ҚҰДАЛЫҚ ХИКАЯСЫ

Біздің ауыл сұрағанға Тастай деп аталады. Біреу білер, біреу білмес. Қараүзген ауданы, Қоқан совхозының білдей бір бөлімшесі. Он екі түтіні бар алақандай ауыл. Оған қоса, 4 кластық бір мектеп, 2 мұғалім және Кеңес кезінен мұраға қалған жалғыз мәдениет үйіміз бар. Жылына бір жиналатын біз секілді қаладағы студенттер жазда мәдениет үйінің аузындағы қара құлыпты алып, үлкендерге кәнсерт қойып береміз. Басқалай ауылдың өз қызығы өзінде.
Ауылымыздың бастауыш мектебінде оқитын балалары сабақ арасындағы үзілістің болатынынан бейхабар келеді. Бүкіл сабақты қосып бір-ақ оқиды. Уақыт үнемдейтін әдісті ойлап тауып, тәжірибеге енгізіп жүрген мектеп директоры, ауылымыздағы жалғыз мансап иесі Қалимаш Тоқтыққызы – біздің құдайы көршіміз.
Апайымыздың гардеробының сәнінен шықпайтын, төрт маусымда тастамай киетін әмбебап аяқ киімінің біздің айналадағы танымалдылығы – 100%. Мектеп, қонақтық, сиыр сауу, аудандағы білім басқармасында өтер жиналыс болсын қызыл кәлошіне аяғын сұғып жіберіп, аттай шауып бара жатар еді. Тіпті былтыр 9 шақырым жердегі Жартескен ауданының Жайнақ совхозына қызын ұзатқанда: «Құдағиым көреген екен, кәлошіме подцвет қызыл кәстөм кигізді»,- деп, ауылдың әйелдерін сарқытқа шақырып, қуанышын бөліскеніне куә болғанбыз.
Биыл жаз шыға үйіміздің жары, қойымыздың қорасы бір Қалимаш апай мен Сағит ағай сол былтыр күйеуге кеткен «жатжұрттықтарының» құдалығын шақырмақшы болды. Бүкіл ауыл болып дайындалдық. Он екі үйдің «ақ орамалдысы» дастархан қамына кірісіп бергенде, істейтін іс қалмады. Той мен қонақтық өтетін күн ретінде «апторлық құқыққа ие» сенбінің кешінде азан-қазан мал түгенделіп, қой қамалып, сиыр сауылып, қаймақ сүттен ажыратылды. Ұлттық арнадан «Мың бір түннің» кезекті хикаясы баяндалып, ауыл халқы тайлы-таяғы қалмай, көршіміздің үйінен табылды. Құда қарсылап, мәре-сәре болдық та қалдық.
Ауылымызда той-томалақ өтсе, «қонақтықтың қалай өтіп, не қызық болғаны» туралы ертесіне «11:00 шайында» міндетті түрде баяндалады. Бұл құдалықтың басты қызығы сағат түнгі 02:00 шамасында басталса керек. Қос үйдің бала-шағасы қазан басынан қуырдаққа тойып ап, ұйықтап қалғанбыз. Түн ауа түзге шықсам, біздің дәретханаға көршінің құдалығындағы қонақтар «живой өшіретте» тұр екен. «Бұл не керемет, көршінің туалеті құлап қалғаннан сау ма?!» деп таңданып, көз қиығын салсам, онда екі есе адам кезек ап қойыпты. Ең соңғысы шыдамай, қора айналып барады екен. Таң-тамашада жарты сағат тұрып, жатып қалдым. Бір мызғып алып, сіңлім екеуміз тағы шықтық. Екі үйдің дәретханасында біреулердің отырғаны анық. Қос қанаты мен артында да адамдар отыр. Үй артында да кісі барға ұқсайды. Оған қоймай, құдалық өтіп жатқан жазғы шайхананың алдында үлкен-кішісі аралас қаз-қатар жайғасыпты. «Өлімнен ұят күшті» деген мақал әдірем қалатын кездер де болады екен қазақта. Бір-бірінен айырып болмайсың. Бір адамның ішіне бір аяқ ас сыйғанмен, ішкен-жегені аузы-мұрындарынан ытқыпты. «Бас жарылса, бөрік ішінде, қол сынса, жең ішінде». Ал іш өтейін десе, қарынның қалтарыстарында ішкеніңнің тұрақтауы қиын екен. Құдалық жайына қалып, бас қайғы болып кетті.
