Қасиет Кәрім: "Әзілдің сәтті шығуы жеткізушіге байланысты"
Қасиет Кәрім, Жайдарман әзілдерінің авторы
Еңбек өтілі — 3 жыл
— Қасиет, айтыңызшы, әзіл қалай жазылады осы? Қиын ба?
— Фантазияңды іске қосасың да, екі желіні ойыңда қатар алып жүруің керек — болды. Мысалы, бір оқиға мен екінші оқиғаны қатар жүргізіп отырсаң, сол әзіл боп шығады. Әзіл жазу жаттығуды, шынығуды талап етеді. Басында қиын, үйрене келе жеңілдейді. Өзім қателіктерімнен сабақ алдым.— Әзіл жазып жүргеніңізге неше уақыт болды?
— «Мен жиырма бірінші қыркүйектен әзіл жазуды бастап едім,» деп айта алмаймын. Бірақ, сегізінші сыныптан бері жазамын. Сосын жылдармен бірге деңгей де өсе береді. Әр түрлі оқиға болады, қызықты жағдай болады. Солардың бәрін ойда жинап, әзіл жүйесіне келтіріп, бірдеңе шығаруға машықтанып қалдым.
— Демек, осы уақытқа дейін әзіл жазған командаңыздың саны жүзге жығылып қалады екен...
— Мәәә… оны санап көрмеппін. Отыздан асатын болар. Әр түрлі деңгейдегі командалар ғой.
— Бір әзілді неше теңгеге жазатыныңызды білгім кеп отырғаны 
— Ол жағын білмеймін тіпті… бір ғана әзілді сатып көрген кез болмапты. Мысалы, Жайдармандағы Сәлемдесу конкурсының регламентіне сәйкес 7-8 минутқа толтыру керек. Ол 7-8 минуттың ішінде үш әзіл болуы мүмкін, мүмкін қысқа-қысқа он бес әзіл болуы мүмкін. Әзілдің санымен емес, уақытымен өлшейміз. Бағалары әр түрлі болады.
— Қандай негізге сүйеніп бағалайсыздар?
— Әзілді халыққа өтімділігіне, маңыздылығына байланысты бағалаймыз. Мысалы, ойынның өзі өте маңызды, финал делік. Жоғары лига немесе премьер лиганың әзілдеріне қарағанда телевизиялық емес, орта ойынның әзілдері арзан. Ал, телевизиялық лиганың әзілдері қымбат. Маусымашар қатты маңызды ойын емес қой, оған ешкім әзіл сатып алмайды. Егер 1/8-ден 1/4 турға өту керек болса, міндетті түрде әзіл сатып алады. Бағасы да ойынның бағасына сай болады.
Шындығында, Жайдарманда ақша көп айналмайды. Ресейдікімен салыстырсақ, бізде дым да емес, тіпті әзіл сатылады деп ауыз толтырып айтуға да келмейді-ау. Финалға шыққанда 150 мыңға бір ғана әзілді алатын кез болады, кейде сол ақшаға бүкіл сценарийді алып жатады.
Ресейдікімен салыстырсақ, бізде дым да емес. Тіпті "әзіл сатылады" деп, ауыз толтырып айтуға да келмейді-ау.
— Өлең жазарда Муза шешейдің келгенін күтіп жүреді көп ақын, әзілді жазуда да Муза керек пе? Жалпы, әзіл неше күнде жазылады?
— Кейде бір түннің ішінде үш конкурстың сценарийін жазып шығаруға болады. Кейде бір ай жүріп, жаза алмайсың. Сондықтан шабыт бізге де келіп-кетеді. Уақыт тығыз болса, бір амалын табасың. Ертең ойын, өл-тіріл бірдеңе жазуың керек болады. Жазасың.
Тағы мынадай жағдай бар: екі адам отырып, 20 минутта дәріхана туралы әзілдің қырық-елуін шығарып тастауы мүмкін. Бірақ, оны қағазға түсіру көп уақытты алады. Соны да есептеу керек.
— Алкогольдің, одан да ауыр заттардың көмегімен әзіл шығаратындар туралы есіткенім бар еді. Ол процестің бәрі камераға жазылып, ертесіне соның арасынан тәуірлерін теріп алады екен.
— Иә, ол бар. Бірақ, ескі тәсіл. Оны қолданбай кеткелі біршама жыл өтті. Өйткені, қазір халықтың талғамы өсті, ондай жолмен шығатын әзілдерге ешкім күлмейді. Ішімдіктің не тағы да басқаның көмегімен айтылған әзіл дәл сол сәтте күлкілі болғанымен, сау баспен қарағанда дым күлкілі болмай шығатын кездер көп. Жасырмаймын, бұрын болды ол жағдай.
