Қазіргі заманда интернет желісінің дамығандығы сондай, адамдар өз жартыларын сол арқылы іздеп табатын болған. Қарап отырсаңыз рахат! «Оның жүзі қандай екен» — деп басыңызды қатырмайсыз, бірден авасынан және жеке папкаларынан суреттерінің түр-түрін көре аласыз. Қалай сөйлессем, өз-өзімді қалай ұстасам екен,- деген мәселе туындамайды, көгілдір экранның әр жағынан екі есе батылырақ болып, ойыңызды ашық айта аласыз. Интернет желісі арқылы танысып, қосылғандар жетерлік. Олар кімдер? Сонымен, қазір әлеуметтік желімен кім қалай табысқанын, басқалардың көзқарасын, бұрынғы танысу қалай болғанына тоқтала кетсек:

Бұрынғы танысу:
«Көрші ауылға бойжеткен келіпті» дегенді естіген бозбалалар сұлудың үйінің маңайын торуылдап, жүзін көруге зар болып, тек құлақпен оның сұлулығын, тәрибелігін естіп, тамсанып жүруші еді ғой… Ал, бойжеткенді көрген қаншама ерлер сөйлеуге сөз таппай, тілдесе алмай арманда кететін… Иә, бұрынғы кезде солай еді…

Ал, қазір ше?
Қанша шақырым болса да 1-2 секунд ішінде зып еткізіп смс-ті жіберіп, тоқтаусыз сөйлесіп жатады… Кейін телефон арқылы тілдесіп, «скайп», " viber" арқылы түрлерін көріп те сөйлеседі. Тіпті желі арқылы танысып, табысып, қосылғандар да жетерлік.

Сонымен әлеуметті желі де танысқанда алдымен неге көңіл аударылады?

1. Авадағы суреттің өзі қаншама рөл ойнайды.Алғаш суретті көргеннен-ақ адамда жаңа пікірлер мен ойлар қалыптасады. Және бірінші ой адамда ұзақ сақталады, және де сол қалыптасып қалған ойдан тез арыла алмайды… Аваға ескі суретті қоймауға тырысу керек. Көңілді күліп түскен суретің ұтымды болып табылады.
2. Анкетаң мен таңдаған лақап атың бір-біріне сәйкес болуы қажет.
3. Анкетанның толық әрі шынайы болғаны жақсы.Өзіңді асыра мақтаудан сақ бол. Жалған мәлімет беруден аулақ болу қажет. Соңы сенімсіздікке, алдануға әкеліп соғады.
4. Қатып қалған қағида орнатпа, мысалы, кино көргенді ғана ұнатамын,- деген сияқты. Үнемі жаңашылдық таныт.
5. Шынайы суретіңді салуға тырыс. Құрбыларыңда суретті көргенде "өмірде де осындайсың" — деген пікір қалыптасу керек.

Хат алмасқанда>
* Әңгімелесу барысында жағымды тақырыптарды қозғауға тырыс. Ешуақытта өзіңіе шағымданып, келеңсіз жайттарынды қозғама.
* Ортақ заттар тап. Ортақ қызығушылықтар, пікір, сәйкесінше ортақ заттарды талқылаудан жақындастыратын артық ештеме жоқ.
* Танымайтын адамға телефоныңды, мекен-жайыңды айтпа.

Кездесу
* Қауіпсіздік үшін қоғамдық жерлерде кездесуді таңда.
* Қарапайым, табиғи қалпыңнан тайма. Ашық киім, баттасқан макияж сен жайлы теріс ой қалыптастыруы мүмкін.
* Ашық сөйлес. Оның сені жақын білуіне мүмкіндік бер. Ал егер басынан ештеме шықпайтынына көзің жетсе әңгімені созбай, ары қарай қатынасты үзген дұрыс.

«Интернет арқылы танысып, үйленуге болады ма?» — деген сауалнамаға жастар:
Болады:
60.0% (9)
Болмайды:
26.7% (4)
Білмеймін
13.3% (2) — деп жауап берген. Яғни, көпшілігі интернет арқылы танысып, үй болуды қолдайды.

Әлеуметтік желідегі пікірлерге келетін болсақ:

Fariza Zhaidarkhan
Ол адамға байланысты қалай танысса да. Мен күйеуіммен агентте танысқанбыз, одан біз 3 ай журдік, 3 айдан соң мен (күйеуімнің есімі Мадияр) Мадиярға күйеуге шықтым. Мадияр жақтан кұда түсіп ұзатылып кеттім

