Шипалы жемістер мен көкөністер сырқаттан сауықтырып, жаныңды жасартады

  • TOP
Автор: Мақсұтбек СҮЛЕЙМЕН

Жеміс – жидек өсіру Қазақстанда 20 ғасырдың 30–жылдарынан бастап дами түсті. Әуелі аймақтық тәжірибе стансасы ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми – зерттеу институтының қарамағына берілді де, 1959 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми зерттеу институты құрылды. Ол шығарған он беске жуық жеміс–жидек сорттары еліміздің әр түрлі аумақтарында аудандастырылды. Жеміс дақылдары негізінен, биологиялық (ботоникалық тегі) формалары жағынан мынандай топтарға бөлінеді:

ағаштар (грек жаңғағы, алмұрт, қызыл шие, алманың кейбір сорттары)

бұталар (қарақат, тұшала т.б.)

жартылай бұталар (таңқурай, т.б.)

лиандар (актинидия, жүзім, т.б.)

Жемісінің құрылысына және биологиялық ерекшеліктеріне қарай

шекілдеуікті (алма, алмұрт, беке, т.б.)

сүйекті (шие, алхоры, өрік, шабдалы, т.б.)

жидекті (қара және қызыл қарақат, таңқурай, бүлдірген, т.б.)

жаңғақты (грек жаңғағы, орман жаңғағы, т.б.)

шырын жемісті (апельсин, лимон, мандарин, т.б.)

субтропиктік (анар, інжір, құрма, т.б.)

тропиктік (банан, ананас, т.б.) болып бөлінеді.

Қазақстандағы жеміс дақы-лының 95 пайызы раушан гүлділер тұқымдас.

Жеміс – құрғақ жеміс, шырынды жұмсақ жеміс деп бөлінеді.

Құрғақ жемістің көп тұқымды, қақырап ашылатыны: бұршақ, бұршақын, т.б.

Бір тұқымды, қақырап ашылмайтыны: жаңғақ, жаңғақша, тұқымша, дәнек.

Шырынды жемістің көп тұқымды түрі: жидек, асқабақ, алма, т.б.,

Бір тұқымды түрі: сүйекті жеміс.

Жемісқаптың сыртқы қабаты (экзо карпий)-жылтыр, балауызды, қатты болып келеді

жылтыры: шие, алма

Балауыздысы: жүзім, алхоры, шомыр, түктісі: шабдалы, жұмсағы: өрік, қыртыстысы: тұшала, қалыңы: лимон, апельсин,

Қаттысы: жаңғақ.

Жер бетінде алма, ал-мұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты.

Көкөніс дақылдары

Ол – негізінен шырынды өнімдер, жапырақты өсімдіктер, тамыр – жемісті өсімдіктер, баданалар, т.б. Көкөністердің 80 тұқымдасының 600 – ден астам түрі өсіріледі.

Жеміс – ұрықтылар: қызанақ, қияр, бұрыш

жапырақтылар: қырыққабат (капуста), салат, баданақ: пияз және сарымсақ

тамыр – жемісті өсімдіктер: сәбіз, қызылша, ақжелкен, шалғам.

Нақты деректер бойынша, біз б. 3 –мыңыншы жылдары – ақ Ежелгі Қытай, Мысыр, Ежелгі Грекия, Ежелгі Рим көкөністер өсірумен айналысқан.

Жеміс – жидектерде де, көкөністер де дәрумендерге, шипалық қасиетке, азық–түліктік құндылықтарға өте бай.

Жеміс, көкөністі жуып жеу

Тұрмыста жеміс – жидек, көкөністерді жуу арқылы ластан, адам ағзасына зиянды микроорганизмдерден құтыла аласың. Саяжайда өсіп тұрған жемісті сабағынан үзіп алып, жумаған күйде жеудің өзі зиянды. Сенбесеңіз, сол жемісті шағын ыдыста аздаған сумен жуып, оны микроскоппен қарап көріңіз, ішінен адамның іш ауруын да, басқа да сырқаттарды туғызатын құж – құж қаптап жатқан құрттарды (микробтарды) көресіз.

Жалпы, жеміс – жидектерден ауруға, түрлі зиянкестерге қарсы бүркілген түрлі улы химикаттардан жақсылап жуу арқылы ғана арылуға болады. Шетелден әкелінген жемістерді арнайы сабынды суда щеткамен жуып, соңынан таза сумен мұқият шаю қа-жет. Мамандар басқа мемлекеттерден әкелінген жемісті балаларға берер алдыңда 1 сағаттай салқын суға салып қоюға ақыл – кеңес береді. Сонда оның құрамындағы зиянды заттар суға шығады. Ал мұндай алманың қабығын мүмкіндігінше, аршып жеген дұрыс.

Шіріген жері бар жемісті жемеу

Жемістің дәрумендерін сақтап қалу үшін оны тот баспайтын пышақпен кеседі. Егерде қиярда сары дақтар көп болса, оны пайдаланбайды. Себебі, ол мұнда нитраттардың көптігін таныта
ды. Нитраттарды кетіру үшін қиярды бір күн тұзды суға салып қояды, бірақ та бұлай жасағанда оның дәрумендері жойылып кетеді.