Қазір халықтың талғамы өсті, ондай жолмен шығатын әзілдерге ешкім күлмейді.
— Қандай тақырыптағы әзілдерді көбірек жазасыз?
— Менің ерекшелігім де, кемшілігім де сол – тақырып талғамаймын. Саяси әзілді де, «гонды» да, басқасын да жаза беремін. Әзіл туындағанда оны мәтінмен көретіндер болады, мен оның сахнада қалай болатынын, қалай қойылатынын көремін. Сол бояу жағына келгенде басқалардан бір плюсім артық деп ойлаймын.
— Пах, шіркін Он әзіліңіздің нешеуі редактурадан өтпей қалады?
— Көбіне бәрі өтеді. Ал, өтпей қалған жағдайда… көп болса, үшеуін алып тастайды.
— Өзіңіз керемет деп санаған әзілдер редактурадан өтіп, халыққа өтпей қалып жататын кездер болатын шығар, иә?
— Кез келген сценарийді дайындағанда өзім көз алдыма елестетіп көрсем, керемет боп шығады. Одан асқан әзіл жоқтай. Халықтан соған сай реакция күтемін. Олай болмай шықса, кішкене өкініш болады енді.
Қазір мен бұрынғыдай пытырлатып 4-5 командаға әзіл жаза бермеймін, таңдаймын. Кейбірінің ұсынысын кері қайтаруға тура келеді. Әзілімді орындайтын топтың жеткізу деңгейіне баса назар аударамын. Ойында туындаған керемет дүниені сахнада алып шығады-ау деген командамен істес болғым келеді. Сосын әрбір ойыннан соң жіберген қателермен жұмыс істеймін. Кейде бәрі жақсы болады да, тек ойыншыда өз-өзіне деген сенімділік жетіспейді. Сондайда психологиялық сабақтар да өткізіп жіберемін.
Негізі «бұзылмай», көпке дейін шыдайтын әзіл – мәтіндік әзіл ғой. Оны оқып та — күле аласың, тыңдап та — күле аласың. Ол Жайдарман тілімен «сухофрукты» деп аталады. Қысқа-қысқа мәтіндік әзілдерді кез келген ойын арасында оқып та беруге болады, ойнап та беруге болады.
— Сахнаның үстінде ойнап жатып ойға жаңа әзіл кеп қалатын кез бола ма және ол әзілдер сол мезетте ойналып кете ме?
— Иә, импровизация деген бар. «Мынаны былай етсек,» деп ақылдасып жатқанда шығатын әзілдер де болады. Ол әзілдерді кейінгі ойынға алып қаламыз. Редактордың тексеруінен өтіп, ойынға шығарамыз деп тұрған әзілдерді өзгертуге моральдық тұрғыдан құқымыз жоқ. Оған қайта дайындалуға ешкімнің уақыты да жоқ, текке сахнада шатасып, құртып аламыз. Жаңағыдай кенет туған әзілдерді келесі ойынға жазып қоямыз.
— Маған мына жері қызық болып тұр: финалға екі команда шығып тұр делік. Екеуінің де әзілін сіз жаздыңыз. Сонда қай команданың ұтатыны сізге байланысты бола ма?
— Жоқ, командаға «осыны жасайсыңдар,» деп әзілді бере салмаймын. Жеке принципім сол – мен әзілді ұсынамын. Алатын-алмайтыны өздеріне байланысты. Екі топқа қатар әзіл жазғанның өзінде менің бірінікін күшті, бірінікін әлсіз қылуға кәсіби тұрғыдан да қақым жоқ. Мысалы, өзім Күлтегін командасының әзілдерін жазамын. Бір керемет әзіл туындап қалады кейде. Ол Күлтегіннің форматына келмейді. Олар ойнаса, қатты күлкілі шықпайды. Бірақ, сол әзілді Барыстар тобы ойнаса, залды айырып тастауы мүмкін — Барыстарға ұсынуға тура келеді. Сол сияқты ғой.
— Әзілдің сапасы ойыншының актерлық шеберлігі мен жеткізуіне де байланысты деңіз...
— Иә, әзілдің сәтті шығуының 70 пайызы жеткізушіге байланысты. Мысалы, Ресейдің «квнщиктерін» алайықшы, олар бір типтес, бірінің әзілін бірі ойнап бере алады. Ал, бізде ондай емес, әр команданың өзінің форматы бар. Сол форматтан ауытқымау керек. Қиындау.
