Былтыр Руслан Монғолияға қыдырып барған. «Байтуған көшіп кетсе де, Байөлке көшіп келмеді» дейтін Баянөлгий аймағында қазақтар өткізген асқа қатысып қайтты.
Мұңғыл елінде күрестің өзі сән-салтанатпен өтеді екен. Кеудесін керіп, шаршы алаңға шыққандардың біразы қазақ. Белдесу басталмастан бұрын балуандар өз кеудесін өзі ұрып, талтайып би билейді екен. Бұл олардың бойындағы өршіл рухты шақыратын ырым.




Және алаңға жұп боп шығады.


Аноооооу жерде тұрған көк шапанды қазақ біздің үйдің батыры.

Мына жігіттердің сахараны билеген Шыңғысханнан несі кем?

Аспан асты, жер үсті — батыр қазақ мекені!

Тегіне тартпай ұл тумас.

«Блогкемптің» ыстық-суығы басылғанда мынау неге маңырап отыр демеңіздер…  Шымкенттен келе сап, Алматыда бір апта, бір апта универдің аттестациясы мойын бұрғызбай, «Керекке» енді бас сұғып отырмын. Келсем, бәйге жарияланып, жүлдесі үлестіріліп қойыпты. Санымды шапаттап қала бердім, aza салатын единицаны алу бақытынан айрылып қалдеееем деп…  «Блогкепмтің» ресми бөлігі қызееқ болды. Әкім кіргенде қыздар арасында орнымыздан тұрсақ па, тұрмасақ па деген дискуссия болды. Стартаптар байқауында Әбіләкімнің жобасы еленбегеніне ішім ашыды. «Жауһарды» әкелген бала ренжімесін. Оның қазақ өнері үшін ізденгенінің өзі мақтауға лайық. Дегенмен, бұл сайттың тізгінін Әбілге ұстатқан жөн еді. Әбіләкім — дәстүрлі ән мектептері туралы кеңес сұрар мамандармен жұмыс жасайтын, бейнеқоры жасақталған, әншілермен байланыс орнатқан толыққанды маман. Дегенмен, кім жасаса да, жолда қалмасын. Өткен жылы да осындай жобаларға көтермелеу жасалған. Биыл солардың қорытындысы шығарылмады. Стартапты ұтып алғандар келесі жылы есеп берсе дұрыс болар еді. Өткен жылғы «Блогкемпте» маған Талғат Байназаров пен Қуаныш Мағзұмов ұнағантын. Зерделі әрі сырбаз жігіттер екен. Ал, биылғы «Блогкемпте» есімде қалған, болмыс-бітімі елден оқшауланып тұратын жомарт-batyr . Ал, Жігерді түрі Маралбекке тартқаны болмаса, Азаматтың төл баласы ма деп қалдым. Күні бойы Азаматқа еркелеп, қасынан кетпеді. Адамның көптігінен тек «керекшілерді» ғана маңайлап, қара тұтып жүрдім. Шәкіртімді ертіп бармасам, тіпті далада қалғандай екем. «Бәйшешектен» қайтқанда Әбіл "қазір грамоталарың болмаса, абтобусқа кіргізбейді",-деп шәкіртімнің қолына сертификатын ұстата салды. Артынып-тартынып «Керекшілер» жиналған абтобусқа тақадық. Әбілдің «бұлардың грамоталары бар»-деген сөзін Назгүл қыстырған жоқ, қабағын түйіп: «Орын жоқ»-деп кесіп айтты. Оны ұрғам жоқ, автобусқа барып отырып алдым.
Менің көріпкелдік қасиетім, керекшілердің біразы келесі «Блогкемпті» Қарағандыда өткізгенін қалайды деп сыбырлап отыр. Әбіл мен Абзал үшеуміз құрылтай Қарағандыда өтсе бір жасап қалатынымыз хақ. Дегенмен, Шымкенттіктердің блогқұрылтайды жаңа сапаға көтеріп тастауы, осы деңгейді түсіріп алмаймыз ба деген күдік те жоқ емес. Біздің облыста да ұлтқа жаны ашитын азамат отыр. Қасым Аманжоловтың жүз жылдығын дүркіретіп өткізген. Егер, жұрт Қарағандыны қалап отырса, ертерек қимылдап, ұйымдастыру жағын бастап кету керек. Себебі, Қарағандыда блогшы ағайын саусақпен санарлық. Өтетін орны, қарсы алу, шығарып салуды жасау оңай. Ал, демеуші табу жағы өзімді қорқытады. Сол себепті, Талғат пен Данияр тізе қосып, құрылтай өткізуде тағы бас болғаны жөн. Ал, мен ресми жағын ұйымдастыруға дайынмын.
Шымкентке бару үшін біраз тер төгуге тура келді. «Фотобайқауға» қатыстым, "Ұйқыашар" жасаймын деп Қарағандыдан құрт тасыдым, стартаптар байқауына тіркелмесем де, Аршаттың «ләппай» деуімен орта жолдан қосылып кеттім. Біреуі еленсеш…  «Пшен Алматы» тұрғанда қайдааааа... Шутка. Бірақ, мен осы «Блогкемпте» ең басты адамның назарына іліндім. Аршат мені "«Керекшілердің» "құрметтісі" деп таныды. Сатыбалды ушівөөөөөлл!

