Кеңістік – барлық нәрсенің, ал уақыт – бүкіл оқиғаның өлшемі. Уақыт пен кеңістіктің көкжиегі тоғысқан кезде ұлт тарихы басталады. Бұл – жай ғана әдемі афоризм емес.

Шын мәнінде, немістердің, италиялықтардың немесе үнді халықтарының жылнамасына көз жүгіртсек, олардың мыңдаған жылды қамтитын төл тарихындағы ұлы жетістіктерінің дені осы елдер қазір мекен етіп жатқан аумақтарға қатыстылығы жөнінде сұрақ туындайтыны орынды.  Әрине, ежелгі Рим деген қазіргі Италия емес, бірақ италиялықтар өздерінің тарихи тамырымен мақтана алады. Бұл – орынды мақтаныш. Сол сияқты, ежелгі готтар мен бүгінгі немістер де бір халық емес, бірақ олар да Германияның мол тарихи мұрасының бір бөлшегі. Полиэтникалық бай мәдениеті бар ежелгі Үндістан мен бүгінгі үнді халқын тарих толқынында үздіксіз дамып  келе жатқан бірегей өркениет ретінде қарастыруға болады.

Бұл – тарихқа деген дұрыс ұстаным. Сол арқылы түп-тамырымызды білуге, ұлттық тарихымызға терең үңіліп, оның күрмеулі түйінін шешуге мүмкіндік туады.

Қазақстан тарихы да жеке жұрнақтарымен емес, тұтастай қалпында қазіргі заманауи ғылым тұрғысынан қарағанда түсінікті болуға тиіс. Оған қажетті дәйектеріміз де жеткілікті.

Біріншіден, қосқан үлестері кейінірек сөз болатын протомемлекеттік бірлестіктердің дені қазіргі Қазақстан аумағында құрылып, қазақ ұлты этногенезінің негізгі элементтерін құрап отыр.

Екіншіден, біз айтқалы отырған зор мәдени жетістіктер шоғыры даламызға сырттан келген жоқ, керісінше, көпшілігі осы кең-байтақ өлкеде пайда болып, содан кейін Батыс пен Шығысқа, Күнгей мен Теріскейге таралды.

Үшіншіден, кейінгі жылдары табылған тарихи жәдігерлер біздің бабаларымыздың өз заманындағы ең озық, ең үздік технологиялық жаңалықтарға тікелей қатысы бар екенін айғақтайды. Бұл жәдігерлер Ұлы даланың жаһандық тарихтағы орнына тың көзқараспен қарауға мүмкіндік береді.

Тіпті, қазақтың кейбір ру-тайпаларының атаулары «қазақ» этнонимінен талай ғасыр бұрын белгілі болған. Осының өзі біздің ұлттық тарихымыздың көкжиегі бұған дейін айтылып жүрген кезеңнен тым әріде жатқанын айғақтайды. Еуропацентристік көзқарас сақтар мен ғұндар және басқа да бүгінгі түркі халықтарының арғы бабалары саналатын этностық топтар біздің ұлтымыздың тарихи этногенезінің ажырамас бөлшегі болғаны туралы бұлтартпас фактілерді көруге мүмкіндік берген жоқ.

Сонымен бірге ұзақ уақыттан бері біздің жерімізде өмір сүріп келе жатқан көптеген этностарға ортақ Қазақстан тарихы туралы сөз болып отырғанын атап өткеніміз жөн. Бұл – түрлі этностардың көптеген көрнекті тұлғалары өз үлестерін қосқан бүкіл халқымызға ортақ тарих.

Бүгінде төл тарихымызға оң көзқарас керек. Бірақ қандай да бір тарихи оқиғаны таңдамалы және конъюнктуралық тұрғыдан ғана сипаттаумен шектелуге болмайды. Ақ пен қара – бір-бірінен ажырамайтын ұғымдар. Бұлар өзара бірлескенде жеке адамдардың да, тұтас халықтардың да өміріне қайталанбас реңк береді. Біздің тарихымызда қасіретті сәттер мен қайғылы оқиғалар, сұрапыл соғыстар мен қақтығыстар, әлеуметтік тұрғыдан қауіпті сынақтар мен саяси қуғын-сүргіндер аз болмады. Мұны ұмытуға хақымыз жоқ. Көпқырлы әрі ауқымды тарихымызды дұрыс түсініп, қабылдай білуіміз керек.

Біз басқа халықтардың рөлін төмендетіп, өзіміздің ұлылығымызды көрсетейін деп отырғанымыз жоқ. Ең бастысы, біз нақты ғылыми деректерге сүйене отырып, жаһандық тарихтағы өз рөлімізді байыппен әрі дұрыс пайымдауға тиіспіз.

Сонымен, Ұлы даланың жеті қырына тоқталайық.

 

І. ҰЛТ ТАРИХЫНДАҒЫ КЕҢІСТІК ПЕН УАҚЫТ

Біздің жеріміз материалдық мәдениеттің көптеген дүниелерінің пайда болған орны, бастау бұлағы десек, асыра айтқандық емес. Қазіргі қоғам өмірінің ажырамас бөлшегіне айналған көптеген бұйымдар кезінде біздің өлкемізде ойлап табылған. Ұлы даланы мекен еткен ежелгі адамдар талай техникалық жаңалықтар ойлап тауып, бұрын-соңды қолданылмаған жаңа құралдар жасаған. Бұларды адамзат баласы жер жүзінің әр түкпірінде әлі күнге дейін пайдаланып келеді. Көне жылнамалар бүгінгі қазақтардың арғы бабалары ұлан-ғайыр Еуразия құрлығындағы саяси және экономикалық тарихтың беталысын талай рет түбегейлі өзгерткені туралы сыр шертеді.

 

1. Атқа міну мәдениеті

Атқа міну мәдениеті мен жылқы шаруашылығы жер жүзіне Ұлы даладан тарағаны тарихтан белгілі.

Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит дәуіріне тиесілі «Ботай» қонысында жүргізілген қазба жұмыстары жылқының  тұңғыш рет қазіргі Қазақстан аумағында қолға үйретілгенін дәлелдеді.

Жылқыны қолға үйрету арқылы біздің бабаларымыз өз дәуірінде адам айтқысыз үстемдікке ие болды. Ал жаһандық ауқымда алсақ, шаруашылық пен әскери саладағы теңдессіз революцияға жол ашты.

Жылқының қолға үйретілуі атқа міну мәдениетінің де негізін қалады. Бес қаруын асынған салт атты сарбаз айбарлы көшпенділер империялары тарих сахнасына шыққан дәуірдің символына айналды.

Ту ұстаған салт атты жауынгердің бейнесі – батырлар заманының ең танымал эмблемасы, сонымен қатар, атты әскердің пайда болуына байланысты қалыптасқан көшпенділер әлемі «мәдени кодының» айрықша элементі.

Автокөлік қозғалтқыштарының қуаты әлі күнге дейін аттың күшімен өлшенеді. Бұл дәстүр – жер жүзінде салт аттылар үстемдік құрған ұлы дәуірге деген құрметтің белгісі.

Біз әлемнің барлық түкпіріне ежелгі қазақ жерінен тараған осынау ұлы технологиялық революцияның жемісін адамзат баласы ХІХ ғасырға дейін пайдаланып келгенін ұмытпауға тиіспіз.

Қазіргі киім үлгісінің базалық компоненттері Дала өркениетінің ерте кезеңінен тамыр тартады. Атқа міну мәдениеті салт атты жауынгердің ықшам киім үлгісін дүниеге әкелді. Ат үстінде жүргенде ыңғайлы болуы үшін бабаларымыз алғаш рет киімді үстіңгі және астыңғы деп екіге бөлді. Осылайша кәдімгі шалбардың алғашқы нұсқасы пайда болды.