Шіріген түгілі, сәл дақ түскен жемісті жеуге болмайды. Өйткені, кішкене бұзылса болғаны, кез–келген бақша дақылының өнбойында митоксин деп аталатын улы зат түзіледі. Ол зақымдаған тұсты ойып алғаннан жойылмайды. Сол жемісті, көкөністі қайнатып, қайнатпаға (варенье) айналдырса да әлгі улы зат кетпейді. Ал ол бауырды, жүректі зақымдайды, қатерлі ісікке себеп болады.

Жеміс, көкөністі сақтау

Жеміс, көкөністі ашық күйде сақтауға болмайды. Олай жасаса, біріншіден, олар түсін, екіншіден, өздеріне тән дә-мі мен хош иісін жоғалтады. Сол себепті жеміс, көкөністі шыны ыдысқа салып, желім қалпақпен аузын жауып, мұздатқышта сақтайды. Кейбір көкөністерді (көк жуа, аскөк, т.б.) жақсылап жуып, дымқыл орамалға орап, кәдімгі жұқа қалтаға салып, мұздатқыштың астыңғы қаба-тына қойса, ол бірнеше күн сол күйінде сақталады.

Жеміс ағашын отырғызу – сауап

Ұлық Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) адамдардың жеміс ағашын отырғызып, жемісін игілікке жаратуын құптап, қолдаған. Ол бұл орайда өзінің хадис шәрі-бінде былай дейді: «Егер мұсылман кісі жеміс ағашын отырғызып, одан адам, хайуанат, немесе құстар дәм татса, көлеңкелесе, мақшар күніне дейін садақатты сауапқа қалады».

Көкөністі қалай қайнатады?

С дәрумені бар көкөністі аз қайнатады. Және де оны алюминий ыдыста қайнатқан жөн.

Тазаланған картопты суда көп ұстамайды. Су алғашқы жарты сағатта картоптың құнарлығының 40 пайызын жояды. Ұсақ кесілген картоп көп дәруменін жоғалтады.

Көкөністі баяу отта, қақ-пағын жауып қайнатқан дұ-рыс. Ең пайдалысы – қабығын аршымай қайнату. Қайнап жатқан суға лимон қышқылын қосса, картоп 7 пайыз ғана дәруменін жоғалтады.

Көкөністі қайнатып пісіргенде, жемістің құрамындағы коратин бұзылады. Қайнатылған сәбізде коротин шикі сәбізге қарағанда екі есе аз болады.

Қырыққабаттың ішкі бөліктерінен гөрі сыртқы қабықтарында коротин мен С дәрумені өте бай. Сол себепті, оны қайнатқанда қабығын аршымай, жақсылап жуып қайнатқан дұрыс.
Көкөністерді қайнатқанда, құрамындағы минералды тұздар азаяды. Картоп 20 пайыз тұз жоғалтады. Сондықтан, картоп мейлінше аз суда қайнатады.

Жеміс – жидектен жасалған тағамдарды тамақ ішерден 1 – 1,5 сағат бұрын дайындау қажет. Үш сағат өткен соң картоптан жасалған сорпада 40 – 60 пайыз дәрумен қалса, алты сағаттан соң ізі де қалмайды. Жеміс – жидектерді шикі күйінде, әрі қабығымен жеу керек. Өйткені, ішкі бөлігіне қарағанда, қабығындағы дәрумен бірнеше есеге көп.

Көкөніс, жеміс – жидектің шипасы

Асқабақ.
1.Апиын уын қайтару үшін оның етін жаншып, суын сығып алғаннан кейін, уланған адамға тиісті мөлшерде ішкізеді.
2.Отқа немесе қайнаған суға күйіп жарақаттанғанда, асқабақ етін жаншып (тазалығына көңіл бөліңіз), жараға таңады.
3.Өкпеге шығу шыққанда, асқабаққа 250 г сиыр етін қосып, суға пісіріп, тамақ орнына жейді. Май мен тұз қоспайды.
4.Құртты түсіру үшін ішкі асқабақ етінен ересектерге 500 г, балаларға 350 г жегізді, 2 сағаттан соң іш айдайтын дәрі ішкізеді, сонда құрт түседі. Дәріні 2 – 3 күн ішеді.
5.Таспа, сазан құрттарды түсіреді.
6.Көкжөтелге ем болады.
7.Тұқымының 1 келісін суға қайнатып, геморойды күніне 2 рет булайды.
8.Балалардың жұтқыншағы ауырғанда емге қолданады.
9.Жүрек әлсіздігінен жүдегенге шипа.
10.Босанғаннан кейін аналардың омырау сүті азайғанда қабығы мен ішкі тұқымын дәріге орап қайнаған сумен ішеді.

Алма.
Адамдардың тамаққа қолданатын жемістерінің 4/5 – бөлігі – алмалар. Оны ежелден ем – дәмдік тағам ретінде және ас қорытуы бұзылуын реттейтін амал ретінде қолданған. Дәрумен жетіспегенде, безгекке қарсы да жеген. Алма тәнге күш беріп, ағзаның әртүрлі аурулармен күресуіне көмектеседі. Сырқатқа шалдыққандарға да, сау адамдарға да алманы жеу пайдалы.

