Мына қызықты қараңыз: Батыс ғалымдары сүндеттеудің пайдасы туралы ғаламат жаңалық ашып жатыр. Айтуларынша дер кезінде үшкіртіп алған насыбай көптеген инфекциялық аурулардан сақтайды екен. Тіптен Америка мен Австралия педиатрлары тізе қосып, ел үкіметіне 99 түрлі екпемен қатар насыбай кесуді міндеттеу туралы хат тапсырыпты деген сыбыс бар. Брайан Моррис атты бір профессордың сүндетке отырғызылмаған балалардың тең жартысы түрлі инфекциялық ауруға шалдығады деген оқыс мәлімдемесі бір аптадан бері батыс басылымдарында «хит» болып тұр.

Бірақ айтпағым бұл емес. Бүгінде тәнге шипа делінген дәрі-дәрмектің пайдасымен қатар 99 түрлі зияны бар болып шықты. Басымыз ауырып, балтырымыз сыздайды. Салып ұрып дәріханаға барамыз. Күлімдеп тұрып саудасын жасайтын дәріханашының берген дәрілерін уыс-уысымен ішіп жатып, құлан-таза сауығып кетеміз. Есесіне басқа ағзамыз зақымдалып жатады. Әсіресе, бүйрек, бауыр, асқазан секілді аса сезімтал мүшелер қатты зақым көреді екен. Жұрттың бәрі біледі: «кетонал» деген керемет таблетка бар. Ауруды басып, тыныштандырады. Бірақ сол дәріге үйір болғандардың көбі алпысқа толмай ақылынан алжасады екен. Бір сөзбен айтқанда жасына жетпей алжуға алып келеді. «Аналгин», «парацетамол» деген дәрілер де дәл осындай кешірек жарылатын биологиялық бомбаның бірі. Қызу түсіретін, бас ауруын жазатын қасиеті бар. Есесіне аса жұқпалы ин­фекциялық ауруларға қарсы иммунологиялық қасиеттен жұрдай етеді. Осыған байланысты әлем­нің 39 елінде тіркеуден алын­ып тасталыпты. Ал бізде күнде ішеміз. «Пара­цетамол», «солпадеин», «юниспаз», «антиспазм» және «пенталгин-п» сынды дәрілер деосындай қауіпті топқа жатады. Құрамында кодейн (апиын (мак) өсімдігінен алынады – ред.) атты есірткі тектес зат бар екен. Ебін тапқандар пенталгин мен бензинді араластыра отырып, өте күшті наша түрін дайындап шығарады екен. Әсері героиннен еш кем түспейтін, бірақ құны ондаған есе арзан, әрі жасалуы оңай бұл есірткі түрі «қолтырауын» (дезоморфин) деген атпен елге танымал болған дейді мамандар. Оған тәуелді болған адам бар-жоғы бір-екі жыл ғана өмір сүреді екен. Адамның ағзасын шірітіп жібереді. Қазір еліміздегі әрбір төртінші нашақор осы «қолтырауынға» тәуелді болып үлгерген.

Сөз жоқ медицина дамып келеді. Бірақ есесіне өлім-жітім де өкшелеп келеді. Кезіндегі адамзатты айран-асыр еткен жаңалықтың көбі бүгінде адамзат атаулының жауына айналып үлгерді. Мысалға кезінде талай сықымның тұсауын шешіп, ләзәт (кайфтың қазақшасы осылай ма еді?) иіріміне емін-еркін сүңгуіне мүмкіндік берген контрацептивті таблеткаларды алып көруге болады. Жүктіліктен сақтандыра­тын бұл дәрілер бүгінде ұрпақ санын күрт қысқаруы мен жаппай бедеулікке алып келді.

Әсіресе, вакцина (екпе) мәселесі. Осыдан бес-алты жыл бұрын «әртүрлі вакциналардың арқасында жылына әлем бойынша 3 миллиондай сәби ажал тырнағынан аман қалып, тағы 750 мыңдайы мүгедек болу қаупінен арылады екен. Сондай-ақ тағы 3 миллион сәби қазіргі таңда вакцинасы табылмаған түрлі жұқ­палы аурулардан көз жұмады», – деп сарнайтын мамандар бүгінде пікірін өзгерте бастады. Пайдасынан гөрі зияны басым деуге көшті. Сенбейін десең, үстін тоқсан тоғыз түрлі ұлт мекен еткен Еуропа атты алып материкті оба, шешек, күл дейсіз неше түрлі ауру жайлап жатқанда суық тию мен ыстық ұрудан басқа ауру болмаған қазақтың кейінгі жылдары қаны бозарып, ешкімге ұқсамайтын қасиеті сұйылып сала берді. Білетіндер мұны сонау алпысыншы жылдары келіп кірген «екпе» деген бәленің салдары дейді. Бәлкім рас та шығар, топырлатып егуін ексек те ауру атаулыны алып ұрып, салауатын сақтап отырған ешбір елді көріп отырған жоқпыз. Керісінше, ауру атаулының бірі бәсеңдесе, бірі күшейіп ырыққа көнбейтін болды. Адамзат қоғамына адамның өңі түгілі түсіне де енбеген дерт дендеп, дүние есігін ашпай жатып неше түрлі ауруға ұрынып жатқан сәбилердің қарасы да көбейіп барады.

Бүгінде елімізде бала бір жасқа толғанша он төрт түрлі, ал елу жасқа дейін 21 түрлі екпе салынады екен. Ауызға тамызады, санға, білекке, башпайға егіледі. Тағысын тағылар. Соның бірі – 1921 жылы француз микробиологы Альбер Кальметт пен ветеринар Камиль Герен ойлап тапқан БЦЖ туберкулезге қарсы екпесі. Қазіргі таңда бұл вакцина жаңа туылған нәрестелерге алғашқы 3-4-інші күнінде егіледі. Негізінен, қауіпсіз және туберкулез ауруына қарсы жалғыз амал ретінде танылғанымен, аталмыш екпенің артында құпия көп. Сол жылдары осы вакцина салынған 240 нәрестенің барлығы да туберкулез ауруына шалдығып, 77-сі шетінеп кетен екен.

Өкініштісі, мұндай жайттар қазір де тіркеліп жатыр. Мәселен, 1997 жылы Жаңатас қаласында 153 бала вакцинадан зиян шеккен. Олардың екеуі артық мөлшерде берілген дәріден қаза тапқаны белгілі. Сондай-ақ 2004 жылы Сербияда жасалған вакцинаның салдарынан елімізде 100-ден астам нәресте лимфаденит ауруына шалдығып, көбі осы вакцинадан соң операция жасалып, аса ауыр антибиотиктермен емделуге мәжбүр болған еді. 2009 жылы да көктем кезінде Ақтау қаласында қазіргі қолданылып жүрген жапондық БЦЖ екпесі салынған 4 сәби тубостит (сүйек туберкулезі) ауруына ұшыраған екен. Осындай жағдайлардан соң АҚШ, Голландия, Ұлыбритания, Германия секілді бірқатар батыс елдерінде БЦЖ вакцинасын байқап пайдаланатын болған.

Тағы бір мысал туберкулезге қарсы екпе салудан алдына жан салмайтын мемлекет бола тұра Ресей өкпе ауруы жағынан әлем бойынша көш бастап тұр. «Біз де Ресейден қалыс қалып отырған жоқпыз. Сәби атаулыға перзентханадан шықпай жатып екпе саламыз. Алайда соған қарамастан, Азия мемлекеттері арасында туберкулез ауруы бойынша алдыңғы орында тұр екенбіз.