Бұл салт атты адамдардың ат құлағында ойнауына, ұрыс кезінде еркін қимылдауына мүмкіндік берді. Дала тұрғындары теріден, киізден, кендір мен жүннен, кенептен шалбар тікті. Содан бері мыңдаған жыл өтсе де, киімнің осы түрі өзгере қоймады. Қазба жұмыстары кезінде табылған көне шалбарлардың қазіргі шалбардан еш айырмасы жоқ.

Сонымен қатар бүгінгі етіктердің барлық түрі көшпенділер атқа мінгенде киген жұмсақ өкшелі саптама етіктің «мұрагерлері» екені белгілі.

Ат үстінде жүрген көшпенділер тақымына басқан сәйгүлігіне неғұрлым еркін мініп жүруі үшін биік ер-тұрман мен үзеңгіні ойлап тапты. Бұл жаңалық салт атты адамның ат үстінде қаққан қазықтай мығым отыруына, сонымен бірге шауып бара жатып, қолындағы қаруын еш қиындықсыз және неғұрлым тиімді қолдануына мүмкіндік берді.

Бабаларымыз шапқан аттың үстінен садақ тартуды барынша жетілдірді. Соған байланысты қарудың құрылымы да өзгеріп, күрделі, ыңғайлы әрі қуатты бола түсті. Масағына қауырсын тағылып, металмен ұшталған жебе берен сауытты тесіп өтетін көбебұзарға айналды.

Қазақстан аумағында өмір сүрген түркі тайпалары ойлап тапқан тағы бір технологиялық жаңалық – қылыш. Оның оқтай түзу немесе иілген жүзі – ерекше белгісі. Бұл қару ең маңызды әрі кең таралған соғыс құралына айналды.

Сарбаз бен оның мінген атын қорғауға арналған сауытты да алғаш рет біздің бабаларымыз жасаған. Еуразия көшпенділерінің айрықша маңызды әскери жаңалығына баланған мұздай темір құрсанған атты әскер осылайша пайда болды. Отты қару пайда болып, жаппай қолданысқа енгенге дейін атты әскердің дамуы біздің дәуірімізге дейінгі І мыңжылдық пен біздің дәуіріміздің І ғасыры арасында көшпенділердің ұзақ уақыт бойы бұрын-соңды болмаған жауынгерлік үстемдік орнатуын қамтамасыз еткен жасақтың ерекше түрі – айбарлы атты әскердің қалыптасуына ықпал етті.  

 

2. Ұлы даладағы ежелгі металлургия

Металл өндірудің амал-тәсілдерін табу тарихтың жаңа кезеңіне жол ашып, адамзат дамуының барысын түбегейлі өзгертті. Сан алуан металл кендеріне бай қазақ жері – металлургия пайда болған алғашқы орталықтардың бірі. Ежелгі заманда-ақ Қазақстанның Орталық, Солтүстік және Шығыс аймақтарында тау-кен өндірісінің ошақтары пайда болып, қола, мыс, мырыш, темір, күміс пен алтын қорытпалары алына бастады.

Ата-бабаларымыз жаңа, неғұрлым берік металдар өндіру ісін дамытып, олардың жедел технологиялық ілгерілеуіне жол ашты. Қазба жұмыстары барысында табылған металл қорытатын пештер мен қолдан жасалған әшекей бұйымдары, ежелгі дәуірдің тұрмыстық заттары мен қару-жарақтары бұл туралы тереңнен сыр шертеді. Осының бәрі ежелгі замандарда біздің жеріміздегі дала өркениеті технологиялық тұрғыдан қаншалықты қарқынды дамығанын көрсетеді.

 

3. Аң стилі

Біздің ата-бабаларымыз қоршаған ортамен етене өмір сүріп, өздерін табиғаттың ажырамас бөлшегі санаған. Бұл басты тұрмыс қағидаты Ұлы даланы мекендеген халықтардың дүниетанымы мен құндылықтарын қалыптастырды. Өз жазуы мен мифологиясы бар Қазақстанның ежелгі тұрғындарының озық мәдениеті болды.

Олардың мұрасының жарқын көрінісі, көркем болмысы мен рухани байлығының айшықты белгісі – «аң стилі» өнері. Жануарлар бейнесін тұрмыста пайдалану адам мен табиғаттың өзара байланысының символына баланып, көшпенділердің рухани бағдарын айқындап отырған.

Олар жыртқыштардың, негізінен мысық тұқымдас аңдардың суретін көбірек қолданған. Егемен Қазақстанның символдарының бірі – жергілікті жануарлар әлемінде сирек кездесетін тұрпаты текті қар барысы екені кездейсоқ емес.

Бұл ретте, аң стилі бабаларымыздың айрықша жоғары өндірістік тәжірибесі болғанын көрсетеді. Олар оюлап кескіндеуді, металмен жұмыс істеудің техникасын, соның ішінде, мыс пен қоладан балқымалар жасаудың және құймалар құюдың, жайма алтын дайындаудың күрделі әдістерін жақсы меңгерген.

Жалпы, «аң стилі» феномені әлемдік өнердегі биік белестердің бірі саналады.

 

4. Алтын адам

Біздің түп-тамырымызға жаңаша көзқараспен қарауға жол ашып, әлемдік ғылым үшін сенсация саналған жаңалық – 1969 жылы Қазақстанның Есік қорғанынан табылған, өнертанушы ғалымдар арасында «қазақстандық Тутанхамон» деген атқа ие болған «Алтын адам».

Бұл жауынгер талай тылсым құпияның бетін ашты. Біздің бабаларымыз әлі күнге дейін өзінің асқан көркемдігімен тамсандыратын аса жоғары деңгейдегі көркем дүниелер жасаған. Жауынгердің алтынмен апталған киімдері ежелгі шеберлердің алтын өңдеу техникасын жақсы меңгергенін аңғартады. Сонымен бірге бұл жаңалық Дала өркениетінің зор қуаты мен эстетикасын әйгілейтін бай мифологияны паш етті.

Дала халқы өз көсемдерін осылайша ұлықтап, оның мәртебесін күн секілді құдірет деңгейіне көтеріп асқақтатқан. Қорымдағы сән-салтанатты жасау-жабдықтар ежелгі бабаларымыздың зияткерлік дәстүрлерінен де мол хабар береді. Жауынгердің жанынан табылған күміс кеселердің бірінде ойып жазылған таңбалар бар. Бұл – Орталық Азия аумағынан бұрын-соңды табылған жазу атаулының ішіндегі ең көнесі.

 

5. Түркі әлемінің бесігі

Қазақтардың және Еуразияның басқа да халықтарының тарихында Алтайдың алар орны ерекше. Осынау асқар таулар ғасырлар бойы Қазақстан жерінің тәжі ғана емес, күллі түркі әлемінің бесігі саналды. Дәл осы өңірде біздің дәуіріміздің І мыңжылдығының орта шенінде Түркі дүниесі пайда болып, Ұлы дала төсінде жаңа кезең басталды.

Тарих пен география түркі мемлекеттері мен ұлы көшпенділер империялары сабақтастығының айрықша моделін қалыптастырды. Бұл мемлекеттер ұзақ уақыт бойы бірін-бірі алмастырып, орта ғасырдағы Қазақстанның экономикалық, саяси және мәдени өмірінде өзінің өшпес ізін қалдырды.