— Айтпақшы, танымал тұлғаларды жиі әзілдеп жатасыздар, сіздерге келіп, «мені әзілдеңдерші» деп тапсырыс беретіндері бола ма?
— Ондай «заказдар» болған емес. бірақ, соған ұқсас азын-аулақ жағдайлар болды. Ерболат Құдайбергеновтің концертінде ойнайтын болдық. Сонда ол келіп: — «менің осындай-осындай тұстарым бар, әдеттерім бар, мен туралы осылай әзілдесеңдер болады,» деп айтты. Сол сияқты, әншілердің жеке кешінде ойнайтын болсақ, олар өздері ұсынуы мүмкін. Оған қоса, әзіл түсінбейтін, ол туралы әзілдегенін қаламайтын адамдар бар. Өзімде кездескен жоқ, естуім бойынша, өзі жайлы әзілдемеуін ескерткен тұлғалар бар екен.
Өзі жайлы әзілдемеуін ескерткен тұлғалар бар.
— Сол әзіл көтере алмайтындардың арасынан шағымданғандары да болған шығар?
— Жеке өзім кездескем жоқ, ондай жағдайлардың болғанын естуім бар. Өзім көрмеген нәрсені айтпай-ақ қояйын. Есен ағадан сұрасаңыз болады. Өйткені, арыз-шағымның бәрі сол кісіге айтылады, бізге ешкім жекелеп жолыққан емес.
— Жарайды, сұрармын. Жайдарманда авторлар командасы неше адамнан тұрады?
— Авторлар командасы болғанмен, біз тек Жайдарманмен ғана шектеліп қалып жатқан жоқпыз. Төрт адам ғанамыз, оның өзінде әрқайсымыз жан-жаққа, басқа жұмыстарға кетіп қалдық. Жайдарманмен ғана шектеліп қалуға бізге әлі ерте. Өйткені, командалар тек автормен жұмыс істеуге дайын емес, автормен қалай жұмыс істеу керек екенін түсінбейді. Ол деңгейге әлі жетпедік. Қазір Жайдарманда атормен жұмыс істей алатын бір-ақ команда бар. Ол – Демеушіміз болашақ. Қалғандары да автормен жұмыс істейді, бірақ, қалай жұмыс істеу керегін білмейді. Мысалы, Ресейдің командалары автормен мықты жұмыс істейді. Жазылған сценарийді алады да, өздеріне керегін таңдап, тазалап, ары қарай қосатындарын қосып алады. Ал, бізде автордан дайын сценарий күтіп отырады. Үтір-нүктесіне дейін, тіпті, қойылатын музыкасына дейін дайындап беруің керек. Ал, өзі түсінбеген әзілді жеткізу өте қиын. Ол әзілі бір ойында өтеді, екінші ойында өтуі мүмкін. Үшіншісінде ақауы байқалады да, ұтылып қалады.
Сол себепті қазір авторлық командаға қажеттілік артып тұрған жоқ, сондықтан басқа жұмыстарға да кетіп жатырмыз. Ертең қажеттілік туындаса, қайта жұмыламыз.
— Қазір көп телебағдарламалардың басында экс-жайдарманшылар жүр. Тіпті, бірнеше әзіл-сықақ театрлары да жайдарманшылардан құралған, Нысана болсын, Базар жоқ болсын. Олармен де жұмыс істей бересіздер ме?
— Негізі олар өздері де сценарий жаза алатын адамдар ғой. Нысанада, кем дегенде, екі автор бар. Ал, Базар жоққа, иә, көмектесіп тұрамыз кейде.
— Сұхбаттасқаныңызға рахмет!
P.S.
Иәәәә… Әзілдің сәтті шығуы жеткізушіге байланысты екен, ендеше қызық эксперимент жасап көрелік. Бір анекдотты Жайдарман және әзіл-сықақ ойыншыларына айтқызып көрдім. Рас екен. Қызық болды
Сол кезде қазақша веб-комикстерді тұрақты түрде жасап тұруға сөз де берген болатынмын 
Өзге қолданушылар да бұл идеяны қолдап, тіпті дайын онлайн-сервистерді пайдаланып жариялап та жүрдік. Аз-мұз комикстерімізді осы қауымдастықтан көре аласыздар. Кейін интернетте түрлі мемдер көбейіп, веб-комикстің қарқынын басып тастаған сыңайлы. Сонда да сол бұрынғы кезді еске алып Сатыбалдының бір 