Zhanka Zhan:
Мен өзім бұрын агент деген нәрсеге сенбейтінмін. Бірак агенпен жігіттермен ермек үшін, студент болған сон уакыт өткізу үшін таныса беретінмін. Бірак бір жігітпен дос ретінде агент аркылы жаксы сөйлесетін едім. Кейін ол жігітке 1 жарым жылдан кейін ғана телефон номерімді бердім. Содан кейін 2 айдай телефон аркылы сөйлесіп жүрдік. сосын 1 жыл 7 айдан кейін кездестік. Агентте қалай болса өмірде де сондай адам екен. Сөйтіп реальный өмірде араласып тұратын болдық. Кездескенімізден кейін 2 айдан кейін ол маған сөз салды. Қазір екеуіміздің бірге қыз бен жігіт болып жүргенімізге 6 ай болды. Қазір екеуіміз бір-бірімізді қатты жақсы көреміз. Мен бір нәрсені түсіндім: адам өмірде не нәрседен қашса, сол нәрсеге қалай тап болғанын білмей қалады екен. Бұйырса үйленеміз деп жоспарлап жүрміз. Мен бақыттымын.

Арқаның ақ аруы :
Интернетпен танысатын адамдардың өмірдегі адамдардан еш өзгешілігі жоқ. Тек интернеттегі адам ашық болып келеді. Себебі, (бұ менің ойым) интернет арқылы көбінесе мәселе айта отырып танысады. Ал кей кездері еріккенің істің арқасында жақсы достармен қауышып, қуанып жатасың. Көп нәрсе болып тұрады..

lila:
мен өз басым, агент арқылы кездесуге қорқамын, тіпті агенттегілердің біреуінде көрмегенмін. Оның шын өзі екеніне көз жеткізу қиын, ол өтірікшінің алдап, арбауына түсіп қалмасымызға кім-кепіл, сондықтан, сақтықта қорлық жоқ дегендей…

Бота:
Қызық, мен де өз бақытымды интернет арқылы тапқанмын!)) Бір жағынан ойлап қарасаңыз, күні-түні компьютерде отырсақ, ешқайда шықпасақ, «бақытымызды» инеттен емес, басқа қайдан табамыз, иа..))

Иә, интернет желісімен танысқандардың пікірі осындай… Зерттеп қарап шыққанымды көбісі интернетпен табысуды қолдайды екен. Солардың көбі желіден өз бақытын тапқандар.



Алайда, танысудың соңы келеңсіз жайттарға әкеліп соғатын жайттар да кездеседі. Мысалға:

Шығыс Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті криминалдық полиция басқармасының қызметкерлері зорлықпен өлтірілген жас қыздың өліміне қатысты қылмысты ашты:
Із-түзсіз жоғалып кеткен қыздың денесі өзен жағасынан табылды. Онымен ең соңғы рет байланыста болған адамдардың барлығын тергеген полиция, ақыры күдікті ретінде қызбен ғаламтор арқылы хат жазысқан жігіттің қолына кісен салған. Бастапқыда кінәсын мойындаудан бас тартқан ол, соңынан оқиғаны бастан аяқ баяндап берді. Қызбен осыдан екі ай бұрын ғаламторда танысып, сөз байласқан қаскөй онымен бар болғаны 2-3 рет қана кездесіпті. Соңғы кездесуде екі жастың арасында жанжал туып, жігіт бойжеткенді бөтелкемен ұрып өлтірген. Марқұмның денесін ол алдымен арамен бөлшектеп, сосын өзен жағасына әкеп, көміп тастаған.

Осыдан кейін баспасөз хатшысы: ғаламторда адамдармен танысқанда оның алдымен қыр-сырын білмей жатып, бірден кездесуге болмайды — ол қылмыскер болуы мүмкін, — деген тұжырым жасаған.

Интернетпен табысудың сіз үшін пайдалы, әрі пайдасыз жақтары қандай? Интернет арқылы танысып, үй болуды қолдайсыз ба? Осыған байланысты сіздің басыңызда қандай оқиғалар болды?

youtu.be/IPNFvqw-RGk

Өмірдің өзі театр болса, жұрттың бәрі бетперде киіп жүруі заңды емес пе? Мысалға, мені көп жұрт сыпайы, сабырлы адам деп ойлайды. Оған, сірә, жазбаларым себеп болса керек. Ендеше, рөлде отырғанда қасымда болып көріңіз — боғауыздар коллекцияңыз байып қалар мүмкін.

Интеренет-біздің әлеміміз. Ал өз әлеміңді біле жүруде артық болмайды. Кейбір интернеттегі біз қолданып жүрген дүниелердің шығу тегі мен атауларын біле бермейміз. Енді солардың біразымен танысып көріңіз.

1. Смайлктың (Smile) 30 жылдық тарихы бар.
Америкадағы компьютер маманы Скотт Фальман ең алғаш 1982 жылы интернетте осы смайлкты жіберіпті.