Орасан зор кеңістікті игере білген түркілер ұлан-ғайыр далада көшпелі және отырықшы өркениеттің өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер мен ғылымның және әлемдік сауданың орталығына айналған ортағасырлық қалалардың гүлденуіне жол ашты. Мәселен, орта ғасырдағы Отырар қаласы әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірі – Әбу Насыр Әл-Фарабиді дүниеге әкелсе, түркі халықтарының рухани көшбасшыларының бірі Қожа Ахмет Ясауи Түркістан қаласында өмір сүріп, ілім таратқан.

 

6. Ұлы Жібек жолы

Еліміздің географиялық тұрғыдан ұтымды, яғни Еуразия құрлығының кіндігінде орналасуы ежелден әртүрлі мемлекеттер мен өркениеттер арасында транзиттік «дәліздердің» пайда болуына септігін тигізді. Біздің дәуірімізден бастап бұл құрлық жолдары Үлкен Еуразияның Шығысы мен Батысы, Солтүстігі мен Оңтүстігі арасындағы сауда және мәдениет саласындағы байланыстардың трансконтинентальды желісіне – Ұлы Жібек жолы жүйесіне айналды.

Бұл жол халықтар арасындағы жаһандық өзара тауар айналымы мен зияткерлік ынтымақтастықтың қалыптасып, дамуы үшін орнықты платформа болды.

Керуен жолдарын мінсіз ұйымдастырып, қауіпсіздігін қамтамасыз еткен Ұлы дала халқы ежелгі және орта ғасырлардағы аса маңызды сауда қатынасының басты дәнекері саналды. Дала белдеуі Қытай, Үнді, Парсы, Жерорта теңізі, Таяу Шығыс және славян өркениеттерін байланыстырды.

Алғаш пайда болған сәттен бастап, Ұлы Жібек жолы картасы, негізінен, Түрік империяларының аумағын қамтыды. Орталық Еуразияда түркілер үстемдік құрған кезеңде Ұлы Жібек жолы гүлдену шегіне жетіп, халықаралық ауқымда экономиканы өркендетуге және мәдениетті дамытуға септігін тигізді.

 

7. Қазақстан – алма мен қызғалдақтың отаны

Асқақ Алатаудың баурайы алма мен қызғалдақтың «тарихи отаны» екені ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Қарапайым, бірақ бүкіл әлем үшін өзіндік мән-маңызы зор бұл өсімдіктер осы жерде бүр жарып, жер жүзіне таралған. Қазақстан қазір де әлемдегі алма атаулының арғы атасы – Сиверс алмасының отаны саналады. Дәл осы тұқым ең көп таралған жемісті әлемге тарту етті. Бәріміз білетін алма – біздегі алманың генетикалық бір түрі. Ол Қазақстан аумағындағы Іле Алатауы баурайынан Ұлы Жібек жолының көне бағыты арқылы алғашқыда Жерорта  теңізіне, кейіннен бүкіл әлемге таралған. Осы танымал жемістің терең тарихының символы ретінде еліміздің оңтүстігіндегі ең әсем қалалардың бірі Алматы деп аталды.

Қазақстан аумағындағы Шу, Іле тауларының етегінен әлі күнге дейін жергілікті өсімдіктер әлемінің жауһары саналатын Регель қызғалдақтарын бастапқы күйінде кездестіруге болады. Бұл әсем өсімдіктер біздің жерімізде Тянь-Шань тауларының етегі мен шөлейт даланың түйісер тұсында пайда болған. Қазақ топырағындағы осынау қарапайым, сондай-ақ ерекше гүлдер өз әдемілігімен көптеген халықтың жүрегін жаулап, біртіндеп бүкіл әлемге тарады.

Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың 3 мыңнан астам түрі бар, олардың басым көпшілігі – біздің дала қызғалдағының «ұрпағы». Қазір Қазақстанда қызғалдақтың 35 түрі өседі.

***

ІІ. ТАРИХИ САНАНЫ ЖАҢҒЫРТУ

Көтерілген мәселелер жан-жақты  ой елегінен өткізіп, терең зерделеуді талап етеді. Сондай-ақ біздің дүниетанымымыздың, халқымыздың өткені мен бүгінінің және болашағының іргелі негіздеріне тікелей қатысты.

Бұл жұмысты бірнеше ірі жобалар арқылы бастауға болады деп ойлаймын.  

 

1. Архив – 2025

Тәуелсіздік жылдарында халқымыздың өткенін зерттеуге қатысты ауқымды жұмыстар атқарылды. Еліміздің тарихи жылнамасындағы ақтаңдақтарды қайта қалпына келтіруге жол ашқан «Мәдени мұра» бағдарламасы табысты іске асырылды. Бірақ, бабаларымыздың өмірі мен олардың ғажап өркениеті жөніндегі көптеген деректі құжаттар, әлі де болса, ғылыми айналымға түскен жоқ. Олар әлемнің бүкіл архивтерінде өз іздеушісі мен зерттеушісін күтіп жатыр.

Сондықтан ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік мұрағаттар дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізу үшін «Архив – 2025» жеті жылдық бағдарламасын жасауымыз қажет деп санаймын. 

Бұл жобаны жүзеге асыру барысында тарихшылардан, деректанушылар мен мәдениеттанушылардан құрылған арнайы топтардың отандық және шетелдік ірі архивтермен өзара жүйелі әрі ұзақ мерзімді ықпалдастықта болып, іздеу-зерттеу жұмыстарын жүргізуіне баса мән беру керек.

Қай жағынан болсын, бұл маңызды жұмыс мемлекет есебінен атқарылатын «академиялық туризмге» айналмауға тиіс. Архив деректерін тек жинақтап қана қоймай, барлық мүдделі зерттеушілер мен қалың жұртшылыққа қолжетімді болуы үшін оларды белсенді түрде цифрлық форматқа көшіру қажет.

Өз тарихына деген мақтаныш сезімін ұялатып, отаншылдық тәрбие беру мектеп қабырғасынан басталуға тиіс. Сондықтан мектептер мен барлық өңірлердегі өлкетану музейлерінің жанынан тарихи-археологиялық қозғалыстар құру маңызды. Ұлт тарихын санаға сіңіру барша қазақстандықтардың бойында өз бастауларына деген ортақтық сезімін қалыптастырады.

 

2. Ұлы даланың ұлы есімдері

Көпшіліктің санасында тарихи үдерістер, негізінен, тұлғаландыру сипатына ие болатыны белгілі. Көптеген халықтар өз елінің ерекше елшісі сынды ұлы бабаларының есімдерін мақтан тұтады.

Мысалы, өткен дәуірлердегі Тутанхамон, Конфуций, Ескендір Зұлқарнайын, Шекспир, Гете, Пушкин және Джордж Вашингтон сияқты дүние жүзіне белгілі тұлғалар бүгінде «өз мемлекеттерінің» баға жетпес символдық капиталы саналады әрі сол елдердің халықаралық аренада тиімді ілгерілеуіне септігін тигізіп отыр.  

Ұлы дала Әл-Фараби мен Ясауи, Күлтегін мен Бейбарыс, Әз-Тәуке мен Абылай, Кенесары мен Абай және басқа да көптеген ұлы тұлғалар шоғырын дүниеге әкелді.

Сондықтан біз біріншіден, атақты тарихи тұлғаларымыз бен олардың жетістіктерінің құрметіне ашық аспан астында ескерткіш-мүсіндер қойылатын «Ұлы даланың ұлы есімдері» атты оқу-ағарту энциклопедиялық саябағын ашуымыз керек.