Ал екпенің құрамы тіптен сұмдық: Иерусалимдегі атақты Еврей университетінде докторлығын қорғаған бір ресейлік ғалым, имунолог Александр Коток өзінің «Безпощадная иммунизация» деген кітабында былай деп жазады: «Вакциналардың тиімділігі 50 пайыздан аспайды деп шамалауға болады. Екпе табиғи иммунитетті бұзады. Екпе салғаннан кейін де балалардың ауырып немесе басқа да ауруларға душар болатыны осыны көрсетеді. Вакциналар жоғары токсинді болып саналады, олардың құрамына фенол, формальдегид, тимеросал немесе мертиолят (сынаптың қоспасы), ашытқылар, алюминий фосфаты, ацетон, глицерин, шошқа немесе жылқы қанының компоненттері, сиыр желінінен алынған ірің, қоянның ми тіндері, иттің бүйрек тіндері, тауық немесе үйрек жұмыртқалары ақ уызы және басқалар кіреді. Бүгінде заманауи технология таза вакцина жасауға мүмкіндігіміз жоқ». Осыдан кейін ойланбай көріңіз.

Ең сорақысы, кез келген екпенің арты бедеулікке, тіпті бүтіндей бір ұлттың жойылып кетуіне әкеліп соғуы мүмкін көрінеді. Бұл пікірді де маман пікірімен түйіндейік: сыдан бірнеше жыл бұрын отандық телеарналардың бірі медицина ғылымдарының докторы, акушер-гинеколог Қайша Сейітжанованың сұхбатын көрсеткен еді. Қырық жыл бойы қояндарға тәжірибе жасаған мамандар талай сырға қанық болыпты. «Біз қазіргі таңда балаларға егіліп жатқан АКДС вакцинасын халықаралық денсаулық сақтау ұйымы бекіткен ереже бойынша көжектерге егіп отырдық. Сол қояндардың ұрпақтары төртінші, бесінші буыннан кейін ұрпақ әкелуге жарамсыз болып қалды. Барлығы іші-нен қан кетіп, өліп қалды. Қазіргі қаптап бара жатқан бедеулік пен белсіздіктің барлығы – осы вакциналардың әсерінен болып жатыр», – деген болатын.

Тақырыпқа тұздық:

Өткен жылы Павлодар облысына қарасты Майқайың ауылында жатыр мойнының қатерлі ісігіне (Папиллома вирусы екпесі) қарсы жаппай вакцина егу жұмыстарынан кейін бірден үш қыз есінен танып артынша жағдайы күрт нашарлап жансақтау бөлімінен бір-ақ шыққан болатын. Папиллома демекші, батыс ғалымдары екпенің бұл түріне мүлдем қарсы болып жатыр. Осы дерек әсер еткен болар осыдан үш жыл бұрын Кезінде Парламент Мәжілісінің депутаты Меруерт Қазбекова аты мен заты күдікті екпеге қатысты сараптамалардың жалпы жұртқа жария болуын өтініп, Премьер-министрге депутаттық сауал да жолдаған болатын. Артынша Мәжіліс төрінде «АҚШ-та осыған ұқсас екпе жасағаннан кейін бірден 93 адамның көз жұмғанын білеміз. Тағы 22 мың адам ауруға ұшырап, жедел жәрдем қызметіне жүгінген. Осыдан кейін АҚШ үкіметі аталмыш екпеге біржолата тоқтау салды. Ал бізде неге осындай қауіп-қатерлер жайында еш жерде айтылмайды? Керек болса, бағдарламада да қыз балалардың денсаулығына жағымсыз әсерлердің болуы мүмкіндігі туралы ешқандай ақпарат жоқ. Болуы мүмкін қауіп-қатерлерге талдау жасалмай жатып, бір ғана министрліктің ешкіммен келіспей жатып шешім қабылдай салуын балалардың қамын ойлап отырған іс емес, қарапайым «маркетингтік қадам», немесе балаларға жасырын түрде экспримент жүргізіліп жатқан жоқ па деп ойлауға мәжбүрлейді», – деп Денсаулық сақтау министрі Салидат Қайырбековаға жүргізілген сынақтар мен сараптаулардың қорытындысы мен адам өміріне қауіпсіздігін растайтын дәйек әкелуін талап еткен болатын. Сол жолы депутат сөзіне дәйек ретінде қоса, АҚШ-тың Азық түлік өнімдері мен дәрілерді бағалау басқармасының қандайда болмасын ашытқы түріне аллергиясы бар әйелдердің гардасилді қабылдауына болмайтыны туралы ресми ескертпесін де келтірген-тін. «Біздің елімізде азаматтардың кез-келген медициналық қатысуға өз еріктерімен келісуге немесе келіспеуіне құқығы бар екеніне заң жүзінде кепілдік беріледі. Іс жүзінде бұл құқық әрдайым бұзылумен келеді. Бұған мысал – көптеген егу науқандары кезінде екпенің құрамы немесе ықтимал болуы мүмкін асқынулар туралы білу іс жүзінде мүмкін емес. Толық және ұзақ мерзімді зерттеулердің нәтижелерін алғанша, Франция және бірқатар еуропалық елдердегі сияқты гардасил және цервариксті жарнамалауға тыйым салу керек. Жұртшылықты тарта отырып екпенің қысқа және ұзақ мерзімдегі салдарлары бойынша мониторинг жүргізетін арнайы қызмет құру қажет. Заңнамада белгіленген мерзім ішінде жауап берулеріңізді сұраймыз», – деген еді. Алайда содан бері екі жылға жуық уақыт өтіпті. Жауап жоқ әлі.

Құрамында ашытқыдан басқа алюминий, хлорлы натрий, полисобрат және натрий тетрабораты (буру) сияқты компоненттер бар. Сол алюминий жүйке және иммундық жүйелерге кері әсерін тигізіп, Альцгеймер ауруының дамуына себепші болады. Сондай-ақ сал, аутизм, паралич секілді ауруларға әкеліп соғады. Ал Бура элементі мен гербицидтер және жууға арналған құралдар өндірісіне пайдаланылады. Ең сорақысы, гардасилдің 21 мыңнан астам кері әсері бар. Бұл туралы қарапайым жұрт ештеңе білмейді.
Ғаламтор бетін ақтарып отырып бұдан да қорқынышты деректерге тап болдық. Мәселен, гардасил өндіретін «Merck» фармацевтикалық компаниясы сынақ жүргізген уақытта қатысушылардың 73 пайызының жаңа ауру түрлерін тапқаны анықталған көрінеді. Өкінішке қарай, бұл деректер басында көпшіліктен құпия ұсталыпты. Тек АҚШ Конгресі араласқан соң ғана мәселенің беті ашылған. Бүгінде АҚШ, Испания, Австралия, Ұлыбритания, Жаңа Зеландияда гардасил екпесінен кейінгі адам өлімі оқиғаларын қоспаған күннің өзінде қояншық, тырысқақ, ұмытшақтық, жүрек ақауы секілді аурулар тіркелген екен.

