Ақын болғым келмейді, өлеңім бар,
Өлеңім бар, қажетті көлемін ал,
Адам болғым келеді, адам болғым,
Бұл жалғанға бір-ақ рет келемін-ау.

Арам болғым келмейді-ау, ұятым бар,
Кетсін әрмен отқа май құятындар,
Мен өлгенде тәнімді жерге көміп,
Қу дүние-ай, сый қылып ұятымды ал.

Бастық шықпас, болмаймын, бата алмаймын,
Мүдделесті «бақ» үшін сата алмаймын,
Кішілермен қырлысып қырық пышақ,
Үлкендердің «астына жата алмаймын».

Болса дағы жүрегі мейірімді,
Дәрігердің, байқасақ, күйі мұңды,
Сынған қолға ағаш сап, түзетсемде,
Жинай алман, өлген жан, киіміңді.

Өмірінде көрмеген жоқ саласы,
Журналистер қоғамның бейшарасы.
Көз алдында халықтың қорғаны ол,
Қолындағы биіктің гитарасы.

Кейін қарай, ей көңіл, тартасыңба.
Жоғалмаған қадір бар әр тасыңда.
Дүниенің халыққа бақ болуы,
Дөңгелеткен адамның арқасында
©Ернар Сейтахмет

«Заманына қарай – адамы» деген, арланбас...

