Орыс тілі сабағы. Қоңыраудың соққанына бес минуттай болды. Кабинетке апайымыз кіріп келді(екі күндік іс-сапардан келген). Әрқашан сұлу, өзіне жарасымды киімін киіп, ерекше күтіммен, тіпті шаш үлгісін де жоғарғы талғаммен жасайтындығына үйреніп қалған біз оның бүгінгі күйіне үйренісе алмай-ақ қойдық. Апайымыз бұны байқаса керек, орнына жайғасып отырып алды да, күліп жіберді. Оқиғаның мән-жайын білмей, жалтаң-жалтаң етіп біз отырмыз. Екі-ақ күннің ішінде басымнан не өткені, үш ұйықтасаңдар да түстеріңе кірмес...-деді. Біз болсақ, не болды екен?-деп одан әрі қызыға түстік. Апайымыз сәл жымиып, әңгімесін бастап кетті.

Осыдан екі күн бұрын, ақпанның төрті. Қасымда екі әріптесім бар, үшеуміз Орал вокзалында поезд күтіп отырмыз. Ертең Астана қаласында өте маңызды семинар. Міне, поезд да келіп тоқтады. Екі әріптесім мініп кетті, билеттерімді көрсетіп мен де соңдарынан шапшаң мінейін деп жатсам, тексеруші құжаттарымды көрсетуімді сұрады. Мүлде есімнен шығып кетіпті, құдды поезға алғаш мініп отырғандаймын! Киім және тамақтар салынған үлкен сөмкеден басқа, бөлек тұрған кішкене сөмкемді ашып ішінен құжатымды іздей жөнелдім. Құжат жоқ! Киім мен тамақ салынған үлкен сөмкеде жоқ екенін білсем де, ашып тастап ақтарып жатырмын. Бұл сөмкеде де жоқ. Сенесіз бе? ЖОҚ! Енді не істемекпін?! Телефонымды алып, жұбайыма қоңырау шалдым. Құжат үйде де жоқ екен…

Проводникке барып оқиғаны баяндап бердім, не десем де көндіре алмадым, құжатсыз кіргізе алмайтындығын, тіпті кіргізген күннің өзінде ең бірінші тексеруде-ақ поездан тексерушілер түсіріп кететіндігін айтты. Кенет проводниктің алдында отырып алып жылай жөнелдім, өзге еш нәрсе ойыма келер емес(Елестетіп көріңіз жасы отызға келіп қалған әйел… Әлгі кісінің түрін көрсеңіз… ) Алғашында проводникті көндіру үшін жасағанмын, бұл әрекетімнен еш нәрсе шықпайтындығын, жағдайымның қиын екендігін түсінгеннен кейін одан әрі жылай түстім. Бұл- көзімнен парлап аққан шынайы жас еді.

Поезд жүріп кетті, сөмкелерімді құшақтап, он минуттай отырдым. Одан кейін өз-өзімді жинақтап, әріптестеріме қоңырау шалып, поездан қалып қойғанымды, бірақ ертеңге дейін міндетті түрде жететіндігімді айттым. Тұтқаны қойғаннан соң сіңіліме қоңырау шалып, өзінің құжатын әкелуді сұрадым. Құжатты салып алып, Оралдан Ақтөбеге дейін баратын автобусқа жаңағы сіңілімнің құжатымен билет алдым. Ақтөбеден түсіп, тек Қостанайға дейін апаратын такси таптым. Қостанайға жеттім, енді Қостанайдан Астанаға бару ғана қалып еді, осы кезде, қалтамдағы қырық мың теңге бітіп қалды.

Түңгі сағат екі, Қостанайдамын. Ақпанның сары аязы. Жалғыз өзім. Бейтаныс орта. Кеше үйден шыққаннан кейін тамақ ішкен емеспін. Ақтөбеге келе жатқанда, автобустың ыстығынан болса керек, барлық тамақ бұзылып, ашып кеткен, содан лақтырып тастағанмын… Іздеп жүріп Астанаға дейін баратын такси тауып алдым. Бірақ жүргізушіге ақшам жоқ екендігін айтпаған едім. Жер көк тайғақ, машина әзер дегенде жүріп келе жатыр. Құдайдан аман есен жетсем екен деп тілеп отырмын. Анам қоңырау шалды, телефонның ар жағында меннен бетер уайымдап, жылап жатыр. Өзім дірілдеп отырсам да, анамды жұбатып телефон тұтқасын қойдым. Қорыққаным сонша, ұйқыны да ұмыттым.

