2012 жылдың соңғы сайты: KerekNews - Латын әліппесімен жаңалықтар сайты
www.kereknews.kz
KerekNews — тек қана латын әліппесімен берілетін жаңалықтар сайты.
Мақсат латын әліппесіне қызықты жаңалықтар арқылы көз үйрету, латын әліппесін кеңінен насихаттау.
Әзірше ақпараттық қолдау ғана болғанымен алдағы уақытта сайтымызда басқа да көмекші құралдармен бөлісетін боламыз.
Бізбен бірге болыңыз!
мына жерде "ұ" әрпін «дабл ю»-мен берген екен. бір түрлі…
мягкий знакты таба алмадым. «премьера» деген «премера» деп беріліпті.
құйрықты әріптердің орнына, бірнеше әріпті біріктіріп жасаған қалай болады екен?
сосын премьера орыс тілінің сөзі емес қой. мүмкін орыстар дұрыс жазбаған шығар немесе өз тілдеріне бейімдеп жазған шығар деген ой туындамайды ма?
айтайын дегенім, барымызды жоғалтқанның қажеті шамалы…
егер орыстар "қазақтарда Ң деген дыбыс бар екен. сондықтан біз де сондай дыбыс ойлап табуымыз керек" деп отырса, бұнысы топастық болмас па еді?
рубен, акцентсіз сөйлегеннің несі жаман? қайта қабілеттілігімізді көрсетпей ма? артикуляциямыздың артықшылығын көрсетпей ма? артикулАция деп сөйлейтін шығармыз онда. жазсақ дұрыс жазып, сөйлесек дұрыс сөйлейік те сауатсыз адамдар сияқты болмай. басқа ұлт өзі білсін қалай сөйлесе де.
жарайды. осымен бітірдім. столға шақырып жатыр. кеттім. Жаңа Жылың құт пен берекеге толы болсын!
дегенмен «премера» деп айта алмаймыз. арасында бір дыбыс бар.
мен де болдым. сізге де жаңа жылмен!
мой — мои
твой — твои
наивный және тб.
мына әліппе түріктердікінің негізінде жасалған екен. түріктерде қалай екенін білмеймін. бірақ қазақтарға И-ді екі әріппен белгілеудің түкке де қажеті жоқ. бірен-саран арабшадан келген сөздерде ғана кездеседі. мысалы, Аида, Аиша деген есімдерде. мұндай созылған И-лі сөздер қазақ тілінде санаулы ғана болғандықтан оларды И-ді екі рет қатарынан жазып-ақ белгілей салуға болады. былай: Aiida, Aiişa деп.
Ал латын алфавитіндегі У арқылы Ы-ны белгілесе дұрысырақ болады деп ойлаймын, нүктесіз і-ден көрі.
Ал Я-ны ia деп белгілеуге болады.
вобше шындығына келсек қазіргі қолданып жүрген «и» әрпі кей сөздерде "ій" болып, кей сөздерде «ый» болып оқылады. сол себепті «и» деген әріптің түкке қажеті жоқ. қалдырса «й» әрпін қалдыру керек. мысалы «сыйлық», «тый» деген сияқты бірнеше сөздерде ғана дұрыс жазады (силық, ти деп жазып көріңдер). ал қалған сөздердің бәрінде «ый», "ій" деп жазылу керек жерлердің бәрінде тек «и» әрпімен жазып, «и әрпі бірде жуан, бірде жіңішке оқылады» деген ереже шығарып қарап отырады. түсінбеймін сол ғалымдарды.
І үндеспейді. "Қій" деп айта алмайсың. Ал егер К тұрса, онда жіңішке болып оқылады. «Кый» деген қазақшада жоқ. Тағы бір мысал, «шие» деген сөз. Сөз құрамында Е дыбысы бар. Сондықтан ондағы И жіңішке болады. Өйткені «шыйе» деп жуан И-ді Е-мен үндестіре алмаймыз. «Бие» де дәл осындай. «Биыл» сөзінде жуан И. Өйткені Ы деген дыбыс тұр. Ы жіңішке И-мен үндеспейді.
«Сый» мен «тый» сөздерінде ғана И алдында Ы-ның жазылатынын айтып, оны дұрыс депсің. Иә, дұрыс. Неге бұл сөздерде Ы-ның жазылатынын түсіндіре кетейін. Өйткені қазақшада «тый»/«сый» деген сөздермен қатар «ти» (трогай) және «си» (писай) деген сөздер де бар. Яғни егер Қ тек жуан И-мен ғана үндесіп, ал К тек жіңішке И-мен ғана үндесетін болса, С мен Т жуан И-мен де жіңішкесімен де үндесе береді. Осы себептен «тый» мен «сыйда» Ы жазылады деп ойлаймын.
Сен жазғандай Й-ді ғана қалдырып, алдына не Ы не І жазылатын қылды деп есептейік. Сонда мына сөздерді қалай жазар едің:
Ит, руханият, Нияз, пиғыл, пияз, риясыз, риза, ризқ. Қайсысының алдына Ы, қайсысының алдына І жазар едің?
— Балам, сиіп тұрсың ба?