2. YouTube осындағы барлық бейне көріністі көру мүмкін емес.
Себебі әр минут сайын «YouTube» бетіне арт-артынан тоқтаусыз бейне көріністер қосыла береді. Егерде шынымен көргіңіз келсе 16 жылыңызды арнайсыз. Отырыңыз ал…

3. Ең алғаш жасалған сайт осы күнге дейін жұмыс жасап тұрғанын білесізбе?
Швейцарийн «CERN» сайты әлемдегі ең алғашқы сайт. Аталмыш бет бүгінге дейін өз қызметін атқарып тұр.

4. Эверест шыңынан интернет
Эверестийн шың үстінде LTE (telecommunication) интернет сервері жұмыс істейді. Сондықтан сіз еш қиындықсыз ғаламторды шарлай аласыз.

5. Кофенің көмегімен веб-камера пайда болған.
Ең алғаш осы веб-камераны 1991 жылы Кембриж университетінде кофе қайнатқыш үстіне орнатқан. Осының көмегімен қызметкерлер кофенің қайнағанын біле алған. 1993 жылы 128х128 пикселді камераны интернетке қолданысқа еңгізді. 8 жылдан кейін аталмыш кофе қайнатқышты шақыру саудамен 5200 долларға сатқан.

6. Әлемдегі адамдардың қанша пайызы интернетті қолдана алады?
Бүгінде әлем халқының 3 млрд адамы интернет қолданады.
Соның 2,4 млрды ұялы байланыс құралымен керектенеді екен.

7. Интернeт кілт
Әлемде жеті-ақ адам “Интернэт кілтін” сақтайтынын білесізбе? Бұл арнайы номерленген электрон карт. Егерде әлем бойынша байланыс құралдарына шабуыл жасалынса кілт иелері АҚШ-тағы интернет базасына жиналып, интернетті толықтай жаба алады.

8. Интернеттегі алғашқы жарнама.
AT&T деген компанияның жарнамасы 1994 жылы ең алғаш интернетте жарияланған.

9. Пайдалану саны
Интернеттің қолданысқа еңгелі жыл болды, сол уақыт аралығында 50 млн адам пайдаланды десек, Ұялы байланыстың қолданушылар санын осыншамаға арттыру үшін 75 жыл, радиоға 38 жыл, ал теледидарға 13 жыл кетсе, «Angry Birds» ойынына 35 күн кетеді екен.

10. Спамдар
Әлемде 4 млрдтай пайдаланылатын электронды адрес бар. Күн сайын осы беттерден 190 млрд хат келеді, кетеді. Ал соның 80% осы спамдар болуы мүмкін дейді. «Spam» дегеніміз өзін үнемі жарнамалайтын көпті мезі еткен ет өндірісінің аты екен.

Алғаш рет «андай»… ну енді кеңселік трафикті санамайтын Интернетке алғаш рет осы USB-модем көмегімен қол жеткізген болатынмын. Асхат «aka Urimtal» Еркімбай ағай берген құрылғының көмегімен көзім ашылған-ды. Айтпақшы, әлі жатыр үйде:)

«Интернет» деген сөз «БАҚ туралы» заңда бар-жоғы сегіз рет кездеседі екен. Оның екеуінде қасына «желі» деген сөз қосылса, алтауында «Интернет ресурс» болып келеді. Заң бойынша Интернет ресурстардың барлығы (!) БАҚ болып есептеледі. Демек, біз бәріміз де-юре интернет журналистерміз.

Қазақтың интернет кеңістігінде әлдекімдер түк өсиет-өнегесі жоқ шытпақтарын тізіп, қасына сапасыз сурет қойып, күлегеш қыстырып, ойнақы бір атау тауып, әр бұрышқа сүйкей салғанды мәртебе көретін болыпты. Онысымен қоймай, журфактың табалдырығын түсінде де көрмеген бейбақтар қазақтың қасиетті қара журналистикасына сын айтатынды да шығарыпты. Еріккен сарттар интернеттің қыр-сырын кейбір дәстүрлі журналистерден бұрын меңгеріп алғанына мастанса керек. Ендеше, журналистердің де ғаламторға жазба мәтін, видео және фото материалдарын дайындауды үйреніп, кімнің кім екенін көрсететін кезі келген сияқты. Төмендегі 40 қырсық кеңесім жаңашылдықтың қиын-қыстау жолын таңдаған жас талапкерге көмекші боларына сенімдімін.

Мен білетін бақытты адамдар дегенім жаратылысы ерекше, санасы басқа адамдар емес. Кәдімгі өзім танитын адамдар ғой. Оларды неге бақытты деп есептеймін?