Әжем екі жыл болды күз бен қысты біздің үйде өткізеді. Үйде шөберелеріне бас-көз. Жазда ұлына ауылға кетеді. Дастархан басында билер мен батырлар туралы аңыз, әңгімелер айтып, сексенге жуықтаса да кітапты көзілдіріксіз оқиды. Монғалиядан көшіп келген Ғизат деген жолдасымыз: “Қазақстанда да осындай шежірелі қария бар екен ғой”,-деп таң қалды. Бала кезімде атам екеуі жеті атамды жаттатып, тақпақ айтқызып жарыстыратын. Коридорда перде тағылушы еді. Екеуін отырғызып қойып, пердені сахна етіп сәндеп, “Роза Рымбаева ән салады”-деп концерт қойып бертінмін. Жатар кезде ертегі айтқызбай ұйықтамаймын. Студенттік жылдарымда ауылға барғанда да жақсы көретін ертегімді айтқызып қоятын едім. Әжем айтқан “Өлген жігітке күйеуге шыққан қыз” туралы ертегіні әлі бір кітаптан кездестірген жоқпын. Ауданда “Әжелер сайысының” жұлдызы, бас жүлдені ешкімге бермейді. “Қараторғай” деген әнді алғаш әжемнен естігем. Қуатты кезінде сырмақ басып, кілем тоқып, құрақ құрап, он саусағынан өнер төгілген әжем қазір шөпшек сүйіп отыр. “Аллаға шүкір, мендей жаман кемпір қайда жоқ” деп қояды.

Сенбі күні жұбайым Руслан Нұрбай "Ғаламның рахман нұры" атты ақындар мүшайрасынан Умра қажылықты ұтып алды.

“Құран оқытамын, келіңдер”,-деп звондады қайным Қарқаралыдан. Руслан үйдің үлкені, бармаса болмайды. Автобусқа билетті бір күн бұрын алып қойдық. Қарағанды қақап тұр. Аяз қырыққа барған соң, мектептер мен колледждерде сабақ жоқ. Үй азынап кеткен. Жылытқыш қосып, бір бөлмеде қамалып отырмыз. Ертеңгілік күйеуім ұзатылатын қыздай боп ұзақ киінді. “Телефоным”,-деді Руслан кетіп бара жатып. “Қайтейін деп ең, бүгін барып, ертең келесің. Тағы жоғалтпақсың ғой”,-деп сөйлеп қоя бердім. Үндеген жоқ. Ай сайын бір телефон ауыстыратыны өзіне де аян.
Ойымда ештеңе жоқ. Университеттің бітпейтін қағазын басып отырғам. Қайным звондап тұр: “Руслан келді ме?”-дейді. “Келгені нес, сендерге кетті емес пе?-деппін жұлып алғандай. “Жол жабық екен, автобусты Қарағандыға қайтарыпты”. Мәссаған, содан Русланды іздеу басталды. Қалам ұстайды дегендердің бәріне хабарластым. Көрдім, білдім деген адам жоқ. Күні-түні телефонның құлағындамын. Соткасын бермегеніме өкінгенім ай. Бағдат Мүбәрәк “Сол күні автовокзалдан көргем, автобус болмаған соң такси іздеп жүрген”-деді. Қатты састым. Күйеу жоғалттым деп полицияға хабарластым. Полиция қызметкері келіп мынау асүй, мынау жатын бөлме деп үйімді фотоға түсіріп жүр. Ой, Алла-ай, мен күйеуімді Қарқаралыға жібердім десем, мыналар үйімді суретке алғаны несі деп таңғалдым да қойдым. Қоңыр күрте, қара малақай, қара бәтеңке киген адам деп Русланның түрін түстеп жазып алды да кетті.

Энгелсь ауылынан Бекзат деген жолдасы қоңыраулатты. “Аман Ахметжаннан естідім, Руслан жоғалып кетті ме? Қазір мен Қуаныш Медеубайға айтайын, суретін шығарып алып барлық кафе-мафелерді араласын. Вокзалда танысым бар, камерадан қарап береді”. Ішім жылып кеті. Айдалада жатып Русланға алаңдағанына. Сәлемі түзу болғанмен тонның ішкі бауындай араласқан емеспіз.

