Мына мысалдарда калькалар келтіріліпті. Яғни инглиштен тікелей испанға аударылған выражениелер. Спанглиш тек калькалармен ғана шектелмесе керек.
Негізі бұндай калькалар бізде де көп — мыс. домбырада ойнаймын (вместо правильн. домбыра тартамын/шертемін/шаламын); жаңа жылыңызбен (в. п. жаңа жыл құтты болсын), жалпы отырып еске түсірең мысалдар шыға береді. Қай тілден тікелей аударылғаны айтпай-ақ түсінікті шығар.
Қазір ТВда қазақша кинолар беріліп жүр. Үйдегілер көріп жатқасын мен де кейде көріп қалам. Өткенде Н.Назарбаев туралы кино боп жатыр екен, жастық шағы туралы. Украинаға Б.Төлегенова келіп ән айтады. Сонда Н.Назарбаев бастаған бір топ студент ю сахнаға шығып өздерін Төлегеноваға таныстырып жатып "қазақтармыз" дейді. "Қазақпыз" емес пе дұрысы?
Тағы да кинодан. «Бірақ» сөзін орыс тіліндегідей қолдану. Мыс:
— Бас газды!
— Бірақ біз жол апатына ұшыраймыз ғой
«Бірі һәм бірегейі» туралы.
Осы тіркесті (осындайды «тіркес» дейтін бе еді?) қазір көп қолданады. Гуглге осыны жазсаң, мысалдың мыңы шығады. Сол мысалдардың бірі (бірақ бірегейі емес): «Жүрсін Ерман – танымалдығы бойынша алдыңғы қатардағы ақын ағаларымыздың бірі һәм бірегейі».
1. Ж.Ерманды алдыңғы қатардағы ақындардың бірі дейді де, сосын бірегейі дейді. Түсініңкіремей отырғаным — бірі ме, жоқ әлде все таки бірегейі ме? Егер «бірі» болса, демек басқа да алдыңғы қатардағы ақындардан артықшылығы жоқ, солармен тең деген сөз. Ал «бірегейі» болса, онда басқа алдыңғы қатардағы ақындардан ерекше һәм дара деген сөз. Екі сөз бір-біріне қайшы мағына береді. Қайшы екенін Гуглге бірі емес, бірегейі деп жазу арқылы көре аламыз.
2. Жоқ әлде бұл жерде «бірі» деп (қатарынан ерекшеленбейтін деп емес) жәй ғана «сол топтың (алдыңғылардың) қатарынан» екені айтылып отыр ма екен? Олай болған жағдайда, ақыры біреулердің ішінен «бірегейі» екені айтылса, онда ол адам сол топтың қатарынан екені (бірі екені) онысыз да түсінікті болады емес пе?
Бірінші жағдайда — қарама-қайшылық. Екінші жағдайда — сөзді көбейту, тавтология.
Бір баласы бардың шығар-шықпас жаны бар.
Екі баласы бардың болар — болмас хәлі бар,
Үш баласы бардың үш рулы елде малы бар.
Төрт баласы бардың төрт құбыласы тең болар,
Бес баласы бардың ешкімге дес бермейтін жөні бар
Сатыбалды шеберліктің төртінші сатысына жатады.
Магия, эзотерика айтып қуып кетпеңдер нақ.
Блогерлік, кез келген әрекет сияқты 4 шеберлік кезең түрінде болады.
«Санасыз шәйнектік» — Блогер өзі шәйнек, дым жаза алмайды, ешкім оны оқымайды, бірақ өзінің шәйнек екенін мойындамайд. Білімі жетпейтінін сезбейд.
«Саналы шәйнектік» — Блогер өзінің шәйнек екенін мойындайд. Үйренуден қашпайды. Немесе, ия білем шәйнекпін, сұмдық болам деп ешкімге уәде бергем жоқ дейді.
«Саналы шеберлік» — Шебер жаза бастайды. Өзі шеберлікке қалай жету керектігін біледі. Қандай әрекеттерден аулақ, қандай фишкаларды қою керектігін біледі. Бірақ мықты дүние жазу үлкен күш түсіреді оған. Өйткені, санасын барынша пайдаланып, барынша күш жұмсайы.