— І-і, сиіп тұрған жоқпын.
-Балам, сиіп тұрсың ғой
— І-і, сиіп тұрған жоқпын.
— Ей, балам сиіп тұрысың ғой
— і-і, сиіп тұрған жоқпын.
Сөйтсе, құда сыйып тұрсың ба депті ғой
Кириллді білмегеннің еш жамандығы жоқ қой, керісінше.
Маған керісінше қызық көрінді. Барлық сайттардың латын қарпіндегі нұсқалары болса екен. ҚазАқпарат сияқты.
Тезірек латынға көшірілсе екен. Әйтпесе осында бір кісінің бір ескі жазбасын оқығалы, тіл ауыстырғанымда, әрбір ретте ыңғайсыз сезіне бастаймын
Сонымен қатар, қарапайым кириллица әріптеріне қатысты мынадай айтар бар:
— Қазақ әліпбиіндегі 42 әріптің шамамен 1/3 бөлігі құр орын алып тұрған әріптер. Нақты қазақ тіліндегі дыбыс саны мен әріп саны айырмашылығы көп (Айталық, 26-ға жуық дыбыс бар десек, 42 әрібі бар; Ағылшын тілін мысалға алсақ, оларда керісінше. Яғни, шебердікпен әріптерді орналастыру комбнациясы арқылы бірнеше дыбыс алады. Бізде дайын дыбыстарды қосақтатып, бір әріп жасайды);
— Латын тіліне көшу, ХХІ ғ. тәуелсіз Қазақ Елінің тарихындағы елеулі оқиға болайын деп тұрғаны белгілі. Бұл оқиға шеңберінде талай айтыс-тартыс, материалдық шығын, уақыт шығыны болатыны ақиқат. Бірақ, түбінде Латын әліпбиіне басымдылық берілуі лайым біздің мақсат болғай. Мақсатымыз нақты әрі мақсат деуге лайық жүйелі әрі нәтижелі болуы керек. Олар төмендегі талаптарға жауап беруі керек:
— Қазақтың латын әліпбиі, тек қазақ тілінің мүддесінің негізінде құрылуы керек. Кириллицамыз, орыс тілінің ықпалына жығылып кетті. Латыншамыздың түпкі негізі, бүгінгі күні "өлі тіл" Латын тілінің әліпбиі болса да, бұны ұстап тұрған Әлемнің көшбасшы АҚШ, Ұлыбритания елдерінің жазба нұсқасына арқа сүйеп тұрғаны белгілі. Оның ішінде, нақтырақ ағылшын тілі. Демек, алдымен қазақ тілінің, екінші ағылшын тілі әліпбиіне негізделіп жасалғаны жөн деп есептейммін.
Әріп пен дыбыс екеуі екі бөлек дүние. Біріншіден, маған таныс ағылшын және қытай тілін алсақ, жазылауы бір бөлек, оқылуы бір бөлек. Бұндай ерекшеліктің арқасында, әріп саны қысқарады, екіншіден сөздің әріптеп жазылуының арқасында, оның оқылуына бір ереже жасақталады. (Қалай жазылса солай оқылуы белгілі бір деңгейде қате метод сияқты) Барлық сөздің оқылуы мен жазылуына ереже арналса (қазіргі барына толықтыру), демек ол ереженің көмегімен, тіл ғылымына қажет қандай да бір заман ағымына сай болған өзгерістерді енгізе аласыз. Айталық, гугл.транслейт заманның бір жетістігі. Ол аударма мәшинесі. ол статикалық аударма программасы болса да, оның негізі динамикалық (Белгілі бір ережеге бағына: барлық сөзге анализ жасап, келесі бір тілге өңдеу) аудару түріне көмек құралы ретінде берілген. Қанша дегенмен, нағыз ғылыми жолы ол екінші варианты.
Тоқетері, әлемнің көшбасшы елдерінің дыбыс, алфавит, буын, сөз, сөз тіркесі, сөйлем құрау ерекшеліктері мен ережелерін таслдап барып, қазақ тіліне жарайтын әліпбиді қабылдаған дұрыс. Одан бұрын, латынша қабылдаған түркі тілдес елдердің жіберген қателері ендігі шығып жатыр, соларды да ескеру қажет дегеннен басқа айтар жоқ.
Осының негізінде жаңа әліпби қабылдауы әділдік болар еді.
Болашақта Қазақстан Ресеймен бірігіп, Евразиялық одақ құрылмақ. Бірінші тіл орыс тілі болып қала бермек. Яғни орысша білмесең мәмбетсің. Сондықтан кириллицаны ұмытып қаламыз деген уайымың орынсыз.
ony latynshaga koshudi qoldap jurgenderden surap kor. solar jaqsylap taldap, jiktep beredi. menin' biletinim, eger latynshamen kitap jazsan', onyn' paraq sany kirillshe jazylgan kitaptyn' paraq sanynan az bolyp shygady.
көріп отырғаныңдай, жауапты екі кириллше және латынша әліпбимен жаздым. біріншісінде үшінші қатар басталып кетті. ал екіншісінде екі қатар. оның өзі толық емес.))