Автовокзал… Көрші ауылдағы нағашымның ауылыңа қонаққа баруға жолға шыққан бойым еді.Келсем күткен автобусымның кешігіп жатқаныңа қарағанда шамасы мен ерте келіп алдым-ау деп, өзіме-өзім күбірлеген бойда жанымда тұрған газет-журнал дүкеніне кіріп газет алмақ оймен кірген болатынмын, жолда аз да болса уақытты өткізу үшін. Орташа бойлы, күлім көзді, жанары ботадай жанып тұрған бойжеткен қызды көргенімде бойыма ток жүріп өткендей селт етіп тұра қалдым тұрған жерімде.

-Сәлеметсізбе! Сізге қандай көмегім керек еді,-деп нәзік дауысымен үн қатты.

Жақында қолыма Шукшиннің әңгімелер жинағы түскен болатын (Село тұрғындары деп аталады, аударма ғой) «Деревнядан» басталыпты. Қазақшаға әдемі аударылған. Осы біздің мектепте Чтение деген сабақты оқығанымыздың арқасы шығар, орыс халқының шығармаларын өзіміздің төл туындымыз сияқты қабылдайтынымыз. Қалай ойлайсыздар? Әлде кеңестік дәуірді бәріміз бірге бастан кешкендіктен бе екен? Әйтеуір, орыстардың оқ бойы озық шығармалары осы В.Шукшиннен кездеседі. Қазіргі жаңа орыс жазушылары дәл бұлай қабылдай алмайды екем. Орысты насихаттап отырғаным жоқ, бәлкім мектеп кезінде ағылшын, француз жазушыларын да оқытқан болса, дәл осылай қабылдар ма едік… Америка жазушыларын да… Қазір оқып жүрміз кейбірін. Олардың (мәселен Теодор Драйзер, Джек Лондон) бәрінің өткен ғасырдағы шығармаларындағы кейіпкерлердің тағдыры біздің қазіргі кешіп жүрген өмірімізге қатты ұқсайды. Ғаламтордан іздеп көріп едім Шукшиннің қазақшаға аударылған шығармаларын (кітабын), тапқаным менің оқып жүрген кітабым болып шықты. Сіздерге де қызықты деп ойлаймын. Шукшинді орыстың жазушысы деп қабылдағым келмейді, ол әлемдік деңгейдегі классик… Мойындауға тиіспіз!

Халоу! Из энибади хия? Халло-о-оу? © Голливудтық ужастиктер

Ерте-ерте-ертеде, телефон шнуры келтеде, ғаламтор түсіңе де кірмейтін кезде, 8-сыныптан кейінгі каникулда ғой деймін, (қылмыстың срогы өткетті енді, айта берейін) бір көршімнің телефоны біздің телефоннан жаңғыратынды шығарды, әр звондаған сайын анау телефон да шырылдайды, алсам, көршім сөйлесіп отырад қыздармен, содан бір -екі күн тыңдап жүрдім. Әңгімені жаюдың мәні жоқ бұл жерде, өйткені дым қызық жоқ іш пыстырарлық әңгіме айтатын екі ғашық, енді өздерің білесіңдер, «не стеватырсың, сағындың ба?» деген сияқты. Содан бір күні әңгімеге киліге бастадым.

Керекинфо.Кз сайты — ақындар алғаш самғайтын алаң емес.
Иә. Сонымен бірге богадельня, шіркеу, тегін ыстық тамақ үлестіретін автобус, т.б. атауы қайырымдылықпен бірге аталатын гуманитрарлық-гуманистік ошақ емес. Қанат бітіріп, демеп

Бір ауық кейіпкерлеріміз ретінде хайуандарды алсақ та, (өз отрядымызды талқылай бермей) сайт әралуандығына сеп болар ма еді. © Gastarbaiter

Осы бүкіл аймақтағы ең тышқақ сиырлар біздікі шығар, тігейіннің. Болмағаныма — бір-ақ апта, дегенмен үйдегі Зеңгі бабасстың төрт жүгермегі қораны аузы-мұрнынан шығарып толтырып қойыпты. «Мөөө» дейді ғой епті, не «мөөө»? «Бөөө» саған, ал шешесс!

Шалдың үлкен айқайының алдындағы кемпірдің кіші айқайынан-ақ көңді төгіп келіп құтылуға бел будым. Әйтпесе, шәй үстінде жалқаулық туралы әңгіме алыстан басталып, соңғы кесені ішіп жатқанда тап менің болмысым болып шығуы ғажап емес. Ең күйдіретіні — жалқау болуы себепті тұрмысы нашарлап, ақыры

Жұмыстан шаршап келді. Түнгі ауысымнан шыға сала үйіне тартқан-ды. Жаман да болса өзінікі: аяқ киімді, шалбар, жейдені шешіп тастап, төсегінде керіле жатқан тым-тым ұнайтын. Мамасының асты-үстіне түсіп, інісі мен қарындасы шуласа, тыйып тастап, «Тамақ дайын болғанша, дем ала ғой, қарғам» деп жатын бөлменің есігін жай ғана жауып шығып кететіні де жанына майдай жағатын.