Алмұрт.
Оның шырыны несепті айдау үшін өте пайдалы. Алмұрт шырынын қуық-қа тас байланғанда да ішеді. Алмұрттың шырыны мен тұндырмасы несептің бөлінуін күшейтіп қана қоймай, түсін де ашып, бактерияларды жоюға әсер етеді. Оның азықтық, шипалық қасиеті мол. Алмаға қарағанда алмұртта жасуық мөлшері көбірек, сол себепті тәнге баяу сіңеді.

Өрік.
Оны «денсаулық жемісі» деп атайды. Құрамында органикалық қышқылдар, нектин, хош иісті заттар, минералды тұздар (калий,) натрий, кальций, т.б. және коротин бар.

Жүзім.
Оның жас тамырын (30 г) 2 литр суға салып қайнатып, шашты жуса, қайызғақты кетіреді, құйқа терісі тазарады, шаш жақсы өседі. Көктемде сабағын кесіп, шырынын бетке жағып, ондағы қара дақтар мен секпілді кетіреді. Шырынын мол етіп жинап, күніне 3 рет ішсе (бір шай қасықпен), бауырды жазады, оның күіп, сыздағанын басады. Ұзынша келген ақ жүзім бауыр, көк бауырды жазып, қан қысымын төмендетеді. Буынына суық тигенде қара жүзімді жиі жеген жөн. Жүзім қатерлі ісіктен қорғау қасиетіне ие. Онымен қан азаю сырқатын да емдейді. Қара жүзім шырыны қан бөгелуін болдырмауға шипалы. Жүрек шаншып ауырғанда сары мейізді ет тартқыштан өткізіп, балға араластырып, күніне 3 рет шай қасықтан жейді. Жүзімнің шырынына алма сірке суын қосып ішу еркектің ұрық безінің жұмысын жақсартады. Жарты литр шырынға бір ас қасық сірке суы қосылады. Түстен кейін қос уыс жүзім жеу немесе жүзімнің бір кесе таза сығынды шырынын ішу денеге де, ми жасушаларына да жақсы әсер етеді. Қара жүзім шырынының жүрек ауруларына қарсы анти – кансерогендік ықпалы күшті.

Лимон.
Шіру процесіне қарсы шипа. Басқа әдістермен тәннен уытты заттардың шөгінділерін шығара алмағанында, оны лимонмен шығарады. Австралия оқымыстыларының ойынша, «лимон шырыны СПИД –ке қарсы күресте арзан және әсері күшті дәрі». Орта ғасырларда халық медицинасында лимонның шырынын ұрықтануға қарсы қолданған.
Қант диабетімен ауыратындарға оның жапырағын көлеңкеде кептіріп, ұнтақтап, сосын бір ас қасығын жарты литр суға салып, шай сияқты демдеп, күніне 3 рет 30 грамнан 2 ай ішкізіп, ауруынан жазады. Лимонның шырынын сығып алып бетке жақса, ондағы қара дақ пен секпілді тазартады. Жаңағы шырынды күн сайын 50 грамнан 3 рет үзбей бір ай ішсе, бүйректегі тас пен құм түседі. Лимонды кесіп алып, шайға салып, ішіп жүрсе, қан жүрісі реттеледі, қан қысымының көтері-луі бәсеңдейді. Лимонмен шай ішкен адамның жүйкесі бірқалыпты болады.

Банан.
Ол денсаулыққа өте пайдалы, көп ауруға шипалы. Қан қысымын реттейді, инсультке шалдығудың алдын алады. Асқазан жарасына да ем. Бананды үй жағдайында сақтау үшін тоңазытқышқа салмайды. Ол он градустан төмен температурада тез бұзылып, тағамдық сапасын жоғалтады.

Құрма.
Ежелгі араб ғұламалары оның 350 – ден астам пайдалы қасиеті бар деп есептейді. Шырынынан сергітетін сусын жасалады. Құрмадан жүзден астам тағам дайындалады. Құран, хадистерде құрма – жұмақ жемісі деп аталады. Дәрігерлер оның құрамында көптеген емдік қасиет барын анықтаған.

Қант қызылшасы.
Қанды көбейту, қақырықты босату, сіңірлерді бекемдеу, денені қуаттандыру үшін пайдаланады.
Көк бауыр ауырғанға: қант қызылшасын сірке суымен, қышамен араластырып ішкізсе, көк бауырда-ғы бөгеттерді ашады.
Бір жақ шеке ауырғанда, қол – аяқтың қалтырауына: қант қызылшасының суық балмен араластырып мұрынға тақса, ауру белгілері жеңілдейді.
Құлақ ауырғанға: қант қызылшасы жапырағының суын сығып алып, балмен қосып қайнатып, жылы күйінде құлаққа тамызады.
Шаштағы битті жоюға, қайызғақты кетіруге: жапырағының суымен шашты жуады.
Іш кернесіне: қант қызылшасын қыша сірке суымен қосып қайнатып ішсе, ауырғанды басады.
Адам ағзасындағы түрлі қоқыс – қалдықтарды, артық тұздарды қуады.
Қызылша тұнбасы сәбіз, қияр шырыны қосылып әзірленеді.
Еркектердің жыныс безін зиянды элементтерден артылту үшін күніне бір мезгіл таңертеңгі астың алдында не соңынан жарты стақан қызылша шырынын ішу қажет.