Бүгінгі қазақ қоғамын жалған намысшыл, аттан, айғайдың тобыры мен ұлттық санадан ада ұрпақ жайлаған. 100% емес, әрине. Бірақ көп бөлігін. Және өңшең дәлдүріштердің дәурені жүріп тұрған алмағайып заман. Қайтейік енді, қазақ, қазақ дегенде көкірегі қарс айырылып, аза бойы қаза болып, қазақтың санасын қазақыландыру үшін аянбай жүрген шынайы, нағыз ұлтшылдар тар қапасқа қамалып немесе қудаланып кетті емес пе? Осы үшін қатты қамығамын. Көңілім құлазып, ішімді бір ыза кернейді. Өйткені, бүгінгі қоғам тажал, аранын ашса, шайнап-шайнап қылғытып жібереді.

«Сенің анау қызға көзің түсіп отыр, ол қызға деген ықыласың өзгеше екенін байқамай қалды дейсің бе? Сен соны жақсы көресің, қаласаң соған бар» деген сыңайдағы жанжалды әңгімені естігенде жүйкеңіз жұқарып, төзіміңіз таусылып сала береді.

Дәріханаға кірсең, көз сүрінеді. Сөре жағалап тұрған препараттардың кейбірін жарнамадан білеміз, кейбірін танысымыздан естідік. Құрамы қандай, пайдасы бар ма, оны ойлап жатқанымыз шамалы. Біреулер дәрі ішіп, сырқатына сырқат жамады, кейбіреулер тіпті о дүниеге аттанып кете барды. Сонда, біз өзі не ішіп жүрміз?

Дәрінің бәрі ем емес
Ақтөбеде иммунитет көтереміз деп «система» салдырған үш әйел бақилық болды. Олардың қаза тапқаны бұлтартпас факт, бірақ, неден өлгені әлі нақтыланған жоқ. Дәрігерлер көз жұмған үшеудің де түрлі созылмалы сырқаттары болғанын айтады. Кім білсін, мүмкін, бұл да бір себеп шығар.

Гәп басқада. Бұл вакцинация кесірінен туған алғашқы дау емес. Өткен жылы ғана Павлодарда жатыр мойны ісігіне қарсы егілген екі жасөспірім қыздың жаханнамға аттанып кете жаздағаны белгілі.

2003-2004 жылдардағы БЦЖ вакцинасы тудырған дүрбелеңді қазір зардап шеккендерден басқа ешкім есіне де алмайтын болды. Әйтпесе, сапасыз дәрінің кесірінен мыңнан (!) астам нәрестенің қолтықасты бездері шошынып, ақыры ота жасап, алып тастауға тура келді. Сол кезде Денсаулық сақтау министрлігін басқарған қазіргі Қаржы министргі Ерболат Досаев отставкаға кетті демесеңіз, ешкім шындап жазаланған да жоқ. Жазаласа да, иммунитетінің бір қорғаныс қабатынан айрылған сәбилерге одан бәрібір пайда жоқ.

Сақтансаң сақтайды

Тәртіп бойынша Қазақстанға әкелінген кез-келген препарат «Дәрілік құралдар, медициналық мақсаттағы бұйымдар және медицина техникасын сараптау» Ұлттық орталығында тексерілуі тиіс. Бірақ тәжірибе көрсетіп отырғандай бұл жеткіліксіз. Өткені заңның да осал тұстары толып жатыр. Мәселен, жарамдылық мерзімінің 70-80 пайызы өтіп кеткен дәрілер Еуропа елдерінде айналымнан шығарылады. Ал, бізде олар емін-еркін сатыла береді. Оның үстіне кез-келген тексерісті айналып өтіп жатқан дәрілер де бар. Тек былтыр елімізде заңсыз айналымда жүрген он препарат тәркіленіп, бірнеше фармацевтикалық компания жабылды.

Биыл Денсаулық сақтау министрлігі GNP (Good Manufacturing Practice for Medicinal Products) халықаралық стандарттарына көшті. Бұл жүйе дәріні дайындалу барысынан бастап қадағалауды ұсынады. Оған мүше елдердің бәрі өзінде шығарылатын препараттың сапасына жауапты. Демек, оқыс жағдай бола қалса, құрығанда кімнен жауап сұрайтынымызды білетін боламыз.

Қазір Қазақстанда ресми түрде тіркелген 7 174 препарат бар. Оның 85 пайызы импорт. Жоспар бойынша биыл өз өніміміз нарықты 50 пайызға қамтамасыз етуі тиіс. Алайда, мұның ауылы алыс. Ең басты проблеманың бірі — халық елімізде жасалған дәріге сенбейді. Шымкент зауытының парацетамолы мен француздардың долифранының құрамы бірме-бір болса да, шетелдік таңдалады.

Ем төркіні — сенім

Қазақстандық дәрінің сапасыздығына құлай сенетініміз соншалық, шынымен әсері жоқтай көрінеді. Медицинада плацебо деген термин бар. Өтірік дәрі деген мағына береді. Көбіне бұл препараттар кәдімгі лактозадан жасалады. Алайда оның дәрі екеніне иланған пациенттер шынымен жазылып кетіп жатады.

Жуырда дәрігер ағам өз басынан өткен оқиғаны айтып берді. Қауіпті сырқаты болмаса да, бір кемпір күн сайын ауруханаға келіп, мазасын алған екен. Келесі бір келгенінде оған «Aqua distillata, 400 ml. Күніге үш рет жиырма тамшыдан таза суға қосып, екі апта бойы ішу керек», деп рецепт жазып берген. Тура он төрт күннен кейін әлгі кемпір құлан-таза айыққанын айтып, дәрігерге алғысын жаудыра келіпті.

Қазіргі күні плацебо тіпті хирургияда да қолданылады. Пациенттің денесі кесіледі де, қайтадан тігіле қояды. Бірақ, операция жасалғанына кәміл сенген науқас шын жеңілдеп қалады.

Демек, ауырған адам алдымен жазылатынына сенуі керек. Емшіге барса да, дәрі ішсе де, молдаға оқытса да, ең бастысы — сенім. Алайда, сенім де сапасыз дәріден құтқармайтынын мақаланың басындағы мысалдардан көрдік. Сондықтан, күмәніңіз болса, қолыңыздағы препаратты www.druginfo.kz/ сайтында тексеріп алған абзал. Дегенмен, ең дұрысы — ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол іздеу. Сау болыңыз.

Кеше күнделікті ісіңмен айналысып отырғаныңды көрдім. Намаз оқымай, дұға жасамай тағы бір күніңді өткіздің.Тіпті тамақ жеп болып, жатар алдында да шүкір етпей жаттың.