Бүгін де осы тізбек қатесіз қайталанды. Жаздың ыстығында салқын жайманы бауырына қысып, жастықты құшақтап жатып көзі ілініп кетіпті.

Ресейлік ғалымдар, қазіргі алкогольді ішімдіктердің құрамында, адамның психологиясына тез әрі кері әсер ететін зиянды заттар барын айтып, дабыл қағуда.

БҰЛЫҢҒЫР

Денесінің қай жері ауыратынын сезуден қалды, өңі ме түсі ме, әлде… ана өмірдің табалдырығынан аттап тұр ма?! Ауыр соққыдан көгеріп, күмбедей боп ісінген көзі ашылу былай тұрсын, кірпігін қимылдатқанда-ақ, денесінде жан барын білдіріп, ашып ауыра бастады. Іштен ойша мырс күлді: « Еее, маған о дүние қайдан бұйырсын, тірі екем ғой».
Кеудесі дымқылданып қалыпты, тағы да. Осыны сезгенде ғана, өзінің жақында ғана жас босанғаны есіне түсті. Сәбиі ненің күнін көріп жатыр екен, әлде анау жастыққа тұншықтырып, ендігі… Одан әрі ойлауға дәті жетпегенмен де, кеше кешкі сойқаннан денесінде тамтық қалмаған жас ана, немқұрайдылық танытып жата берді.
Тіпті, мынау өмірде сәбидің отбасындағы қуаныш екенін ол сезінбейтіндей. Қырқынан шығып та үлгермеген шақалақтың түнімен нендей күн көргені ол үшін енді бәрібір.
Басы шым ете қалғанда селк ете түсті. Кеше, ата-анамның сөзін аяқ асты еттің деп, удай мас болып алған күйеуі мұны құлақ-шекеден бір салғанда ол бала емізіп отыр еді ғой. Бұл не қорғанарын, не сәбиді алып қашарын білмей сасқанда бала өзі отырған төсекке құлады, сол кезде басынан тағы бір соққы тиді, одан кейін өзі де есін білмейді. Осымен екінші рет, ауыр соққыны көтере алмай бірден есінен танып құлайтын болды.
Бойын шайтан баурап алған күйеуі, талып жатқан мұны көргенде одан әрі еліреді. Көздеріне қан толып, былқ-сылқ жатқан әйелін өлімші етіп ұрады, тепкілейді, сөйтіп әбден сілесі қатып құлағанда ғана жаны жай табады. Бұл соңғы жарты ай көлеміндегі төртінші сабауы. Сондағы себебі: «әйелінің қабағы ашылмайды, тоңтеріс жүреді, ата-енесіне жылы шырай танытпайды, кейде тіпті шәй да құйып бермейді».
Ал, өзін «нағыз еркек» санайтын батырымыз «әйелді еркінсітпеу керек», деген ауыл көшесіндегі пәлсапаны шала мас отырып әбден құлағына құйып алған.
«Қазір қай уақыт болды екен? Маған енді бәрібір емес пе?!». Денесі қалшылдап қатты мұздағанын сезді. «Мейлі. Өзі қайда жатырмын?» ауырсынса да, өзінің қайда жатқанын білу үшін көзін ашуға талпынды. Басын әзер көтеріп, көзін сығырайта жан-жағына қарады. «Түк көрінбейді, тағы да жертөлеге әкеліп тастапты. Мейлі». Өткен жолы да осылай жертөлеге әкеліп тастаған-ты. Бірақ онда есін жия салысымен еңбектеп, әзер дегенде жоғары көтеріліп, үйге кірген болатын, сәбиі үшін.
Бұл жолы жағдайы тым ауыр ма, әлде кім білсін, жағдайы беймәлім күйде қалған сәбиінің жағдайына алаңдауға шамасы келер емес.
Оқуға түсе алмаған соң, сатушы болып кіші-гірім дүкенге жүмысқа тұрды. Бұл дүкеннің маңында қала сыртындағы ауылдарға адам таситын таксилер тұратын. Су, темекі алып жүретін бұл жігіт, бір көргеннен көзіне жылы ұшыраған. Бас аяғы бір ай өтпей танысып, жақын араласа бастады. Алты айдан кейін, жүкті болып, тұрмысқа шығуға бел буды. Кіші гірім той. Той иелері де, қыз берген құдалар да көңілсіздеу тарасып еді, сол кезде.
Бұл тоғыз ай бойы дүкенде саудасын жасай берді, перзентханаға жұмысынан күйеуі әкеліп салған.
Босанды, қыз екен. Сәби бағудың жәйін білмейтін бұған нағыз қиындық енді басталды. Күйеуіне де, ата-енесіне де қарауға мүмкіндік жоқ, өзімен-өзі, түнде шаршап құлайды. Алғашында қыз тудың деп наразы болған күйеуі, келіншегінің бұл жайын ұғу былай тұрсын, көргісі де келмеді. Бойында тек ыза тұрды, оны басу үшін арақ ішеді. Бірақ ақаң бойынан сол ыза-кекті сыртқы шағарғанша асығатындай ма?!
Он бес күндей жас әкеге де, жас анаға да, тіпті бұл дұниеден хабарсыз нәрестенің де өмірінен сән кетті.
Енді міне, ұра берсе құдай да өледінің кері болып ана жатыр. Ол үшін енді мына өмірдің қызығы жоқ. Тіпті дәл қазір топан су жүрсе де, оған енді бәрібір. Ой да, үміт те, ештеңе жоқ. Бос қуыс.
Оның кешегі арақтан басы дыңылдап әзер оянғанда, аштықтан шыңғырып жылаған нәрестенің даусы келді, құлағына. Бұл жылаған өзінің сәбиі-ау, тумай жатып шақалаққа қиянат жасадым –ау, тіпті отбасым бар ау деп ойлау, миына да кіріп-шықпай, басын жазу қамымен далаға шықты.
Жылай-жылай сілесі қатты. Ешкім оны жұбата алмады. Қолына алғандардың ешбірінен өзіне таныс иісті таппады. Ойпырау, бұл өмірде адамның адамға деген жанашырлығы қайда, біреуге зәбір көрсетіп жатқанда, оны неге ешкім арашалмайды, бұл не деген немқұрайдылық дегендей сәби тағы жылады, тағы жылады. Осылай, жөргегінде қатыгездіктің дәмін татты шақалақ.
Ал, баласының әлем-тапырақ түрін көргеннен-ақ, одан үндемей құтылып, өлтірсе де өз қатыны деп бастарын ала қашқан әке-шеше, тіпті қарындасы да сәбидің шешесі қайда екенін білмейді. Оның талып қалғанынан бейхабар болғандықтан күйеуінен қашып, көршілердің бірінің үйінде жатыр ма деп, іздемеді де.
Араққа деген құмарлығы күннен күнге артқан әке, жала жансар шеше, шырылдап жылап, бұл дүниеден жәрдем сұраған нәресте… Бір отбасының болашағы БҰЛЫҢҒЫР…

