«Ол көктем оралмайды», «Күзгі бақ», «Әттең-ай», «Келеді кездескім», «Жеңешем», «Ұлы дала». Бұл хит әндерді еліміздің сүйікті тобы «МузАрт» орындайды. Қазақ эстрадасында айтылып жүрген шоқтығы биік әсем әндердің авторын ән сүйер қауымның көпшілігі тани бермейтіні анық. Әндері танымал болса да, өзінің қарапайымдылығының арқасында шығар, телевидение, газет, журналға көп шыға бермейтіні.



«МузАрт» тобының белді мүшесі әрі музыкалық продюссері, сазгер Арман Бексұлтанның біздің Төрткүлден екенін біреу білсе, біреу біле бермейді. Талантты адамдардың барлығы ауылдан шығатынының тағы бір дәлелі. Арыстанды-Қарабас желімен жарысып, Арыс-Түркістан каналында шомылып, күздің күні мақта, жүзім, картоп теріп өскен бозбаланың қазақ өнерінде ойып тұрып орын алатынын ешкім сенген жоқ. Бала арманы – әке арманын орындауға жетеледі. Қарапайым отбасыда дүниеге келген Арманның өнерге деген құлшынысы бала кезден басталған.

Кеңес одағына аты шығып, бүкіл қазақтың кумиріне айналған Досмұқасан ансамблінің дүркіреп тұрған кезінде, Төрткүл өңірінде 1955 жылы туылған 4 жас жігіт «Ақ-Алтын» деген ансамблді өмірге алып келеді. Бұл 1977 жылы еді. Ансамбль құрамы — Арманның әкесі Ермахан Нурымбетов барабанда, менің әкем Батырбек Сауранбеков гитарада, Бостан Назарбеков пен Фарид Байтуреев ямахада ойнады. Ауылдағы өткізілген әрбір той «Ақ-Алтын» ансамблінсіз өтпейтін. Гастролдік сапармен ауыл-ауылды, аудандарды аралап концерттер өткізді. Тіпті, облыстық фестивальге де қатысқан. Бүгінде ансамбль мүшелері 60-тан асқан аталар. Бастары қосыла қалса «ескінің көзі 55, ескірмеген 55» деп, 40,50,60 жас және басқа да мерейтойларында әннен шашу шашып отырады. Биыл ансамблге 40 жыл толды.



Арманның музыкаға деген ықыласын байқаған әкесі өзімен бірге тойларға алып барып, ансамблдің бір мүшесіндей өнер көрсетіп, көптің ықыласына бөленді. Ермахан ағамыз Арманға барабанды қалай ұруды үйретсе, Фарид көкесі клавишта ойнаудың қыр-сырын үйретті. Әкесі Ермахан ансамблден кеткен соң, орнына Арманның өзі тойларға шығып жүрді. 8-ші сыныпты бітірген соң Жетісайдағы училищеге оқуға түсіп, ол жерден бухгалтерлік есеп мамандығын бітіріп шықты. Өнерге деген бір бүйрегі бұрып тұрғаннан кейін, Жетісай драма театрына жұмысқа кіреді. Сазгерлік саласындағы алғашқы қадамы сол кезден басталды. Оқып жүріп-ақ Жетісайда құрылған «Думан» ансамблінің күйсандығында ойнады. Училищені бітірген соң, Шымкенттегі мейрамханалардың бірінде музыкант болып жұмыс істеп жүрді.



Арманның сазгерлігінен бөлек, әншілігі бір төбе. Алғашқы әнін де, бейне клипін де Шымкент қаласында түсірді. Өзінің өнерінен бөлек, көптеген әншілердің әндерін дыбыс студиясында жазып, оны өңдеумен айналысып жүрді. 2003 жылы Арманның «Әттең-ай» деп аталатын хит әні жарыққа шықты. Орындаушысы еліміздегі ең атақты бойзбенд — «МузАрт». Менің де әлі есімде, бала кезім — 14 жаста болатынмын. Теледидар, радиодан «Әттең-айды» берсе, отбасымызбен ұйып тыңдашы едік. Арман мен МузАрттықтардың таныстығына осы ән себепші болған. 2004 жылы Сәкен мен Мейрамбектің қолдауымен Алматыға қоныс аударды.