Екіншіден, мақсатты мемлекеттік тапсырыс ұйымдастыру арқылы қазіргі әдебиеттегі, музыка мен театр саласындағы және бейнелеу өнеріндегі ұлы ойшылдар, ақындар және ел билеген тұлғалар бейнесінің маңызды галереясын жасауды қолға алу қажет.

Сондай-ақ бұл жерде классикалық қалыптан тыс, баламалы жастар өнерінің креативті әлеуетін де пайдаланудың мәні зор. Осыған орай, бұл іске тек отандық қана емес, сонымен бірге, шетелдік шеберлер мен шығармашылық ұжымдарды да тартқан жөн.

Үшіншіден, еліміздің тарихи кезеңдерін кеңінен қамти отырып, «Ұлы Дала тұлғалары» атты ғылыми-көпшілік серияларды шығарып, тарату жұмыстарын жүйелендіру және жандандыру қажет.

Бұл бағытта қазақстандық ғалымдармен қатар шетелдік мамандар да тартылатын халықаралық көпбейінді ұжым құруға болады. Нәтижесінде, біздің қаһармандарымыздың өмірі мен қызметі жөнінде тек еліміздегілер ғана емес, сондай-ақ шет елдегілер де білетін болады.

 

3. Түркі әлемінің генезисі

Қазақстан – күллі түркі халықтарының қасиетті «Қара шаңырағы». Бүгінгі қазақтың сайын даласынан әлемнің әр түкпіріне тараған түркі тектес тайпалар мен халықтар басқа елдер мен өңірлердің тарихи үдерістеріне елеулі үлес қосты.

Осыған байланысты, «Түркі өркениеті: түп тамырынан қазіргі заманға дейін» атты жобаны қолға алу қажет. Бұл жоба аясында 2019 жылы Астанада Түркологтардың дүниежүзілік конгресін және әртүрлі елдер музейлерінің экспозицияларына ежелгі түркі жәдігерлері қойылатынТүркі халықтарының мәдени күндерін ұйымдастыру керек. Сондай-ақ, Википедияның үлгісінде Қазақстанның модераторлығымен Түркі халықтарына ортақ туындылардың бірыңғай онлайн кітапханасын ашу да маңызды.  

Сонымен қатар жаңа облыс орталығы ретінде Түркістанды дамыту барысында оның халықаралық аренадағы беделін жүйелі түрде арттыру қажет.

Қазақстанның ежелгі астанасы халқымыздың рухани орталығы ғана емес, сондай-ақ, бүкіл түркі әлемі үшін киелі орын болып саналады.

 

4. Ұлы даланың ежелгі өнер және технологиялар музейі

«Ұлы дала» атты ежелгі өнер және технологиялар музейін ашуға толық мүмкіндігіміз бар. Оған озық өнер мен технология үлгілерін – аң стилінде жасалған бұйымдарды, «Алтын адамның» жарақтарын, жылқыны қолға үйрету, металлургияны дамыту, қару-жарақ, сауыт-сайман дайындау үдерісін көрсететін заттарды және басқа да жәдігерлерді жинақтауға болады. Онда Қазақстан жерінен табылған құнды археологиялық ескерткіштер мен археологиялық кешендердің экспозициялары қойылады. Бұл заттар тарихи дәуірлердің қандай да бір кезеңіндегі әртүрлі шаруашылық салаларының даму үдерісін көрсетеді.

Сонымен қатар «Ұлы даланың ұлы өркениеттері» атты жалпыұлттық тарихи реконструкциялар клубын құрып, соның негізінде Астанада және Қазақстанның өзге де өңірлерінде ежелгі сақтар, ғұндар, ұлы түркі қағандарының дәуірі және басқа да тақырыптар бойынша фестивальдар өткізуге болады. Бұған қызығушылық білдірген адамдарды тарта отырып, осы тақырыптар аясындағы жұмыстарды бір мезгілде жүргізуге болады.

Ежелгі Отырар қаласының бірқатар нысандарын – үйлері мен көшелерін, қоғамдық орындарын, су құбырларын, қала қамалының қабырғалары мен тағы да басқа жерлерін ішінара қалпына келтіретін туристік жоба да қызықты болмақ.

Осының негізінде білімді дәріптеуге және туризмді дамытуға баса мән берілуі қажет.

 

5. Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы

Бұл жоба  аясында бізге «Дала фольклорының антологиясын» жасау керек. Мұнда Ұлы дала мұрагерлерінің өткен мыңжылдықтағы халық ауыз әдебиетінің таңдаулы үлгілері – ертегілері, аңыз-әфсаналары, қиссалары мен эпостары жинақталады.

Сонымен қатар қазақтың қобыз, домбыра, сыбызғы, сазсырнай және басқа да дәстүрлі музыкалық аспаптарымен орындауға арналған маңызды туындылар топтамасын – «Ұлы даланың көне сарындары» жинағын басып шығару қажет.

Ұлы Даланың фольклоры мен әуендері заманауи цифрлық форматта «жаңа тыныс» алуға тиіс. Бұл жобаларды жүзеге асыру үшін көшпенділердің бай мұрасын жүйелеуге қабілетті ғана емес, сондай-ақ оның өзектілігін арттыра алатын отандық және шетелдік кәсіби мамандарды тарту маңызды.

Біздің мәдениетіміздің негізгі сюжеттерінде, кейіпкерлері мен сарындарында шекара болмайды, сол себепті оны жүйелі зерттеп, бүкіл Орталық Еуразия кеңістігі мен барша әлемде дәріптеуге тиіспіз.

Ауызша және музыкалық дәстүрді жаңғырту қазіргі заманғы аудиторияға жақын әрі түсінікті форматта болуы керек.

Атап айтқанда, көнерген сөздер мен мәтіндерді суреттерімен қоса беруге, айқын видеоматериалдар формасында ұсынуға болады. Музыкалық дыбыстар мен әуендер табиғи аспаптармен ғана емес, олардың заманауи электронды нұсқалары арқылы да шығарылады. 

Сонымен қатар фольклорлық дәстүрдің ортақ тарихи негіздерін іздеу үшін Қазақстанның түрлі өңірлері мен өзге елдерге бірнеше іздеу-зерттеу экспедицияларын ұйымдастыру қажет. 

 

6. Тарихтың кино өнері мен телевизиядағы көрінісі

Қазіргі замандағы халықтардың тарихи таным-түйсігінде кино өнері ерекше орын алады. Жалпы халықтың санасында фильмдердегі жарқын кинообраздар іргелі ғылыми монографиялардағы деректі портреттерден гөрі маңыздырақ рөл атқарады. 

Сондықтан тез арада Қазақстанның өркениет тарихының үздіксіз дамуын көрсететін деректі-қойылымдық фильмдердің, телевизиялық сериалдар мен толықметражды көркем картиналардың арнайы циклін өндіріске енгізу керек.

Аталған жобалар кең халықаралық ынтымақтастық аясында отандық және шетелдік үздік сценаристерді, режиссерлерді, актерлерді, продюсерлерді және заманауи кино өндірісінің басқа да мамандарын тарту арқылы жүзеге асырылуға тиіс.  

Қызықты әрі мелодрамалық сарындармен қатар, көрермендер үшін танымал фэнтези және шытырман оқиғалы блокбастерлердің элементтерін қоса отырып, жаңа тарихи теле-кино туындылардың жанрларын барынша кеңейту қажет.

Осы мақсатпен Ұлы даланың бай мифологиялық және фольклорлық материалдарын пайдалануға болады. 