Сәбіз.
Ол адамзат баласына біздің ғасырымызға дейін 2 мың жыл бұрын белгілі болған. Римдіктер оны дәмді тағам ретінде пай-аланған. Сәбіз авитаминозды (тағамда дәруменнің жетіспеуінен болатын ауру) жояды, ағзаның тұмауға қарсы тұруын күшейтеді, зат алмасуды жақсартады. Шикі сәбіз несепті айдаса, ондағы кобальд тұзы қан қысымын түсіреді, қанның қызыл түйіршіктері (эритроцит) мен гемоглобиннің түзілуіне қатысады. Сәбіздің сары өзе-
гі жүрек бұлшық етінің шар-шағанын басады, шырынын жүрек инфарктінде ішуге белгілейді. Сәбіздің тор көздемшелері адам бойында Холестериннің шапшаң бөлінуіне мүмкіндік жасайды. Сәбізді оттегі және қуықтағы тасқа қарсы пайдаланады. Дәрігерлер сәбіз шырынын жүкті әйелдерге, ой еңбегімен шұғылдана-тындарға ішуге кеңес береді. Халық медицинасында сәбізді бұрыннан несеп айдау мен ішек құртына қарсы, қан аздыққа, әлсіреуге, ішек-қарын қызметінің бұзылуына, балалы әйелдің емшек сүтінің жетіспеуіне, құрт ауруының (туберкулез) алғашқы кезеңдерінде, белсіздікке қарсы ішу ұсынылады. Осы мағсатта сәбізді сүтке қайнатып та жейді.

Қырыққабат.
Оны қалай жесе де пайдалы. Ашыған қырыққабат (капуста) тәбетті, асқазанның сөл бөлуін күшейтеді, ас қорытуды жақсартады. Ашыған қырыққабатты ас қорыту жүйесінің бұзылуына (қыжылдау, құсу, кекіру, жүрек айну, ықылық ат) алдын алу үшін пайдаланылады. Ашыған қырыққабат семіруге, шыжыңдыққа да қарсы ем. Қырыққабат сөлі (бұзылмаған) асқазанның әлсіреуін, қарын, ұлтабар жарасын, өт қабының, бауырдың әртүрлі ауруларын, асқазан қабынуын, тоқ ішек жарасының қабынуын емдейді. Сары ауру мен көк бауыр ауруларына да қырыққабат сөлін ішу қажет.
Қырыққабат шырыны асқазан сөліндегі қышқылдың көбейген кезінде, қарын ауырғанда қолданылады. Сапа болғанда, ауыз қолдырап, қабынып ауырғанда қырыққабат сөлін сумен араластырып, ауызды, тамақты шаяды. Бас ауырғанда, буын сырқырағанда ауырған жерге
қырыққабаттың жас жапырағын жапсырса, ауруды басады. Қырыққабаттың құрамында асқазан жарасына ем болатын заттар бар. Шырыны бауыр ауруына ем. Оны ішкеннен кейін аурудың жанға батқаны азайып, бауыр қалпына келеді. Қырыққабат шырынының құрамындағы күкірт пен хлор, иод асқазан мен ішектің шырышты қабығын тазартады. Ол ұлтабар жарасын да жазады. Бұл үшін қырыққабат шырынын 100 грамнан күніне 3 рет ішу қажет. Оған сәбіз шырынын қосып ішсе, әсері одан да жақсы. Бұл үшін 100 грамм қырыққабат шырынына 200-300 грамм сәбіз шырынын қосады.

Қияр.
3 қасық ұсақтап туралған жас қиярға 1 стақан қайнаған суды ыстықтай құйып, 2-3 сағат қойып, тұнбасын сүзіп алып, қалдығын сығады да 1 шай қасық балмен араластырады. Сосын бұл тұнбамен мақтаны шылап алып, таза жуылған бетті сүртсе, ол безеуден арылтады.

Қызанақ.
Ол біріншіден, тағам ретінде өте пайдалы.оның құрамында қант, пектиндік, азоттық заттар, алкалоид, минералды тұздар мол. Екіншіден, қызанақта А, В, В әсіресе, С дәрумені өте көп. Үшіншіден, жас қызанақ пен томат шырынының шипалық қасиеті жақсы. Асқазан
жарасы бар адамдар жас томат шырынын ішуге тиіс. Томат шырыны ағзадағы тастарды да ерітеді. Қызанақ бауыр ауыратындар үшін де өте пайдалы. Ол каротин, калийге де бай.

Қызыл бұрыш.
Ол адамның ғұмыр жасын ұзарта алады. Бұл ғалымдар ашқан жаңалық. Қызыл бұрыш линидтік алмасуды қалпына келтіріп, дұрыстайды, артериялық қысымды төмендетеді, ішек жолдарының микрофлорасын сауықтырады, жастың ұлғаюына байланысты болатын өзгерістерді тежейді.

