.
2003, 2005, 2007, 2009, 2010 жылдары бірде ауа-райы, бірде қалың қардың әсерінен мақсаттары орындалмаған. Ал, 2005 жылы таудағы лагерде шыңға өрмелейтін құралдарын ұрлап кетіп, шыға алмай қалыпты). Тау басында мұндай да қызықтар болып тұрады екен.

Шыңдарға қазақстандық альпинист Василий Пивцовпен бірге жұптасып шыққан.

Ең соңғы рет 2014 жылы Чогори шыңына (8611 м) шыққан. Сонымен альпинистік крьерасын аяқтаған.

«Альпинизм атақ та, даңқ та, байлық та бермейді. Тек оның берері жеңіскерлік сезімі. Тауға альпинистің керек-жарағынан бөлек, қасиетті Құранды, әкемнің фотосын, ойыншық арыстанды, Қазақстанның туын көтеріп шығамын. Ол ту менің бүкіл эспедицияма қатысқан. 8 мың метр биіктіктен асатын шыңға шығуға орта есеппен экпедицияға 2 ай кетеді. Ал тауға көтеріліп-түсуге бір аптадай уақыт жұмсаймыз. Қалған күндер дайындық жұмыстарына кетеді. Допинг сияқты қосымша қуат беретін заттардан альпинистер бойларын аулақ ұстайды. Спиртті медициналық көмек үшін аламыз» дейді ол.

Жары орыс ұлтының өкілі, ол да альпинист. Исатай есімді ұлы, Айлин деген қызы бар. Үшінші сәбиін күтіп отыр.

Мақсұт туралы 4 деректі фильм түсірілген. «Гималайский дуэт: Дхаулагири — Аннапурна», 2006, 18 мин, (Дворецкий/Жумаев/Пивцов). «Дотянуться до звезды», «Экспедиция „Клуба 7 вершин“ на К2», «Максут Жумаев. Рождённый быть горцем».

Ол жігітпен бірнеше мәрте сапарлас болдым. Бір сапарында «полковниктің» қызымен қалай танысқаны жөнінде айтып беріп еді.
— Үйдегілер үйлен деп қоймаған соң, агент арқылы қыздармен көптеп таныса бастадым — деп бастады әңгімесін, — содан күнара бір қызды кездесуге шақырып, машинаммен қала алып шығып, қыдыртып, отбасы, өзі туралы сұрап, таңдай бастадым. Өзімнің бала кезден ішкі істер саласына қызметке орналасып, үлкеееен азамат болсам деген арманым бар еді. Содан танысқан қыздармен әңгіме барысында папаң қайда жұмыс жасайды? Қазіргі қызметі қандай деген сұрақтардан ол қызбен қарым қатынасымның болашақтағы қадамдары шешіле бастайтын. Бастапқы кезеңдерде кездескен қыздардың көпшілігімен қарым қатынас тез үзіле берді, өйткені олардың папасы мілитса болып жұмыс жасамайтын еді. Содан үмітсіз шайтан деп жүріп, бір күні бір қызбен кездесудің сәті түсті. Екеуміздің әңгімеміз тез жарасып, біраз уақыт жүріп қалдық, содан үйіне шығарып саларда: папаң қайда жұмыс жасайды?- деп сұрай қалған едім, " ішкі істер органында" деп жауап қатқанда іштей қуаныштан қолым көкке екі елі жетпей қалды. Жолда келе жатып, папасының жас шамасына қарай қызметтік шені кем деген «подполковник» болар, отбасын құрып, бірер уақыт күтсем «полковник» болып қалар деп сол аңнан олжалы қайтқан аңшыдай көңілім тоқ қайтты. Содан ертесі күні кешті зорға батырып, әлгі «подполковниктің» қызына асықтым. Бүгін бұл қызға ойымды білдірейін деп кешкі ас ішуге кафеге отырғыздым. Кафеден шығып, үйіне келе жатып, жолда «папаңның званиесі қандай?» деп сұрай қалып едім, «старший сержант» деп жауап бергенде басымнан біреу қойып қалғандай әсер алдым. Кешегі бүкір арман жоспарымның күлі көкке ұшып, «полковниіктің» күйеу баласы деген атпен біржолата қош айтыстым солай — деп әңгімесін аяқтап еді.
пысы: Содан оны естіп алған мен біраз уақыт әлгі жолдасымды келеке етіп жүрдім. Оданда сразу полковникке тиіп алмайсың ба? Папасы полковник қыздың саған не керегі бар? Әлде жарқыраған погон үшін арыңды да, адамгершілігіңді айырбастай саласың ба деп. Ия, өмір біз ойлағаннан да бұралаңдау.

Ресейлік «Титан» компаниялар тобының басшысы Михаил Сутягинский «Ведомости» газетіндегі сұхбатында топ қазақстандық компаниялармен альянсқа қайта дайын екендігін айтыпты.

Ол кім тағы дейсіз бе? Бір кездері елімізде салтанатты түрде Ресеймен бірлесе ашылған «Силициум-Казахстан» кремний зауытының басшысы. Тіпті «Силициум-Казахстан» 2010-жылы ең жоғары сапалы кремний өніміне қол жеткізген көрінеді. Бірақ аталмыш зауыт қалай салтанатты ашылса, солай тып-тыныш жабылыпты-мыс. Енді Сутягинский сол тірлікті қайта жандандырғысы келіп отырған сыңайлы. Ол жақсы ма, жаман ба, әзірге белгісіз.



Михаил Сутягинский «Ресей мен Қазақстан – ынтымақтас мемлекеттер, олар бірнеше мемлекетаралық бірлестіктерде бірге жұмыс істеп отыр. Кремний секілді стратегиялық өнімді бірге өндіру жай пайда немесе табыстың мәселесі емес. Бұл сонымен қоса ұлттық мүдде мен қауіпсіздік мәселесі» деген екен. Сонымен қатар Ресей әзірге кремний өндірісінен көшбасшы болып отырған «қысықкөздерге» тәуелді болғысы келмейтіні анық ;)
«Екі оттың ортасында біз отырмыз», деп әлгі жерде саясат соғып кетсем, ә))) Қой құрысын, нем бар саясатта.


Қауіпсіздік мәселесі, шынында, өте маңызды мәселе. 2011 жылы Факультетімізге Солтүстік-батыс политехникалық университетінің (Фримонт қ., АҚШ) профессор Т.Т.Палташев «Кристаллдардағы жүйелер» курсынан дәріс оқығанда айтқан ең басты ойы – «кез-келген мемлекет әскери және жалпы инфраструктурада пайдаланылатын электроника, цифрлық техниканы әр мемлекет өз ішінен өндіру керек деген болатын. Себебі алда-жалда қауіп төне қалса, өзге елдің цифрлық құрылғысына жай ғана «әмір» жүрмей қалуы ықтималдығы бар. Өзге елден алынған қарапайым бағдаршамның өзі ол елмен қарым-қатынас нашарласа, басқаруға көнбей кетуі мүмкін. Ал электрониканың маңызды шикізаты – кремний екені екібастан. Оны өзімізден ең болмаса өндіру — қауіпсіздікті біртабан арттыру деген сөз. Ал елдегі электроника өндірісін дамыту үнемі күн тәртібінде тұру керек деп ойлаймын.