Русланның әләулайға хәләулай қосып, жоғалып кетуі бір бұл емес. Тек мына көк аяз құтымды қашырды. “Атының сыры иесіне мәлім” деген. Шаруасы біткен жерде жантая кететін әдеті бар. Қалтасында не телефон, не құжаты жоқ. Қарқаралыда қайныммен шамалас жігіт далада қап үсіп өліпті дегенді естігем. Үшінші күн дегенде шыдамадым, ауылдағы екі абысыныма келіңдер деп әлек салдым. Ондағы ойым ауруханаларды аралау. Кешке Қарағандыға шығамыз деді кіші келін. Қайынсыңлімнің күйеуі де осында. Мазасыз шақта Жеңісбек деген досы хабарласты. “Руслан қайда?” “Өзім де таба алмай отырмын.” “Жұбайы сен білмесең, кім біледі”,-деп сызылып тұр қарағым. “Сірә сен білетін болдың ғой”,-десем, иә қазір автобусқа отырғызып тұрмын дегені. “Көлік қатып қалып, осында сүйреп әкеп тастапты.” Уһ деп, жан-жаққа сүйіншілеп хабар жіберіп, қайным, абысыным, күйеу балам бәріміз күтіп алдық. Келген бетте төсекке тұмсығын тірей құлады.

Ертеңінде телефонның шырылынан ояндық. “Қайрат қой, үйіне қонбапты. Үйге шақырдым”,-деді Руслан. Күннің беті бері қарапты. Неше күн бір бөлмеге тығылған балалар кең дәлізге ойыншықтарын шашып тастап асыр салуға кірісті. Энгельстен Бекзат хабарласты. “Саған арнап сырға соқтырып жатырмын, келесі жоғалғаныңда бірден табамыз”,-деді есі шыға күліп.

Тура Русландікінен аумайтын қоңыр күрте киген Қайрат келді. Жұмыс қайда деймін. Жүріп жатыр дейді Қайрат еш саспастан. Екеуі тамақ ішті, ұйықтады, қайта тұрды, өлең оқыды. Кешкілік Қайрат үйіне жиналды. “Басқа жаққа бұрылып кетпейсің бе?”-дедім қадалып. “Жоқ”,-деді Қайрат жазықты жүзбен. Мен шығарып салайын деп лыпылдады Руслан. Бір-бірінен аумайтын қоңыр күрте киген екеу іркес-тіркес боп шықты. Содан бері ет асым уақыт өтті. Руслан жоқ. Қайрат та үйіне жетпепті.

Жарықтық ғаламтор арқылы ағайын-туыс, дос-жаранды насихаттайтын сыбайластық ниетім қайта қалам алдырды. Осы жолы басқаны емес, күйеуімнің жаңа өлеңдерін жариялауға бел байладым. Керекинфода бұған дейін де Руслан Нұрбайдың өлеңдері қызу пікірталасқа өзек болған. Дау тудырған «Әріп пен ұғым» атты өлеңін Руслан 19 жасында шығарыпты. Албырттығына қарамастан жаңа форматта туған бұл өлең Русланның поэзиядағы «паспортына» айналды. Жыр жинағы жарық көрмесе де, 25 жасында осы «Әріп пен ұғым» және «Fe-темір» (бұл өлеңнің шығуына менің де үлесім бар, мақтанып қалайын) атты екі өлеңімен Жазушылар Одағына мүшелікке қабылданды. 9 жылдан кейін Жазушылар Одағы мемлекеттік тапсырыспен «Жалын» баспасынан Русланның «Ыстыбұлақ» атты тұңғыш жыр жинағын басып шығарды. Әкесінің жер бетінен жойылып кеткен туған ауылы Русланның кітабының мұқабасында қалды.

«Мен ауыз әдебиеті арқылы танылған ақынмын»,-дейді Руслан. Онысы рас. Русланның жыр жинағы жарық көрместен бұрын, оның өлеңдерін жатқа оқитын оқырманы пайда болды. Өлеңдері әлі күнге ел аузында. Алғаш шыққан жылдары Қарағанды үшін Русланның әр өлеңі құбылыс еді. «Руслан «Тық тық тірлікті» жазыпты», «Руслан «Көк бөріні» шығарыпты», Руслан «Солақай өлеңді» жазыпты» деп өнерсүйер жастар іздеп жүріп тыңдайтын. Қазір бір өлеңі есте қалмайтын ақындарды көрем.

Руслан аз жазады. Сондықтан ба, бұрқыратып жаза беретін ақындарға таң қаламын. Әуелі ой келеді. Сосын оны ұзақ уақыт миында пісіреді. Содан болар, бар өлеңін жатқа біледі. Өлеңдері қағазға түскеннен кейін, біразға дейін оқымай суытады.