«Санасыз шеберлік» — Шеберлігі саналы деңгейден, санасыз деңгейге өтіп кеткен, яғни өзінің не істеп, не қойғанын нақты сезінбейді. Әйтеуір бірдеңе істе салады, сол шеберліктің асқар шыңы боп шығады. Ол саналы шебердің жасаған қадамдарын бұлжытпай орындаса да, оны сезбейді, сондықтан оған басын қатырмайды, есесіне миының біраз бөлігі артық жұмыстан арылады, сюжет пен ағымға көбірек ой бөліп, жазу әрекетін еңбек деп емес, кайф деп қабылдап, кейде өзінің ойы туып шығарған дүниелерге таң қалып, алдымен өзі бұттан кетіп алады.
Меніңше бұл әрбір қыздың ұнатқан жігітіне тура айта алмайтын тілектері. Эх, неге соған өзінің ойы жетпейді екен?-деген сияқты. Талаптары емес.
Кейде қыз сені ұнатып қалады, ал сен бәрін бүлдіресің. Тым жиі звондау арқылы, ойыңды айт деп қысым жасау арқылы, ішпыстырарлық әңгімелер айту арқылы, мәмбеттік движениелеріңді қоймау арқылы қыздың алғашқы пайда болған керемет әсерін туалетке ағызып жібересің. Сол кезде, өыздың іші ашиды.
Біріншіден тым жақсы ұнап келе жатқан сені отшивать етуге мәжбүр болғаны үшін өзіне жыны келеді, екіншіден сен соны болдырмау үшін, қызды өзіңе құлату үшін түк істемегенің үшін, немесе мүлде қажет емес нәрселер істегенің үшін саған жыны келеді.
Мысалы, қыз сені ешқандай понтыңсыз ақ, сұмырай болсаң да, сөзшең болсаң да, кедей болсаң да ұнатып тұрады. Жай ерекше мінезің үшін, адам тартар сүйкімің үшін. Ақылың үшін в конце концов. Ал сен қай-қайдағы стереотиптердің әсерінен жасанды әрекет жасап, өзіңде жоқ нәрселерді дәлелдеуге тырысып жатасың. Бірақ бұл басқа тақырыптың әңгімесі.
Небір психотехникалар бар. Қырылыспай, шапылдаспай дегеніңді істететін.
Сосын қыртысы кемдеу адамдар (ал ондайлар көшеде 90 пайыз) түріңе, іс-қимылыңа және киіміңе қарап сөйлейді.
Сондықтан, егер адамдар сізге жиі жекитін болса, үнемі әділетсіздіктің құрбаны бола берсеңіз, даяшы сізді адам құрлы көрмесе, таксист апаратын жеріне апармай, бұрылыстан түсіріп кетсе онда бір сәт ойланып қараңыз:
-Осы менде емес пе проблема? Түрім мен жүрісім лоховской емес пе? Киімім нашар, көздерімнен «ақкөңіл әпенде», ал міңгірлеген даусымнан «мені сыйлама» деген ноталар шығып тұрған жоқ па? Бетім тыржиып кірпіш сұрап тұрған жоқ па?
Осындай сұрақтарға «ия» деп жауап берсеңіз. Әңгіме сізде.
Адам қараптан қарап заманды өзгертпейді ғой. Адам қараптан қарап батысқа еліктемейді ғой. Адам сол ескіліктен шаршаған соң, сол бәлелі салт пен жалалы дәстүрден әбден жүрегі айныған соң басқа жаққа бет бұрады.
Баяғыға қайта оралайық деушілер соны ескермейді. Баяғыға оралу жоқ. Тек өрге басу не құлдырау бар. Артқа жүру құлдырау, осы күнге дейінгі қазақтың өзінен өзі шеккен азабына түкіре салумен тең.
Баяғыға оралу, осы күнге дейінгі қазақ ағартушыларының, ғалым-ғұлама, шейіт болған дана-қайраткерлердің ісіне түкіре салу.
Баяғыға оралу деген қайтадан өзге ұлттың қол астына кіруге дайын мүсәпір, қараңғы, салттың құлы болған халықтың күйіне түсу.