Себебі олар интернетті қолдануды білмейді. Пошталары mail.ru-да тіркелген. Оларға ВКонтакте әлеуметтік желісі жетіп артылады. Сол жақта суреттерін жариялайды, лайк басады, пікірлерін жазады. Instagramда тіркелмеген. Кейбіреулері тіптен білмейді. Олар Twitter-де тіркелмеген. Сол сөзді естісе, не нәрсе деп сұрап, таң қалуы мүмкін. Gmail поштасын мүлдем білмейді. Facebook-та кезінде байқамай тіркелген де шығар. Бірақ оны сирек қолданады. Тіпті, қазіргі күні кірмейтін де шығар. Қолданса да, ВКонтактеден айырмашылығы жоқ. Сол баяғы суреттерін салады, лайк басады, пікірлерін жазады. Youtube сайтында арналарын ашпаған. Керек болса, видео көру үшін сол сайтты пайдалануға болатынын да білмейді. Жалпы, интернетке қатысты нәрселерді айта берсем, жалғаса бермек.

Жоға, өзімді интернеттің керемет қолданушысымын демеймін. Менікі имитация ғой сол. Көпшілік жұрт қайда жүрсе, мен де сол жерлерді көруге асығамын. Wordpress-ты енді біліп жатырмын. «Көштің соңында қалған» қолданушымын ғой. Блог жазуға да қабілетім мәз емес. Әйтеуір, «болмасаң да ұқсап баққырдың» амалы ғой. Кейде шығармашылық конкурстарға қатысамын. Күлкім келеді, дым да бұйырмайды ғой. Соңғы рет 10 мың теңге жеңіп алған едім, есепшотыма ақыры аудармады. Садақа!

Әлбетте, өзімді бақытсызбын деп айта алмаймын. Себебі интернет арқылы белсенді қолданушылар нанын тауып отыр, енді біреулері жобаларымен айналысып жүр. Пайдасына жаратып жүр ғой.

Мен бақытты деген адамдар жұрт қатарлы мәгәстірде оқиды, кейбіреулері бакалаврда жүр. Power Pointпен слайд жасауды үйреніп алғандары да бар. Бір бауырым WhatsApp-ты да білмейді, қолданып көрмеген, елестете де алмайды. Агентті қойдым дейді, себебі ондағы жұрт ВКонтактеге көшіп кеткен, «Асан мен Үсен» сияқты жалғыз қалып қойған ғой. Кейбір кісілер бар, интернетті шынымен түсінбейді, қолдана алмайды. Анда-санда сондай кісілермен әңгімелесіп қалып жатам. Ішімнен: "қандай бақытты адамдар" деп қоямын. "Қазақ тілін былай кемсітті", "қазақтарды қырып жіберді", «орыстар Ресейдің жалауымен жүр», т.б. толып жатқан бас ауыртатын, санаға кері әсер ететін жағымсыз жаңалықтарды оқымайды олар. Неге? Себебі интернеттері жоқ, қолдануды білмейді. Тек жұрттың аузынан естиді ел жаңалықтарын.

Рас, кейде интернетті білмейтін, түсінбейтін адам болғың-ақ келеді. Бір жағынан қызық сияқты: саған интернеттегі бірдеңелер жайлы айтып жатса, сен мәз боп, ештеңе түсінбей, "әә-ә" деп қана тұрасың аузың ашылып… Алайда интернеттің пайдасы жоқ емес, бар ғой. Тек бірдеңені қарап отырсаң, жанынан басқа жаққа сілтеме шығады. Соны қарап жатқанда астынан пікірлер шығады. Пікірлерден соң тағы басқа нәрсені іздеп кетесің. Болмайтын нәрселерді оқимын деп отырып уақытың да өткізіп аласың.

Жиен ағама ризамын. Интернетті қолдануды керемет білмейді, аздап қана түсінеді. Желі-мелі қызықтырмайды. Үйге келіп, интернеттен тек қана киноларды жүктеп алады. Кейде әндерді жүктейді. Бір күнде онның үстінде киноларды жүктеп алып, үйіне барып көреді. Бастапқыда келгенде бірден отыз шақты кино жүктеп алған. Кино көргенді жақсы көретін сияқты.

Өкініштісі, мен қолданатын сайттарда менің бірде-бір кластасым, я группаласым жоқ. Олар тек ВКонтактеде жүр. Туиттер оқымайды олар, блог жүргізетін сайттарды мүлдем білмейді. Тек сабақтарын оқып, жұмыстарын жасап жүрген адамдар ғой ше! Осыдан болса керек, көптеген интернет қолданушылары жаңа достарды Facebook, блог сайттарынан табатын сияқты.

11 жыл бірге оқыған достарымызды оңай ұмытып, 4 жыл бірге оқыған достарымыздан айрылмай жататынымыз қызық. Түсінемін, оқу орнына түстік, өмір көрдік, бла-бла-бла… Тым философ боп кеткен шығармыз. Әлбетте, есейген сайын жаныңа принциптеріңе 60-70 пайыз сәйкес келетін адамдарды жинай бересің. Ал түсінігіңе «ыңғайсыз» келгендерді шеттетіп, артқа қалдыра бересің. Тіптен болмай бара жатса, кейде сыр бөліскен достарым сатып кетті деп жылап аласың. Жылай алмасаң, көңілің түсіп, макаронға тәбетің тартпай тұрады.