Кенет он жыл бұрын бірге оқыған құрбымның Астанада тұратындығы есіме түсе кетті. Түннің беу уағында, таныстарымның бәрін аяқтарынан тік тұрғызып, қоңырау шалып, әлгі құрбымның мекен-жайын іздестіріп, тауып алдым. Таңғы сағат жеті, мекен жай бойынша келіп тоқтадық. Есікті қағып, тіпті табалдырықты аттамастан “Айнұр, маған дереу жетпіс мың теңге керек,”-дедім. Елестетіп көріңіз, он жыл бұрын оқыған сыныптасыңыз, таң атпай кіріп келіп, жетпіс мың теңге сұраса берер ме едіңіз? Әй, қайдам! Айнұрдың жолдасы маған сенімсіздікпен қарады, әйеліне “Бұл кім өзі? Неге ақша сұрап тұр?”-деп сұрақтарды төндіріп жатыр. Семинардың басталуына тек қырық минут қалды. Айнұрдың қолын ұстап алып, ақша дереу керек екендігін, кейін қайтарып беретіндігімді айтып жалынып-жалбарынып сұрап алдым. Он минуттың ішінде таранып, бетімді әрлеп, көйлегімді киіп бөлмеден шықтым. Айнұрдың жұбайының көзі шарасынан шыға жаздады. Құдды күлбикенің ханшайымға айналғандына куә болғандай. Үйден тез-тез шығып, таксиге мініп сағат жетіден елу тоғыз кеткенде орнымда болдым! Сол кездегі менің ішкі сезімімді білсеңіздер, шіркін! Өмірге қайта келгендей болдым… Міне, екі жылға созылған екі күннен кейін, үйіме оралып, тоңазытқыштағы бар тамақты жеп, тіпті душ қабылдауға шамам жетпей бір тәулік бойы қозғалмастан ұйықтап, бүгін таңғы жетіде тұрып алдарыңызға келіп отырмын ,-деп шытырманға толы әңгімесін аяқтайды.

Менің бір түсінгенім, әр іске ұқыптылықпен, үлкен жауапкершілікпен қарағанымыз жөн. Қандай жағдай болмасын үміт үзбеуіміз керек. Өйткені, кез-келген мәселенің шешімі бары сөзсіз. Бойымыздағы сенім мен жанарымыздағы үміт оты ғана бізді биікке жетелемек!

Бала кезімнен бері үлкендердің әңгімелерін естігенді жақсы көретінмін. Әсіресе тарихи әңгімелерін. Бұл оқиға да сол тойдан кейін, сол ақсақалдың әңгімесі.
«Жылжиды аққу» тағы да басқа әңгімелердің шет жағасын естігеннен кейін мен де ақсақалға жармастым. Жолымыз бір екен таксиге бірге отырдым. Сол өте шыққан жиырма шақты минуттың ішінде әңгіме айтқанды жақсы көретін ата Шәмші Қалдаяқовтың «Сыр сұлуы» әні туралы бір оқиғаны айтып берді.
Күндердің күнінде Шәмші ағамыздың досы үйіне келіп әңгіме барысында «Сырдан да жаны ерке, тістері күріштен де аппақ, жігіттердің барлығы әніне қосатын, Сыр бойы түгел мақтап жататын Саған шабыт әкелген Сырдың құпия сұлуы кім? Қашан көрсетесің?» деген екен. Шәкең де көп ойланбастан «Қатты көргің келген болса осындай күні келеді. Күтіп алуға менімен жүр» депті. Уақыт өте келе Шәмші аға қасына досын ертіп вокзалға келеді. Досы шыдамсыздықпен көзіне іліккен әдемі қыздардың барлығын нұсқап «осы қыз ба?» деп сұрай берген екен. Бір уақытта вогоннан түскен сұлулардың соңынан денелі, еркек шора әйел адам түсіпті. Шәмші досына қарап «Мені сағындарған Сыр сұлуы осы» деген екен. Көзіне басқаша елестеткен досы Шәмшіге ренішті көзбен қарап «Мына әйелдің қай жерін ұнаттың?» депті. Сонда Шәкең: «Досым, Сен менің әнімді түсінбеген екенсің? Оның тәні емес жаны сұлу! Қасыңа келіп сәлемдескенен бастап жанының сұлулығына ғашық боласың» депті.
Тәннің ғана сұлулығына сүйсінбей, Жанның да сұлулығын көре білейік!

Қайран сол Сыр сұлуы қайдасың?!