Қара қарақат (смородина).
Қуыққа тас жиналып несеп жолдары зақымданса, оның 100 грамм жапырағына 60 грамм қой бүлдіргенінің (земляника) жапырағын, 40 грамм жөке гүлін, 30 грамм коровяк гүлін қосып бір стақан суда сақылдатып қайнатады. Суытады, сүзеді. Сонан соң күніне тамақтан соң 2-3 реттен ішіп тұрады.

Пияз.
Оның ащы дәмі құрамындағы эфир майынан. Құрамында С дәрумені мен каротин көп. Көктемнің көкөніс шыға қоймаған кезеңінде адамға пияз ерекше пайдалы. Біріншіден, тәнге С витаминінің күндік қажетін қанағаттандыруға көмектеседі, екіншіден, ауру жұқтырмайтын (бактерицидтік) және қырқұлаққа қарсы заттарға бай.

Сарымсақ.
Құрамында В1 тобының дәрумендері, С дәрумендері (жуашығында 10 мг пайыз, сабағында 55 мг пайыз) және Д дәрумені, иод, май, тағы да басқа заттар бар. Сарымсақтың құрамында ауру тудыратын микробтардың көптеген түр-лерін жоятын ерекше бактерицидтік (фитонцидтер) заттар болғандықтан, ол медицинада да қолданылады. Халық арасында сарымсақты көптеген ауруларды емдеуге ертеден пайдаланған. Әсіресе, қырқұлақ ауруын. Емдік қасиеті ежелден белгілі сарымсақтың жаңа қасиетін жапондық, француздық ғалымдар дәлелдеп отыр. Жапон ғалымдарының мәлімдеуінше, сарымсақ адам миындағы қартаю процесін бәсеңдетеді, оның жасушаларын тазартып оты-ады. Құрамында өте белсенді күкірт қосындылары болғандықтан, қанға түскен соң сарымсақ мидың ең қажетті деген бөліктеріне оң әсер етеді. Яғни, сарымсақтан бөлінетін заттар есте сақтау қабілеті мен эмоцияға жауап беретін жасушаларды жақсартады. 2006 жылы француз ғалымдары сарымсақтың қасиетіне қатысты өз зерттеулерінің нә тижесін жариялаған болатын. Бұл зерттеу Франция ның солтүстік-шығысындағы әйелдер арасында жасалған көрінеді. Тәжірибе көрсеткеніндей, сарымсақты көп қолданатын әйелдер арасында кеуде ісігі дертіне шалдыққандар саны басқа сарымсақты сирек қолданатын әйелдерге қара-ғанда аз болыпты.
Парсылықтар көтеуді сарымсақтың түтінімен булап емдеу әдісін қолданады. Шағындау темір құтының түбіне қатты қыздырылған кірпішті салып, одан кейін үстіне ұсақ етіп кесілген сарымсақты (болмаса түйе тікенек) салады. Сарымсақ, немесе түйе тікенек күйіп, түтіндей бастағанда сырқат құтының үстіне отырып емделеді. Бұл әдіс қажетінше қайталанады. Ежелгі римдіктер сарымсақтың қасиетін танып, оны легионерлерге күнделікті тамаққа қосып беріп отырған. Ертеде кейбір елде сарымсақты тұмар ретінде тағып, аурудан сақтанған. Сарымсақтың негізгі қасиеті оның құрамындағы эфир майы мен фитонцидте. Қолқаны қаритын эфир майы 2-3 метр аумақтағы микробтарды жойса, ондағы фитонция түрлі аурулардың таяқшасын 5 минутте өлтіреді, астың қорытылуын жақсартады. Асқазан, ішек, жүрек ауруларының да бірден-бір емі – сарымсақ. Ол қан айналымын реттейді, аурудың асқынуына жол бермейді.

Шетен жидегі (рябина).
Оның шырынын ұзақ мерзім ішетін болса тіпті көтеудің (геморрой) өзі ашылып, жазыла бастайды. Шетен жидегінің шырыны іш жүргізетін дәріден де жақсы әсер етеді. Оны қант қосып 2 рүмкеден күніне үш мезгіл ішкен жақсы.

Қауын.
Құрамында қант (негізінен сахароза), белок, клетчатка, пектин заттары, ароматтық заттар, 20 мг пайыз С дәрумені, каротин (А провитамині) минералды тұздар бар. Қауынды 6-7 ай сақтауға болады. Қауын несепті көбейтіп, оны тазарта түседі. Ірің бөлінуін тоқтатады, бүйректі қыздырып, қуық жолдарын да тазартады, бүйректегі тасты шығарады.

Картоп.
Оның шырынының құрамында калий, күкірт, фосфор, хлор көп. Соның нәтижесінде терідегі дақты картоп шырынын ішіп кетіруге болады. Ағзаны тазалауға таптырмайтын әдіс. Бұл әсіресе, сәбіз шырынын қосқанда айрықша пайдалы. Ол үшін 50 гр. картоп шырынын, 200 гр. сәбіз шырынымен араластырып, күніне 1-3 рет ішеді. Тек тағамға пайдаланғанда есте болатын бір жағдай, аршылмаған картопты суық суға пісіргенде 25 пайыз, нақ солай ыстық суға пісіргенде 10 пайыз, аршылған картопты суық суға пісіргенде 35 пайыз, нақ солай ыстық суға пісіргенде 25 пайыз өзіндегі аскорбин қышқылын жоғалтады. Магний тұздарының аса маңызды көздері картопта 25 пайыз.