Өте пәс адамсың! Сені мақтан тұтамын. Бірақ сонда да, менімен болғаның үшін бақытты екенімді айта алмаймын. Есіңде ме? Бірге болғанымызға көп жыл болды. Бірақ сені әлі де жақсы көрмеймін. Шынын айтар болсам: сені Аллаһты ұнатпағыным үшін жек көремін. Аллаһ мені жәннәттан қуғаны үшін сені қолданамын. Сені қолданып, Аллаһтың маған жасағандарын қайтарып алғанға жейін қолданамын… сосын жоқ болып кетсең де бәрібір. Білемісің ақымық, Аллаһ сені жақсы көреді, бірақ сен өмірдің бәрін менің қасымда өткіздің. Бұл адалдығың үшін сені марапаттаймын. Өміріңді быт-шыт етемін. Екеуіміздің бас қосқанымыз Аллаһқа ұнамайды. Мен болсам нағыз қожайын екемді Аллаһқа сенің арқаңда көрсетемін. Бірге өткізген жақсы күндерімізді еске алшы, адамдарды жылатқанымызды, олар туралы ғайбат жасағанымызды, жынды-жынды дискотекаларға баратынымыз, есіңде ме, екіжүзділік арқасында үлкен мансапқа жеткенімізді, өтірік айтқандарымызды, арақ-шарап ішкенімізді… мешітке бармайтынбыз… намаздан қашатынбыз… Осылардың бәріне үйреніп қалдың да, олардан бас тартқың келмейді, рас қой? Кел енді ақымақ! Бақи отта бірге лаулап жанайық. Бұл хатты саған қаншалақты мән бергенімді және өміріңнің үлкен бөлімін маған сыйлағаның үшін алғыс айту үшін айтып жазып отырмын. Ақымақ, саған күлкім келеді. Жасағандарың менің көзіме жиіркенішті келеді. Сен осы жолыңнан тайма. Жаңа ұрпаққа алдауды, өтірікті, мешіт орынына дискотекаға жол көрсет. Жастардың қасында сен осылардың бәрін жаса да, олар сенен үлгі алсын. Көп кешікпей олар өзің сияқты болады. Жастар еліктеуіш қой.
Ал, әзірге кетуім керек, бірақ алысқа емес, бірнеше секундта қасыңа қайта ораламын. Аз ғана ақылың болғанда тәуба етіп қалған бірнеше бірнеше жылдық өміріңді Аллаһтың қасында өткізуге тырысар едің?! Біреуге ақыл айту табиғатымда жоқ нәрсе, бірақ сені таныймын. Сен менің қасымнан кетпейсің. Сенің жасыңда бір адамның әлі де күнәлардан арынбай жүргені ақымақтық болса да. Сен мені дұрыс түсін, мен сені әлі де жек көремін, үнемі де солай болмақ. Мені шынымен жақсы көрсең осы хатымды ешкімге айтпа. Бізді өлім қосқанға дейін…

Қайда екен сол ғашықтар?!

Көктем еді. Табиғат ана келбеті шырайланып, айналасына шапағатын шаша түскен мезет-тін. Буырқана бусанған қара жер жүзі де тебіндей шыққан көкпен көмкеріліп, жасара бастаған. Ол кезде менің көзімді жаңа ашып, төңірегіме таңдана қарап, жарық дүниенің тіршілігін енді бажайлай бастаған кезім болатын. Күн батса шығыс жақтан қоюланып келе жатқан түнерген түнге жәутеңдей қарап, бүрісе түсуші едім. Ал көкжиектен күн қылтиса болды арқам кеңіп, керіле түсіп, еркін тыныстайтынмын. Ол күндері менің қуанышым да, қорқынышым да сол шығыстан келуші еді.