Ұлт қаһармандарын үлгі тұту үрдісін қалыптастыруға жол ашатын сапалы балалар фильмдері мен мультипликациялық сериалдарды аса қажет ететін өскелең ұрпақтың да талғамына ерекше назар аудару керек.

Біздің даңқты батырларымыз, ойшылдарымыз бен ел билеушілеріміз – тек Қазақстан ғана емес, сондай-ақ бүкіл әлем бойынша еліктеуге лайықты тұлғалар.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Осыдан бір жарым жыл бұрын менің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақалам жарыққа шықты.

Жоғарыда аталған жобаларды «Рухани жаңғыру» бағдарламасының жалғасы ретінде қарастырамын.

«Рухани жаңғыру» жалпыұлттық бағдарламасының жаңа компоненттері ата-бабаларымыздың көп ғасырлық мұрасының цифрлық өркениет жағдайында түсінікті әрі сұранысқа ие болуын қамтамасыз ете отырып, оны жаңғыртуға мүмкіндік береді.

Төл тарихын білетін, бағалайтын және мақтан ететін халықтың болашағы зор болады деп сенемін. Өткенін мақтан тұтып, бүгінін нақты бағалай білу және болашаққа оң көзқарас таныту – еліміздің табысты болуының кепілі дегеніміз осы.

Әр медициналық мекемеде скринингтен уақыты өту жайлы стендте ақпараттар берілген, деп хабарлайды Астана қаласы әкімдігінің ресми сайты.

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2017 жылғы 25 желтоқсанындағы бұйрығына сәйкес жасы 18-ге толмаған балалар профилактикалық мақсатта медициналық тексерістен үнемі өтіп тұруы тиіс, деп хабарлады Астана қаласы қоғамдық денсаулық сақтау басқармасының баспасөз қызметі.

2 жылда бір рет артериялық гипертония, жүректің ишемиялық ауруы және қант диабетін ерте анықтау үшін,  осы ауру түрлерімен диспансерлік есепте тұрмаса ерлер мен әйелдер 40-70 жас аралығында тексеріледі.

40-70 жас аралығында ерлер мен әйелдер көз қысымның өсуінен болатын көз ауруларының бір түрі – глаукоманыерте анықтау үшін окулистке 2 жылда бір рет тексерілуі тиіс .

40-70 жас аралығында әйелдерге сүт безі обырын ерте анықтау мақсатында гинекологқа 2 жылда бір рет қаралуы ұсынылады.

Әйелдер 30-70 жас аралығында жатыр мойны обырын ерте анықтау үшін 4 жылда бір рет тексерілуі тиіс.

50-70 жас аралығында ерлер мен әйелдер колоректальды обырды ерте анықтау үшін 2 жылда бір рет тексеріледі.

Әкімдік өкілдері Мадрид пен Барселона мэрлерімен екі жақты кездесу өткізді, деп хабарлайды елорда әкімдігінің ресми сайты.

Астана әкімдігінің делегациясы ақылды қалалардың Бүкіләлемдік ЭКСПО конгресіне қатысып, Испаниядағы UNWTO (Дүниежүзілік туристік ұйым) басшылығымен кездесті. 

 «Іссапар шеңберінде Мадрид және Барселона мэрлерімен, Барселонаның денсаулық сақтау басқармасы және жедел жәрдем станциясымен кездесулер өткізілді. Жүргізілген келіссөздердің нәтижесінде Барселона мэрімен денсаулық сақтау, білім, туризм және сандық трансформация саласында тәжірибе алмасу бойынша бірқатар келісім-шарт жасалды», — делінген Астана әкімдігі баспасөз қызметінің хабарламасында.

Бұдан бөлек, тараптар Мадрид мэрімен де спорт, денсаулық сақтау, туризм, қалдықтарды жою және көлік саласында әріптестік бойынша келісімдерге қол қойды.

Қалалық туризм бойынша UNWTO саммитін Астанада сапалы өткізу мақсатында UNWTO бас хатшысының орынбасары Мануэль Батлер мырзамен кездесу өткізілді.

2018 жылы қыркүйекте Астана делегациясы Сеулде өткен VII Жаһандық қалалық туризм бойынша UNWTO саммитіне қатысқан болатын. Онда VIII Жаһандық қалалық туризм бойынша UNWTO-ның келесі саммиті Астанада өткізілетіні мәлім болған еді.

Астанадағы саммит UNWTO кестесіне сәйкес 2019 жылдың 7-11 қарашасында өтеді деп жоспарланған.

Ботаникалық бақта,  Кемал Ататүрік саябағында және Есіл өзенінің жағалауында елорда тұрғындары мен қонақтары бұғы жеккен шанамен жүре алады, деп хабарлайды Астана қаласы әкімдігінің ресми сайты.

Желтоқсан айы мерекеге толы ай. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні, Елорданың көшкен күні және Тәуелсіздік күні бірқатар мәдени-бұқаралық іс-шаралармен атап өтілмек, олар барлық жастағы астаналықтарды қуантады.

1 желтоқсанда Энергия Холы концерт залында қазақстандық жұлдыздардың қатысуымен Тұңғыш Президент күніне арналған «Жаңа дәуір — жарқын Болашақ!» атты мерекелік кеш өтеді.

Елорданың көшкен күніне орайластырылып «Астана» концерт залында келушілердің назарына «Астана Арманы» мерекелік концерттік бағдарлама ұсынылады.

Астана әкімдігінің алдындағы алаңда Тәуелсіздік күні құрметіне – 16 желтоқсан күні елорданың жетекші шығармашылық ұжымдары және қазақстандық эстрада жұлдыздарының қатысуымен гала-концерт өтеді.

Тәуелсіздік күні қарсаңында 15 желтоқсанда «Алғашқы қар» іс-шарасымен ресми түрде шаңғы тебу маусымы ашылады.

«Қыста мұз айдындары мен мұз қалашықтары елордалықтардың  ең сүйікті демалыс орындарына айналады.  Осы жылы мұз қалашықтары қаланың үш аумағында ашылады: «Хан Шатыр» СОО маңында, Астана әкімдігі алдында және Ботаникалық бақ аумағында. Әр демалыс сайын онда жәрмеңкелер, концерттер, театрландырылған қойылымдар және отбасылық-спорттық «Көңілді қыс» форматындағы «көңілді старт» ойындары өткізіледі», деп мәлімдеді алдағы мерекелерге арналған брифингте мәдениет және спорт басқармасы басшысының орынбасары Нарима Мұхамбеталина.

Коньки тебуді және шанамен сырғанауды ұнататындар үшін Астанада 11 негізгі сырғанақ және ақ қалашық ұйымдастырылады:  Ботаникалық бақ, «Хан Шатыр» СОО,  Астана әкімдігі алдындағы алаңда, Кемал Ататүрік атындағы, «Жетісу», «Жерұйық» саябақтарында, ЭКСПО аумағында,  «Алатау» СК жанында, Есіл және Ақбұлақ өзенінің жағалауы, Бейбітшілік және Келісім арайы ауданында.

Қала маңындағы тұрғын үй массивтерінің және елорданың шет аймақтарында тұратын азаматтарға қысқы ойын-сауық қол жетімді болады. Мұз айдындары мен сырғанақ алаңдары Үркер, Көктал-1, Кирпичный, Өндіріс тұрғын үй алабы аумағында,  №10 емхана ауданында, «Жағалау» ТК аумағында және Н. Тілендиев көшесінде орналасқан «Рахмет» СҮ аумағында ұйымдастырылады.