Жүгері.
Дәрілік шикізат ретінде шашағы пайдалы. Оны жүгері дәні жаңадан пісіп келе жатқанда жинап алады. Көлеңкеде кептіреді. Қарайып кеткен шашақтарын алып тастайды. Шашақты жинағанда дереу кептіру қажет. Жүгері шашақтары өт пен зәр айдайды. Медицинада және малдәрігерлік саласында бауыр, өт ауруларын емдеуге пайдаланады. Ол бүйректің, жүректің дұрыс істемеуі салдарынан болатын ісікті де қайтарады.

Шие.
Ол – Орта Азия мен Қазақстанда, Кавказда көп өсетін көпжылдық өсімдік. Шиенің түрі өте көп. Шиенің ұсақ тамырын қазып алып, көлеңкеде кептіру керек. Сосын ұнтақтайды. Оның 200 граммын 3 литр суға қайнатып, бір күн тұндырып қойып сүзеді де, 150 грамм алма сірке суын құйып араластырады. Бұл дәрі буынға тұз тұнғанда, ревматизмге және қант диабетіне жақсы шипа.
Шиенің етін кептіріп, кампот жасайды. Оны қызылшамен ауырған балаға ішкізіп, аурудың бетін тез қайтарып алады. Мұны ересек адамдар сусын орнына үнемі ішетін болса, асқазан, бауыр, ішек дерттеріне ем табады, жүрегінің жұмысы жақсарады. Сүйегінің ішіндегі дәні улы, шағып жеуге болмайды.

Беке (айва).
Ағашының жас жемісі, оның жапырақтарынан дайындалған тұнба қолқа астмасы ұстамасын тоқтата алады. Құрғақ жапырғының ұнтақталған 5 грамын стақандағы қатты қайнаған суға тұндырады. 1 сағат қымтап орап қояды да сүзіп алады. Бұл тұнбаны тамақтанар алдында 2 ас қасықтан 3-4 рет ішу қажет.

Сары мейіз.
Жүрек шаншып ауырса, сары мейізді ет тартқыштан өткізіп, балға араластырады. Оны күніне 3 рет шай қасықтан жейді. Сары мейізді (жүзімді) жиі жегеннің өзі адам бойын сергітіп, жұмыс қабілетін арттырады.

Мойыл (Басқа аты шомырт).
Жапырақ төгетін ағаш. Тамыз айында жемісі піседі. Жемісі сүйекті, қара домалақ. Мойылдың жемісінен қайнатпа, кампот, сусын жасайды. Қабығы, жемісі жоғары қан қысымын төмендетіп, несепті айдайды, іштің өтуін тыяды. Басты ем болатын аурулары мен оған қарсы жасалатын дәрілер:
Қан қысымы көтерілгенде. Мойыл жемісі піскенде белгілі мөлшерде жинап алып, оған қант қосып қайнату қажет. Сосын тұқымын сүзіп алып, салқындағанында тамақ соңынан 0,250 литрден ішеді немесе қайнатылған кампотынан 1-2 қасық алып, бір кесе қайнаған суға араластырып, күніне бірнеше рет сусын орнына ішу қажет.
Іш өту. Мойыл жемісінен қоймалжың дәрі қайнатады. Тамақ соңынан күніне 3 рет бір қасықтан жейді. Жемісін сол қалпында жесе де ем.
Дәріні аурудың жағдайына қарай аз, көп мөлшерде жасайды. Басты құрамында мынандай заттар болады: жұмсартқыш зат, алма қышқылы, цитрит қышқылы, қант және басқа да заттар.

Мүкжидек.
Қиыр Шығыс пен ТМД елдерінің орталық өңірінде, ылғалды, шымтезекті, батпақты жерлерде өсіп, қыркүйек айында жемісі піседі. Күзде жиналған мүкжидектің құрамында 3,2 пайыз қант пен 3 пайыз органикалық қышқылдар, көктемгі өнімінде 4,2 пайыз қант пен 2,8 пайыз органикалық қышқылдар, 15 мг пайыз дәрумені болады. Бауыры ауыратындарға, қышқылы жоғары асқазанның қабынуында, асқазан және ішек жаралары процесінде мүкжидекті, одан жасалған тағамдарды жеу қажет.

Шалғам (редис).
Барлық жерде өсіріліп, тамыр-жеміс пайда болысымен жинап алады, әйтпесе ағаш тәрізді қатайып кетіп, дәмін жояды. Құрамында қант, су, азотты заттар, клечатка, 25 мг пайыз С дәрумені, өзіндік өткір иіс беріп тұратын эфир майы, фитонцидтер (микроорганизмге кері әсер ететін заттар), минералды тұздар бар. Ішек – қарын ауырғанда, бауыр, бүйрек және буын (подагра ауруымен сырқаттанатындарға шалғамды пайдалануға болады.