Қой, құрысын, не жазып кеттім мен?! Ұйықтайын… Қайырлы түн!

Ақпарат әлемді билейді. Ақпаратты таратудың әртүрлі технологияларының дамуы біздің планетамызды үлкен «ауылға» айналдырғандай және бізді ол «ауылда» шынымен не болып жатқаны қызықтырады, дегенмен, сол болып жатқан жағдайлар туралы басқалардың не жазып, не айтатындығы одан сайын қызықтыра түсетіндігі шындық.
Біздің жетістігіміз бен өз өмірімізде қаншалықты алға жылжығанымыз санамызға қандай ақпаратты саралап енгізгенімізге байланысты.
Ақпаратқа ие болғандар әлемді билейді. Осы сөздің дәлелі ретінде австралиялық интернет-журналист, хакер Джулиан Пол Ассанжды (Julian Paul Assange) келтіруге болады. Wikileaks сайтын құрушы Ассанж 1971 жылы шілде айының 3 күні Австралияда дүниеге келген. Үлкен көлемде шпиондық жанжалдар, биліктің жоғары эшелонындағы жемқорлық, әлемдік державалардың дипломатияларының «жасырын» тұстары мен әскери қылмыстары туралы құпия құжаттарды көпшілік назарына жариялаған. 
Мемлекеттік құпия құжаттарды жариялау қылмыспен теңеледі. Және бұл үшін бас бостандығынан айрылатынын, тіпті өміріне де қауіп төнетінін біле тұра Ассанж осы «батырлығын» қалай және не мақсатпен жасады?
Wikileaks сайты өз жұмысын 2006 жылы бастаған екен. Алдағы уақытта қандай деңгейде жұмыс жүргізетінін білген Ассанж негізгі сервердің «үйі» Швеция болады деп шешті. Себебі, бұл ел журналистерге деген түзу ниетімен танымал. Сайттың басты ерекшеліктері: Интерфейс қарапайым және түсінікті, белгілі техникалық білімі жоқ адам да жеңіл қолдана алады; кез-келген адам өзіне белгілі болған құпия құжаттарды еш кедергісіз сайтқа жібере алады; криптографиялық технологияларды қолданудың нәтижесінде ақпарат жіберуші толықтай жасырын түрде қалады (анонимно) және оған ешқандай қауіп-қатер төнбейді. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары ретінде құжаттар Wikileaks сайтына шықпас бұрын порталдың барлық серверлеріне көшірме жасалып, бір уақытта шығады. Нәтижесінде ақпарат қай жерден жіберілгенін анықтау мүмкін болмайды. 
Джулиан Ассанж Wikileaks сайтымен шектелмей, Ауғанстандағы соғысқа қатысты 100 мың, Ирактағы соғысқа қатысты 10 мыңдай құжаттарды баспасөз беттеріне де жариялауға берген. Олардың қатарында «әл-Жазира», «The Guardian», «Der Spiegel» және «The New York Times» секілді газет редакциялары бар. 
Бұл құжаттарды жариялау бұқара халыққа осы елдерде ғана емес, әлемде не болып жатырғанын жақсы түсінуге көмектеседі деген болатын Джулиан және ол қолында Пентагонның 15 мыңға жуық құпия құжаттары бар екенін де мәлімдеді. 