Дәстүрге оралудың қажеті жоқ. Осы күнге жеткен салт-дәстүрлерімізді жаңа заманға лайықтап, түрлендіріп, дамытқан әлдеқайда тиімді, әлдеқайда санаға қонымды.
Негізі бұндай калькалар бізде де көп — мыс. домбырада ойнаймын (вместо правильн. домбыра тартамын/шертемін/шаламын); жаңа жылыңызбен (в. п. жаңа жыл құтты болсын), жалпы отырып еске түсірең мысалдар шыға береді. Қай тілден тікелей аударылғаны айтпай-ақ түсінікті шығар.
Қазір ТВда қазақша кинолар беріліп жүр. Үйдегілер көріп жатқасын мен де кейде көріп қалам. Өткенде Н.Назарбаев туралы кино боп жатыр екен, жастық шағы туралы. Украинаға Б.Төлегенова келіп ән айтады. Сонда Н.Назарбаев бастаған бір топ студент ю сахнаға шығып өздерін Төлегеноваға таныстырып жатып "қазақтармыз" дейді. "Қазақпыз" емес пе дұрысы?
Тағы да кинодан. «Бірақ» сөзін орыс тіліндегідей қолдану. Мыс:
— Бас газды!
— Бірақ біз жол апатына ұшыраймыз ғой
Осы тіркесті (осындайды «тіркес» дейтін бе еді?) қазір көп қолданады. Гуглге осыны жазсаң, мысалдың мыңы шығады. Сол мысалдардың бірі (бірақ бірегейі емес): «Жүрсін Ерман – танымалдығы бойынша алдыңғы қатардағы ақын ағаларымыздың бірі һәм бірегейі».
1. Ж.Ерманды алдыңғы қатардағы ақындардың бірі дейді де, сосын бірегейі дейді. Түсініңкіремей отырғаным — бірі ме, жоқ әлде все таки бірегейі ме? Егер «бірі» болса, демек басқа да алдыңғы қатардағы ақындардан артықшылығы жоқ, солармен тең деген сөз. Ал «бірегейі» болса, онда басқа алдыңғы қатардағы ақындардан ерекше һәм дара деген сөз. Екі сөз бір-біріне қайшы мағына береді. Қайшы екенін Гуглге бірі емес, бірегейі деп жазу арқылы көре аламыз.
2. Жоқ әлде бұл жерде «бірі» деп (қатарынан ерекшеленбейтін деп емес) жәй ғана «сол топтың (алдыңғылардың) қатарынан» екені айтылып отыр ма екен? Олай болған жағдайда, ақыры біреулердің ішінен «бірегейі» екені айтылса, онда ол адам сол топтың қатарынан екені (бірі екені) онысыз да түсінікті болады емес пе?
Бірінші жағдайда — қарама-қайшылық. Екінші жағдайда — сөзді көбейту, тавтология.
Екі баласы бардың болар — болмас хәлі бар,
Үш баласы бардың үш рулы елде малы бар.
Төрт баласы бардың төрт құбыласы тең болар,
Бес баласы бардың ешкімге дес бермейтін жөні бар
Магия, эзотерика айтып қуып кетпеңдер нақ.
Блогерлік, кез келген әрекет сияқты 4 шеберлік кезең түрінде болады.
«Санасыз шәйнектік» — Блогер өзі шәйнек, дым жаза алмайды, ешкім оны оқымайды, бірақ өзінің шәйнек екенін мойындамайд. Білімі жетпейтінін сезбейд.
«Саналы шәйнектік» — Блогер өзінің шәйнек екенін мойындайд. Үйренуден қашпайды. Немесе, ия білем шәйнекпін, сұмдық болам деп ешкімге уәде бергем жоқ дейді.
«Саналы шеберлік» — Шебер жаза бастайды. Өзі шеберлікке қалай жету керектігін біледі. Қандай әрекеттерден аулақ, қандай фишкаларды қою керектігін біледі. Бірақ мықты дүние жазу үлкен күш түсіреді оған. Өйткені, санасын барынша пайдаланып, барынша күш жұмсайы.