Грек жаңғағы.
200-500 жылға дейін өмір сүреді, биіктігі 25-30 метр. Ашық және күңгірт түсті ядросын (дәнін) 12 сағаттай тұзды суға салып қойса, қауызы оңай ашылады. Сонан соң дәнін ағынды суға шайып, кептіреді. Халық медицинасында грек жаңғағының дәнінен, жапырағы мен тамыр қабықтарынан шырыны (сөлі), майы емдік- диеталық мақсатқа пайдаланылады. Рахит, сары аурумен сырқаттанған балаларды грек жаңғағының жапырақ, жаңғағының қайн-атындысымен емдесе жақсы шипа. Тұнбасына дәке шылап жараның бетіне қойып, байлауға ыңғайсыз жерлерге жағып емдейді. Асқазан, ішек ауруларын да жазады.

Анар.
Құрамында қант, 4-10 мг пайыз С дәрумені, танин, лимон қышқылы бар. Шырынын (құрамында танин болғандықтан) және же- місінің қабығын медицинада асқазанның жұмысы бұ-зылғанда, кепкен бұтақтары мен діңінің қабығын ішек құртына қарсы дәрі ретінде пайдаланады. Асқазаны ауыратындар, асқазан сөлінің қышқылы жоғары, гастритпен сырқаттанатындар, энтороколитпен ауырғанда анардың ащы сорттарын пайдаланбау қажет.

Қарбыз.
Оның асханалық сортының салмағы 16 келіге дейін жетеді. Құрамында (орташа есеппен) 89,5 пайыз су, 7 пайызға жуық (кейбір сорттарында 12 пайыз) қант кездеседі. Әбден піскен қарбыз дәмді. Оны тұздап та жейді. Қарбызды дүкеннен, базардан сатып алған жөн. Өйткені онда санитарлық бақылау жасалады. Қарбыз да адам денсаулығына пайдалы.

Апелсин.
Отандық сорттарының құрамында қант, 60 мг пайыз С дәрумені, каротин (А провитамині), В1, В2, Р және РР дәрумендері бар. Темекі қағазына оралған апелсинді мамыр айына дейін сақтап қоя аласың. Әсіресе, оның қабығы дәруменге өте бай. Семіздіктен емдегенде апелсин, алма, қияр күндерін тағайындайды. Себебі көкөніс пен жемістің энергиялық қуатының аздығы тамақтың күндік рационы- ның калориялығын күрт кемітеді. Осыған орай бұл күн- дер жеңілдену күндері деп аталады.

Күнбағыс.
Мұнан жасалған дәрілер суыққа қарсы, ыстықты түсіру, тыныштандыру, тәбет ашу үшін қолданылады. Күнбағыс тұнбасын былай жасайды: жаңадан басын үзіп, гүлі мен дәнінен ажыратады, ұнтақтан үш үлкен қасығын алып оған жарты литр арақ құяды. Күн көзінде бір ай ұстайды. Тұнбаны күніне үш рет тамақтан жарты сағат бұрын 20 тамшыдан ішкен дұрыс.

Ауырған адамның ыстығын түсіруге бір ас қасық ұнтақталған жапырағына қайнаған су құйып, баяу отта 10 минуттай ұстап, тұнбаны бір сағат суытады. Күніне үш рет тамақтан жарты сағат бұрын бір стақаннан ішеді. Адамның бойында тұз жиналса, бір стақан ұнтақталған тамырға үш литр қайнаған су құйып, баяу отта 3-4 минут ұстап, бір сағат суытады. Бұл тұнбаны күніне үш рет бір стақаннан тамақтан жарты сағат бұрын ішсе, ем болады. Тек күнбағыстан жасалған осынау дәрілерді ішіп жүргенде ащы тамақтан бас тарту қажет.

Тәбетті жақсарту үшін бір ас қасық ұнтақталған гүліне бір стақан қайнаған су құйып, жарты сағат тұндырады да оны күніне үш рет үш стақаннан тамақтан жарты сағат бұрын ішіп тұрады. Күнбағысты халық медицинасында мұнан басқа мынандай ауруларға, мынандай әдіспен қарсы пайдаланады:

Тіс ауруына: тамырын суға қайнатып, суымен ауыз шаяды. Сонда тіс қақсаған ды, тіс етінің қабынғаны басылады.

Қуыққа және бүйрекке тас байланғанда: күнбағыс сабағы өзегінен (сабағы ішіндегі ақ етінен) 90 грамм алып 100 грамм суға қайнатып, күніне бір реттен бір апта бойы ішеді.

Көк жөтелге: күнбағыс сабағының өзегін жаншып, оған қайнаған су құйып бұқтырады, аздап қант қосып ішеді.

Асқазанға ас батып сіңбегенде: күнбағыс тамырын, аскөк, арпаны тең мөлшерде алып, суға қайнатып ішеді.

Жіңішке ауруға:30 грамм күнбағыс тамырына су құйып, лып еткізіп қайнатады да, күніне үш рет ішіп емделеді.

Жарыққа: 30 грамм күнбағыс тамырын қайнатып, қызыл шекер қосып ішеді.

Қан қысымы көбейгенде: 30 грамм кепкен күнбағыс жапырағы мен 30 грамм сай сағызды суға қайнатып ішкен жөн.

