-лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік
Қазақ тіліндегі сөз тудырушы осы бір жұрнақтарды қаншалықты дұрыс қолданып жүрміз?
Бұл сұрақ редактор ретінде мені үнемі мазалайды, бүгін мына мақала осы постты жазуға түрткі болды.
«Косметикалық дүкен» дейді мақала авторлары. Дұрысы «Косметика дүкені».
Оның алдындағы қара көйлек туралы бір мақаласында «коктейльді көйлек» депті. Енді қараңдар. Құрамында коктейлі бар көйлек бола ма?
Орыс тілінің "-ский, -ный" деген жалғауы жалғанған сөздерді аударғанда осындай қателіктерге көп бой алдырып жатамыз, өйткені аудармашыларда автоматизм басым.
Бірнеше мысал келтіре кетейін.
Этникалық, тропикалық, фалликалық (Гаста, сәлем) деген сөздерді алсақ та. Неге біз орыс тілінің жалғауы жалғанып, түрленген нұсқасын аламыз, неге түбір сөздің өзін іздемейміз?
«Этнический» деген сөздің түбірі «этнос», демек жұрнақ сол этносқа жалғануы керек.
«Тропический» — тропика емес, тропик, демек «тропиктік» болуы керек.
«Фаллический» — фаллос, фаллостық.
«Полярный» — «полярлық» дейді, түбірі «полюс» екенін ескермей. Яғни, қазақ тілінде «полюстық» болуы тиіс.
"-лық, лік" жұрнақтары мен "-лы,-лі" жұрнақтарының қолданылуын шатастырып жататынымыз өз алдына бөлек әңгіме. Яғни, жоғарыда аталған бір мысалда «коктейльді көйлек» емес, әрі кеткенде «коктейльдік көйлек» болуы керек еді, ал ең дұрысы — «коктейльге киетін көйлек».
Кімде қандай мысалдар бар? Ортаға сала отырыңдар.
----
Бұл сұрақ редактор ретінде мені үнемі мазалайды, бүгін мына мақала осы постты жазуға түрткі болды.
«Косметикалық дүкен» дейді мақала авторлары. Дұрысы «Косметика дүкені».
Оның алдындағы қара көйлек туралы бір мақаласында «коктейльді көйлек» депті. Енді қараңдар. Құрамында коктейлі бар көйлек бола ма?
Орыс тілінің "-ский, -ный" деген жалғауы жалғанған сөздерді аударғанда осындай қателіктерге көп бой алдырып жатамыз, өйткені аудармашыларда автоматизм басым.
Бірнеше мысал келтіре кетейін.
Этникалық, тропикалық, фалликалық (Гаста, сәлем) деген сөздерді алсақ та. Неге біз орыс тілінің жалғауы жалғанып, түрленген нұсқасын аламыз, неге түбір сөздің өзін іздемейміз?
«Этнический» деген сөздің түбірі «этнос», демек жұрнақ сол этносқа жалғануы керек.
«Тропический» — тропика емес, тропик, демек «тропиктік» болуы керек.
«Фаллический» — фаллос, фаллостық.
«Полярный» — «полярлық» дейді, түбірі «полюс» екенін ескермей. Яғни, қазақ тілінде «полюстық» болуы тиіс.
"-лық, лік" жұрнақтары мен "-лы,-лі" жұрнақтарының қолданылуын шатастырып жататынымыз өз алдына бөлек әңгіме. Яғни, жоғарыда аталған бір мысалда «коктейльді көйлек» емес, әрі кеткенде «коктейльдік көйлек» болуы керек еді, ал ең дұрысы — «коктейльге киетін көйлек».
Кімде қандай мысалдар бар? Ортаға сала отырыңдар.
----
Қаззақ емлесі өзін сарқып бітті.
Тек ату жазасы ғана қандай да бір нәтиже әкелмек.
Институт Русского Языканың жұмысына қарап сүйсінесің епті. Қызыл Армияға пара пар филолог дайындаған елімізде бұтақ та жоқ.
Менiң қaте-дұрысын тек iшiм сезедi
Орысша түсінбеймін.
Әдетте «душқа түстің ба? (сингармонизм заңын артық ауыртпалық деп наққа жібергенбіз баяғыда)
Ия, нақ түсіп алдым, дейміз.
«Моншаға бардың ба?»
«Парға кірдің бА?» дейміз, очм тұрақталып қалған тіркестер жеттед.
Тек объектілерің бөлек.
Интернеттер тілі сонау веб 1,0 мен фидо заманынан бері өзіндік ерекшеліктері бар орта ретінде қалыптасты ғой. Ең алғашқы болып, ағылшын тілінің деформацияға ұшырады. Қанша отличник-грамотейлер қиналса да, интернеттегі қарым-қатынас тілі өз жеке өмірін сүре берді. Ақыры отличниктер оны ресми тілден бөлек, ауызекі тілдің ерекше түрі «диджиспик» деп оқшаулап, бөлек қарастыра бастады. Жазба тілі ауызекі тілге мейілінше ұқсай бастады, себебі көптеген сөздердің орфографиясына (спеллинг) үлкен бұтақ қойылды.