Бүгін Астана әкімдігінде қалалық iKomek мониторинг және жедел әрекет ету орталығы жұмыс істеген 11 айда тұрғындардан келіп түскен өтінімдердің негізінде құрылған «Қаланың жүйелі түйткілдерінің рейтингі» жобасының нәтижелері шығарылды, деп хабарлайды елорда әкімдігінің ресми сайты.

iKomek орталығы баспасөз қызметінің ақпаратына сүйенсек, қаланың жүйелі түйткілдерінің панелі елорда тұрғындарының барлық өтінімдерінің базасы болып табылатын BIG DATA-ның көмегімен құрылады.

Талдамалық үлгіге өтініштер мен жағдаяттар қайталуының, өтініштегі мәселенің резонанстығы мен күрделілігінің өлшемшарттары негіз болады. Қаланың жүйелі түйткілдері рейтингісінің панелі елордадағы түйткілді мәселелердің актуалды жағдайын көрсетіп, автоматты түрде жаңарады.

iKomek бірыңғай байланыс орталығы 2018 жылдың қаңтарында құрылып, коммуналдық қызметтер мен қалалық басқармалардың барлық байланыс орталықтарын 1-0-9 қысқа нөміріне біріктірді. Астаналықтар байланыс орталығының тиімділігіне көз жеткізіп, елорда тыныс-тіршілігінің барлық мәселелері бойынша өз өтініштерін, ұсыныстары мен шағымдарын тәулік бойы жолдау арқылы аталмыш сервисті белсенді түрде пайдалануда.

Қаланың жүйелі түйткілдері рейтингісінің панелі Қалалық даму акселераторы зерттейтін қаланың жүйелі түйткілдері туралы дереккөздердің бірі болып табылады.

Әкімдік аясында құрылған Астана қаласының Қалалық даму акселераторы – бұл түрлі саладағы қаланың жүйелі түйткілдерін шешуге, сонымен қатар қысқа уақыт ішінде (100 күнге дейін) қала дамуының стратегиялық KPIs-ке қол жеткізуге арналған бірнеше аклерациялық штабтар. Қалалық даму акселераторы әдіснамасы мәселелерді қысқа мерзім ішінде (100 күн) және минималды бюджетпен немесе тіпті онсыз шешудің үздік тәжірибесі негізінде қалыптасты.

Әрбір штаб – сарапшылардан (әкімдік, қоғамдық бірлестіктер өкілдері, ғалымдар, кәсіпкерлер мен басқа да мүдделі тұлғалар) тұратын жұмыс тобы. Жұмыс тобы жобаны идеядан бастап, түбегейлі іске асырылғанша және жоспарланған әсерге қол жеткізілгенше жетелейтін болады.

Әрбір тұрғын жүйелі түйткілдер шешімін бастама етіп көтеріп, iKomek орталығына келесі тәсілдер арқылы жүгініп, елорданы жақсарта алады:

 

• Telegram чат-ботына хабарлама жіберіңіздер: t.me/astanaikomek109_bot

 

• Әлеуметтік желілерде жарияланымдарды #astana109 хештегімен белгілеңіздер

 

• Елордалық әкімдік сайтындағы www.astana.gov.kz жеке кабинетте өтініш қалдырыңыздар

 

• 109 нөміріне тегін қоңырау шалыңыздар

 

Әрқайсыңыздың пікіріңіз маңызды!

Кәсіпкерлер елдің әлеуметтік-экономикалық мәселесін шешуде маңызды роль ойнайды: жаңа жұмыс орнын құрады, білікті кадрлар дайындаумен айналысады. Қазіргі таңда елімізде «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамтыудың 2017-2021 арналған бағдарламасы» және «Бизнестің жол картасы – 2020» — мемлекеттік бағдарламалары сәтті түрде жүзеге асырылуда. Аталған бағдарлама шеңберінде кәсіпкерлерге өз ісін дамыту міндеті бойынша іске асырудың бірдей шарты жасалуда, деп хабарлайды астана әкімдігінің ресми сайты.

Астана Инвестициялар және кәсіпкерлікті дамыту басқармасының кәсіпкерлерді дамыту бөлімінің басшысы Еркін Ескендіров Астанада бизнесті дамыту үшін кәсіпкерлерге арналған қандай мемлекеттік қолдау шаралары барын хабарлады.

Осындай кәсіпкерлерді қолдайтын бағдарламаның бірі — «Бизнестің жол картасы – 2020».

«Бағдарлама ШОБ-ты қолдауға бағытталған, яғни экономика секторындағы өзінің қызметін іске асырады. Аталған бағдарлама бойынша 2,5 миллиард теңге сомасындағы ең көп заем беріледі. Бағдарлама екінші деңгейлі банктер арқылы іске асырылады. Бүгінде пайыздық мөлшерлемесі -14 %, оның 8,4 % — кәсіпкер төлейді, 5,6 % — «Даму» қоры атынан әкімдік төлейді. Бағдарлама шеңберінде бірнеше бағыт бар – ол субсидияланған пайыздық мөлшерлеме. Кепілдендірілген, инфрақұрылымы мен өтемақысыз негізде инновациялық бизнес-идеяға берілетін гранттар», — деп хабарлады Е. Ескендіров.

Кепілдендіру барысында кәсіпкердің кепілі жеткіліксіз болған жағдайда «Даму» қоры 50 %-дан 85 % дейін кепіл бола алады. Ол көмек шағын және орта кәсіпкерліктің жобасына жетпей тұрған инфрақұрылымды жүргізуде көмектесуімен түйінделеді.    

Сонымен қатар астаналық әкімдік «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ бірлесіп 2015 жылдан бері ШОБ дамыту және қосымша қолдау көрсету шеңберінде, астананың экономикасының өсуіне дем беруде кәсіпкерлікті қолдайтын аймақтық бағдарламалар іске асырылуда. Ол экономика секторының негізгі тізіміне енбеген бизнестерге бағытталған – сауда, қызмет көрсету және басқасы. Әрбір бағдарламаның өз шарты бар.

Сондай бағдарламаның бірі – Астананың аймақтық шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру. Аталған бағдарлама шеңберіндегі сыйақының пайыздық мөлшерлемесі -  8,5 % кем емес. Бір кәсіпкерге арналған заемның ең көп мөлшерлемесі – 100 млн теңгеге дейін. Аталған бағдарламаға франшиза құқығына ие болғысы келетін кәсіпкерлер де қатыса алады.

Сондай-ақ «Astana — ZhasStarT» жастар кәсіпкерлігін дамыту бағдарламасы бар, бұл 29 жасқа дейінгі бастауыш жас кәсіпкерлерді қолдауға бағытталған. Мұнда сыйақының пайыздық мөлшерлемесі 8,5 % кем емес. Кәсіпкер ала алатын заемның шекті мөлшерлемесі – 20 млн теңгеге дейін.

«Startup» бағдарламасы бастауыш кәсіпкерлерді қолдауға бағытталған. Айта кетерлігі, мұнда сала бағыты бойынша шектеулер жоқ, сонымен қоса Қор бағдарламасы шеңберінде жартылай несиемен кепілдендіру қарастырылған. Несиенің пайыздық мөлшері 7,9 % кем емес. Бір кәсіпкерге берілетін заемның максималды сомасы 50 млн теңгеге дейін.

«Astana Service» бағдарламасы шеңберіндегі пайыздық сыйақы мөлшері 8,5 % кем емес. Бір кәсіпкерге берілетін заемның максималды сомасы 150 млн теңгеге дейін. Заемды екінші деңгейлі банктен рәсімдеу барысында, несиелеу бойынша оң шешім алу мақсатында мемлекеттің кепіл болуы ұсынылады, яғни мемлекет өзінің қатысуы арқылы несиенің сомасына қарай 50% кепіл болады. 

