«Тәңіршілдігі» несі?

Діннен алыстау адаммын. Арақашықтығымызды шартты түрде, осы күні стандарт боп кеткен жиырмасантиметрлік қытайы сызғыштың шкаласына орналастырсам, дін – нөлге, мен шамамен 13-14 сантиметрге жайғасар едім. Неліктен сызғыштың ең соңғы межесіндемін деп айта алмаймын? Себебі, атын қоймаған, бірақ сенетін құдайым бар, айталық – Әділет. Батаға бет сипайтынымды, Құрбан айтпен құттықтайтынымды һәм сүндеттелгенімді басшылыққа алсам – өзімді ислам үшін, ислам мен үшін жоғалған деп есептемеймін.

Енді осы пақырыңыз әнеугүні барып «Шал» фильмін көреді ғой. «Көшпенді», «Жаралы сезім», «Жетімдер» сияқты шытпақтардан кейін жансақтау бөлімінде жатқан науқастың көңілін сұрап қалайын деп. Қойш, шыны керек: «Мен де көргенмін!» деп айту үшін (ұялған күлегеш).

Не көрдім. Жап-жақсы холлиууд-стайл операторлық жұмысты көрдім. Бір қопаңдап алдым. Қазақи бірақ қаңылтыр айқайы жоқ тәуір әзілді көрдім. Және бір жасап қалдым. Қынжылған да жерім болды. Мысалы, қазақ киносы Қожадан кейін баланы сомдайтын бала таба алмай-ақ қойды-ау дедім. Ауызекіден алыстау сөйлеу мәнері де назарға ілікті. Қалай соңғы титрлар шықты, мен де көрермени үкімімді шығардым: “Жақсы!”.

Сүйтсем, мен бұл киноны қазіргі сән – дін призмасынан қарауды тіпті ұмытып кетіппін ғой! Айбыыыый, нағыз қызық туиттер мен фейсбукта болып жатыр екен келсем! Мазардағы рухтан кешірім сұраған шалдың шын мәнінде – Тұрсыновтың жасырын насихатшы агенті қаперіме де кіріп шықпапты! Тұрсыновтың қасында, доктор Геббельс пен Сусловтың үгіт-насихат аппараты — шыбынның боғы ғұрлы жоқ екен. Тұрсынов деген кісі өзі «тәңіршіл» екен де, балбал тастарға табынып, отты айналып жүгіріп, жауырын қараудан қолы қалт еткен кезде кино түсіреді екен. Ал мен, масқара – қарап қойдым, шешем қайдасың! (шамамен, “Звоноктағы” қарғыс атқан кассетаны көріп қойған бозбаланың үрейлі сезімі).

Сонда деймін-ау, “Кавказская пленницадағы” Никулиннің өлеңіндегі “Упаси Аллах!” деген сөз, қалай ғана сол «қанқұйлы» кезеңде экранға шығып кетті екен, «тәуелсіз» кездегі түріміз мынау болса? Меніңше, киноға барып кино көре алмау – дегенмен пақырлық сияқты. Бертолуччидің «Кішкентай буддасын» көріп болып, мәжусиліктің насихаты деп ойлауға миым жетпес еді. Тіпті басынан–аяғына дейін көгала секстен тұратын Паоло Пазолинидің туындыларынан кейін де ешкімге тиіспеппін. «Рас қой, бар ғой, бар ғой» деп масаттанғаным болмаса, кино біте сала жеңіл қыздарға құстай ұшу қаперіме де кірген емес. Тоқетері, әлдекімдердің Тұрсыновта кеткен мен білмейтін кектері бар сияқты.

Ендеше, «сыншылар» өз «сындарын» біреу оқиды деп жазғаны рас болса, бүгінгі публицистикада – өз иығында басы жоқ ерме боп сипатталатын мен сияқты, шалбары әлі тобығынан асатын, сақал-мұрты тек күтінбегеннен өсіп кететін қазақстандықтар үшін де бір версиясын жазса екен. Тұрсынов тәңіршілдікті уағыздап жүргені рас болса – дәлел әкел. Жалпы, тәңіршіл болса да – оның өмір сүруге құқы жоқ па екен? Жөйіт-крешіндерге де көніп отырған жоқсыңдар ма оның қасында? Құқы жоқ болса, қай бапқа сәйкес? Бап болса, неге өлтіріп тастамай жүрсіңдер?

Немесе былай да болуы мүмкін: «сыншыларда» Тұрсыновтың тұлғасы жөнінде тек өздері білетін инсайдерлік бір мәлімет бар. Ашып айта алмайды, сосын жанамалап-тістелеп жүр. Бірақ, турасын айтпай шабалана беретін «өз жеке ойымдар» мен «мақалалар» — соның авторларының кісілік табиғатынан ұсқынсыз хабар беретін сияқты. Кинодан кино көрсек екен. Бұл жалғанның қызығы сонша көп емес қой онсыз да?

P.S. Арабтар шығарған бір деректі фильм көрген едім. Қызылбастар мейрам сайын имам Әлиді ұлықтайтын импровизацияланған көрініс қояды екен. Тура көшеде. Станиславскийден хабары жоқ қаратабандар жедел ұйымдастыра салады. Имам Әлидің монологына шал-шауқан боз-боз жылап, бір жасап қалады. Мені сол фильмнің авторлық мәтіні өлтірді: “…Міне, барлығымыз Алланы өзімізше танимыз. Дәстүріміз түрлі болғанымен, барша мұсылманның жүрегі бір...”. Сүнниттің шияға жылы сөз айтқанын естігенде таң қалдым, шын айтам! Ал біздер…