Бір күні кешғұрым біздің жанымызға бір бозбала мен бойжеткен келді. Жігіттің денебітімі төртпақ келгенімен, оның тағат таппай ойнақ қаққан көздері мен шалт қимылдары оның ширақ, елгезек екендігін білдіріп тұратын. Ал бойжеткен тым ерке көрінді. Ботакөздерін төңкеріп жіберіп, жұп-жұқа еріндерін жымырайта жұмғанда аппақ бетіне қос шұңқыр ойнап шыға келуші еді.
Алғашқы күні екеуі біздің жанымызға көп тұрақтамады. Тек ұзап бара жатып бойжеткен бізге қайырылып көз тастады да: «Қандай әдемі жер! Күнде келіп тұрайықшы?» — деді…
Екеуі күнде кешке келіп жүрді. Отырып ұзақ әнгімелесетін. Әңгіме барысында көбіне жігіт сөйлейтін. Ал бойжеткен оның жүзіне күлімдей қарап, бар зейінімен ынтыға тыңдап отырушы еді. Жігіт:
— Қой жайғанда кітап оқығанды ұнатушы едім. Аш қойларды айналдыра иіріп, жусатып тастаймын да, жасыл жасаңда жатып алып кітап оқитынмын.
Бір күні оқып жатып көзім ілініп кетіпті. Ояна келсем екі табын қой маңырай-жамырай бір-біріне қосылайын деп қалыпты. Біздің көшенің қыңыр шалдарының қыржиған түрлері көз алдыма келгенде қос табынның арасына қалай жеткенімді өзім де байқамай қалыппын. Айқайлап ары қайырам, бері қайырам, болар емес. Дәл бір әкелерінің кегі кеткендей улап-шулап ентелей түседі. Жеті аталарын желдей көшіріп жүрмін. Ақ май, көк су болып терледім. Сілекпем қатып, енді қосыларға айналғанда бажайлап қарасам, қос табында да біздің үйдің қойлары жүр. Сөйтсем, ыстық күнде бірінің бауырына бірі басын тығып, көк жұлып жүре беріп, бір табын екіге бөлініп кетіпті. Мен сол бірін-бірі іздеп жамыраған қойларды екіге бөліп алып, қайырып қызыл жінік болып жүріппін.
Екеуі қосылып ұзақ күлді. Сыңғырлаған күлкісін сәл тыя бере бойжеткен:
— Мен де қой жайғанда кітап оқушы едім. Бірақ сен сияқты иіріп, жусатып тастамайтынмын. Қойдың басын жайылымға бастап тастаймын да, кітаптан көз алмай табынның артынан еріп отыратынмын. Бір күні солай кітапқа бас қойып келе жатып араның ұясын басып кетіппін. Гуілдеген аралар үйірімен жабыла қуып, ауылға жеткізіп салды. Қой да, кітап та далада қалған, тұла бойым қып-қызыл болып, жылап үйге қайттым.
— Бақырып басыңа көтерген шығарсың көшені?!
— Қойшы, — деп еркелей бұртиған қыз жігітті иғынан итеріп қалатын.
— Өзің қойшысың.
— Сен де қойшысың.
Төңіректі риясыз күлкімен көмкеріп, бірін-бірі қуа ойнап ұзап кететін.
Күнде келіп жүрді екеуі. Әрқашан жадырап күліп, жайраңдап ойнап жүрді. Дәл бір жетпісті желкелеген шал-кемпірлердей өткен-кеткен, көрген-түйгендерін айтып, әңгімелері бітпей отыратын. Кейде ақтарыла күліп алатын, кейде мұңайып қалатын. Кей сәт үнсіз іштей сырласып отырушы еді. Сондай үнсіздік орнаған сәттерде бойжеткен әңгіме арқауын өзге арнаға аударып, сөз сабақтап кетуге асығатын. Үнсіздік сәл біраз жалғасса жанарымен жер сүзіп отырған жігіт бірдеңені бүлдіретіндей оның аузына сөз салып жіберуге тырысатын. Күндер өте жігіт мүлде ұяңси берді. Аз сөйлейтін болды. Сөйлесе де көзімен көкжиекті шалып, қыз жанарына шалынып қалудан қашатын. Көздері түйісе қалса жанары жасып төмен қарап кетуші еді.
Кешқұрым уақыт болатын. Күн қызара батып, ұясына ене түскен шақ-тын. Дүние біткен қызғылт түске боялып, айнала бейне бір алаулап жанып тұрғандай еді. Бойжеткен мен бозбала бүгін де әдеткі уақытынан кешікпей бірге келді. Бірақ екеуі де үнсіз. Ренжісіп қалғандай бір-біріне тіл қатпай, аяқтарын жалқау басып жанымызға жақын келді. Жігіттің бірдеңеге әбіржіп тұрғаны алабұртқан түрінен көрініп тұрды. Бойжеткен жарты қадам қала еріп, оқта-текте жігітке жасқана қарап қояды. Кенет… бозбала іркіліп қалды да, қыз жүзіне тіке қарап: «Аяужан»,-деді. Бірақ дауысы діріл араласа сенімсіз шықты. Ару жігіт алдында қорғансыз балапандай оған көзінің астымен жәутеңдей қарап тұрып қалды.
«Аяужан»-деді жігіт қайталап, «Мен саған өзімнің көптен бері айта алмай жүрген сөзімді айтқым келіп тұр. Аяука, сені жолықтырғалы бері менің күнім шырайлана түскендей. Жанымда бір сәт болмасаң көңілім алабұртып сені іздеймін де тұрамын. Егер мен суретші болсам сенің ай бейнеңді көзімді жұмып отырып айнытпай салар едім. Сенің риясыз күлкі ойнаған ботакөздерің, өзін-өзі ауырсынғандай діріл қаққан кірпіктерің, қыл қаламдай қиылған қастарың, әдемі пісте мұрның, қызанақтай қос ернің, бәрі-бәрі менің көз алдымда күндіз-түні көлбең қағып тұрады. Жүрегім тек сен деп соғатындай. Тек сені қалайды менің жұдырықтай жүрегім, күнім!».
Бойжеткен жейдесінің етегін өші кеткендей жымыра мажғылап, үнсіз тұра берді. Өзіне-өзі тығылып, кішірейіп бара жатқандай. Қыз жауабын күтіп тағатсызданған бозбала оң қолымен арудың басын иегі астынан аса еппен көтеріп өзіне қаратты да: «Неге үндемейсің? Айтшы, гүлім, жүрегің не дейді сенің»,-деді үздіге. Бойжеткен қылғына әрең бір жұтынып алып, «Сен де маған қатты ұнайсың»,-деді де, көзін төмен ала қашты. Дәл бір біреу басына күннен қалпақ кигізіп жібергендей бозбала жанарына бақыт ойнап қыздың қыпша белін құшағына ала берді. Қыл өтпестей бір-бірін қаусыра құшып, қос ғашық үнсіз ұзақ тұрды. Маған екеуі берге тыныстап тұрғандай көрінді…
Күнде келіп жүрді екеуі. Құшақтарын жазбай бірін-бірі құшырлана иіскеп, аймаласып ұзақ отыратын. Кейде көк жасаң үстінде арпалыса аунап, естері кете өліп-өшіп сүйісуші еді. Шөлі қанбай шөліркей су жұтқан жандардай бір-бірінің жүзін жанарымен жұтына аймалап, үнсіз сырласып та отыра беретін-ді. Екеуі өздерінен басқа ешкімді көрмейтін жандардай көрінуші еді маған.
Бірде бозбала көкте жымың қаққан жұлдыздарға қарап жатып құшағындағы сұлуына:
— Аяужан, сенің ең ыстық арманың не?,-деп сұрады. Кенеттен мұны неге сұрадың дегендей ару жігітке таңырқай бір қарап алды да:
— Менің арманым ба? Менің арманым – ғарышқа ұшу.
— Онда не жоғалттың,-деп жігіт сұлу жүзіне күле қарады.
— Керемет емес пе?! Құмырсқа тірліктен бір сәт арылып, сол құмырсқалар илеу еткен Жер атты ғаламшарды алақаныңа салғандай сыртынан тамашалайсын. Ғаламның қожайынындай сезінбейсің ба өзіңді!
— Қатырып жібердің ғой,-деп жігіт жылы жымия аруының көзінен сүйіп алды.
— Ал сенің арманың не?
— Менің арманым — өзімнің желкемнен қарау.
— Немене? Бойжеткен оң қолын жағына таяныш ете қырындай жатып, жігіт жүзіне күле қарады.
— Мен өз желкемнен өзім қарағым келеді.
— Қойшы, жынды адамның сөзін сөйлемей. Қалай өз желкеңе өзің қарайсың? Желкең арт жағыңда, ал көзің алдыңда. Мүмкін емес ғой.
— Міне, мәселе сонда. Адам өзін ту сыртынан өзі ешқашан қарай алмайды.
— Енді...?
— Менің айтпағым, адам өмірде өз іс-әрекетінің, алған бағытының бұрыс, дұрыстығын бірден біле бермейді. Соны білем дегенше зымырап уақыт өте шығады. Кейде тіпті ғұмыры өтіп кетеді. Мен де сондай пенденің бірімін. Қазіргі бет алысым, жасар ісім, алар, берер дүниелерімнің ағат әлде құп екенін білмеймін. Мүмкін бүгінгі жасағаным үшін ертен жауап беретін шығармын, мүмкін керісінше маған абырой әкелетін шығар. Ол жағы да маған беймәлім. Ал егер мен өзімді ту сыртымнан бақылай алар болсам мен ешқашан ағат баспас едім.
— Қашаннан бері пәлсафашыл болып кеткенсің,-деп ару жігіттің қолтығына қолын сүңгітіп жіберетін. Еңгезердей жігіттің кенеттен шыққан қатты тарқыл күлкісі жұлдызды түнгі аспанды қақ айырып жібергендей болушы еді. Біраздан соң оған сұлудың шолпының сыңғырындай тәтті күлкісі қосылып, айналаны қуанышқа бөлеп әкететін.
Екеуі күнде келіп жүрді. Ол күндері күз мезгілі жақындап қалған болатын. Ымырт үйіріле батыстан баяу ескен жел бұрынғыдай емес жалап өткенде тұла бойыңды тітіркендіріп кетер еді. У-шу, ойын-күлкі азайған. Күн еңкейе барша жұрт үйлеріне сүңгіп кететін.
Сол бір кеш екеуі мүлде көңілсіз боды. Екі сағат отырса да, екі ауыз сөз айтпады. Дәл бір тілдерін жұтып қойғандай бір-біріне қадалып отыра берді. Ала жаздай екеуінің махаббатына куә болған менен жасқана ма не?! Тіл қатпағандары үшін мен де оларға сәл ренжіп қалдым.
Бойжеткен аса өкпелі көрінді. Әсте күлкі қашпас қос жанарында бүгін реніштің ізі байқалады. Бар пәле сенен шықты дегендей алдында отырған жігітке жазғыра қарайды. Аяулысының өкпесін тарқата алмай қиналған жігіт амалы құрығандай бойжеткен жүзіне кешірім сұрай қарай берді. Бар талас-тартыс екеуінің жүректерінде жүріп жатқандай. Оқта-текте қабақтарын түйе түсіп, терең күрсініп алады. Ондай сәтте бозбала сүйіктісіне ұмсына түсіп, «қинамашы өзіңді» дегендей өтіне қарайды. Бойжеткен болса қырын қарап, бұртиып отырып алады. Осылай арпалысып екеуі ұзақ отырды. Дінкесі құрыды, білем, бір сәтте жігіт:
— Ренжімеші, күнім. Бұл екеуміздің болашағымыз үшін,-деді.
Ару жігіт жүзіне өкпелі көздерін біраз кідертіп тұрды да, тайдырып әкетті. Орнынан қозғала беріп:
— Тоңып кеттім. Үйге қайтайықшы,-деді.
Ұзай бере бозбала аруды иғынан құшақтайын деп еді, бойжеткен жеңіл бұлқынып жігіттен алыстай берді…
Айнала әлдеқайда сары түске боялған. Кейбір ағаштар мүлде жалаңаштанып, сойдиып-сойдиып қалды. Бұрын жанымызға сәлде болса аялдап, бізге бір сәт көз салып қоятын жандар, қазір бізден ұялатындай жүздерін жасыра жанымыздан жылдам адымдай өте береді. Бәрі бір жаққа асығатындай. Табиғат ана да мүлде танымастай өзгерді. Кейде ызыңдап созыла сұрқия жел соғып тұрып алады, ал кейде шаң көтере ұйтқып келіп бір ұрып кетеді. Кей күндері түбі түскендей сызылып ақ жауындатса, кей күн ұшқындап қар жауып алады. Кейде зілді тұман бар денесімен ыңырана шөгіп, буылдыра бір тұншықтырып кетеді. Әбден мазаны алды.
Менің қос ғашығым да көзден ғайып болды. Сарыла күтіп бір айды артта қалдырдым. Күнде келер деген үмітпен жәутеңдей күткеніме бір айдың жүзі болды. Келмеді екеуі. Өміріме шырай берген сол қос ғашықтың күлкісі екенін кім білген. Олармен бірге менің өмірімнің де мәні кеткендей. Қызықсыз, қуанышсыз бір ай өткіздім. Келер деп күттім. Келмеді. Күбір-сыбыр, дыбыр-тықыр естілсе солар ма екен деп елеңдеп айды еңсердім. Келмеді. Көзім жетер жерлерге сүзіле қарағаныма ай болды. Көре алмадым екеуін.