«Astana Retail» бағдарламасы да басталды. Мұның пайыздық сыйақы мөлшері 8,5 % кем емес. Бір кәсіпкерге берілетін заемның максималды сомасы 200 млн теңгеге дейін. Бағдарлама ритейл компаниялар мен өнімдерді жеткізушілерді жеңілдікпен несиелеуді ұсынады, яғни бағаның өсіп кетуін болдырмайды. Аталған бағдарламаны іске асыру үшін 1:1 («Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ (1 млрд теңге) және жергілікті бюджеттен (1 млрд теңге) бөлінеді.    

Жұмыспен тұрақты қамтамасыз ету үшін Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 арналған бағдарламасы іске асырылуда, ол оқытудан өткен және бастауыш кәсіпкерлерге арналған, халықты шағын несиелендіруге бағытталған.  Астана қалалық Инвестициялар және кәсіпкерлікті дамыту басқармасымен екінші бағыт іске асырылуда – жаппай кәсіпкерлікті дамыту, ол оқытудан өткен және бастауыш кәсіпкерлерге арналған, халықты шағын несиелеуге бағытталған, мұнда бағдарламаның бір қатысушысын қаржыландыру лимиті 8 айлық есептік көрсеткішті құрайды. 

Басқарманың мәліметінше, 2018 жылдың қаңтар-қазанында 9555 ШОБ субъектісі тіркелген. Оның ішінде  заңды тұлға – 6024, жеке кәсіпкерлер – 3437, шаруа қожалықтары – 94. 1 қараша 2018 жылдан бастап қолданыстағы ШОБ субъектілері 119 052 бірлікті құрайды және бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда саны  24,4% көбейген.

В статье «Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания» Президент Республики Казахстан Н.А.Назарбаев отметил, что «будущее творится сегодня в учебных аудиториях» и «…каждый казахстанец должен понимать, что образование — самый фундаментальный фактор успеха в будущем. В системе приоритетов молодежи образование должно стоять первым номером».

Этот тезис, безусловно, актуален в деле обеспечения информационной безопасности граждан и сохранении духовного суверенитета нашего общества.

В связи с этим, исключительную роль приобретает системная информационная работа с населением, в целях выработки в массовом сознании стойкого иммунитета к вирусу радикализма и обеспечения прочного мировоззренческого заслона устремлениям информационных агрессоров.

Большим достижением уполномоченного органа – бывшего Министерства по делам религий и гражданского общества РК и заслугой отечественного научно – экспертного сообщества явилось принятие Концепции государственной политики в религиозной сфере Республики Казахстан на 2017-2020 годы.

В Концепции, определены следующие стратегические цели:

1) повышение эффективности государственной информационной политики в целях совершенствования государственно-конфессиональных и межконфессиональных отношений;

2) укрепление светских устоев государства;

3) недопущение использования религии в деструктивных целях.

В свою очередь, повышение эффективности государственной информационной политики требует четкого соблюдения структуры идеологической работы, предполагающей последовательную реализацию четырех основных стадий:

1-я стадия: Информирование населения о реализуемых госпрограммах;
2-ая стадия: Разъяснение населению основных стратегических целей, идеологем и приоритетов госпрограмм;
3-ая стадия: Убеждение населения в актуальности и безошибочности решений, изложенных в принятых государственных программах;
4-ая стадия: Пропаганда и агитация.

К сожалению, в практике информационного обеспечения госпрограмм последовательности перечисленных стадий не всегда уделяется е внимание.

Зачастую, наблюдается ускоренный переход к последней, четвертой стадии, то есть – к пропаганде и агитации без должного внимания к реализации первых трех этапов информационной работы. Порой это приводит к недостаточному пониманию населением сути госпрограмм. Соответственно, сложившаяся общественно-политическая ситуация требует пересмотра и усовершенствования форм, методов и содержания идеологической работы.
Методологической основой реализации государственной информационной политики в сфере религии и свободы совести, безусловно, являются основные принципы политики светского государства:

1) принцип нейтралитета;
2) принцип толерантности;
3) принцип паритета.
При этом, стоит отметить, что государство у нас светское, но общество — не атеистическое. Общество в нашей стране – многоукладное. Так, по состоянию на 1 января 2017 г. в республике зарегистрировано 3658 религиозных объединений и филиалов, представляющих 18 конфессий. В этой связи, важно разъяснять населению, что укрепление светских устоев государства, вовсе не означает пропаганду атеизма и ущемление интересов религий. Реализация принципов светскости предполагает сотрудничество государства с религиозными объединениями традиционных конфессий в целях использования их потенциала в деле укрепления мира и духовного согласия.

Однако, в контексте анализа профилактической работы приходится констатировать, что на сегодняшний день «субъект» профилактики зачастую не готов эффективно работать с «объектом» профилактики. Причем это положение наблюдается в различных видах профилактической работы: общей профилактике, специальной (адресной) и пенитенциарной.

На сегодняшний день четко определена классификация субъектов профилактики по направлениям и полномочиям, принимаются поправки в законодательство, сформулированы приоритеты и идеологемы, обозначены целевые векторы и индикаторы.

Но при этом приходится констатировать, что зачастую уровень квалификации «субъекта» профилактики оставляет желать лучшего.

Организаторам информационно — разъяснительной профилактической работы в лице представителей уполномоченных государственных органов всех уровней крайне важно осознать, что главным действующим лицом в этом процессе является высококвалифицированный лектор-эксперт – член информационно-разъяснительной группы. Именно он вступает в непосредственный контакт с объектом профилактики, то есть с населением и его целевыми группами. Очевидно, что слабо подготовленный пропагандист – член ИРГ может вызвать нежелательную обратную реакцию слушателей, а именно — недоверие населения к органам власти и управления. В то время как важной задачей работы информационно — разъяснительных групп является укрепление авторитета власти и повышение уровня доверия населения к государственным органам.

Поэтому в целях получения желаемого результата, полагаем целесообразным проводить информационно-разъяснительную и методическую работу не только с «объектом», но также и с «субъектом» профилактики. Это способствовало бы повышению квалификации всех категорий специалистов — «субъектов профилактики».
В этой связи представляются актуальными и своевременными меры, намеченные в «Дорожной карте» Министерства общественого развития РК на 2018 год, а именно:

1)Разрабатывается единая для республики стандартная профессиограмма члена информационно-разъяснительной группы, которая включает перечень квалификационных требований, предъявляемых к уровню профессиональных навыков и личных качеств лектора – пропагандиста.

2) В целях подготовки высококвалифицированных кадров контрпропаганды Комитетом общественного согласия МОР РК планируется создание Республиканского специализированного учебного центра в виде круглогодичных сертифицированных курсов подготовки и повышения квалификации лекторов-пропагандистов.

В учебную программу данных курсов планируется включить наряду с религиоведением также и основы ряда других дисциплин, изучающих различные аспекты профилактики распространения радикальной идеологии нетрадиционных религиозных течений, а именно: истории, политологии, юриспруденции, основ ораторского мастерства, социологии, психологии, этнопедагогики, культурологии и др.

Сегодня можно отметить положительный опыт работы аналогичных краткосрочных курсов для некоторых категорий госслужащих, созданных на базе Центра антитеррористической подготовки Академии КНБ РК. Обучение на этих курсах уже дает реальные результаты, что выражается в системной и квалифицированной деятельности их выпускников в регионах в процессе организации профилактической работы.