Бізде тұрақты әңгіме жазып жүрген адам өзін біраздан соң априори «таланттымын» деп есептей бастайтын сияқты. Жалпы, ақын, жазушы біткен бірден өзін құдайдан ерек туған уникум деңгейінде қабылданатынына көзім үйреніп кетті. Ал батыста, қалам тербеушілерге кәдімгі даяшы немесе шаштаразға қарағандай қарайды екен. Бәлкім, бұл да стереотип шығар. Бірақ, қиялды түртпектейтін жаттығулардың, тіпті арнайы жазушылық қабілет дарытатын сабақтардың болуы — соның дәлелі.
Мен өзім адамда қиял өрбіту қасиеті әу бастан жоқ болса, оның кенет талантты болып кетуіне ешқандай курс та, жаттығу да көмектеспейтініне көзім жетті. Дегенмен, титімдей ғана ұшқын болса, оны әр-алуан өмірлік тәжірибе арқылы һәм қатемен жұмыс арқылы біршама тартымды дәрежеге жеткізуге болатынын да көріп жүрмін.

Құрметті қаламгерлер!

Islam.kz порталы жазушылар арасында шағын әңгімелерге шығармашылық байқау жариялайды. Әдебиет – ар мен адамгершілік, иман мен ізгілік құралы, бүгінгі күннің айнасы. Ыбырай Алтынсарин, Бейімбет Майлиндер секілді шағын әңгіме жазудың шеберлері өз заманының ащы шындығын, қатпар-қатпар көрінісін көркемсөзбен төгілте суреттеген болатын. Бүгінгі күннің бейнесі де қазіргі жазушыларымыздың қаламынан туып, әңгімеге арқау болып жатса құба-құп. Бәйгеге түсер шағын әңгіме аз сөзбен көп ой айтса, қазақы мінезді сомдаса, ататанымымызды өзек етсе, жастардың жігерін жанып, жан дүниесін адамгершілікке баулыса, елін, жерін, дінін, ділін сүюге үндесе, жаманшылықтан жирентсе, тіпті қоғамда көрініс тауып жүрген қате діни түсініктерді түзесе деген үмітіміз бар. Әңгіме мазмұнының тікелей діни сарында болуы шарт емес. Өмірден алынған, ғибратты оқиға желісімен жазылған, тіпті қиялдан қиылған ақиқатқа айна болатын көркем әдеби дүниелерді күтеміз.

Бас жүлде – 300 000 теңге

Толығырақ...

Мен тып-тыныш, ешкімге тимей, өз шаруамды ыңғайлап, шөп жеп жүрген едім.


Кенет, ол көрінді. Меңтай.


Көрдім де қойдым. «Меңтай болсаң, қайтейін».


Меңтай құлағыма жылы сөздерді айтып, назарымды аударып алды.



Сосын арқама мініп алды. Толқып кеттім. Дегенмен, сыр бермедім.


Тек еңкейіп, жалымнан сипағанда, қатты толқығаным білініп, сезімімді жасыра алмайтын күйге жеттім.


Бірақ екеумізге бір болу жазбаған екен. Меңтай басымды айналдырып, жүрегімді жаралап, мені басқа жігіт үшін тастап кете барды.


Меңтай, жаным, оралшы маған. Иә, онда 75 аттың күші бар, бірақ оның менікіндей жүрегі жоқ ғой

Преәлгібула

— Осы арақ сусынға жата ма? Әйтпесе, менде бір керемет сюжет бар еді, — деді Ергеш, «Тассайдан» ұрттап қойып.
— Алкогольді сусынға жататын шығар? — дедім.
Ергеш жүресінен отырды да:
— Онда диктофоныңды қос! — деді.

Жиырма жастағы Руфина күйеуге шықты. Күйеуіне тұрмысқа шықпай тұрып оның нашаға әуестігін байқамапты, күйеудің туыстары да білдірмеді.

Адамның ерекше психикалық күйі, осы күйде адам қазіргі шақтағы жағдайы басқа бір уақытта өткендей көрінеді. Мысалға, өткен шақта болғандай сезімді кинода көрген бір эпизод тудыруы мүмкін. Бірақ, адам дежавю күйіне түскенде, неліктен, не себепті ондай жағдайға тап болғанын түсіндіре алмайды? Психолог мамандардың дежавю күйіне берген түсініктемелерінің бірі осындай.

Дежавюге ұқсас жағдай сипатталғанда күлкі келерліктей сенімсіз естілуі мүмкін. Өйткені ондай эпизодтар кинода жиі кездеседі.