Бүгінгі таңда Ассанж Лондондағы Эквадордың елшілігінен саяси баспана алып, сонда отыр. 2013 жылдың тамыз айында Wikileaks сайтында 400 гигабайттық құпия материалдарға сілтеме салынған. Бірақ, құжаттар құпия кодпен сақталған. Құпия код  Джулиан Ассанжға немесе Wikileaks сайтының негізгі өкілдеріне қауіп төнген жағдайда жарияланады делінген.
Жасаған істерінен сөз бостандығын қалыптастырып, әлемде әділдік орнату, адам құқығын қорғау, құпияларды жариялау арқылы басқарушы элитаны «аяғын аңдап басуға» итермелегендей көрінеді. Алайда, бір емес, бірнеше әлемдік «айдаһарлардың» құйрығын басқан бір адамға барлығы жүріп қарсы тұра алмағаны қалай деген заңды сұрақ туады. 
Интернет-журналистің АҚШ-тан бастап, көптеген батыс елдерінің мемлекеттік «құпия» құжаттарын жариялап, қылмыс жасағанына қарамастан, оны халықаралық арнайы қызмет органдары іздеу салып, ұстай алмай жүргендігіне сену қиын. Wikileaks сайтында жарық көрген құжаттардың көпшілігінің АҚШ-қа қатысы бар. Америка Құрама Штаттары бәріне белгілі көп мөлшердегі ақшалай ғана емес, адами ресурстарымен, хакерлерімен, ұлттық қауіпсіздік агенттіктерімен қалайша бір сайтты жауып, жұмысын тоқтатуға күші жетпей отыр?
Джулиан Ассанж Остинда өткен технологияны дамытуға арналған South by Southwest халықаралық конференциясында Skype арқылы сөз сөйлеп, «АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздік агенттігі мен Ұлыбританияның мемлекеттік байланыс орталығы біздің планетамызға «тыңшылық» жүргізетін болады, себебі, бұл бағыттағы олардың мүмкіндіктері 1,5 жыл сайын екі есе өсу үстінде» екенін мәлімдеді. 
«Әрбір адамды бақылау мүмкіндігі көп ұзамай шындыққа айналады, бұл алдағы бірнеше жылда шешілетін мәселе» деді Ассанж. Сонымен қатар өз сөзіне «біз жаңа тоталитарлық әлемге аяқ басып келеміз, Сталин немесе Пол Пот кезіндегідей емес, әрине,  тоталитарлық-тұрақты бақылау жүргізу мағынасында» дегенді сенімді түрде қосып айтты [1]. 
Америкалық лингвист, философ, саяси аналитик – Ноам Хомский өзінің зерттеулерінде «БАҚ көмегімен адамдарды басқарудың 10 әдісін» келтірген болатын [2]. Солардың ішінде «бірте-бірте енгізу» мен «адамдар туралы олардың өздерінен де көп білу» әдістері бар. Америка Құрама Штаттарының арнайы бақылау агенттіктері адамдарға бақылауды күшейтпесе, әлсіретпейтіні анық. Дүние жүзі бойынша көптеген мемлекеттер мен адамдар арасындағы ақпараттық-коммуникациялық байланыстарды, интернет желісіндегі процестерді, смс-хаттамаларды, пошта жәшігі арқылы хат алмасуларды, ұялы телефондармен сөйлесулердің барлығын бақылап отыратындығын, жазылып, сақталатындығын 2013 жылы Американың арнайы агенттіктерінде жұмыс жасаған Эдуард Сноуден мәлімдеген болатын. Онымен қоса «PRISM», «X-Keycore», «Tempora» сынды жобалар туралы да құпия құжаттарды жариялауға берген. 

Әскери адамдарға «бұрынғы» деген сөз қолданылмайтыны белгілі. Ал Сноуден сынды арнайы қызмет өкілдерін «бұрынғы» деп айтуға тіптен келмейді. Қандай «қылмыс» жасаса да оның бір себебі, анық «миссиясы» бар. Сноуденнің «миссиясы» Американың әлемге бақылау орнататындығы туралы «құлаққағыс» ретінде тұспалдап көрсету, аудиторияны соған дайындау немесе осы арқылы алдын ала қоғамның реакциясын біліп, саналарына судай сіңіргісі келген шығар. Бұл ақпарат интернет арқылы бұқараға тез жетіп, таралып, уақыт өте келе қалыпты жағдай ретінде қабылданатын болады. Осылайша Ноам Хомскийдің БАҚ арқылы басқарудың бірінші әдісін байқауға болады.

Екіншісі, «адамдар туралы олардың өздерінен де көп білу». Жоғарғы «система» адамдардың физиологиясымен қатар психикасы туралы да өте көп мөлшерде ақпарат жинап, басымдыққа ие болды. Ақпараттық технологияның дамыған заманында интернет, әлеуметтік желілер арқылы бұқара халық туралы әр түрлі бағытта деректер жинақталады. Олар Facebook, Twitter, Instagram т.б. тіркелу кезінде (аты-жөніңіз, суретіңіз, телефон нөміріңіз, айналысатын кәсібіңіз), қолдану кезінде (күнделікті суреттеріңіз, немен айналысатыныңыз, қызығушылықтарыңыз, GPS арқылы әрдайым жүрген жеріңіз, ой-пікіріңіз) тағы да басқа әркімнің өзі жазған ақпараттары арқылы қолданушының психикасын толықтай зерттеп біледі. Ал адамның психикасын білу дегеніміз – сол адамның қоршаған ортадағы болған оқиғаны түсінуін, елестетуін, қабылдауын, ерік, сезімін білу деген сөз. Психиканың жоғары нысаны – адам санасы. Демек, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы адам санасы басқарылады деген сөз. Адам санасын басқару – күштеп емес, адамдарды «саналы» түрде өзіне тиімді жаққа бұру, керек іс-қимылдарға итермелеу. 

