2 болу, жұп болу – нағыз ер адамдар үшін берілген үлкен жауапкершілік, әрі тосын сый…
© Мырзахан



2 саны қазақ халқының өмірінде үлкен рөлге ие. Жұп болу – жаңа өмірдің бастауы, жаңа отбасының құрылуы, екі бақыттың бір араға келуі секілді мағыналарға саятын болса, қос аққудың адал махаббаты – 2 жасқа арналған қазыналы бата ретінде айтылады. Наурыз мейрамындағы күн мен түннің теңелуі осы 2 санының тепе-теңдік түсінігін ашып отырса керек. Кішкене сөздікке көңіл бөлсек, 2 – тепе-теңдіктің белгісі. Оған күн мен түн, ақ пен қара секілді ұғымдар жатады. Қарама-қарсы түсініктерді позитивті және негативті энергиямен қуаттандыра отырып, таразыда тұрғандай теңдігін көрсетеді. (Қайнар: ongeo.ru/mag2/)
Ал, аналарымыздың жүкті болып, бір адамда 2 жанның өмір сүре білуі өз алдына бір әңгіме.

Сандар жайлы қызықты жайттар!

1. 10-жүйе тарихы
Біз қолданып жүрген сандар жүйесінің тарихы сонау үнді еліне, олардың ғалымдарына барып тірелсе керек. Б. з. 1 ғасырында ғалымдары антикалық математика негізінде жаңа есеп жүйесін жасады. (10 цифрадан тұрды. Өзгеріске айтарлықтай ұшарамады.)

2. Қағазда жазу мүмкін емес сан
10-ның гугол дәрежесін жазу үшін біздің планетамызда жер жетпейді екен.

3. Азия елдерінің қорқынышы – 4
Көптеген азия елдерінде «4» саны бақытсыздықты білдіреді. Себебі, ақиқаттан да қызық. Кейбір елдердің (жапон, кантон, путунхуа және корей) тілінде (shi, sei, si, sa) сөздері төртпен бірге өлім деген мағына береді екен.

4. Қағазды қанша рет бүктеуге болады?
Бір қағаз бетін 9-дан артық бүктей алмайсыз. Байқап көріңіз!

5. Назарыңызға!
Ойын кубиктерінің (нарды, үстел ойындарында қолданылады) қарама-қарсы беттерінің қосындысы 7-ге тең. Тексеріп көріңіз.

Қайнар: www.datacube.tv/2015/01/nauchnue-factu-o-chislah.html

Жұп болу немесе ағам үйленді

Адамзатты жалғыз жаратпағандықтан, өмірде екінші бір бөлігіңді іздеу – қалыпты жағдай. Жастардың арасында белең алған бұл сезім, қызықты жағдайлармен қуантып, қайғыртуда. Махаббат сезімі 79 жасар Индиядағы апамыздың дүниеге қыз алып келуіне себепкер болып жатса, белі бесіктен шықпаған іні-қарындастарымызға тез отау құрып, тез ажырасуына негіз болып отыр. Менің ойымша, мәселе түбі махаббат проблемасында емес, жастық шақта жалындап тұрған кезінде жұп болудың маңыздылығы, мәні әрі жауапкершілігі түсіндірілмегендіктен.

Теория өзі айта береді. Мен тәжірбиеден мысал берейін. Осы жаз маған үлкен қуаныш сыйлады. Томск қаласында оқып жүрген (мақтап қояйын) Алмас ағам отау құрды. Жаратушым оған жақсы ұрпақ пен ниеттенген ісінде жеңілдік берсін! Өзі миллионер ағамнан сұхбат алмайын ба? Оның үстіне «Жұбахан стефания» журналының кіріспесінде кеңес те берілген болатын. Сонымен, жұп болу туралы ағам былай деді:

«Мен көп созбай, тек өмірдегі ұстанатын философиямды айтып өтейін. Сонау мектеп кезінде маған ағалық еткен тәрбиешім жақсы сөз айтқан болатын. Сол кейіннен менің өмірлік ұстанымым болып кететінін мен де ойламағанмын. Ой төрі былай болатын:

— Егер, таза жар қаласаң — таза бол!
Адал сүйіктің болсын десең — адал бол!
Тазалыққа құмар жан болсын десең — таза жүр!
Ата-анаңды сыйласын десең, жұмақтың кілті қайда екенін білесің…
Есіңде болсын! "Қуған жетпейді, бұйырған кетпейді"..»