4U, I luv U, gimme — нормаға айналды.
Ол ол ма.Одан бері не замандар өтті. Орыстың Чяттарынан бастап, бейресми форумдар, падоннактар сленгі (әдейі қатемен жазу, йожыг стилі (ерекше стиль, көп ффф, мен «шшш»-ны қолданатын қайталанбас стиль) пайда болдығ кейіннен әрине қайталанбастығы әдіре қалып, ерінбегеннің бәрі йожыг стилін пайдаланды фъфъфъфғ,
Бұлар өз алдына белгілі бір топ адамдарын бірін бірі танитын ерекше қолтаңба қызметін де атқара бастады.
4чан, Двач, кащениттердің Торадицийосы, және бәрі сүйіп оқиытн Лурмоар тілі үй ішінен үй тігіп өзіндік ерекшеліктері бар орыс-еврей-ағылшын-хохол тілдерінің түрлі жаргондарынан өз тілдік нормаларын қалыптастырды.
Меніңше, интернеттегі жазбаларға егер олар бейресми болса (жарнама емес, ғылыми еңбек емес, т.б) тым қаталдықпен қарау дұрыс емес.
Дұрыс емесін қойшы. Нәтижесіз. Бейресми интернет тілі немесе «Интернеттер» (агент, джиток, твиттер, ЖЖ, бейресми блогосфералар мен форумдар) бәрібір өз жолымен, өз тілімен дамиды.
Әрине бір ресми еңбек жазатын болсақ, қай-қайсымыз да күмәнді сөздерді тексертіп, біраз ізденген дұрыс. АЛ ең дұрысы, сол үшін бес жыл оқыған маманды ақысына жалдап толық редакциядан өткізу.
бірақ, мақаладағы сөз жұрнақ дұрыс жалғанбағандығы салдарынан, мүлде басқа мағына беріп тұрғанын байқасаң…
Ресми тілге келсек, Назгүл, маған мысалы Америкалық — деген сөз ұнамайды.
Американ — деген сөзді сын есім түрінде неге қолдануға болмайды?
Ағылшындар мысалы оны сын есім түрінде де, зат есім түрінде де қолдана береді.
Американдар -десе адамдар, ал Американ қайықтар десе америкалық қайықтар екені түсінікті емес пе?
Сол жағынан өзіңнің сауатты тұяғыңды сермеп жіберсең.
Меніңше болғанда, сол «Америка тұрғындары», «Америка қайықтары» деген де теріс болмас еді.
Америка тұрғындары — Жители Америки, «Америка қайықтарың» — «Лодки Америки» боп тұр. Мағынасы бәрібір сәл өзгеше.
Сенікі иелік мағына береді, менің айтып отырғаным сындық мағынасы.
Ал сен айтқан «Американ» қолданысқа енуі мүмкін, қолайлы болса.
Әміре қауынның этимологиясын басшылыққа алып.
Мысалы,
Интернет шайқастары
Интернеттік шайқастар
Интернети шайқастар
Білә, анығын айтшы. Желатна, түсіндірмесімен.
«и» жұрнағы "-лық" жұрнағының баламасы емес пе, былай да былай.
Тіліміз аглютинативті десек те, болашақта қарапайымдану бағытында дамуы керек сияқты.
Ағылшын тілі де флексиядан арылып, барған сайын аналитикалық болып бара жатыр емес пе?
Мен қазақ тіліндегі
«Мен» және «Сен" сөздерінің септелуінде аз да болса флексия көріп тұрмын. Әсіресе, „маған-саған“ деген жерінде.
Одан әрі қарай көмектес септігін „мемен-семен“ деп түбірлерінің флексияға ұшырауын болжаймын.
Салыстыр: «ол-оған-онымен»
маған саған ол флексияның жалғыз мысалы шығар, қазақ тіліндегі.
кім біледі, тіл білімінде тылсым нәрселер көп.
Жазу ережелері ауызекі тілден тым алшақтап кеткен соң Латын тілін кітапкемірген ғалымдардан басқа ешкім қолданбай қағаз жүзінде қалып қойды деуші еді апайымыз.
Кім біледі қазір сигналдық жүйелерге психо-әлеуметтік факторлармен қоса жаңа технологиялар да әсер етуде… болжау қиын.
Бірақ не ауыр сауытын тастап, жеңілдеп қалатынына, не артық салмақ ретінде көштен қалып тынарына күмәнім жоқ.
Әрине, арнайы патриоттар үшін
«От 1590 тг» қазақшаланып «1590 тг дейін» делінсе, енді бір жерде «от 990 тг» былайша көрсетіліп тұр: «дан 990 тг». Не күлеріңді, не жыларыңды білмейсің…
Орыс тілінің предложный падежін қазақ тілінің көмектес септігі қылып аударып, «адаммен жасалған», "қоғаммен шешілген" деген тіркестер қаптап кетті.