Қайда екен сол ғашықтар?

Баяу қалқып келіп жермен жанаса берген жалғыз жапырақты сыпсықай жел лып етіп ұшырып ала жөнелді.

А. Дәлелхан

Жалғыз жапырақ
(А. Дәлелханның әңгімесінің желісі бойынша.)

Көктемнің кезі, жайнаған дала құлпырып,
Майысып жаймен, аз ғана тербеп жел тұрып.
Күн кетсе батып, мұңайам қою түнекке,
Шыққанда сәуле, арқамды жаям кең тұрып.

Күн тұрса болды, күнменен тұрған тіршілік,
Ауасы жағып, бойыма еркін тұр сіңіп.
Кетемін билеп, қоңырау сынды сылдырлап,
Жай соққан желмен, аламын бірге сілкініп.

Күндердің бірі, кеш батып қалған шақта бір,
Екі жас келді, әңгімелерін ақтарып.
Жаныма келді, жайлы бір жерді тапқандай,
«Әдемі екен» — деп жүздері кетті шаттанып.

Жігіт денелі, қадамын жайлап аттаған,
Көздері жалтақ, бір жерді қадап жатпаған,
Епті бір қимыл, ширақтық та бар бойында,
Келісті келбет, ерге тән жүзін сақтаған.

Қаз болса ерке, қылығы сүйкім беретін,
Көздері мөлдір, ботадай болып келетін.
Күлімдеп тұрса, бетіне аздап ой түскен,
Баурап алатын, сиқыр бір жүзге енетін.

Алғашқы күні, аялдамады ұзаққа,
Аяңдап барып, бұрылып қарап қыз артқа,
«Әдемі екен, күнде келейікші»- деп еркелеп,
Ал жігіт үнсіз, келіскен сияқты сұраққа.

Күндер жалғасты, күндермен уақыт зымырап,
Жаз кезі келді, көктемнен күні жылырақ.
Екі жас әр кеш, осында келіп сырласты,
Жастарға қарап, сүйсінем мен де тұрып ап.

Әр кез табысты, ақтарып сырын, арманын,
Саралап кейде, өткен күндердің салмағын.
Айтады мәтін, оқыған кітап, журналдан,
Айтады одан, көкейге тоқып алғанын.

Осындай күннің, қараңғыланған кеші еді,
Үнсіздік алған, екпін жоқ күндей кешегі.
Жігіт мазасыз, сұлу қыз соны сезгендей.
Жұмбағын таппай, беймәлім күйді кешеді.

Шыдамай жігіт, ақтармақ болды бар сырын,
Бір басып алып, терең демменен алқымын,
«Аяужан» — деді, сұлудың жүзін қаратып,
«Сүйем сені» — деп ашығын айтты, бар шынын.

Сенсіз аяулым, жалғанда жүргім келмейді,
Көрмесем сені, жүрегім маза бермейді,
Сағынам әр кез, әр кешті күтем сарыла,
Айтшы Аяужан, жүрегің маған не дейді?

Бір сезім билеп, барады жанды, сананы.
Жүрекке түскен, тырнағандай ма жараны?
Арада әлсіз үнсіздік билеп кеткен соң,
«Мен де» — деді де, төменге көзін қадады.

Қуандым мен де, қуандым осы бейнеге,
Сыбдырап кеттім, сыңғырлап кеттім желменен,
Кеудесін ашып, кұшақтап жігіт тіл қатты –
«Ғашығым менің, Ханшайымымсың сен деген!»

Осылай жастар, «қос ғашық» болып ұласты,
Әр кеште келіп, астымда жатып сырласты,
Әр кеште бірге, жұптары ешбір жазылмай,
Көңіл көтеріп, жұлдыздарменен сырласты.

Жаз аяқталды, уақытқа тоқтау салған ба?
Күз куә болды, қос ғашықтағы арманға.
Күз де куә боп, қос ғашық келген әр күнге
Жандар жоқтай бір, екеуінен асқан жалғанда.

Бүгінде келді, мен күткен сәтте ғашықтар,
Көрінді сұлба, көзіме еркін қашықтан.
Жігіт келеді, көздері төмен, мұңайған,
Сұлудың жүзі, ашудан білем ашыққан.

Жігіт сөз алды, дауысы діріл, елеңдеп
«Осының бәрін біз үшін істеп келем» — деп
Қыз елемеді, көңілге ешбір ой алмай,
«Үйге қайтайықшы, тоңазып қалды денем»- деп.

Аялдамады, бұл күні олар ұзаққа,
Алғашқы күндей, қарамады да бір артқа,
Түсінбей тұрмын, көз алмай екі ғашықтан,
Жауап алалмай, «не болды?» деген сұраққа.

Содан соң міне, оралмай кетті қос ғашық,
Қалғандай едім, қос ғашықтармен достасып.
Әр күні кешке, бос үміт алдап күтемін,
Қалалмадым-ау, құрғанда дұрыс қоштасып.