-Е, осындай бір жағдай болып еді -деп айтпас бұрын оқиға қашан болғанын есіме түсірейін.

Қырық жасыма келгенде сіз оқып отырған естелігімді жаздым. Жиырма екі жыл бұрын болған оқиға маған кеше ғана болған оқиға секілді. Жас үлкейген сайын жылды құрайтын күндер саны азаятындай. Ересек адамдар «мен» нені айтып тұрғанымды жақсы түсінеді. Дегенмен, бар шындықты айтамын деп жүрек тұсымды ұстамаймын, кеше ғана болған оқиға десем де, ұсақ-түйектері есте қалмапты.

1991 жылдың күз кезі. Аяғым баспаған ауылға бірінші рет қонақ ретінде келдім. Таныс емес үйдің босағасын аттаймын. Алдын ала ескертіп қояйын, дәл осы үйдегідей орналасқан үйге бұрын-соңды кірген емеспін!

Кешкі сегіз шамасы, күннің қызарып батқан шағы. Автобуспен келіп, түсіп қалдық. Бізді жақсы қарсы алды, үйге кірер алдында аяқ астынан бүкіл ауылдың электр тоғы тоқтап, шамдары сөніп қалды. Тез арада қолдарына шам –лампаларды жаққан үйдің иелері бізді үйге кіргізе бастады. Сол кезде қалайша бас құда болып кеткенімді білмей қалдым. Қыз беріп жатқан жақтан жастармен ілескен бірен-саран қонақтың бірі болуы керек болғанмын.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары. Он алты жастамын. Ауылдық әкімнің хатшысы -көрші апай, аудандық әскери комисариаттың жіберген шақырту қағазын қолға табыстады. Ондай шақырту қағазын он шақты бала алыпты. Шақырту қағазы мерзімді әскери борыш өтеуге уақыт тақағанын білдіреді. Үкімет бізді болашақ жауынгер ретінде есепке алып, тіркеуге қойып, тұрғылықты жер бойынша тіркеуде тұрғанын білдіретін куәлік беретін. Кейінен осы куәлікті әскери билетке айырбастайтын.
Бір жұмадан кейін.

Көктіреудің жерлеуі

«Ойбай, Көктіреу Әреңтұрғанов қайтыс болды!» — деп күрсінген елде есеп жоқ. Мәйітті жерлеуге алып жүрген көліктің артынан қара құрым қара мәшинеге сан жетпейді! Осынша қара көлік көктен түсті ме деп есің шығады. Сөйтсек, жерлеу кезінде көштен қалғысы келмегендер қызыл, сары, жасыл көңкелерін қараға сырлап, бояп үлгірмегені қара балшыққа көлігін бір аунатып алып қатарға қосылған екен. Қаралы митингте өксігін баса алмай, ардақты ағасына асыл сөзін арнаған ағайын сай сүйегімізді сырқыратты. Әсіресе, Көктіреу көкесінің арқасында адам болған Киізқазық Жергекіргеновтың, Майлыжер Жалағановтың, Көңілшек Көпбергенованың жүрек жарды жан айғайына егілмеген жан қалмады. Қаралы митингте қабырғасы қайысып, қайғыға батқандардың ішінде Кеңірдек Тоймағанов, Жалғанды Жалмағанов, Әділдік Көрмегенов, Әліпби Танымасов сынды еліміздің бетке ұстар белсенділері де болды. «Айналайын Көктіреу ағам-ай, енді көкті кім тірейді? Енді мені кім сүйрейді?!» — деп аңыраған Тіреусіз Жүреалмасовтың зарынан кейін, көрнекті ақын Арнаубек Одабайдың сөзіне жазылған Күйсыйлап Әнжазардың «Көшеде жатқан Көктіреу жоқ» атты патриоттық әнін елімізде ең көп сүйілген әнші Хошиіс Еміренгенова орындап бола бергенде, табытта жатқан Көктіреу көкеміз ризашылық өксігіне шыдамай шашалып, орнынан тұрып, өзі үшін өкіре жылаған көпке алғысын білдірді! Ақыры, ағасын қара жерге қимаған Майлыжер Жалағановты көкесінің орнына жерлеп, Көктіреу Әреңтұрғановты қолтықтап, қаралы қауым артқа қайтты. Бейіт басынан қайтқан ақ мәшинеде есеп жоқ! Жалт-жұлт етеді!

© Асқар Наймантаев