Дүйсенбі. Екінші пардың кезі. Түсінуі қиындар үшін, таңғы 9.30-дар шамасы.
Дастан қашанғы әдеті бойынша, өгіз аяңға салып, университетке еріне аяқ басып келеді. Оқта-санда көңілінің мәрттігі ұстағанда, іштей алты жыл бойы жаратқанына жалбарынып жүріп, шын ықыласымен қалап түскен оқу ордасының басынан бақайына дейін сау тамтығын қалдырмастан балағатты сөздермен «мақтап» алады. Жалпы, бұ жігіт «мақтауға» келгенде атқамінерлерден әлде қайда сараңдау. Бірақ, сараңдығы – «мақтаудан» құр алақан деген сөз емес.
Негізі, адам еріккен «мақтай» бермейді ғой… Бұл да қимылсыз қызыл тілін қызғанғандықтан емес, көрген дүниесі шымбайына батқасын «мақтайды» да… Мақтамай қайтсін, жыл сайынғы оқуына деп төлеп жатқан ақшасы, басшылығың балаларын асырауға кетіп жатса… Өзінікі болса жақсы ғой, өрімдей үш баласының нәпақасын аузынан жырып, туған ағасы осының оқуына береді… Ал бұл болса…
Аракідік үйіне келгенде ағасы «оқуың қалай? Ертең жұмыс таба аласың ба?» деп сұрап тұрады. Дастан болса, күле сөйлеп құтылудан жаңылар емес. Универститеті жыл сайынғы төлеп отырған 432 мыңына сай білім бермесе, қайтсін енді. Дәл мұның қолынан келер не бар.
… Биыл 3 курстың екінші жартысына да келіпті. Жаңа басшылықтың ауысуы қазақ қоғамында қасірет емес пе… Жаңа жүйе, жаңа ереже, бәрі жаңа. Шетінен реформашылар. Бірі бірінің жұмысын жақтырмайды, әйтеуір. Содан, «қырсыққанда қымыран іриді» деп бұл екінші курсқа аяқ басқанда факультеттеріне жаңа басшы келген еді. Картина қашанғыша… Жаңа..., жаңа..., жаңа! Алғаш бірінші курсқа түскенде мұғалімдерінің аузынан «қазір оқып алыңдар, кейін, 3-4 курсқа келгенде шеттеріңнен жұмысқа кетесіңдер де, оқу жайына қалады» дейтін сөздерді жиі еститін. Одан, алдыңғы курстарының да жұмыс басты екендіктерін көретін-ді. Содан не керек, іштей: «Е, шіркін, сол күн тезірек жетсе екен» – деп Құдайына қол жайып тілеуін тіледі-ақ. Жаратқан тілегін екі етпеді. Бірақ, «қуырдақтың көкесін түйе сойғанда көресің» деп, бұл сұрап алған 3 курсына жеткенде жаңа басшылық 36 сабақтан қалғандарды университеттен қуатындығы туралы жарлық шығарды. Осылайша, Дастанның үшінші курсқа келгенде ел қатарлы жұмыс істеп, мойныма артылған оқуымның қарызынан құтылсам деген ҰЛЫ арманы аяқасты болды. Жаңа басшылық, қарамағындағылардың адамын аштырмастан, аяқтарына тұсау салды. Бірнеше рет қарсылық білдіріп еді, жалғыз адамның қолынан іс келеген бе, басшылық тісін қағып алды. Қасында тағы 10 шақты адам болғанда, бәлкім оқиға басқаша өрбір ма еді… Бірақ, бұл күні қанға сіңіп кеткен бұқпантай болмыс өзінен басқа өзгелерге бас көтерткізбеді… Амал қанша!