****

Күндер өтсе де, кезекпен-кезек тізіліп,
Үмітін үзбей, қарап жүр жолға сүзіліп,
«Ғашыққа» деген, сағыныш кернеп, сарғайып,
Жалғыз жапырақ, кетті желменен үзіліп

Көптен көрмеген жолдас балалармен кездесіп сырадан біраз сілтеп алып түн ортасына таман үйге келдім. Есікті ашып кірсем жарық әлі сөнбеген. Қарасам Қарылғаш тәте әлі ұйықтамапты. Халатының етегі бір жағына қарай түсіп кетіп теледидар көріп жатыр, онысынан бір жақ саны жалтырап көрініп тұр. Менің кіргенімді байқамай қалғанба білмейм мән бермеді теледидар қонақ бөлменің сыртқы есікпен қарама-қарсы тұсына қойылған кіргенде бірден көрінеді. Қарылғаш тәте порно көріп жатыр. Менің кіргенімді енді байқап қалып дереу твны сөндірді. Ал мен күліп жібердім. Орнынан тұрып бөлменің есігін жаба бергенде мен есікті тіреп қалдым. Ол маған қарап ішіп алыпсыңғой перегарыңнан мас болуға болады деді. Бөлмеге менде кіріп отырдымда бүгін аға жоқпа деп сұрадым. Ал ол болса я кешкісін бір туысы қайтыс болды деген хабарды ести сала ауылға аттанып кетті деді. Менде дереу іліп әкеттім бәсе көріп отырған видеоңыздан – ақ қорқып едім кірген бойда деп әзіл шыны аралас. Қарылғаш тәте деп отырғаным мен тұратын пәтердің хозяйкасы. Ұзын бойлы арықша келген әйел. Жасы 49да ал күйеуі өзінен 18 жас үлкен.

Мастықтың кесіріме білмейм оны – мұны бір айтып отырып көңілін көтеріп күлдіріп отырдым. Біраз уақыттан кейін әңгіменің тақырыбы секске ауыстыда ол маған өзіңнен кіші қызға үйленбе және денсаулығыңа мықтап қара деді. Неге деп сұрағанымда мына әңгімені айтып берді:

Жасым жиырмадан енді асқан кез еді. Институттың соңғы курстарының бірінде оқып жүргем жанымда сүйген жігітімде бар еді. Бірде кешкілік үйге қонақтар келді білуімше әкемнің ескі досы болатын. Қонақтар кеткесін бірақ білдім маған құда түсіп келгенін және той күнін белгілепте кетіпті. Жыладым көнбедім бірақ ата-ананың айтқанынан шыға алмадым. Ең сорақысы жігіттің жасы 40тарда екен оны білгенде тіптен өмірден түңілгендей болдым. Бірақ той өтіп мен сүйген жігіммен қоштасып мүлде танымайтын біреумен тұра бастадым. Басында өзі көп үндемейтін ештеңеде шаруасы жоқ адам болып көрінді. Жұмысына барып келеді. Жалақысыда тәп – тәуір себебі заводта жұмыс істейтін.

Оның араққа құмар екенін біраз уақыттан соң білдім. Ішіп келетінді шығарды, одан кейін мені ұратынды шығарды. Ажырасып кетіп,қарабет боп төркінге баруға намысым жібермеді. 7-8жылдан кейін кенет оның еркектік белсенділгі төмендей бастады. Емделуге кеңес беріп едім өзімді ұрып тастады. Ақыры дәрігерге баруына көндірдім. Бірақ, тым кеш барыппыз. Оның заводтағы зиянды ауыр жұмысы еркектік бездеріне қайта қалпына келмейтіндей зиян әкепті деді. Ендігі сүйенеріміз тек жыныстық белсенділікті арттыратын препараттар екен. Табиғи күштің қалпына келуі тым кеш деді.

Осыдан кейін ол жуасып қайта мен күшейе бастадым. Тіпті оған төсектеде ойыма келгенді істететін болдым. Мен кетіп қалады деп қорықтыма білмейм айтқанымнан шықпайтын болды. Кейіннен оған дәрілерде әсер етпейтін болдыда төсек қызығы дегенді де ұмытқанымызға 15 жылдай болыпты. Сен дұрыс түсін мені жаңағыдай киноларды неге көріп жатқанымды деп әңгімесін аяқтады… Сөйтсем Қарылғаш тәте күйеуінің жағдайы анадай болғасын порно фильмдер көріп өзін қоздырып анда-санда күйеуі жоқта сексшоптың ойыншықтарын пайдаланады екен. Сол кезде мен оған бетіне нагла айттым Қарылғаш тәте білем сіздің жас адаммен жатқыңыз келетінін дедім. Ол үндемеді…

Дереу оны аймалап төсекке беттей бердім қарлсылық білдірген жоқ. Жайлап шешіндіріп айналысып кеттік. Ах-ох деген дыбсытарды шығарумен талтайып ап жатты. Алкагольдің әсерінен бітіре алмадым олда қиналып кетті. Демалып демалып бір жарым сағатта әрең бітірдімде құладым. Сол күйі ұйықтап кетіппін. Қанша уақыт өткенін білмейм ана жерім жыбырлағаннан ояндым. Қарасам шалқамнан жатырмын Қарылғаш тәте қасыма қырыннан жатыпап аспабымды жәймендеп көтеріп басын ашып жауып қоят солай біраз жатты. Қатаяр емес.Жартылай қатайып жатқан аспабыма ойламаған жерден аузын апарып жоғары төмен жүргізіп бас жағын тілімен айналдыра бастағанда қақшидыда қалды. Содан қайта айналысып таңға дейін 2-3рет бітірдік. Оның риза болғаны сондай дәл осындай сәтті басымнан өткермегеніме қанша уақыт болды десеңші бүгін тіпті бұтымдыда жинай алмайтын шығармын деп қоят.

Содан кейінде қанша уақыт өтті. Үйде шал жоқ болғанда бытшыт секс болат. Ойыма не келсе соны іске асырам. Жатқызып қойыпта істейм, тұрғызып қойыпта істейм, еңкейтіп тоңқайтып,қырыннан дейсіңбе небір позалар кетті. Алдына да бітірем, артына да бітірем, кейде аузынада бітіріп қоям. Кейде түн ортасы ауғанда менің бөлмемеде келе бастады. Ақыры ол квартирадан кетіп тындым. Қарылғаш тәте мені қимастықпен шығарып салды.

Атамның "Ұлылар мекені" кітабынан үзінді келтірейін деп едім.Мұхтар Әуезов жүк машинасының үстіне жасалған мінбеге шықты.Мен Қасқабұлақта туған жер, туған елімді сіздер мен біз бір жан, бір тәнбіз деген едім.Соны сіздерге арнап айтсам.Бір мүдделі сөзім бар еді.Айтуға рұқсат етіңіздер дегім бар.Осында Мұхтар туған еліне келмейді,ұмытты дейтіндер боса керек… Бұл қата сөз.Қайталап айтамын қата,...қата сөз бұл!.. Апырау, Шыңғыстың елі мен жері сенің ұйқыда түсімнен, ояуда ойымнан кеткен жерің бар ма? айтыңдаршы!.. Мейлі мен Европа төрінде, Берлинде жүрейін, мейлі Үнді елінде, мейлі Жапон елінде болайын-ойымнан кеттің бе?Қай уақытта,қай шығармамда сені еске алмай, жазбап едім Шыңғыс, Шыңғыс елі… Менің сіздерге айтайын деген арманды, ия-ия асыл арманды сөзім бар еді.Шыңғыстың елі мен жері сендер дүнияға Абайды бергенсіңдер!.. Сендер әлі де халқыма Абайдай перзент бересіңдер… беруге тиіссіңдер… бересің! Мен соны көрмей кетіп бара жатырмын.Әлде сол мына қара табандарым арасында тұрма екен! Осы Қарауылда, анау Жидебай, Орда бойында менде жалаңаяқ жүгіріп жүргенмін.Мұхтардың аяғы аспаннан салбырап түскен жоқ.Халық пен халық, адам мен адам біліммен теңеседі.Ұлт дүнияға берген тұлғалы ұл-қыздарымен өлшенеді.Айтсаңдар,әне, Абайды айтыңдар… Абайды айтыңдар!.. Мені осында осындай ой бунайды жұртым… Тәңір жазса,әлі-ақ келесі жылдардың бірінде ортаңа келемін.Менің де бір-ер қара домалағым бар.Орталарыңа әкеліп қосамын!Әзірше, осы келісіме ырза болыңдар.Менің ықлас пейлімнің бөтендігі жоқ.Сіздермен біргемін! Риза-хош көңілім бұл, жұртым!..