Риза Исаева

Алдымен жеңіл көлік. Артынан ұшақ. Сосын тағы жеңіл көлік. Бір сөзбен айтқанда бір-ақ күнге созылатын, бірақ ұшы да, қиыры да жоқ бітпейтін бір сапар.

Бала күннен қорқатын жалғыз хабары бар-ды. Ол — "Әкең я шешең өлді" деген суық сөз болатын.

Апай:
-Тақырып түсінікті болса, деп жатқанда қоңырау шыр ете тусті.Оқушылар абыр-дүбір сыныптан шығып барады.Ал Арман болса партасынан қозғалмайды.Апайы Арманға:
-Арман, сабақ аяқталдығой кеш түсіп кетпей тұрғанда уйіңе жетіп алсаңшы.Ата-анаң уайымдап қалар!
— Әттең, солай болсағой!-деп сөмкесін арқасына іліп алып сыныптан шығып кетеді.Әр түрлі ойға батып уйінеде жетті.Уйге кіргенде баяғы сол тыныштық, баяғы сол мұңлы көңіл.»Мүмкін анам мен әкем жұмыстан ерте келер» деген үмітпен алдырына тағамдыда әзірлеп қойды.Сағатқа қарай-қарай шаршаған ол, анасына өзі хабарласып:
-Ана,қашан келесіздер? Мен тамақтыда дайындап қойдым.Ең бастысы тез келіңдерші
-, деп жатқанда анасы Арманның сөзін бөліп:
-Балам, тоқтай тұр.Біз әкең екеуміз дереу жұмыстарымызбен басқа қалаға кетуіміз керек.Қазір қасыңа әжең барады, уйде бол жарайма?-, дегенде
-Мен ешкімге керек емеспін, мағанда ешкімнің керегі жоқ-, деп ашуға бой алған Арман тұтқаны қойып тастап уйден жүгіріп шығып кетеді.»Мен неге жалғызбын?! Басқа балалардың басынан сипап арыстаным деп еркелетер әкесі,құлыншағым деп қойына алатын аналары қасында.Ал менің әке-шешем неліктен әр уақытта меннен алшақ жүреді?! Тым құрығанда қасыма демеу болар бауырымда жоқ»
Ойға шомыла жолдан өтіп бара жатқанда, улкен жылдамдықпен келе жатқан мәшиненің қасынан қалай тап болып,қалайша ауруханадан бір шыққанын сезбейде қалады.
Ұшаққа мініп бара жатқан кезде әкесінің ұялы телефоны соғады.Бұл хабарды естіген анасы мен әкесі жұмыстарын тастап, дереу ауруханаға жетеді. Баласының көзі жасқа толы кейпін көрген анасы өз қателігін бірден тусінеді.

Түскі обед кезі болатын. Анамның дайындап қойған мантысының екеуін жіберіп, үшіншісін шанышқымен шанши бергенде көршіміздің сегіз жасар ұлы Санжар ентігіп кіріп келді. Өрт! Өрт! дейді. Біздің үй өртеніп жатыр! Қолымда шанышқы, ұшында манты, екеуімізде сыртқа ата жөнелдік. Санжардың төрт жарым жасар інісі Нұрісләм үй ішінде қалып қойды ма деген ой бірден тепті басқа.