Русланның бір ерекшелігі өлеңдерін жан-тәнімен беріліп оқиды. Жүректен шыққанды жүрекке жеткізеді. Қасым Аманжоловқа арналған облыстық мүшайрада Руслан Сәкен театрының сахнасында тұрып «Алтын адам табылды, ауылынан Қасымның!»-деп күркіреп оқығанда бүкіл зал күңіренді. «Мені Қасымның аруағы қолдады, сезіп тұрдым»,-дейді. Шынымен де сол сәтте дауысы ерекше шықты. Сол өлеңді оқығандағы бейнежазба Қаршыға Игенов деген жігітте сақтаулы.

Ал енді Абайша айтқанда, «Көп сөйлеп созбайын». Қасиетті Құрбан айт мерекесінің құрметіне Русланның бір топ өлеңдерін ұсынып отырмын. 19 жыл бұрынғы Руслан мен қазіргі Русланға баға беріңіз.

ТРАНСПЛАНТАЦИЯ

Уа Алла!
Құбыжықты көп көреміз құлдардан.
Жаңылысып бара жатыр бұл жалған.
Ұлылық пен жылылықтан жұлынып,
Құздан төмен құлдырайды құнды арман.

Жуындыға тойып алған «жырынды»,
Жоқ оларда иман, ынсап бұрынғы.
Тілек біреу, тірек сынып кетпесе…
Жүрек те жоқ! Қан айдайтын құрылғы.

Паркте жүр парик киген пәтшағар,
Мәз болады мото мінген «атшабар»
Айырбастауға болады оған барлығын.
Ақша да бар, маска да бар, «каска» бар.

Суреттерден көрсеткендей қыр гүлін.
Пұшық қызға керек боп тұр бір мұрын…
Бағдарлама барлығына бас көз боп,
Тағдырда емес, таблода тірлігің.

Тілім, тілім таңдайыма жабысып,
Өзге тілде ой өзектен жарысып.
Бүйрегім тұр хлор судан тас жиып,
Бауырым жүр у-арақпен алысып.

Арқада алты шекті гитарадан күй төгілткен, әуезінің өрнегі өзге Сейіл Аяғанов атты әнші бар. Секең өнер адамы болған соң халықтың ортасына жиі шығады. Ағадыр деген елдімекендегі жүзден асқан Исатай деген ақсақалдың үйінде құрметті мейман болады. Шай ішіп жайланған соң Секең қарияға: «Исеке ана жылы бір балаңыздың алпыс жылдық мерейтойына кеп едім ғой»,-деп әңгіме бастайды. Сонда ақсақал: «Сол балам көрінбей кетті, өліп қалған ғой деймін»,-деп әншіні шалқасынан түсіріпті.

Нәзік жанды ақын Д-нің Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультетінде оқытушы боп қызмет істейтін кезі. Алабұртқан жастық шақ, көзі мөлдіреген студент қызға ғашық болады. Аудиторияға кірген бетте көзімен сол қызды іздейді. Амал жоқ, отбасы бар, «Әттең тонның келтесі ай»,-деп телміреді де қояды. Арада он шақты жыл өтеді. Д. жұмысын ауыстырған. Елге танымал ақын. Алматыға барған сапарында әлгі нәркес көзді қызды кездестіріп қалады. «Аға, мен сізге ғашық болатынмын, сіз маған үздігіп қарайтын да отыратынсыз»,-дейді шәкірт қыз ақтарылып. Бір-бірінен адасып қалған сезімдердің табысуына кеш. Осыны әңгімелеп отырған Д-дан достары әлгі қыз қалай, өзгеріп пе деп сұрайды ғой. Сонда, Д: «Өзгермепті. Тек беті ғана ескірген»,-деп жауап беріпті.

Мейрамгүл Рахатқызымен өткен жылы Астанаға барғанда танысқам. Ақтөбелік журналист менің бала кездегі құрбымнан аумайды. Күлкісі, ашық-жарқын мінезі, бәрі менің жан досым Аяужан секілді. Жақында ойламаған жерден Мейрамгүлмен қайта жолықтым. Сол баяғы таныс, ыстық бейне. Әңгіме арасында Мейрамгүл “Өй дөйт, десеш!” деп қолын сермеп қояды екен. Бұл Мейрамгүлдің риза болғандағы қалжыңы. Ауылда сыныптастар жиналып, тойлатып отырса керек. (Мейрамгүлдің айтуынша) Басқосуда бір сыныптастың әкесі қайтыс болғаныны естиді. Дүр етіп бәрі сол үйге келеді. Барса анасы әуенін келтіріп, сұңқылдап жоқтау айтып отырса керек. Риза боп кеткен біреуі қолын сермеп қойып, “Өй дөйт, десеш!”-деп басын шайқайды екен. Сөз түсінетін қу болса керек.