Жұрттар блогиадаға қатысып, белсене блог жазып жатыр. Мен тіркеліп үлгермеген соң, тек оқуға мәжбүрліктен ішім пысып кетті)) Енді жұрттың баласынан қалмай осындай стилдегі жазбаларымды салып тұруды жөн көріп отырмын   Екі сөзге келместен бірден сөйлемді бастап кеткенім бір түрлі көрінсе де, оқып көріңіздер ал.
Үйленген, балалы-шағалы еркекпен көңіл жарастыру – уақытты өлтіру мен қатар ақымақтық, өзіңізге деген қиянаттың үлкені. Сөйте тұрсада неліктен көп әйелдер осындай қадамға баратындығы маған жұмбақтау. Біреулерге бұл ешкіммен кездеспей жүргенше уақытты қызық өткізіп, көңіл аулағанға жақсы болуы мүмкін. Кейбіреулері осы жағымсыз қылық пен нәтижесіз қарым-қатынасқа еті үйреніп, әдеттеніп алады. Үшінші бір тұзы жеңіл, жібі бостау қыз-қырқындар әйтеуір бір күні әйелімен ажырасып, өзімен бас қосатын күннің туатынынан үміттеніп, ілініп-салынып жүре береді екен.

Осындай әрекетке баратын әйелдер өз-өзін төмен бағалаушылықтың кесірінен зардап шегетіндер деп білемін. Егер сіз үйленген еркектермен кездесіп жүрсеңіз, жақсы көремін деп ойласаңыз өмір бойына оның ажырасқанын күтумен жүресіз. Күтумен өткен күндер енді әрқандай мерекелік күндерге жалғасады. Қолыңызда телефон, өзіңіз оның әйелі бала-шағасын ертіп әжелерін мерекемен құттықтауға кетсе екен деп үміт етесіз, сөйтіп оның сізбен аздаған сағат бірге болуына мүмкіндік туады деп ойлайсыз.

Жылайсыз, 14 ақпанда сізбен кездесіп, ерекше кешті бірге өткізе алмайтындығыңыз үшін. Оның бәйбішесінің туған күні сияқты отбасылық ерекше күндерінде екі бастан бірге бола алмайсыз. Әрқашан екінші орында жүресіз.
Үйленген еркекпен махаббат романыңыздың басы күтпеген романтикалық сәттер мен супер секске толы болатын шығар. Бірақ барлығы жалғыздықпен аяқталады. Соңында құрбыңыздың иығына басыңызды қойып жылап отырып, оның әйелін өлердей жек көретіндігіңізді айтасыз.

Үйленген еркектермен кездесемін деп жүріп өзіңіздің репутацияңызды құртып аласыз, соңыра сізді айналаңдағыларыңыз өзінің күйеуі мен жігітімен таныстырудан қашатын болады.
Егер сіз сондайлық оны жақсы көріп тұрсаңыз, алдымен өзіңіздің ерік-жігеріңізді қолға алыңыз. Жер жүзінде одан да артық қаншама бойдақ еркектер бар екенін ойлаңыз. Кешқұрым таза ауада сейіл құрыңыз, құрбыңызға біреумен таныстыр деп өтініш айтыңыз, танысу, үйлену бұрышына хабарландыру беріңіз. Фитнес-клубтарға жазылыңыз, мешітке, шіркеуге, синагога орталықтарына барыңыз, немесе қайырымдылық шарасымен айналысып көріңіз. Ең бастысы отырып алып, оны армандай беруді доғарыңыз.

Отбасылы еркекпен кездесудің бір себебі оған әйтеуір бір күні қолым жетеді деген фантазияға ерік беруден болады. Қалай болса да, басы бос емес жігіттермен кездесудің арты жақсылыққа ұласпайтындығын ұғыныңыз.
Иә, оның екінші әйелі болып қалам-ау деген есекдәме өте күлкілі болар еді. Болмаса балаларының көз жасына қалып, отбасын бұзуға қауқарыңыз жетсе байқап көрсеңіз болады. Бірақ «біреуге ор қазба – өзің түссесің» деген мәтелдің қазақтардың құлағына әбден сіңісті екені де есімізде. Яғни, бір әйелді тастаған еркектің, екінші-үшінші әйелді де тастауға ұяты жетіп-артылады.

Екі жолаушы жаяулап келе жатса, соңдарынан қолына камаздың рөлін ұстаған біреу қуып жетіпті. Үстінде сұр куртка, басында қара кепка дейді. Ана екеуіне «Келіңдер отырыңдар, жеткізіп тастайын» депті. Ол екеуі «Жындымен жынды болатын жайымыз жоқ» деген ғой.Анау қалтасынан тапанша алып шығып «Отырыңдар нақу.Атып тастайм әйтпесе» депті. содан ана екеуін «отырғызып » алып айдап келе жатыр дейді. ана екеуіне жан керек, анау газды басқан сайын қалып қоймай жүгіреді. Бір уақытта рөлдегі адам тормозды басып, «алдымызда пост ГАИ бар. Менде прва жоқ. Мен мына жақтан айналып өтемін. Сендер былай, жаяу өтіп кетіңдер. Мен сендерді анау қырдың астыннда күтемін» депті.
Содан, ана екеуі жындыдан құтылғандарына қуанып МАИ қызметкерлерінің бекетіне кіреді. Кірсе бір МАИ ұйықтап жатыр. «Ойбай, ағатай. Тұрыңыз! Бұл не жатыс. Бізді жаңа бір жынды атып тастай жаздады. Былай қарай кетіп қалды. Бізді анау қырдың астында күтемін деп айтты» деп екеуі шағымданады ғой баяғы. "Үстінде сұр куртка, басында қара кепкасы бар. Қолында рөлі бар адам ба?" деп сұрайды МАИ қызметкері. «Дәл өзі.»
-Біздің оны ұстай алмай жүргенімізге жарты жыл болды. Кеттік, сендер куәгер боласыңдар. Отырыңдар матасекілге " деп әлгі МАИ қолына матасекілдің рөлін ұстап алыпты. «Ойбай, ағатай өзің қуа бер, біз шаршадық» деген аналарға «Сукілер, қазір тұрған орындарыңда атып тастаймын. Мініңдер» деп бұл да тапанша кезепті.
«Біреуің артыма отырыңдар, екіншің люлькаға отырыңдар». Содан екеуін «отырғызып» алып, көрсеткен қырлары жаққа ағызтады сабазың. Арасында «сен люлкада келе жатырсың тізеңді бүгіп жүгір» деп жанындағы адамның басынан дубинкамен ұрғыштап қояды екен.
Екінші жолаушының «Матасекілге мінетінімізді білгенде КАМАЗ бен-ақ кете берер едім ғой» деп жылағанын бірінші жолаушы әлі күнге жыр қылып айтып жүр деседі.

Камаздың рөлін алғыңыз келсе, сілтемесі міне.