Байқап қарасақ, тарихы тереңде жатқан АҚШ-қа Wikileaks сайтында жарияланған «құпия» құжаттар ешбір кесірін тигізбейтіндей. Құжаттар қатысты болған мемлекеттік өкілдер не жазаға тартылып, не өз орнынан түсті дегенді естімедік. Сноуденнің мәлімдемесінен кейін АҚШ ұлттық қауіпсіздік агенттіктері мен барлау орталықтары «бақылауын» тоқтатты деп ешкім айта алмайды. Тарихта бірнеше рет кездесетін «ақпараттың жайылып кетулері» Американы басқалардың алдында одан сайын күшті қылып көрсететіндей. Әлемді мысымызбен басып отырмыз дегендей пиғылдарын үсті-үстіне дәлелдей түсетіндей.
Ресейлік жазушы, журналист, саяси сарапшы Д.Ю.Лысков pravda.ru сайтындағы жарияланымында былай дейді: «Wikileaks жеке мақсаттармен жасалған дүние ме, әлде АҚШ мемлекеттік департаментінің қаруы ма?» деген пікірталаста басы ашық тұрған нәрсені назардан шығарып аламыз, ол – Wikileaks-тың АҚШ тапсырысымен жасалғандығы.
Алайда, Wikileaks-ты кім жасағаны маңызды емес. Джулиан Ассанж бен оның ең басты ақпарат берушісі Бредли Меннингтің оқиғалары шынайы ма, әлде ойдан шығарылған «аңыз ба», оған ешкім ешқашан нақты жауап бере алмайды. Себебі, қандай жағдай болмасын күмән болуы заңдылық» [3]. 
Ең бастысы бірнеше жыл ішінде ғаламторда әлемнің назарын өзіне аудартқан ақпараттық ресурс таралды. Бұл ақпараттық ресурс ғаламшарымыздың көптеген мемлекеттерімен қатар, экономикалық аймақтарының да саясатына айтулы өзгерістер әкелді. 
«Тек бір ғана нәрсеге сенімді бола аламыз, яғни, ештеңеге ақи-тақи сенімді болмау керек» — деп Үлкен Плиний айтқандай [4], бұл ақпараттық ресурсты кім шығарғанын нақты айта алмаймыз. Оның мұндай жұмбақтығы оған тағы да күш қоса түсетіндей. Қалай болғанда да Wikileaks ақпараттық қоғамда әлемдік деңгейде көрініс берген ең ықпалды ақпараттық қару ретінде тарихқа енгені анық.


(Суреттер интернет желісінен алынған)

Мені
twitter: twitter.com/Raiymbek94
Facebook: www.facebook.com/raimbek.ramazanov?ref=tn_tnmn
желілерінде оқыңыз. Рахмет!

Бұрын бұлай болмады білем. Қазір қарасам қоғам құруда. Мойындаңыз мұңға* мойынсұнғандаймыз. Интернетке иілдік. Ақпаратты аңдығандардың арпалысы. Жастар Желінің жетегіндегі жендеттей. Фейсбуктің фишкасы — фолловерлер, «фейковый» философтар. Твиттерде тәжірибелілер төңкеріс тұтатады. «В контакте»-де виртуалды «везунчиктер» *. Назарда — негатив. Налытады… Санаға стереотип салынған.
Осы сынды күнделікті күйбелеңнен шаршағанда, бос уақыт тауып, пайдалы позитивті пәлсапаны Пауло Коэльоның «Алхимик» кітабынан іздеп көріңіз. Автор адам өмірінің мәні неде екеніне жауап беруге тырысады. Өміріңізге өзгеріс әкелері сөзсіз.

*мұң — қазіргі кездегі бұқаралық ақрапат құралдарының бұқара халыққа өміріндегі қандай жағдай болмасын кінәні өзінен іздеуіне итермелеу, соған сендіру. Әлеуметтік желілердегі «типа» философиялық сөздер, афоризмдер.
*«везунчиктер» — «жолы болғыштар». Тағы да жастар арасында кең тараған әлеуметтік желілердегі байлыққа, ақшаға, билікке «оңай» қол жеткізуге болатындығына сендіру.