— дейтін. Сол-ақ екен, «жүрекке әмір жүрмейді» — деп, аяқ-асты ғашық болсам да, адам мінезін танымай, ойланбай, түсініспей, тіпті, бір-бірімен сөйлесіп көрмей үйленген жоқпын. Әр қадамды орнымен жасап, жеңешеңе ұсынысты тосын сый ретінде ұсындым. Сондықтан, айтарым: ойыңның барлығы есепке толмай, алғаннан кейінгі үлкен жауапкершілікті сезіне отырып отау құрған дұрыс. Адам арасын тек махаббат, түсіністік және мейірімділік ұстайды. Ал, қалғанның барлығы бос әңгіме.»

«2 қошқардың басы бір қазанға сыймайды» немесе аққулық махаббат

Ағам үйленгеннен кейін, менің де ойым кетті. Араға уақыт тастап, ағамды Томскке жіберіп, қара шаңыраққа ие болсам деген ниетім бар. Дегенмен, «екі қошқардың басы бір қазанға сыймайды» деп қазақ атамыз босқа айтпаса керек. Сол ниет ішімде өсіп келе жатқандықтан ба, әлде ғашық болғым кеп жүрмін бе, білмеймін… Өзім де есепке алып, жоспар құра бастадым. Білімімді арттырып, әртүрлі мақалаларға көзім түсіп жүр. Соның ішінде, жүрегімді бірден дір еткізген — «аққулардың адалдығы».

Жануарлардың мінезі, олардың психологиялық қызметі күрделілігімен және кейде бірегей көріністерімен ерекшеленеді. Олардың әлеуметтік және репродуктивтік мінез-құлықтары ерекше қызығушылық танытады. Жануарлардың кейбірі тек төлдеу мақсатында ғана қосылса, басқалары бұл кезеңді өмір бойы сақтау үшін қосылады. Және де, ең таңғажайып болып табылатын жайт: отбасы арасында күшті сезімдер мен отбасылық дұрыстығын үлгі ретінде қалыптастыратын адамдарға тән үйлесімділік құстарда ғана байқалады. Олардың отбасы өмірі — дос болу, қамқорлық жасау, жақсы көру секілді құбылыстармен безендіріледі. Ең мықты жұптар аққуларда кездеседі. Олардың арасындағы махаббатты тек өлім ғана айырады екен. Сондай «аққу махаббатымен» өмір сүретін құстар қатарына қаздар мен кейбір үйректерді де жатқызуға болады.
Қайнар: www.vinograd.su/education/detail.php?id=43191

Менің ойым: Сания татар тілінен аударғанда «екінші» деген мағына береді. Көптеген мұсылман елдерде танымал болғандықтан «отбасындағы екінші бала» деген мағынаға да саяды. Екінші болу — бірінші болу жолында күшті мотивация болады. Оны өзімнің тәжірбиемнен айта аламын. Сания қарындасымажетістіктер тілеймін. (қайнар: www.astromeridian.ru/imya/sanija.html)

P.S.

Жұп болу — мәңгілікке.

Кеңес заманында шаруашылықты көтеру үшін түрлі ұрандар қабылданып, социалистік жарыстар өткізіліп жататын. Соның бірі шопандар арасындағы: «Ел тілегі- елу миллион» бәсекесі. Бұл туралы қазір көп айтыла бермейді. Тіпті ешкім білмейді деуге де болады. Бірақ, бұл бағдарлама елдің экономикасын көтеру мен республикадағы азайып кеткен малдың санын қайта қалпына келтіруде үлкен рөл атқарған еді.