Арман қала Алматы Арманның шығармашылығына жаңа леп әкелді. Жаңа әндер, жаңа орта, жаңа студия мұның барлығы сазгерге шабыт сыйлады. Тынымсыз еңбектің арқасында 2006 жылы ВИА «МузАрттың» мүшесі болды. МузАрттан бөлек, елімізге танымал әншілерге де ән жазып жүр. 2014 жылы сахнада жүргеніне 10 жыл толуына орай, Республика сарайында жеке кешін өткізді. Елімізден Роза Рымбаева, Мақпал Жүнісова, Жұбаныш Жексенұлы, Өзбекстаннан атақты «Ялла» ансамблі және т.б өнер жұлдыздары Арманның әндерін орындады. Қазіргі таңда сазгердің қоржынында 180-ге жүық ән бар екен. Арман Бексұлтан бұл күнде жеңгеміз Ботакөз екеуі Жандос, Дияс, Аружан, Кәусар есімді ұл-қыздарын тәрбиелеп отыр.

Ет өндірумен қатар Сайрам ауданы сүт өнімдерін өндіру мен өткізуде алдыңғы қатарда тұратынын біреу білсе, біреу білмес. Ауылы аралас, қойы қоралас жатқан қазақ-өзбектің негізгі күн көрісі де осы мал шаруашылығы болып отыр. Оның үстіне, мемлекеттік бағдарламалармен алынып жатқан қаржыға, жергілікті кәсіпкерлер тек қана мал алуда. Мал алмай қайтсін, жері сулы, шөбі шүйгін Сайрамның халқы әбден мал өсіруде машықтанған. Әрбір отбасының кем дегенде 2 сиыры бар.



Аудан халқына сүт өнімдерін өткізу аса қиынға соғып отырған жоқ. Өйткені, Сайрам ауданында орналасқан 6 бірдей үлкен сүт өңдеу цехтары және Төлеби ауданының Көксәйек ауылында орналасқан «Фудмастер» ЖШС-і күнделікті тұрғындардың сүт өнімдерін қабылдайды.
1. «Сайрам сүт» ЖШС, Сайрам ауданы, Қарасу а/о, Қарасу ауылы — қуаттылығы тәулігіне 20 тонна сүт өңделеді.
2. «Балғын сүт» ЖШС, Сайрам ауданы, Қарасу а/о, Қарасу ауылы — қуаттылығы тәулігіне 5 тонна сүт өңделеді.
3. ЖК «Озай Зеки», Сайрам ауданы, Қарамұрт а/о, Қарамұрт ауылы — қуаттылығы тәулігіне 6 тонна сүт өңделеді.
4. «ШИШ К» ЖШС, Сайрам ауданы, Ақбұлақ а/о, Ақбұлақ ауылы — қуаттылығы тәулігіне 6 тонна сүт өңделеді.
5. «Рассвет» ӨК, Сайрам ауданы, Манкент а/о, Манкент ауылы — қуаттылығы тәулігіне 5,4 тонна сүт өңделеді.
6. ЖК Райымкулов З. Сайрам ауданы, Көлкент а/о, Көлкент ауылы -қуаттылығы тәулігіне 6 тонна сүт өңделеді.

«Сайрам сүт» ЖШС бұл мүмкіндікке еліміздегі Үдемелі индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы аясында қол жеткізген. Жеңілдетілген қаржыға Ресейден қондырғы алып, оның көмегімен 25 түрлі өнім шығарып жатыр. Зауыт облыстағы ішкі нарықтың 30%-ын қамтамасыз етеді.

Дайын өнімдер Шымкент, Түркістан, Кентау қалалары мен Сарыағаш, Төле би аудандарына сатылады. Сайрамның сүті мен айранын, майлы қаймағы мен құртын көрші облыстардағы дүкен сөрелерінен де көруге болады. Өндіріске қажетті сүт осы маңдағы фермерлер мен жеке малшылардан қабылданады. Алдымен оны залалсыздандырып, сосын барып өңделеді. Бастысы, кәсіпорын экологиялық таза, қоспасыз өнім шығаруды қолға алған. Жаңа технологияның артықшылығы, сүтті ірітпейді, ешқандай қоспа қосылмайды. Қазір 25 түрлі өнім шығаратын кәсіпорынның өнімдеріне деген сұраныс та артқан.