Ақпарат тарату арқылы бұқараның санасына әсер ету процесінің басталғанына бірнеше жүзжылдықтар өтті. Ол сонау алғашқы болып шыққан газеттерден бастау алып, одан кейін радио, теледидар көмегімен іске асырылса, 21 ғасырда ғаламтордың ғаламат күшін сезіндік.
Қазір басым топ өкілдері бұқара халықты өз қалауына қамшылап, арбауына айдап отыр. Стереотиптер салу арқылы адамдарды алдап қана қоймай, құлша құрдымға қуып, организмді ғана емес, сананы улауда. Дегенін істетіп, қарапайым халықты аузына қаратып отыр. Және бұның бәрі күш қолдану емес, адамның ойлау жүйесіне әсер ету арқылы жүзеге асырылуда. Ал адамның ойлау жүйесіне әсер ету бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен(газет, теледидар, интернет жүйесі, әлеуметтік желілер) істелуде.
Адам өз таңдауын жасаудан қалған сияқты. Мысалы, киім таңдауды алайық. Киімді әрине қай кездегідей сән үлгісіне («мода») қарап алады. Ал, сол моданың мода екенін кім шешеді?! Сол брендтің иесі немесе жарнамашылар. Біздің таңдауымызды әлде әр сезонға «моданы» анықтап, таңдап беретін соларғой. Олар өздеріне ұнағанын не қалағанын «мода» десе болды сол киім үлгісі әлемге тарайды. Айнала бәрі киіп жүргеннен кейін біз де сол жақсы екен деп сатып алып, киюге ынтызар боламыз. БАҚ-нан күнде жарнамалап жатқаннан кейін біздің миымызға, санамызға орнығып алатыны соншалық біздің таңдауымыз соған тартады да тұрады.
Менің мамандығым — PR (Public relations) Қазақша қоғаммен байланыс. Қысқаша мазмұндайтын болсақ: PR — бұл бұқараның санасын бұғаулап бағындыру. Яғни, қарапайым халықтың санасын, ойын басқару, сол арқылы ыңғайлы іс-әрекеттерге итермелеп, қалаулы таңдаулар жасату. Бұл жаңағы айтқан тауар таңдауға да қолданылады. Манипуляциялау деуге де болады. Таңдау туралы тағы бірер мысал келтірсек, ыдыс жуу керек болғанда не керек? ойыңызға алғаш келетіні — FAIRY. түгелдей болмаса да көпшілігі солай. Санамызға құйып тастағаны соншалық басқа жуғыш заттардың бар екені, олардың сапасы fairy ден артық болуы мүмкін екені ойымызға кіріп те шықпайды. Жаңа жыл жақындаса ойға тағы да бірінші келетіні «Соса соla» сусыны ия?
Жарайды, тауардан алшақтайық. Теледидардан көретін, интернеттен оқитын жаңалықтарға келсек. Қандай жаңалық көрсек соны рас деп есептейміз. Әрине, өтірік дей алмаймын. Бірақ жалпы осы «шынайы» мен «шынайы емес» дегенді кім қалай түсінеді?(«реально», «не реально») иә, сіздердің араларыңызда мен интернеттен көрген барлық жаңалыққа бірден сене кетпеймін, бірінші оқимын, содан кейін ойланып, анализ жасаймын дейтіндер кездесуі мүмкін. БІрақ сол анализді жасау үшін де салыстыратын ақпарат керек яғни екінші ақпарат көзі. Оның рас екеніне кім кепіл? Бұл жағдай тек интернеттегі ақпаратқа емес, жалпы бұқаралық ақпарат құралдарының бәріне байланысты.
Бір PR маманы лекциясында мынадай ой айтқан болатын: «Мен, ЕШҚАШАН, ЕШКІМГЕ 100%-ға сенбеймін! Маған Панама мойнағы Солтүстік Америка мен Оңтүстік Американың арасын бөліп тұр десе сенбеймін. Фотодан. бейнероликтен көрсетсе 90% сенермін, ал, панама мойнағымен өткізіп, көзбен көрсетсе 99,9% сенермін. Бірақ көзбен көргенге де 100% сенбеймін. Себебі, көз де кей кезде алдамшы.» Бұл сөздерден кейін «Секрет» документалды фильміндегі «көзбен көрген шынайы емес, адамның ойындағы нәрсе шынайы» деген ой келді.
Адам басқалардан ерекше ойлағанның өзінде ойлау жүйесі — қоршаған ортасының, бұқаралық ақпарат құралдарының сол адамның ойына, санасына салып қойған стереотиптерінен, былайша айтқанда «шекарасынан» немесе санаға салған «шеңберінен» шыға алмайтындай.
Бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен ғасырлар бойы адамдарды алдау туралы ойымның соңғы жағында ең толғандыратын нәрсе туралы жазғым келді. Ол адамзат тарихында ашылған ең ірі жаңалықтардың бірі АЙҒА ЕҢ АЛҒАШ ҚОНҒАН НАСАНЫҢ (АҚШ) қонуы. Алдауы мүмкін деген күдіктердің ең ірісі осы, біртүрлі көрінсе де)
«Иллюминаттар» деген сөз таныс шығар. Құпия символдардың шешімін іздеп табушыларды осылай атайды. Иллюминаттардың зерттеулеріне көңіл аударсақ НАСА-ның алғашқы айға қонуын жоққа шығарады. Сонда НАСА бүкіл адамзатты алдағаны ма? Бір қызығы менің бұлай ойлауыма әсер еткен ақпараттар да интернеттен алынған бұл менің ойым ғана.
Сонымен не шынайы? не шынайы емес?! осыған дейін айдан анық болып көрінген, көзбен көргеніміз, құлақпен естігеніміздің бәрі өтірік шығар? Бізді алдаған шығар деген ой тек мені ғана алаңдатады дегенге сенбеймін. Бұның бәрі менің ойларым және ойландыратын нәрселерді мысалға келтірсек өте көп. Сіздер қалай ойлайсыздар?!