… Содан не керек, мәрт адам «мақтауға» тарылсын ба? Осылайша, өз ісіне беріліп кеткендігі сонша, екінші қабаттағы факультетіне қалай жетіп қойғанын өзі де аңғармай қалыпты. Келсе, біреулер топтасып алып, бір адамды қалжың-шыны аралас мақтау сөздің астына алып жатыр екен. Әуелгіде кімдер екенін аңғара алмады. Себебі, көзінің минустығы бар еді. Артынан анықтап қараса, өзінің күнделікті көріп жүрген ұстаздары екен. Әдеп бойынша, бір қабат амандасты да, сабағына қарай жүріп бара жатып, керемет көрініске тап болды. Сөйтсе, жиналғандар басшылықтың ілініп жатқан суретіне өтірік-шыны аралас таңырқай мақтасып тұр екен. Арасында тіпті, студенттерге келгенде қабағынан үнемі қар арылмайтын бір-екі мұғалім де бар. Қызық…
Бұл да суреттер ілулі тұрған жерге ендігі жолы асықпай зер салды. Сөйтсе, орналастырушылар көкеміздің суретін өзінен әлде-қайда атақтылардың дәл ортасына, әрі сәл жоғарырақ іліп жатыр екен. Жиналғандар болса, құр тұрғанша ұпай жинап тұрайын деді ме екен, жарыса мақтап әлек.
(Айтпақшы, Дастанның деканы студенттеріне «алтындарым» деген сөзді жиі айтатын)
Бұл болса, траго-комедиялық көрініске іштей мырс етті де, қашанғы әдеті бойынша, қызыл тілі қынабынан шығып, бірдеңе бүлдірмей тұрғанда таяйын деп, сабағына қарай асықты. Бірақ, аудиторияға жеткенше жаңағы картинаға күлумен болды. Күлмей қайтсін…
Содан, кешіккені үшін кешірім сұрайын деп, есікті ашып еді, мұғалімдері жоқ екен. Бағанағы ұпай жинап тұрғандардың қатарында осы сабақтан беретін ұстазы да болғандығын, есін жиғасын барып бірақ аңғарды. Тағы да мырс етті…
«Алтындарым-ау, алтындарым-ау». Осы сөз сабақ бойына санасынан шықпады.
Дастан көрген дүниесін қорыта келе, тағы іштей: «Көке, бізден – «алтындарыңыздан» ұялмайтыныңызды беске білеміз. Біз не тәйірі, сыртыңыздан күле сөккеніміз болмаса, артық зияншылығымыз жоқ. Бірақ, бейнеңізге қарама-қарсы тұрған Күн көсемнен биік тұрып қалғаныңыз ыңғайсыз болған екен. Атақтылардың қатарында болсаңыз болды емес пе еді, оқшауланудың қаншалық қажеті болды» – деп айтқысы келіп еді. Бірақ, дер кезінде Құдай аузына сөз салмады. Оның үстіне бесіктен белі шықпай жатып, ұстаздарының көзінше қалай айтсын.
Содан не керек, ішкі сөзі көкесінің құлағына жетті ме, әйтеуір, қоңырау болысымен барып қараса, деканының суреті көпшіліктен адаспапты. Керісінше, сол кісілерге ажар беріп тұрғандай…
Құдай сақтады деген осы, жаңағы көрініс қаз қалпында қалып, оны Күн көсемге жандайшаптары жеткізгендегі көкеміздің жағдайын елестете беріңіз. Дастандарды қойыңызшы, «алтыным» деп еркелетін тағы біреу табылар… Ұстаздары қайтпек! Жаңа басшы, жаңа жүйе, жаңа ережеге де студенттер сияқты, оларға да үйенісу оңай емес. Оның үстіне осыған дейін жасы үлкен Декан келіп, абыройлары сақталып келді. Ертеңгі күні өздерінің балаларындай біреу келсе қайтеді… Әй, бірақ, «заманына қарай – адамы» деген, арланбас…

Кіндігін ашқан қыз кімге керек?