3) Уполномоченными органами совершенствуются механизмы финансирования работы информационно-разъяснительных групп в целях материального стимулирования активных участников профилактических мероприятий.
4) Разрабатывается комплекс пиар-программ и административно-финансовых мер по формированию в обществе высокого престижа и привлекательного социального статуса профессии лектора-пропагандиста, включая проведение республиканских и региональных конкурсов членов ИРГ с освещением в СМИ.

5) В бюджетном плане государственного социального заказа профильных ведомств учитываются проекты по созданию видеофильмов и социальных роликов, направленных на профилактику религиозно-мотивированного экстремизма. Создание видеопособий профилактической направленности и размещение их в социальных сетях позволит охватить широкие слои населения, и, прежде всего, молодежную аудиторию.

Информационная работа с населением – это не сфера любительских экспериментов, а серьезная профессиональная деятельность. На вызов информационных агрессоров в лице миссионеров нетрадиционных религиозных течений и вербовщиков различных мастей должны адекватно отвечать профессионалы.

Предпринимаемые меры, направленные на совершенствование форм и методов информационной работы с населением призваны дать реальные результаты в обеспечении информационной безопасности и сохранении духовного суверенитета народа Казахстана.

Иржанов Руслан Самарханович
преподаватель Академии КНБ РК, эксперт–политолог Республиканской информационно-разъяснительной группы Комитета общественного согласия МОР РК.

Список источников:
Обращение Президента Казахстана Н. А. Назарбаева к участникам международной конференции «Религия против терроризма»//www.nur.kz
Послание Президента Республики Казахстан – Лидера нации Нурсултана Назарбаева народу Казахстана «Стратегия «Казахстан — 2050: новый политический курс состоявшегося государства» от 14 декабря 2012 г. / www.akorda.kz/. Официальный сайт Президента Республики Казахстан.
Послание Президента Республики Казахстан Н. А. Назарбаева «Казахстанский путь — 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее» и «100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ» от 20 мая 2015 г. Газета «Казахстанская правда», 21 мая 2015 г.
Н.А.Назарбаев «Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания». Официальный сайт Президента Республики Казахстан.
Концепция государственной политики в религиозной сфере Республики Казахстан на 2017-2020 годы.

Тәжірибе алмасу мақсатында елорда стационаларында Түркістан облысының медбикелер делегациясы болып қайтты, деп хабарлайды Астана әкімдігінің ресми сайты.

Қонақтар үшін аурухана қызметі мен қала емханаларына енгізіліп жатқан TRIAGE-жүйесінің таныстырылымы өткізілді, деп мәлімдеді қоғамдық денсаулық сақтау басқармасында. № 1 қалалық ауруханада келушілерге диагноз қоюға және пациентті емді белгілеуге мүмкіндік беретін Chek-up орталығының жұмысы көрсетілді.

Ол, сондай-ақ, тексеру мен диагностикаға кететін уақытты да үнемдеуге көмектеседі. Ал № 2 қалалық көпбейінді ауруханада олар амбулаториялық қызметтің, аурухананың қабылдау-диагностикалық бөлімінің жұмысымен, пациенттерді ағындар бойынша (қызыл, сары, жасыл дәліздер) сұрыптау жүйесімен танысты. Медициналық көмекті босанатындар мен босанғандар қызмет көрсететін медбикелердің жұмысына ғана емес, ауруханадағы перзентхана блогының босандыру бөлімінде жұмыс істейтін медбикелердің қызметіне ерекше көңіл бөлінді.

15 қарашада Мәскеуде халықаралық және ресейлік авиакомпаниялардың, әуежайлар, қонақ үй бизнесі, өнеркәсіптік құрылымдар, банктер, корпорациялар, топ-менеджмент және ірі халықаралық компаниялардың басшыларын біріктірген жыл сайынғы Business Traveler Russia & CIS Awards 2018 сыйлығын табыстау рәсімі өтті, деп хабарлайды Астана әкімдігінің ресми сайты «Астана Конвеншн бюро» ЖШС сілтеме жасап.

Дауыс беру қорытындысы бойынша, Астана екі номинацияға лайық деп танылды. Олар – «Жылдың үздік бизнес-дестинациясы» және «Ресей мен ТМД-дағы іскерлік және оқиғалы туризмнің үздік қаласы».

Business Traveller Awards жүлдесі жыл сайын іскерлік туризм саласындағы көрнекті жетістіктер мен инновациялар үшін тарту етіледі. Оны іскер саяхатшыларға арналған жетекші журнал Business Traveler баспасы табыстайды.

Business Traveller Awards өзінің объективтілігі арқасында беделді марапат болып есептеледі. Себебі жеңімпаздарды қазылар немесе сарапшылар комитеті емес, оқырмандар дауыс беру арқылы анықтайды.  

Журналдың жазылушылары мен оқырмандары ең ірі MICE-агенттіктер, қауымдастықтар, корпорациялар және іскерлік және туристік туризм нарығының басқа да қатысушылары, сондай-ақ іскер адамдар, жетекші халықаралық және ресейлік бизнес мектептерінің бітірушілері, ірі ресейлік және халықаралық компаниялардың басшылары, банктер, мемлекеттік корпорациялар және жеке саяхатшылар.

Сыйлық номинанттарының арасында танымал халықаралық брендтер, сондай-ақ Ресей, ТМД және ТМД елдерінің аймақтық компаниялары, қонақ үйлер, авиакомпаниялар және басқалар ұсынылды.

Жиынға қатысушылар полиэтникалық қоғамның даму стратегияларын талқылады, деп хабарлайды елорда әкімдігінің ресми сайты.

«Полиэтникалық қоғам және заманауи мемлекет: даму стратегиялары» халықаралық форумы Қазақстан халқы ассамблеясының бастамасымен Орталық-Азия аймақтарына қатысты этникааралық және конфессияаралық қатынастарды зерттеу орталығы ҚР Президенті жанындағы мемлекеттік басқару академиясымен бірлесіп ұйымдастырды.

Кездесу шеңберінде ғалымдар мен сарапшылар жаһандану кезіндегі заманауи қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық үлгісін талқылады.  

 «Бұл – бүгінгі таңда өте өзекті әрі маңызды тақырып. Біздің кездесуіміздің тікелей міндеті жаңа идеялар табу және полиэтникалық қоғамды интеграциялау болмақ. Осы тұрғыда Қазақстан «Көпүлгідегі бірлік» қағидасын сәтті түрде жүзеге асырған жарқын мысал», — деді Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары, ҚХА Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің меңгеруші хатшысы Леонид Прокопенко.

Форум шеңберінде Қазақстандағы Өзбекстан жылының өту қорытындысы шығарылды. Өзбекстанның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі Саидикрам Ниязходжаев 2019 жылы Өзбекстанда Қазақстан жылы өтетінін атап өтті.

 «Бүгін біз 2019 жылы Өзбекстанда Қазақстан жылын өткізуге байланысты үлкен бағдарлама дайындап жатырмыз. Жуық арада шараларды хабарлайтын боламыз. Тағы да айта кетер жайт, осы аталған форумда пікірлер мен ұсыныстар болашақта барлық Орталық-Азия аймақтарын көркейтуге және оның қауіпсіздігін қатайтуға арналған жобаларды әзірлегуе мүмкіндік береді», — деп атап өтті С. Ниязходжаев.

Форумның панельді сессиясы келесі тақырыптар бойынша өтеді: «Полиэтникалық қоғамды дамытудың ұлттық үлгісі: Қазақстандағы Өзбекстан жылы»; «Астанаға 20 жыл: Еуразия жүрегінде» және «Әлеуметтік сәтті даму – полиэтникалық қоғамның консолидациялық негізі».