Бұл түп-тамырымен дұрыс емес.
Осылай деп сөйлейтіндер өздерінің орысша ойлап, қазақшаға аударып айтатынынан хабар беріп қалады.
«а так» «зың» дегендерді неге қолданып жатыр? Үлкені де кішісі де
Мен сізді "Қазақ күресі" дегенді әлдебір лингвистикалық қисындар келтіріп, жақтап отыр деп ойладым.
«Американдық ғалым» мен «Американ ғалымы» тіркестерінің мағынасы бір болғанымен, жазылулары басқаша. Осыған да көңіл аударсаңыздар.
Қазір қазақ тіліндегі ұсақ-түйек қателермен (олардың қате болмауы да мүмкін) емес, үлкен қателермен күресу керек. Тілді құртатындай мынадай болады: www.kerekinfo.kz/blog/fuckingmankurts/823.html
"-лық" пен "-сы" екеуінің қатар тұрғаны маған біртүрлі көрінетін алғашқыда. Бірақ қазір құлағым үйреніп кетті.
Не «Музыка
лықакадемиясы», не «Музыкалық академиясы» болу керек емес пе еді, а?Контекстен үзіп алып отырғаныңа күмәнім жоқ.
Бұл жерде «академиясы» сөзі «музыкалық» сөзімен қабысып, Қазақ (немесе Орыс) сөзімен матасып тұрса керек.
сонда Қазақ музыка академиясы десе, қате болады ма?
Өскемендік(тің) ВКМі.Негізі жақсы сіңісіп келеді. Бірақ,
«Простой, доступный язык» -"Қарапайым, түсінікті тіл"
«Сегодня реабилитационный центр доступен всем» — «Бүгінде оңалту орталығы бәрімізге ашық»
(қазақ тіліндегі түпнұсқа нәрселерді табу қиындап барады). Әйтпесе, Гаста жазғандай, қазақ тілінен ол сөздің неше түрлі баламасы табылады, тек ізденіс болса болды.Қазақ — ұлт
Қазақстандық — Қазақстан азаматы
Моңғол -ұлт
Моңғолиялық -азамат
Қытай -ұлт
Қытайлық- қытайдан келген (ол ұлты ұйғыр да болуы мүмкін)
Ал полюсымыз қазбалап қарасақ, «Pol» деген түбірге грек тілінің зат есім тудыратын жұрнағы «os» -тың қосылуынан «Polos» -(діңгек деген мағынада) болған.
«Монопольный» -дегенді сәйкесінше онда «монополюстық» дей алмаймыз.
«Диполь» — екі діңгекті антеналар.
Салыстыр: Биология — Biologya= Bio+Logos.
Назгүлдің нұсқасына сүйенсең, онда этностық, полюстық деумен қоса
«Биологостық» деумізге негіз бар.
Өте таласты мәселе
Сондықтан, революция жасаудың қажеті шамалы. «Полярлық», «Полюстық» деген екі нұсқасы қатар жүрсе Жағрафия ғылымының қалпағы қисаймайды.
Қазақ тілі олар туған соң ғана пайда болды деп ойлайтын қайғы аудармашыларды биологиялық түр ретінде жойып жібермейінше, көретін күніміз осы.
Ал оған дейін өмір сүрген қазақтардың, атап айтқанда, Махамбет, Абай, Жәнібек пен Керейлердң қалай сөйлегені тіл емес, тілдің тарихы.
де-факто жағдайлар менің, немесе сенің жеке ойың, мүддең, үміттерің, уайым-қайғыларыңмен өлшенбейді.
Уффф… не ғой, ал мен каникулдамын… уақ уақ уахахахаха
Қайтіп? Тітіркендіретін дыбыс шығып жатыр ма не, мен пікір жазған сайын? Малагенттің будильнигінссс
Жалпы, мен «этникалық» дегенге шүйліккенім мынадан шыққан. екі жыл бұрын Хабардан бір ролик көрсетті. Сонда «полиэтникалық» қоғам дейді бізді. «Көпұлтты» дей салуға болатын қарапайым нәрсені апарып бадырайтып қате атап отыр. Меніңше дұрысы тым болмаса, «полиэтностЫ» қоғам болуы тиіс.
Сосын, тағы бір мысал. Спорт комментаторлары, әсіресе, «біздің былғары қолғап шеберіміз өзбекстандықтың мұрнын бұзды» деп айтады. Осы жерде маған үнемі бірдеме жетіспей тұрады. "өзбекстандық боксшының" деп айтса, толыққанды, тұщымды болар еді деп ойлаймын.
Кеңірек пост жазбасам ба деп отырмХалықтық???
Хальықтық ән
дұрыс емес, ол жағасыз, жеңсіз қысқа көйлек.
Коктейль көйлек.
2012 жылғы 20 ақпандағы хаттамаға сәйкес деп
Ал 2012 жылдың 20 ақпанындағы хаттамаға сәйкес болса ше? қайссысы дұрыс?