Өмір есігін ашқан әрбір сәбиді жас шыбыққа теңесек, шыбықтың да ағашқа айналары әммаға аян табиғат-ананың бұлжымас заңдылығы. Ал ағаштың түзу, я қисық болып өсуі – оның бақташысынан.
Алла Елшісі (с.а.с.): «Әрбір нәресте әу бастағы жаратылыста, фитрада туылады. Алайда, ата-анасы оны не яһуди етеді, не христиан етеді, не мәжуси етеді», – деген.
Дәл солай, бесікте жатқан сәбидің де болшақта ел қатарлы ғұмыр кешуіне, ақ жаулықты ананың ақ сүті арқылы даритын тәрбие мен өсе-келе араласқан ортасыда зор ықпалын тигізері шығар күндей шындық. Сондықтан, қара сөздің қадірін білген халқымыз, «Ана – ұрпақ тәрбиешісі» – деп бекер айтпаса керек-ті.
Қазекең: «Есті қыз етегін қымтам ұстар» – дейді. Бірақ туғаннан тағдыры ауыр әйел затының бүгінгі сыртқы келбетіне көз жүгіртсеңіз, қазақ санасынан аталы сөздің ауылы алыстап кеткендігін аңғарасыз. Себебі, етегін кескенді ерлікке балайтын, төсін көрсеткенді сұлулық санайтын, кіндігін ашқанды кербездік деп қарайтын апке-қарындастарымыздың қатары қара ормандай қалың. Ұятын юбкаға айырбастап, арын ақшаға саудалаған қыз баладан ұрпағын тәрбиелер ананың шығуы, суды киімшең жүзіп өтіп, құрғақ шығамын дегенмен бірдей.
Осы бір қазақ қоғамы үшін қуанышынан қайғысы басым көрініс келместің кемесіне мініп кеткен кешегі кесір кеңестің тарту еткен қасіреті. Иә, орыстың отарына айналмағанға дейін, қазақ қызы үшін кіндігін ашып жүрмек түгілі, түндігін түрмей ұйықтаудың өзі үлкен ұят еді. Бүгінгідей кәзекейінің жағасы төсінен төмен болады деген ой, салтымыз – сайқымазақ, дәстүріміз – дүбәраға айналмай тұрған шақта, аруларымыздың санасында қылаң бермек түгілі, сайтан айдап, түсіне де кірмеген шығар. Қазекең: «Ақиқатқа келгенде атаңның қылмысы болса да жасырма» – дейді, азат ғасырдағы қазақ қыздарының басым көпшілігі кеңестен қалған «имансыздық» деп аталатын даңғыл жолдың жиегінде жартылай жалаңаш жүр. Соған қарағанда баба дәстүрі мен шариғи үкімдерді қыстырар қызың қалмағандай көрінеді… Әсіресе, жазды күні күнәлі көріністерге жиі куә боламыз.
Қазақ қызы десе иманды, ибалы, инабатты, шолпысы сыңғырлаған, талдырмаш кейіптегі образдың осы күні көз алдымызда сағымы ғана қалған сыңайлы. Себебі, қоғамымыз жөргекке сиған төсі жер көкке симай жүрген аруларымыздан аяқ алып жүргісіз.
Осы туралы, Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың Елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Тозақтықтардың екі түрін көргенім жоқ (олар ақырзаман жақындағанда болады). Бірі – қолдарында сиырдың құйрығындай қамшылары бар, соларымен адамдарды ұратын топ. Екіншісі – жартылай жалаңаш киінген, қылымсып, мүләйімсіген, бастары түйенің өркешіндей қисайған әйелдер тобы. Олар жұмаққа кірмейді, исін де сезбейді. Жұмақтың исі олардан тым қашықта болады».
Данышпан халқымыз: «Ақ жаулығы ананың – Ақ көрпесі баланың» – еріккеннен айтпаса керек-ті. Бірақ, киімі тиым салынған жерін жабуға жетпеген әйелден перзентін қымтар қасиет табылар ма екен…
Шамамен 6 ғасыр бұрын ғұмыр кешкен Мөңке бидің ақыр заман туралы толғауында:
«Орай салып бастарын,
Жалпылдатып шаштарын,
Тақымдары жалтылдап,
Емшектері салпылдап,
Ұят жағы кем болар,
Сөйткен заман кез болса,
Түзелуі қиын болар.» – деген жолдар кездеседі. Бабамыздың көрегенділігіне таң қалмасқа амалың, қане. Себебі өткен тарихимызға зер салсақ қыз баланың төсін ашпақ түгілі, еркек адамның көзіне тура қарауы ыңғайсыз саналған, ұят деп дәріптелген. Екі ғасырдай миымызда қалағандарынша психологиялық бомба жарып келген «қайырымды» көршіміз, білгенін істеді. Шамасы жеткенше санамызды улады. Салт-дәстүрімізге зақым келтірді. Кезінде кимешек киіп жүрген әжелеріміз, бұл күні жастарына сай киініп, артындағы ұрпағына үлгі көрсеткені сол, жастармен жарыса жалаңаштанып жүр. Амал жоқ, бұған да көз үйренді… Үйретті…

