«Үйлену оңай, үй болу қиын»

Мені қызықтыратыны өңтүстік өңірінде әйел алу дәстүрі. Дәстүр деуім тым артық болар, бірақ сонда да басқа сөз таппадым.
Негізі, отбасында ұлын үйлендіру жоспары жасалған бастап, сол жоспарды жүзеге асыру мақсатында нақты іс-шаралар жүзеге асырылады:
1. Қыз табу:
а) әрине, жігіттің жүріп жүрген қызы болса жаман емес, олардың жүрулеріне ешкім қарсылық білдірмейді, бірақ үйленуге келгенде, ол қыз жан-жақты талқыға салынады. Біріншіден, шыққан тегі, ата-анасы қандай кісілер, отбасының әлеуметтік жағдайы қалай, қыздың өзінің мінез-құлқы жүріс-тұрысы қалай, қолынан не келеді, келіндікке жарай ма…
б) үйленуге кандидаттын болмаған жағдайында, жан жаққа, туысқандар арасында, құда жекжаттарға жар салынады: «Ойбай, уйленеміз, дереу қыз табындар». Сосын жан-жақтан патырлап ұсыныстар түсе бастайды. «Пәленшенің қызы бар Алматыда мұғалімдікті бітіріп келген» (ауылда әйелдерге жұмыс көзі тек мектепте болғандықтан, бұл қыз — өте ұтымды кандидат). «Түгеншенің қызы бар, өзі сондай инабатты, қолынан келмейтіні жоқ, үй шаруасының барлығын атқарады.
2. Қыз айттыру:
а) бүл салтты орындау шарт емес. Жай ғана қызды алып қаша салуға болады. Алайда, қазір қызды алып қашу мода болмай қалды. Алып қашу әлі де бар әрине, мысалға, қыздың әке-шешесі қыз таңдауына наразылық білдірген жағдайда, немесе қыз айттыру салты бойынша қыздың туысқандарына құнды сыйлықтар (қалыңмалдан тыс) беруден құтылғысы келген жағдайда.
б) қызды айттыратын болса қыз үйіне адамдар жіберіледі. Болашақ күйеу баланың анасы немесе жеңгелері қыздың үйіне барып, әке-шешесінің «алдынан өтеді». Қыз әке-шешесінің келісімі алынса және жастар бір бірін ұнатып тұрса, той машақаты талқыланады. Екі жақ өз жағдайларын айтып, ортақ бір келісімге келеді. Қызды ұзату күні белгіленеді.
Сонымен бастапқы іс-әрекеттер осымен аяқталды. Ендігі негізгі тірлік тойға дайындық, қыз жағы – қызды ұзату, ал ұл жағы – келін түсіру тойына дайындалады. Қарбаласта күндер өтіп ақыры келін түсіретін күн туып, жан-жақтан ағайынды туысқан, құда-жекжат, нағашы-таға, абысын-келін, бала-шаға жиылып, үлкендер жағы отауласып жатқан жастарға жақсы-жақсы тілектері мен баталарын беріп, келіннің бетін ашу рәсімін /беташар/ өткізіп, әзіл-қалжың айтысып, мәз-майрам болып тарқасады. Ал кешке «вечер»: сыныптастар, дос жарандар жиналып құрбыларының қуанышын тойлайды.
Ал енді, «Үйлену оңай, үй болу қиын» деген мақалды еске алатын кез келді. Байқасаңыздар, алдыңғы үзінділерде «Махаббат» деген сөз бірде-бір аталмады. Өйткені, бұл әрекеттердің ішінде ол болған жоқ. Барлығы тек сыртқы ұнатушылық негізінде жасалды. Екі жас бір-бірімен енді ғана танысып, үйренісе бастайды. Әрине, бұл процесс барысында ыдыс-аяқта сыңғырлаймай тұрмайды. Ең бастысы нәтиже! Алғышқы таныстық бір жұбайларда шын сезімді махаббатқа ұласады. Ал кейбіреулерінде, өкінішке орай, жай жаға бір бірінің мінезіне дағдылану, бойсұну, шарасыздық болып қала береді. Бала туылғаннан кейін барлық назар сол бағытқа бала тәрбиесіне ауысып, ендігі өмірлері балаларына арналады. Өздеріне, ішкі жан дүние сезімдеріне қол сілтеніп, сезім күйлерінің атауы жүректің қараңғы бір түкпірінде, үлкен қара құлыппен кілтенеді.