Ширктің түрлері

Аса Қамқор, ерекше Мейірімді Аллаһтың атымен!

Бауырлар, ширк екі түрлі болады. Үлкен және кіші ширк. Үлкен ширк — ол біреуді немесе бір нәрсені Аллаһқа теңеу. Оттағы көпқұдайшы мүшріктер өздерінің құдайларына не айтатынын Аллаһ тағала Құранда былай баяндайды:
«Аллаһпен ант етеміз, біз анық адасуда болыппыз. Сендерді әлемдердің Раббысына теңейтін едік" — дейді мүшріктер (Шұғара сүресі, 97-98-аяттар).
Яғни олар біреулерді бір нәрседе әлемдердің Раббысына теңеген еді. Ол ширк қосушылар Аллаһтан өзге жәрдем бере алатын біреу бар деп сенген. Өлілер мен пұттардан көмек сұрап, дұға жасайтын. Аллаһтан өзге біреу оларға зияндық жасай алады деп ойлап, қорқатын болған. Олар талдар мен тастардан бата тілеп, құрбандықтарын Аллаһқа емес пұттар мен әулиелерге арнайтын. Міне осы жерде сәл кідіріс жасап, тоқтағым келіп тұр…
Бірде мен пойызда бір адамдармен дін жайында сөзге келіп қалдым. Оларға Исламға дейінгі арабтар арасында кең жайылып кеткен ширк жайында әңгімелеп бердім. Адамдардың ағаштар мен тастардан бата сұрайтынын, құрбандықтарын пұттар мен әулиелерге арнайтынын, ер адамдар сақалдарын бір нәубет келе ме деп қорқып байлап қоятынын, ал әйелдер болса көз тиюден қорқып көзмоншақ тағатынын айтып отырдым. Осы кезде бір адам маған: «Мұсылмандар бұл нәрсені жасамай ма?!» — деді. Мен үндеместен аузыма құм толды… Мен не дей аламын…? Азияның мыңдаған тұрғындары «Арыстанбабқа түне, Қожахметтен тіле» немесе «Мединада Мұхаммед, Түркістанда Қожа Ахмет, Маңғыстауда пір Бекет» деп ұрандатып, әулиелерден жәрдем сұрау үшін Түркістанға ағылып барып жатса әрі Аллаһтан өзгелерге арнап құрбан шалып жатса мен не демекпін? Татарстанның мыңдаған тұрғындары бұрын сол жерде тұрып кеткен жандардың аруақтарынан жарқын болашақ сұрау үшін Бұлғарға ағылып жатса мен не дей аламын? Кавказдың мыңдаған тұрғындары өздерінің шейхтерінен Қияметте жәрдем беріп шапағат етуін сұрау үшін солардың мазарларына, қабірлеріне барып жатса біз не дей аламыз? Әрбір үш мұсылманның бірінің мойнында көз тимесін деп немесе ауру шалмасын деп қорқып тағып алған көзмоншақ-тұмары бар болса біз не дей аламыз? Мен әрбір мұсылманды ес жиюға шақырамын. Себебі бұның бәріне лайықты — ол Аллаһ қана. Ол ғана сақтай алады! Тек Ол ғана жәрдем бере алады! Тек Ол ғана жауап береді! Құрбан шалынуға, дұға жасалуға тек Ол лайықты!
Имран ибн Хусейн былай деп әңгімелейді: «Бірде пайғамбар бір адамның қолынан сары (мыс) сақинаны байқап қалады да одан: «Сен бұны не үшін тағып жүрсің?» — деп сұрады. Ол: «Мен оны әлсіздік шалмасын деп тағып жүрмін» — деді. Сонда пайғамбар: «Жылдам шеш! Ол тек сенің әлсіздігіңді арттырады. Ал егер де сен осы сақинамен өлетін болсаң, онда құтылмайсың» — дейді» (Ахмад 4/445. Ибн Мәжәһ 1167).