20 минут(әңгіме сымақ)

2. Декан
Сананы тұрмыс билеген заманда пенде шіркін не істемейді. 45 мың теңге үшін, 45 минуттың ішінде 45 рет құбылдым…
Содан, 20 минуттық кешігуімнің кесірінен табан астында көксау болдым да қалдым. Анығы, болуға тура келді. Бас кезінде өтінішіме: «менің бүгінгі сағат 8-30-дағы емтиханға кешігу себебім, біріншіден, келер жолым алыс. Оның үстіне, жолда қоғамдық көлік бұзылып қалды. Ал, енді, басқасына отырдым ба дегенде, «қырсыққан да қымыран іриді» деп Темирязевтің бойы аяқ алып жүргісіз кептеліс. Содан, тасбақа аяңға салып жеткенше алғашқы емтиханыма 20 минут кешіктім» – деп ағымнан жарылып жазбақшы болғанмын. Олай істесем сөзімнің арасына өтірік қоспағаным үшін, ақылы емтиханға тегін әрі жылдам жолдама береді екен. Амалдың жоқтығынан ақиқатты өтіріктің жамбасына жығып беруге тура келді. Себебі, бүгінгі қоғамда ақиқаттан аттамайын деп, адалдыққа ұмтылып, шыныңды айтсаң су жұқпас суайтсың. Ал, өтірікті шындай айта білсең шенеуніксің… Театр…
Содан не керек, әйтеуір, тиісті «ауырды» деген анықтамамды алып, өтінішімді жазып деканға кіргенімде, жалған қағаздарымызға қол қойып жатып басшымыз оқыстан сөз бастады:
– Өй, өңшең суайттар!
– Біз емес, аға!
– Енді, кім?
– Қоғам!
– Қоғам деген, мына, сен емессің бе?
– Өкінішке орай, сіздер де барсыздар…
– Бізден не жамандық көрдіңдер?
– Жақсылық?..
– Біз не істеппіз саған?
– Келешек алдыңғы буын ағаларына қарап бой түзейтінін ұмытқандарыңыз болмаса, ештеңе емес…
–…
Соңғы сөзден соң тілін тістеген адам құсап тіл қатпады. Декан басымен өмірдің оң-солын танып білмеген өрімдей жас баламен сөз таластырып тұрғанды ар санады ма, әлде, жас баланың түйеден түскендей сөздері жанына батты ма, ол жағы бір Аллаға ғана аян. Әйтеуір, менің анық байқағаным, «аш бәледен, қаш бәле» дегендей, лезде қажет жерге қолын қойды да, салқын қабақ кабинетінен шығарып салды.
Дәлізге шыққасын қол қойдыруға бірге кірген 1 курс студенттері: «сіз, деканға қатты айттыңыз ғой, қорықпайсыз ба?» – деді. Тосыннан қойылған сауалға әуелгіде недеп жауап қатарымды білмей қалдым. Көз ілім уақыттан соң барып: «Олар да біз сияқты ет пен сүйектен жаралған жұмыр басты пендеге ғой» – дедім де қойдым.
Аңдаусызда қойылған сауал мені күн ұзаққа мазалаумен болды. Ол тіпті де басыма қорқыныш ойының қонақтағанынан емес, осыған дейін де екі-үш рет тістескен адамым ғой, жауабы бөлек ой…
Деканмен болған диалог, одан балмұздақтың сұрағынан келіп түйген ойым. Азат буынның бойында жалғандыққа деген жиіркеніштік сезімі басым. Себебі, бүгінгі ұрпақ кешегі өтірікке құрылған қоғамның актері болудан бас тартып отыр. Қоғам бастартпасада… Оның бастарпау себебі неде, өйткені жаңа бауынның, азат буынның қолына әлі де болса билік тиген жоқ. Билік бұрынғыларда… Бірақ, биліктің де ауылы алыс емес… 5-10 жыл…