«Ел тілегі- елу миллион» қайдан шықты?

1928 жылы Ф.И.Голощекин бастаған «Кіші Қазан» реформасының салдарынан Республикадағы мал басы саны 45 миллионнан 4,5 миллионға азайып кетті. «Асыра сілтеу болмасын! Аша тұяқ қалмасын!» ұранын бетке ұстаған шолақ белсенділер қазақ шаруаларының қолындағы малдың бәрін етке өткізген болатын. Оларды орталыққа тасымалдайтын көлік болмағандықтан, үйілген етті өртеп отырған. Бұл біріншіден адамдардың ашығуына алып келсе, екіншіден, мал басы санының азаюуына соқтырды. 1928-1932 жылдары Қазақстанда адам мен мал ресурстары адам сенгісіз дәрежеде азайып кеткен. Оның орнын толтыруға ұзақ жылдар қажет болды. Тек соғыстан кейінгі жылымық дәуірінде ғана республика бойынша мал шаруашылығында өсім байқалған болатын. Бірақ, ол ұзаққа бармады. 1954 жылы «Тың және тыңайған жерлерді игеру» туралы қаулы қабылды. Оны да шолақ белсенділер көтеріп әкетіп, мал шауашылығына пайдаланылып келген шабындық және жайылымдық жерлерді жыртып, егін салды. Көптеген агрономдардың қарсы болған пікірлері ескерілмеді. Нәтижесінде мал азығына қажетті жер ресурсының болмауынан бұл сала кенжелеп қалды.
Мал шаруашылығының азаюы салдарынан республикада ет пен жүн тәрізді өмірлік қажеттілігі жоғары шикізат көздерінің тапшылығы сезіле бастады. Осы тұста жоғары жақтағылар, мал шаруашылығын көтерудің жаңа бағдарламасы ретінде, «Ел тілегі-елу миллион!» ұранын бекітті.

Ұранның орындалуы

Расында бұл бағдарлама дер кезінде қабылданған болатын. Сонау тың игеру басталған жылдары дүрмекке ілесіп, егін салумен айналысып кеткен совхоздар біртіндеп мал шаруашылығына қайта бет бұра бастады. Неге? Себебі агроном мырзалардың болжағаны келіп, бей-берекет жыртылған жерлер бір-екі жылдан соң түсім беруді қойды.
Егін салып, қарық боламыз деп ауыздары күйген шаруашылықтың бірі менің туған ауылым Томар совхозы. Дүрмек кезінде дәл ауылдың іргесіне дейін егін салынған. Ал біраз жылдан соң нәрінен айырылған жер түсім беруді қояды. Амалсыз егін салу тоқтатылды. Бос атыраптарды қодыра (жусанның түрі) басып кетті. Ол жарықтықты қойдан басқа ешкім жемейді. Сондықтан, совхоз башылығы ұранға үн қосып қой шаруашылығы болып қайта құрылуды қолға алған. Нәтижесі жаман болған жоқ. Аздаған жылдың ішінде ауданды былай қойып облысқа дейін аты кеңінен танылған үлкен шаруашылыққа айналып шыға келеді.
«Ел тілегі — елу миллион» ұраны шын мәнінде шопандар арасында бәскененің басты нысанына айналды. Жақсы нәтиже көрсетіп, төлді көп алғандары мақтау мен мадақтаудың астында қалған. Кейбір кісілерге «Социалистік еңбек ері» атақтары беріледі. Бұдан бөлек озат шопандар үнемі түрлі бағалы сыйлықтармен марапатталып отыратын. Төл алуда жақсы нәтиже көрсеткені үшін менің атам екі рет мәшине алған.
Аға буын өкілдерінің айтуынша сол жылдары шопанның баласы болу қазіргі министірдің баласымен тең болыпты.
Совхозға қарасты 28 қыстаудың әр қайсын иеленіп алған шопандар төл алудан бірінен-бірі асып кетуге тырысып жататын. Жүз саулықтан жүз жетпіс, екі жүз қозы алған шопандар да болыпты. Ешқандай технологияның көмегінсіз, табиғи жолмен. Расында қолда бар қойдың бәріне егіз таптыру ақылға қонымсыз жағдай. Сонда бұл қалай?
Шопандар төл алу барысында өздерінің жекеменшік қойларының төлінде санаққа қосып жіберіп отырған. Осылай ша көктемгі санақ кезінде «Бәлен қойдан түген төл алдық» деп көрсетеді. Бұлай жасаса құрмет пен қошеметтің астында қалады. Ал егер төл алуда көрсеткіші төмен болса сөгіс етіп, жоғарыдан таяқ жейді. Осыған байланысты ел арасында мынадай бір әзіл әңгіме бар:

Қой фермаларын тексеріп жүрген аудандық өкіл бір шопанға ұрсып жатыр дейді:
— Ана саулық неге екіз тапқан да мына қой негі жалқы тапқан? Малға алалап қарағанды қашан қоясыңдар? Екеуін де егіз тапқызбағаныңыз үшін сізге сөгіс беремін!
Сөйтсе шопан әлгі өкілге қарап тұрап:
— Қарағым қалағаныңа егіз тапқызатын қасиетің болса үйдегі келінге неге жылда егіз тапқызбайсың? — депті. (Өкілдің ұзақ жылдар бойына баласы болмай жүрсе керек.). Шопанның бұл бір ауыз сөзі елірген өкілді сабасына түсіріп, кешірім сұрап жөніне кеткен еткен.

Қарт шопанның өкініші

Мал шаруашылығы қазақ халқының ежелден маманданған саласы болатын әрі жеріміз де қой өсіруге оңтайлы еді. Алайда жобаның жетпей жатып желкесі үзілді. Одақтың шаңырағы шайқалып, Горбочевтің басынан бақ таяған соң нұсқаумен жүріп үйренген софхоздар әрі қарай не істерін білмей дағдарысқа түсті. «Бармақ түгіл бас қайғы» болған тұса, оларға нұсқау беріп жөн сілтеген жан болмады. Совхоз мүлкін әркім өз ыңғайына қарай талан-таражыға салған. Пысықай шопандардың бір бөлігі малдың бәрін басып қалып, өз алдына жеке шаруашылық құрып алады. Ал енді бір бөлігі үкіметтің қаржыландыруынсыз қалған совхоз қажеттілігін өтеу (жанар-жағар май, техника бөлшектері, айлық) мақсатында арзан бағаға сатылымға қойылады. Бұдан аман қалғанын кезінде комсомолдық жолдамамен қойға қуылған жастар араққа айырбастап құртады. Сол малды өсіріп-өнідірген шопандардың кеудесінде салдыраған темір мен қолдарында жарамсыз алғыс хаттан өңге дым қалмаған. Бұған наразы болған қариялар біраз жерге шапқылап, малды аман алып қалуды сұрап басшылыққа жалбарынады. Бірақ, олардың сөзін елеп-ескерген жан болмаған. Айтар ақылын тыңдар құлақ таппай сабылған ақсақалдардың жайы күйі туралы "Қой мен гүл" әңгімесінен оқысаңыз болады. Біздің ауылдағы қариялардың да күйініші сол, миллионға жетеміз деп жиған малдың ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетуі.

Сілтеме:

Қой мен гүл (Деректі әңгімесі): kazgazeta.kz/?p=5483

Елдерге блогиада азық болып, пост қаптапты ғой. Мен де бірінші постымды жазып көріп отырмын. Пост болғанда сауалнама. Бірінші турдың қорытындысы бойынша ең үздік жазба қайсы? Дауыс беріңіз.