Түсінде жеміс-жидек көрсе

Алма.
Ибн Сийрин айтқан екен: «Түсінде көк алманы көрсе-перзент, қызыл алманы көрсе-патшалардың қамқорлығына бөленеді, ақ алманы көрсе-саудагерлерден нәпақа ажыратады, алма ащы болса-науқасты болады, егер алманы екіге бөліп қойса-серігін жоғалтады», – деп.

Жағыпар Садық айтыпты: «Түсінде алма көрмек жеті нәрсеге дәлел болады», – деп. Олар: перзент, игілік, ауру, кәнизак, һалал мал, пәрмені жүзеге аспақ, ірі табыс.

Асқабақ.
Ибн Сийрин тағы да айтыпты: «Түсінде үйіндегі асқабақты көрсе, ізет-құрметке бөленіп, науқасынан сауығып шипа табады. Егер ол кәпір болса, мұсылмандықты мойындайды, жолаушы болса, саусаламатпен оралады. Егер асқабақты пісіріп жесе, әжеті рәуә болып, ғибадатқа мойын бұрғай», – деп.
Көктемде көкөніс жеу Халқымыз көктемді – ұзынсары келген қараөзек шақ, жуанның жіңішкеріп, жіңішкенің үзілер шағы дейді. Бұл кезде адамдар бойында күзде жиналған дәрумендер қоры азаяды. Соған байланысты денеде ауруға қарсы тұру қабілеті кеміп, тұлабойда әлсіздік пайда болады. Сол себепті оған жол бермеу үшін дастарханда құнарлы тағамдармен бірге алуан түрлі көкөністерді, жеміс-жидектерді жеген жөн. Сапалы көкөністер болмаса, қалбырланған көкө-ністерді, тұздалған қырық- қабатты, көк пиязды мо- лынан пайдаланған абзал. Қараөзек шақта көк пияздың пайдасы өте жоғары. Оның 100 грамынан тәулікке қажеті С дәрумені табылады. Ашытылған қырыққабаттың 100 грамында 20 мг С дәрумені бар. Сүт өнімдерінің, қазы-қартаның, сүр еттің де көктемде пайдасы зор. Негізінен, жылдың барлық мезгілінде ересек адамдар үшін картопты қоспағанда, көкөністің күндік мөлшері 300 грамнан 400 грамға дейін болуға тиіс. Көкөніс пен жеміс орта және егде жастағы, әсіресе толығуға бейім адамдардың тамағында айрықша орын алғаны жөн. Біздің ғалымдардың зерттеулеріне
Бір түйншегімнен таптым...
Бөлісу:

14 пікір

KILYZAMAN
Асқабақ пен @satipaldi — сәйкессіздік… Асқабақ түсіме кірсе — кім қыршып алады екен деген ой келуші еді, бекер екен.
JAKO
Адам ағзаларына өте қажетті дәрумендері бар жемістерді жариялағаныңыз
ігілікті іс деп ойлаймын, керек қылған адам қажеттісін тауып алуына жағдай жасапсыз.Мен өзіме қажетті екі кеңесті алдым және оны пайдаланып көремін.
KILYZAMAN
Не кесел сіздікі?
JAKO
Қант диабеті деген бір кереметім бар, дүшпаныма тілемеймін.
KILYZAMAN
edige
@KILYZAMAN Колифорнилық жауынқұрттармен айналыспадыңыз ба? қайдан алуға болатыны керек еді. Тыңайтқыш өндіретін
KILYZAMAN
Жоқ, кәдімгі шылаушын(жауын құрты) кем соқпайды деп ойлаймын. Компостқа арналған шұңқыр қазып бетін қара пленкамен жауып тастасаң болатынын оқыған едім(Ол шұңқырға бүткіл органикалық қалдықтарды тастай бересің. Шөп шаламда кете береді)
edige
биогумус өндіру туралы хабарыңыз бар ма?
кейін мотоблок туралы. Шкоданың маторы бар еді. соны мотоблок етіп жинайын десем дені түзу инструкция таппадым тегі. Сіз қызығып көрмедіңіз ба?
sammita
Бір түйншегімнен таптым...
«ИнфоЦес» газетінен.
Пайдалы кеңестер екен.
KILYZAMAN
Ммм, Мақсұтбек аға сол жерге көп жариялайды. Кезінде, қиып алғанда сілтемесін ұмытпытым. РАХМЕТ!
sammita
аха, үнемі сол жерде жарияланады, қазақ бөлімінде қызмет етеді ғой. Бір жақсысы әр жерден жинақтап, аударып салмай еңбектеніп адал атқарады қызметін.
KILYZAMAN
Шарбағыма тас лақтырғандай болдыңау… Басқа қолымнан келмейді :-)
sammita
:))))))))) тасқа қарай жүгірген шарбағыңыз қандай еді? Жалпы айтқаным ғой. Газеттің көбі сүйтеді деп.
KILYZAMAN
:-) Білмеймін, „Бір бажам тойдан кейін арандап(шекесіне лаққан тас тиіп): „Тас мені іздеп жүріп тауып алды„ — деген қалжыңын есіме түсірдің„ (Емледен қателер кетті білем. Түзеп жібер)