Жиырма минут(әңгіме сымақ)

1. Замдекан
Он тоғызыншы желтоқсан. Күн бейсенбі. Сағат тілі таңғы 8.53-ті меңзейді. Екі өкпемді қолыма алған мен, емтихан өтіп жатқан аудиторияға қарай табаным жерге тиместен жүгіріп бара жатыр едім. Кенет, алдымнан деканның орынбасары Біржылда Өзгермесовтың ұшыраса кетпесі бар ма. Қас қағым сәт аралығында қол алыстым да, қажет жағыма қарай жүйткіп бара жатыр едім. «Тоқта, қайда?!» деген дауыстан кілт бұрылдым.
– Емтиханға ма? – деді.
– Аха, – деп едім.
– Болды, кешіктің. Кірмейсің,– дей миығынан күлді.
– Неге? – деген сұрағыма.
– Әне, комиссия қағазыңды алып бара жатыр,– деді.
Дәліздің дауыс естілер жерінде кетіп бара жатқан апайды екі аттап қуып жеттім де, ернім-ерніме тиместен ақталу сөзімді айтып, қағазымды қайтарып беруін өтіндім. Комиссия ханым болса, тыңдап тұруға ерінген болу керек, бір ауыз салқын жауап қатты да, жөніне кетті. Сол сәт, «қалап алған» замдеканым болса, жүзіне кекесін күлкі үйірген қалпы жағынан араша түсер сөз суырмады. Комиссия кеткесін барып, бар айтқаны: «жазғы семесторға қалдың» деді күмістенуге айналған мұртының астындағы еріндерін еріне жыбырлата. Пендеміз ғой. Дәл сол сәт мұртты мырза осыған дейінгі егестерімізде кеткен есесінің қайтарым қамын жасап тұрғандай көрінді, маған. Әйтпесе, бір жапырақ қағазымды қайтарып берерлік бір ауыз сөз айтпағанын басқаша қалай жоруға болады…
Құр тұрғанмен кеткен поездің қайырылып келмесін сезгесін, тығырықтан шығар жол іздеуден басқа амал қалмады. Факультеттегі екінші адам болғасын мұртты мырзадан ендігі әрекетім туралы сұрағанымда. Қайта тапсырудан басқа амалдың жоқтығын айтты. Онысы ақылы екен. 45 мың теңге. Одан кейінгі қойылған өзге сұрақтарыма «Зәкеңнің» «мен білмейміннен» өзге жауап қатуға зауқы соқпады. Адамға басшылық баспалдақ арқылы жоғары көтерілген сайын буынсыз тілі мен жарты қарыс жағын ашудың өзі ауыр да ақылы жұмысқа айналары көзіміз ашылғалы бері ұшырасып келе жатқан қазақ қоғамының қасіретті көрінісі емес пе… Түсінем…
Содан, әйтеуір, «елде бардың ерні жыбырлайды» деп, емтиханнан шыққан ұл-қыздардан сұрастыра жүріп, тығырықтан шығудың амалын таптым. Замдекан білмеген(білмегенсіген) түйіншек университетіміздің оқу ісі жөніндегі проректоры Ахмед-Закидің атына өтініш жазсам шешіледі екен. Қарапайым формула…
Осы оқиғадан түсінгенім. Біріншіден, басыма күн туса қызғыштай қорғауы тиіс мырза, керісінше «халық қалаулылары» «қолынан келгендіктен, қонышынан баса» отырып ортайтқан ел қазынасының тырнаққа татымас кетігін қалпына келтіргенімді қалағандай. Миллиардтап тоналып жатқан қаржының қасында, мен төлемек 45 мың теңгелік айыппұл халық қалтасын қалпына келтіруінде қарлығаш қанатымен су сепкендей ғана әсер етпей ме… Екіншіден, Күншығыс елінің философы Конфуцидің: «Адамның қандай екенін білгің келсе, қолына ақша мен билік бер» дейтін тәмсілінің өміршең екенін ұқтым. Үшіншіден, егер, шынымен не істеу керегін білмеген болса, онда, әлі де ақыл емес, ақшаның құлына айналған қазақ қоғамы дертінен айықпаған екен ғой…
Ол енді Соңғы 10 жылда айыға қоймас. Үдей түспесе… Себебі, шабан аттан жүйрік аттың айырмашылығы сол, жүйрік ат мәрені көргенде құлаштап шабады. Ал, мәреге дейін 5-10 шақырым(жыл) қалды… Қай жүйріктің тынысы(өңеші) кең екенін абыз-уақыт көрсетеді… Қызықтың көкесі алда…
Айтпақшы, бәйге соңынан қатысушылар тізіміне бір көз жүгірте кетуді ұмытпалық, бәлкім біз күткен адам(дар) топ жармаса да, қатардан көрінер… Өйткені, биыл ел ағасы жасына жетіп қалған «Зәкеңе» аламан бәйгеде қасына серік болсын деп, қатысу мүмкіндігін деканымыздың өзі сайлап берген болатын… Сәттілік!

