Шахматтағы ат өмірдегіден кем емес
Ат туралы жазам деп жоқ болып кеттім де, соның сәтін бүгін таптым. Ат — ерекше фигура шахматтағы. Көптеген жаттықтырушылардың айтуынша аттың сын-сипатын түсіндіріп беру қиын екен. Бірақ мен әңгімемді өз тәжірибемнен өрбітейін. Өйткені сүйеніп отырған дерек көздерім жоқ.
Жас-кәрі демей тақтада тұрған фигуралардың ішінде аттың сымбатына бәрі қызығады. Сол сәтті пайдаланып алдыңа келген оқушыға сабақты ат туралы бастап кетсең де қателік емес. Ең ерекше жүрісті қызығып отырып, түсініп алған болашақ чемпион әрі қарай біркелкі жүрістерді тез меңгереді.
Ал кеттік. Шахмат тілінде «ат» атауы сирек қолданылады. Көбіне «конь» деуге аузымыз дәнігіп алған. Ат қалай жүреді? Г әрпіне ұқсайтын із салып жүреді. Өзінің тұрған орнын қосқанда бір жүрген 4 шаршыны басып өтеді. Бұл аттың басты ерекшелігі. Оның басты қасиеті де осы жүрісінің арқасында дамыған. Дебют кезінде басқа фигуралар алды ашылмай орнынан қозғала алмаса, ат ойынға бірден араласа алады.
Сонымен қатар ат бір мезетте шах пен гарде (қауіп) қоя алады. Бұл аттың бірден-бір пайда әкелетін қасиеті.
Және бұл "қу фигураның" үлкен қызметін рокировка яғни, қорғаныста тұрған патшаға мат қойғанда көреміз.
Ат жайында сөз етілген де піл (слон) мен аттың дәрежесі тең, екуінің құны да 3 бала (пешка) деп түсіндіреміз. Алайда ат пен піл жекпе-жекке шығар болса, ат басым түседі. Өйткені пілдің құдіреті тек қана бір түсті клеткалар мен қиғаш жүруге ғана жетеді.
Осы жазғандарымды түйіндеу үшін А.Карповтың партияларынан үзінді берейін. Карпов аттың G флангісінде кермет «движениелер» арқылы мықты көрсеткен. Егер шахматтарыңыз болса, тақтада талдаған да түсініктірек.
1. Kg2! 2.… g4+ 3.Kr:g3 Kre6 4. Kf4+ 5.Krd6…
Бұл миттельшпиль, дебюттен кейінгі әркет. Партия толық жазылмаған соң түсініксіз болуы мүмкін.
21. Ке5+ Крс3 22.Кg6 Krc4 23. Ke7 Cb7 24.Kf5 Cg2 25. Kd6+ Krb3 26. K:b5 Kra4 27.Kd6 қара берілді. Мұны «аттың айналма шабуылды жеңісі» деп атуға болады.
Шахматта парития және қорғаныстардың өзіндік атаулары бар. Соладың ішінде, аттың алғашқы жүрістерде көрінуі, сосын қорғаныс жасауы бүгінгі күнге дейін маңызын жоймай, сол қалпында келеді. Мысалы, итальян партиясы, француз қорғанысы, король гамбиті.
Жас-кәрі демей тақтада тұрған фигуралардың ішінде аттың сымбатына бәрі қызығады. Сол сәтті пайдаланып алдыңа келген оқушыға сабақты ат туралы бастап кетсең де қателік емес. Ең ерекше жүрісті қызығып отырып, түсініп алған болашақ чемпион әрі қарай біркелкі жүрістерді тез меңгереді.
Ал кеттік. Шахмат тілінде «ат» атауы сирек қолданылады. Көбіне «конь» деуге аузымыз дәнігіп алған. Ат қалай жүреді? Г әрпіне ұқсайтын із салып жүреді. Өзінің тұрған орнын қосқанда бір жүрген 4 шаршыны басып өтеді. Бұл аттың басты ерекшелігі. Оның басты қасиеті де осы жүрісінің арқасында дамыған. Дебют кезінде басқа фигуралар алды ашылмай орнынан қозғала алмаса, ат ойынға бірден араласа алады.
Сонымен қатар ат бір мезетте шах пен гарде (қауіп) қоя алады. Бұл аттың бірден-бір пайда әкелетін қасиеті.
Және бұл "қу фигураның" үлкен қызметін рокировка яғни, қорғаныста тұрған патшаға мат қойғанда көреміз.
Ат жайында сөз етілген де піл (слон) мен аттың дәрежесі тең, екуінің құны да 3 бала (пешка) деп түсіндіреміз. Алайда ат пен піл жекпе-жекке шығар болса, ат басым түседі. Өйткені пілдің құдіреті тек қана бір түсті клеткалар мен қиғаш жүруге ғана жетеді.
Осы жазғандарымды түйіндеу үшін А.Карповтың партияларынан үзінді берейін. Карпов аттың G флангісінде кермет «движениелер» арқылы мықты көрсеткен. Егер шахматтарыңыз болса, тақтада талдаған да түсініктірек.
1. Kg2! 2.… g4+ 3.Kr:g3 Kre6 4. Kf4+ 5.Krd6…
Бұл миттельшпиль, дебюттен кейінгі әркет. Партия толық жазылмаған соң түсініксіз болуы мүмкін.
21. Ке5+ Крс3 22.Кg6 Krc4 23. Ke7 Cb7 24.Kf5 Cg2 25. Kd6+ Krb3 26. K:b5 Kra4 27.Kd6 қара берілді. Мұны «аттың айналма шабуылды жеңісі» деп атуға болады.
Шахматта парития және қорғаныстардың өзіндік атаулары бар. Соладың ішінде, аттың алғашқы жүрістерде көрінуі, сосын қорғаныс жасауы бүгінгі күнге дейін маңызын жоймай, сол қалпында келеді. Мысалы, итальян партиясы, француз қорғанысы, король гамбиті.
Пікір жоқ әзірше