Имам Ахмад Уқба ибн Амрдың айтқан мына хадисін келтіреді. Пайғамбар: «Тұмар [1] таққан адамның соңын Аллаһ қайырлы етпейді. Көзмоншақ таққанға Аллаһ пана болмайды» — деген (Ахмад 4/154). Хадистің басқа риуаятында: «Кім тұмар тақса онда ол ширк жасады» — делінген (Ахмад 4/156).
Ибн Масғуд пайғамбарымыздың: «Шын мәнінде (егер онда көпқұдайшылықтың белгілері болса) дем салу, тұмар – ширк болып табылады» — деген сөзін келтіреді (Имам Ахмад 1/381, Әбу-Дауд 5/219).
Әбу Уақид әл-Ләйсиден былай дейді: «Бірде Аллаһ елшісі сахабаларымен бірге Хунайнға жол тартты. Олармен бірге жақын арада Ислам қабылдаған мұсылмандар болды. Кенет, көпқұдайшылар көпке дейін жанынан шықпай, әркез бата сұрай отырып қару жарақтарын ілетін (Зәт әл-ануат деген) бір талдың жанынан өтіп бара жатқанда жақын арада Ислам қабылдаған мұсылмандар: «Иә, Аллаһтың елшісі! Біз де олардыкіндей Зәт әл-ануат болуын қалаймыз» — деді. Сонда Аллаһ елшісі: «Аллаһу әкбар! Бұл бұрынғылардың салты. Жаным қолында болған Аллаһпен ант етемін, сендер Исрайл ұрпақтарының Мұсаға айтқан сөзін айтып тұрсыңдар:
«Бұлардың тәңірлері сияқты бізге де тәңір жасап бер. Мұса оларға: «Шынында сендер надан қауымсыңдар" — деді (Ағраф сүресі, 138-аят).
Шынында сендер бұрынғылардың салтымен жүресіңдер" — деді Аллаһ елшісі (Тирмизи 5/218).
Алиден: «Аллаһ тағаладан басқаға құрбан шалғанды Аллаһ тағала лағынеттеген» — деген хадис келген (Муслим 1978).
Тариқ ибн Шихабтан пайғамбар: «Бір шыбынның себебінен бір адам жәннәтқа, ал екіншісі отқа кірген» — дейді. Адамдар одан: «Иә, Аллаһ елшісі, бұл қалай?!»-деп сұрайды. Сонда пайғамбар: «Бірде екі адам бір дінсіздер тайпасының жанынан өтіп бара жатады. Жанынан өтсең міндетті түрде соған құрбан шалу керек болған бір пұттары бар екен. Сонда пұтқа табынушылар екі жолаушының біріне: «Әйтеуір бір нәрсені құрбандыққа шал» — дейді. «Менде құрбан етерлік ештеңе жоқ»-дейді әлгі адам. Әлгілер қоярда-қоймай: «Тым болмаса бір шыбынды құрбан ет» — дейді. Ол адам шыбынды құрбандыққа шалып еді, оған жолын әрі қарай жалғастыруға рұқсат береді. Осы үшін ол отқа кірген. Кейін отқа табынушылар екінші жолаушыға: «Сен де бірнәрсе болса да құрбандық ет» — дейді. Сонда ол: «Мен тек қана Аллаһқа құрбан шаламын» — дегенінде оның басын кесіп алады. Ал ол болса жәннәтқа кіреді» — деген хадис келген (Ахмад «Әз-зуһд»).
Убада ибн Самит былай дейді: «Пайғамбар уақытында мұсылмындарға әртүрлі зияндықтар жасайтын екіжүзді адам болған. Сонда мұсылмандардың кейбіреулері: «Бұл екіжүзді адамға қарсы пайғамбарымыздан көмек сұрайық» — дейді. Бұл хабар пайғамбарымыздың құлағына жеткен кезде ол: «Менен емес, Аллаһтан көмек сұрау керек» — дейді (Ат-Табарани 10/109).