«Санасыз шеберлік» — Шеберлігі саналы деңгейден, санасыз деңгейге өтіп кеткен, яғни өзінің не істеп, не қойғанын нақты сезінбейді. Әйтеуір бірдеңе істе салады, сол шеберліктің асқар шыңы боп шығады. Ол саналы шебердің жасаған қадамдарын бұлжытпай орындаса да, оны сезбейді, сондықтан оған басын қатырмайды, есесіне миының біраз бөлігі артық жұмыстан арылады, сюжет пен ағымға көбірек ой бөліп, жазу әрекетін еңбек деп емес, кайф деп қабылдап, кейде өзінің ойы туып шығарған дүниелерге таң қалып, алдымен өзі бұттан кетіп алады.
деген әлденені меңгерудің 4 стадиясы болады.
Екіншісі де сол шамалас, сәл ғана өзгешелік бар.
Кейде қыз сені ұнатып қалады, ал сен бәрін бүлдіресің. Тым жиі звондау арқылы, ойыңды айт деп қысым жасау арқылы, ішпыстырарлық әңгімелер айту арқылы, мәмбеттік движениелеріңді қоймау арқылы қыздың алғашқы пайда болған керемет әсерін туалетке ағызып жібересің. Сол кезде, өыздың іші ашиды.
Біріншіден тым жақсы ұнап келе жатқан сені отшивать етуге мәжбүр болғаны үшін өзіне жыны келеді, екіншіден сен соны болдырмау үшін, қызды өзіңе құлату үшін түк істемегенің үшін, немесе мүлде қажет емес нәрселер істегенің үшін саған жыны келеді.
Мысалы, қыз сені ешқандай понтыңсыз ақ, сұмырай болсаң да, сөзшең болсаң да, кедей болсаң да ұнатып тұрады. Жай ерекше мінезің үшін, адам тартар сүйкімің үшін. Ақылың үшін в конце концов. Ал сен қай-қайдағы стереотиптердің әсерінен жасанды әрекет жасап, өзіңде жоқ нәрселерді дәлелдеуге тырысып жатасың. Бірақ бұл басқа тақырыптың әңгімесі.
Сосын қыртысы кемдеу адамдар (ал ондайлар көшеде 90 пайыз) түріңе, іс-қимылыңа және киіміңе қарап сөйлейді.
Сондықтан, егер адамдар сізге жиі жекитін болса, үнемі әділетсіздіктің құрбаны бола берсеңіз, даяшы сізді адам құрлы көрмесе, таксист апаратын жеріне апармай, бұрылыстан түсіріп кетсе онда бір сәт ойланып қараңыз:
-Осы менде емес пе проблема? Түрім мен жүрісім лоховской емес пе? Киімім нашар, көздерімнен «ақкөңіл әпенде», ал міңгірлеген даусымнан «мені сыйлама» деген ноталар шығып тұрған жоқ па? Бетім тыржиып кірпіш сұрап тұрған жоқ па?
Осындай сұрақтарға «ия» деп жауап берсеңіз. Әңгіме сізде.
«Топан су болғанда Құдай өзінен көмек сұрап жалбарынған бір пендесіне қайықты үш рет жіберіпті» деп отыратын үлкендер…
Баяғыға қайта оралайық деушілер соны ескермейді. Баяғыға оралу жоқ. Тек өрге басу не құлдырау бар. Артқа жүру құлдырау, осы күнге дейінгі қазақтың өзінен өзі шеккен азабына түкіре салумен тең.
Баяғыға оралу, осы күнге дейінгі қазақ ағартушыларының, ғалым-ғұлама, шейіт болған дана-қайраткерлердің ісіне түкіре салу.
Баяғыға оралу деген қайтадан өзге ұлттың қол астына кіруге дайын мүсәпір, қараңғы, салттың құлы болған халықтың күйіне түсу.
Дәстүрге оралудың қажеті жоқ. Осы күнге жеткен салт-дәстүрлерімізді жаңа заманға лайықтап, түрлендіріп, дамытқан әлдеқайда тиімді, әлдеқайда санаға қонымды.