«Мен жастарға сенемін!»

Елбасы Қазақстан халқына жолдауында арнайы жастарға қарата: «Мен, бүгінгі жастар, сіздердің ерекше ұрпақ екендеріңізді қайталаудан жалықпаймын. Сіздер, тәуелсіз Қазақстанда өмірге келдіңіздер және сонда ержетіп келесіздер. Сіздердің жастық шақтарыңыздың уақыты – біздің еліміздің көтерілу және гүлдену уақыты. Сіздер осы жетістіктер рухын және табысқа деген ұмтылушылықты бойларыңызға сіңірдіңіздер» – деп, Қазақтың бес елі бағына орай туып, төрт елі маңдайына симай кеткен Ұлы ақыны Мағжан Жұмабаев құсап жастарға деген сенімінен жаңылмады. Сенім жүгін арқалаған жастардың жағдайы қалай...

… Түңлігін – ту, намысын – найза еткен кешегі жауынгер халықтың ұрпағы – біз бабамыз армандап өткен құлдық қарғыбаудан арылып, азаттық таңының астында ширек ғасырға жуық ғұмыр кешіп келеміз. Тарих үшін қарға адымындай уақыт аралығында кей ел құзғынша өмір сүре жүріп жетпеген табысқа қол жеткіздік. Барлығы да табанды түрде төгілген тердің ақысы. Иә, бүгінгі біздің қоғамда барды бар деп бағалай білу – жағымпаздық емес, ерлікпен пара-пар… Бірақ, өкініштісі сол, жетістіктеріміздің басым көпшілігі қарға тамырлы қазақтың емес, өзге ұлт алдында ұпай жинау үшін ұйымдастырылып келді. Келеді де…
Енді, осы уақытқа дейін ел игілігі үшін атқарылған айтулы істерге тоқтала кетейік.
Әлқисса… 1993 жыл. Егемендігімізді алып, еңсемізді тіктеп, ескімізді жаңалап, жыртығымызды жамап жатқан кез. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев болашақ жастардың қолында екенін сезді, нәтижесінде, тікелей өз бастамасымен «Болашақ» бағдарламасын өмірге әкелді. Мақсат айқын – еліміздегі үздік жастардың білімін шет елде шыңдау, солайша, ел егемендігінің нығаюына үлес қосу. Теориялық тұрғыдан алып қарағанда мінсіз жоба. Өкінішке орай, сол мінсіз жоба жиырма жыл ішінде жарытып жеміс бермеді. Себебі, іс жүзіне келгенде қашанғы әдетіміз бойынша «бармақ басты, көз қысты»-лықпен «Болашақ»-тың рақатын қалталылар көрді. Қоңыртөбел халықтың баласы болса, қол үзіп қала берді. «Ақылсыз болса да, байдың баласы барсын...»
Одан, 2003-2005 жылдар – «Ауыл жылы» деп тағайындалды. Мақсат – қазақтығымыздың күре тамыры саналатын алтын бесік ауылдарымыздың хәл-ахуалын жақсарту. Тағы да, теориялық тұрғыдан қарағанда керемет бастама. Бұл жолғы сәтсіздіктің де себебін іздеп көрелік. Дәл осы уақыт «Болашақ» бағдарламасының түлектері жаппай елге оралып, Қазақстанды өрге сүйреу жолында «ерлік» бастамалар көтеріп жатқан кезі. Ауыл деген сөзді естігендері болмаса, өмірі көзі көрмеген «білімділер» құрылған жаңа жобаның теориясымен де таныспай жатып, білек сыбана іске кірісіп кетті. Әуел баста, іштей қуандық. Жыртық шапаннан арылатын кез келгендей көрінді. Сөйтсек, сағым екен… Оның үстіне төріңе ауыл топырағында ала таңнан, қара кешке дейін асық ойнап, тай мінген перзент емес, күннің атысы, кештің батысы тас қаладағы тас қабырғаға қамалып, тас босағадан аттай-аттай жүрегі тасқа айналған тасбауыр ұрпақ келді. Келді де, қазақтығымның бастауы – ауылыма деп бөлінген қаражатты қалталарына басты, қалғанын ауылдың көркеюіне жұмсағансыды. Қарапайым көзбояушылық… Қызық болғанда, шетел көрген жастар мен биліктегі ағаларымыздың ойлары бір жерден шықты. Қазақтың: «Тегіне тартып туады» дегені осы болар…
2009 жыл. «Дипломмен – ауылға!» жобасы. Жоба ғұмырының қысқа екенін ұғу үшін, «Болашақ» бағдарламасымен шетелде білім алудың қажеті шамалы болатын. Себеп, 2003-2005 жылы ауылды көркейтуге бөлінген қаражаттың қолды болуында. Ауылға деп ел қазынасынан арнайы бөлінген ақша қарақшылар құрған ауға ілігіп, нәтижесінде тізесі шыққан елді-мекендердің жыртығы жамалып, жағдайы жақсармады. Аракідік бетіне опа жаққан қыз құсап, Елбасы барады деген кезде ғана театралданған профессионалды қойылымдар болмаса… Енді, ойлап қараңыз. Тозығы жеткен жерден қазығын жұлып алып, қалаға келген жастың қанша кіндік қаны тамған топырағы болмасын, ертеңі тұманды жермен болашағын байланыстыруы қаншалық ақиқатқа жақын. Ақымақ болмаса, әрине… Осылайша, о баста біле тұра жіберілген қателіктің кесірі, «керемет» жобаның өміршең болуына кесірін тигізді. Енді, осы жоба туралы биліктің бұқараға ұсынған төмендегі есебіне көз жүгіртелік: 2009-2013 жылдар аралығында «Дипломмен – ауылға!» жобасы аясында жас мамандардың қалың тобы ауылдық аймақтарды өсіруге аттанды. 24577 маман жоба қатысушыларынан ел тірегі боларлық кәсіпқойларға айналды.18164 педагог, 4967 дәрігер, 769 мәдениет саласының өкілдері, 225 әлеуметтік қамтамасыз ету саласының қызметкерлері, 268 дене тәрбиесінің мамандары, 184 ветеринар өз еңбек жолдарын біздің жобамен байланыстырды. Жоба операторы болып Қазақстан Республикасының аймақтық даму министрлігі табылады. Республикалық бюджеттен 16,2 млрд.теңге, оның 3,1 млрд. теңгесі – 24 573 маманға бастапқы жәрдемақы есебінде және 13,1 млрд.теңге — үй алып, шатыр тігуге 7 882 бюджеттік несие түрінде жұмсалды. Қағаздағы сценарийді қолға алсаңыз, көңіл қуантарлық. Ал, ауылға барсаңыз, үкімет ақпаратындағы, ақ парақтың тұрғындарын жиі кездестіре бермейсіз… Сиқыр…
Биылғы жылдың тамыз айынан бастап, «Дипломмен – ауылға!» жобасының інісі – «Жастар – ауылға!» жобасы қатарға қосылды. «Неге інісі?» Себебі, «Дипломмен – ауылға!» жобасын еліміздің бас партиясы «Нұр Отан» дүниеге әкелсе, «Жастар – ауылға!» – «Жас Отан» жобасы. Енді, бұған пікір айтып, сөз шынғындамалық. Алдыңғысының жетістігіне көз жүгіртіңіз де, соңғысының барар жерін болжай беріңіз! Күлкілі…
...Өкінішке орай, сенім толық ақталмай келеді… Қос тұлғаның сөзі бос құмға сіңіп кетіп жатыр…