Сол үшін де кімде-кім біреуді немесе бір нәрсені махаббатпен, қорқып, үміттеніп, ұлықтап, құрбан шалу арқылы Аллаһқа серік етіп қосатын болса, онда ол үлкен ширк жасаған болып есептеледі. Ал Аллаһ тағала ол жайында Құранда:
«Аллаһ тағала өзіне серік қосылуды кешірмейді. Ал бұдан өзгенің бәрін қалаған адамына кешіреді» — деген (Ниса сүресі, 48-аят).
Ширктің екінші түрі – кіші ширк. Бұл ширкке көзге көрінуге тырысу, яғни рия жасау, Аллаһтан өзгемен ант ету, «Аллаһ және сенің қалауыңмен…» дегендей сөздерді айту сияқты нәрселер кіреді.
Имран ибн Хусәйн пайғамбарымыздың: «Шын мәнінде сендер үшін қорқатын нәрселерімнің ішіндегі ең қорқыныштысы — сендер кіші ширк жасап қоя ма деп қорқамын» — дейді. Адамдар оның не екенін сұрағанда пайғамбар: «Бір істі көзге көріну үшін атқару» — дейді (Ахмад «Муснад» 5/428).
Әбу Һурайра пайғамбарымыздың: «Қиямет күні ең бірінші сұраққа түсетіндер ол — Құран оқушы, Аллаһ жолында күресуші және өз мүлкін құрбан етіп, садақа жасаушы.
Білім іздеп, Құран оқушы адамды алып келіп, оған берілген нығметті көрсетіп, оның істеген істері жайында сұрайды. Сонда ол: «Мен Құран оқып, оны басқаға үйреттім» — дейді. Сонда оған: «Сен жалған сөйлейсің. Сен ол істі тек «Қари» (яғни «оқымысты») деп айту үшін оқыдың. Ол айтылды» — делінеді де оны отқа қарай бетімен апарады.
Аллаһ жолында күресушіні алып келіп, оған берілген нығметті көрсетеді де одан істеген істері жөнінде сұрайды. Сонда ол: «Мен жауыммен Сенің жолыңда күрестім, Сен үшін, иә, Жаратушым!» — дейді. Оған: «Сен жалған айттың. Сен тек сені «Батыр» деп айту үшін күрестің. Ол айтылды» — делінеді де оны да отқа қарай бетімен апарады.
Сосын мал-мүлкін құрбан етіп, садақа таратқан адамды алып келіп, оған берілген нығметті көрсетіп, оның істеген істері жайында сұрайды. Сонда ол: «Мен садақа бердім» — дейді. Сонда оған: «Сен жалған айттың. Сен бұны «Жомарт» десе екен деп атқардың, ал ол айтылды» — делінеді де оны бетімен отқа тастауды бұйырады» — деген хадисін келтіреді (Тирмизи 2304).
Қутайладан мынадай хадис жеткен: «Бірде пайғамбарға яһудилердің бірі келіп: «Сендер ширк жасайсыңдар. Сендер «Егер Аллаһ және сен қаласаң» — деп айтасыңдар және де Қағбамен ант етесіңдер» — деп айтады. Осыдан кейін пайғамбар «Қағбаның Иесімен ант етемін» және «Егер Аллаһ қаласа сосын сен» деп айтуды бұйырды» (Ан-Насаи 7/6).
Омар ибн Хаттабтан жеткен хадисте, пайғамбар: «Аллаһтан өзгемен ант еткен ширкке түседі» [2] — деген (Тирмизи 5/253).

___________________________
[1] Бәле-жаладан сақтайды деп ілінген кез-келген нәрсе «тұмар» болып есептеледі.
[2] Оған бүкіл Аллаһтың атымен емес басқа біреудің атымен ант ету кіріп кетеді, мысалы «анамның ақ сүтімен», «түн жамылып тұрмын ғой», «нан ұстайын» және т.б. жатады.