Ұялған тек тұрмас. Іші кеткеннің күші кететінін де білді ме, қаладан келген Қалимаш апайдың сіңлісі Сәлима ұятты жиып қойып, марганцовка езіндісіне толы шелекті қатар қонғандардың әрбіреуінің алдына қонжитып, бақырашпен «дәм таттырып» жүр екен. Аңырып тұрып қаппыз. Ұялғаннан үйге зып бердік.
Таңертең оянсақ, біздің ауылдың тұрғындары бастап, көршілерміздің алыс-жақыннан жиылған етжақындары қостаған «құдалықшылар» үйіміздің үлкен жағына бір-біріне табандарын түйістіре жатқызылыпты. Тамырларына ине шаншылып, күні кеше ағартқан жарға добалдай шегелер қағылып, суға толы дорбалар ілініпті. Сөйтсем, система деген пәле екен. Ыңыранайын десе, ауруы жоқ, жалғыз біздің отбасының адамдары мен дастарханға жете алмай, арманда ұйқыға кеткен бала-шаға болып шықты.
Құдалықтың алдында «қазанының» қамын ойлап жүретін әкеміз үйге шөп түсірткен. Шөпшілермен «шөлін» басып, өз сөзімен айтқанда «гүлденіп» алса керек. Суға езілген спирт себепкер болды ма, әлде қонаққа барғасын бұйырмағаннан жемеді ме, кім білсін! Айтып келмейтін аурудан аман қалғанына мәз болғаны ма: «Анау-мынауды біздің қарын елемейді»,- деп қояды. Жүгіріп барып. «Тамырға дәрі жібертесің бе?», — деп шешемді оятып жатыр. Түндегі дабырдан таң ата көз ілген ол қапелімде: «Ойбууй, біздің үйге хрустальный люстра әкеп таққан кім-әй?!»,- деп атып тұрды. Сап түзеген система құрғырлар ұйқылы-ояу көзіне сыңғырлаған су жаңа хрусталь люстра боп көрінсе керек. Екі үйдің айналасы жай түскен полигондай екен. Әттең, противогаз көбейгірің емге табылса ғой, шіркін! Сол күні көзкөрген нән шыбын-шіркейлер үйір-үйірімен кеш батқанша балға үймелеген арадай дамыл таппады.
Сөйтсе, құдалықшылар қуырылған балық пен тауықтан ұшыныпты. Балық пен тауықтың куәсі – Қалимаштың сіңлісі Сәлима. Қаладан пісіріліп шыққан «буштың бұттары» мен «балықекеңдер» шілденің ыстығына шыдамаса керек…
Жайнақтан жеткен су жаңа құда-құдағай отырыстың сәні кеткесін, «әлі де аманымызда осы тойғанымызбен қайта қояйық» деген болуы керек. Көлігін оталдырып, кемпіріне: «Қане, мін!» десе, құдағи қайта-қайта Жигулидің есігін айналып кете беріпті. Қолды бір сілтеп, «Қалсаң қал!» деп бір өзі қайтып кетіпті. Ақылыңнан айналайын құданың өзі жолай Қараүзгендегі аудандық ауруханаға жетіп жығылып, «Тастайға шұғыл бармасаңдар, бір ауыл түгел қырылатын түрі бар» десе керек.
Біздің ауылдың тарихында болмаған іс болып, 50 шақырым жердегі орталықтан науқастардың бақытына көрінген шығар, бір «таблеткамен» екі дәрігер шақыртпай жетіп келіпті. «Сағима апай алғашқы көмек көрсетіп, марганцовканың езіндісін ішкізіп, дұрыс болыпты. Болмағанда енді бір түн асырып, біз жеткенше олай-бұлай болып кетулеріңіз де ғажап емес еді», — деп қояды дәрігер қыз басын шайқап. Аудандық аурухананың дәріханасына да тамырға салатын дәрі түгесілген екен, әбүйір болғанда облыс орталығынан бір күн бұрын жеткізіліпті. Көмектесіп жүріп, күрішке тыңқиып тойып алғанымыз қандай жақсы болған! Әйтпесе, ішінде біз де кетеді екенбіз. Құдай сақтаған екен! Не де болса, естен кетпейтіндей құдалық болды.