Похиганның соңғы бұтағы немесе әлем әдебиеті қазақ тілінде

Могиканның соңғы тұяғы дегенің не, Похиганның соңғы бұтағы дегенің не, қалай айтсаңыз да еукеуінің мағынасы бір екен. Неге дейсіз ғой. Ол былай болған.

Ертеде сонау алыс Америка жерінде Мохикандар (Mohicans) тайпасы болыпты. Олар тұқымдарын тұздай құртып, бұтақтарына балта шауып жатқан отаршылдарға қарсы күресіп, азаттықты аңсапты. Тақырыптағы бұтақ сөзі енді түсінікті болды ма? Түсінікті болса, Похигандарға тоқталайық.

Американың байырғы халқының азаттық жолындағы күресі туралы роман жазған Фениморе Купер есімді американ жазушысы Махикан және Мохиган тайпаларын атауларын «будандастырып», Мохикан деген тайпаның атын шығарыпты. Сенбесеңіздер түпнұсқасы міне:

Cooper seemed to confuse or merge the names of the two tribes — Mohegan and Mahican. Cooper's well-known book helped confuse popular understanding of the tribes to the present day.

Тарихтан басқаша оқып, мына романнан басқаша атау кездестірген адамдардың бастары қатып, «Мохиган ба, Махикан ба, Могикан ба, бәрібір емес пе на?» деп ашуланғанға ұқсайды. Араларынан бір білгіш шығып, Олай болса, басты қатырмай, үш атауды біріктіріп, Факикан (Fuckycan) дейік деген ой тастайды. Халық та келісе кеткен екен.

Кейін жылдар өтіп, орыстар ағылшынша үйреніп, көздері ашылып, әңгіме болып жатқан романды орыс тіліне аударып алады. Аты: Последний из могикан. Ал орысша хат танып, қазақшасы судай ағып тұрған білімді жігіттер атақты романды қазақшаға аударып, халықтың көзін ашуды ойлап, романды қазақшаға аударады. Қай тілден? десеңізші. Орыс тілінен аударыпты. Орыстардың бұл туындыны польяк тілінен аудармағанына кім кепіл? Олай болса, американдық зиялыларға қай бетімізбен қараймыз? Ағылшыншадан аудара алмайтын сорлы екенсіңдер десе ше?!

Қуып кеттім. Тақырыпқа оралайын. Сонымен, Похиганның соңғы бұтағы деген тіркес қайдан шықты?
Бастары қатқан американдықтардың Факикан дегенін білдіңіздер, орыстардың Похикан дегенін осы сәтке дейін білмей келген едіңіздер, енді білетін болдыңыздар. Орысша похи сөзінің мағынасын шамалап болса да ұғып тұрсаңыздар, иә… солай. Орыстар мен американдықтар қойған қортынды атаудың мағыналары бірдей. Ал орыстардан жырып алған казахтардың Похиган дегендері қай сасқандары? Қойшы, қайсыбір терминді, сөзді айтып отырасың. Келістік оған да. Соңында Похиганның соңғы бұтағы дегенге де құлақ үйренді.

ПыСы:
Осы бір сыни мақаламды Шымкент қаласында орналасқан «Сегіз серік» баспа серіктестігі шығаратын "Үлкендерше әңгімелесейік, сұлу қыз" газетінде жариялауға жіберген едім. Кейін ойланып қалдым. Похиганның соңғы бұтағы деген романның атауы тура мағынасында ма әлде аударма ісіне бейжай қарайтын өзіміздің өартайып қалған Похихан, Похибек, Похижан аталарымыздың (халық бұлардың барлығын Хулигандар немесе Похигандар деп атайды) бұтағы ма? деген ой сап ете қалды. Не болса да, "Үлкендерше әңгімелесейік, сұлу қыз" газеті мақаламды алғашқы нұсқасымен басып жіберетін сияқты. Ол мақаланы оқып, маған шүйлігіп жүрмесеңіздер болғаны.