«Оңтүстік өңірі кәсіпкерлік саласында көшбасшы аймаққа айналуы тиіс.» Бұл сөзді Оңтүстікке жасаған жұмыс сапарында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Сайрам ауданындағы жоғары технологияларды қолдану арқылы алма өсіріп, оны сақтаумен және сатумен айналысатын «DALA-FRUIT.KZ» ЖШС-ң жұмыспен танысу сәтінде айтты.



«DALA-FRUIT.KZ» ЖШС – тамшылатып суғару әдісімен қарқынды өнеркәсіптік бақ өсіру жобасын іске асырып келе жатыр. Жоба 2013-2015 жылдар аралығында 106,5 гектар жер теліміне алманың бес сұрыпын: Гренни Смит, Голден делишес, Фуджи, Финк леди, Гала және қара өріктің екі жылдық көшеттері отырғызылған. Баққа заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған тамшылатып суғару әдісі және карликті тұқым болғандықтан жел ұшырмас үшін шпалерлі жүйе қолданылады. 2016 жылы баудан бірінші рет өнім жиналды.



Мемлекеттің индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы аясында іске қосылған «DALA-FRUIT.KZ» ЖШС-нде бастапқыда 83 адам тұрақты жұмыспен қамтылып, компания жұмысын бастаған үш жылда оның саны 277 адамға жеткен. Жалпы көлемі 106,5 гектар болатын серіктестік бауына 215 мың түптен астам жеміс ағаштары егілген. Яғни, мұндағы 1 гектер жерге шамамен 2500 түп ағаш көшеті қондырылған.

Халық арасында «екінші Швейцария» атанып кеткен Түлкібас ауданының қайсыбір ауылына барсаңыз да, таза мөлдір бұлағы мен саф ауасы, тұнып тұрған ғажап табиғаты, жанға жайлы демалыс орындары құшақ жая қарсы алады. Қаланың кептелісінен, бас айналдыратын көліктің түтінінен, мазаны қаштыратын у-шуынан шаршасам кезімде, 10 жылдан бергі тынығып қайтатын демалыс орныма айналып кеткен – Дәубаба ауылы.



Дәубаба – ОҚО, Түлкібас ауданы, Келтемашат ауыл округіне қарасты елді-мекен. Тұрғын саны 200-дей ғана. Облыс орталығынан 70 км-дей қашықтықта орналасқан.



Мұнда республикалық маңызға ие зоологиялық «Иірсу-Дәубаба» қорықшасы бар. Қорықша Сайрам –Өгем ұлттық табиғи паркінің құрамына өткен. Барлық өсімдік, жан-жануарлар мемлекет қадағалауында. Сонымен қатар, Дәубаба өзені ағып жатқан жерде, ұзыннан-ұзын созылып Дәубаба шатқалы жатыр.



Бұл ауылмен мені байланыстырып тұрған, университет кезіндегі курстасым Асқар. Асқардың атасы Ботбай руынан шыққан, кезінде Шымкент қаласын басқарған, қаламыздағы Дендросаябақ, ипподром салып берген Асанбай Асқаровтың немере інісі болып келеді. Көзі тірісінде көптеген игі істеріне, құлақ құрышын қандыратын әңгімелеріне қанық болдым.



Дәубаба ауылының атауы Дәубаба әулиенің құрметіне берілген. Жұртшылықтың әулие баба туралы білетіні шамалы. Осы орайда осыдан екі мың жыл бұрын Үйсін мемлекетін басқарған Күнбиі, яғни қазір Дәубаба әулие деп атап кеткен Дәу би туралы айта кету орынды.


Дәубаба зираты ежелден бері аймақ тұрғындарының жиі келіп, сыйынып, пір тұтатын киелі де қастерлі орындарының бірі болып саналады. Үйсін мемлекетінің ханбиі Дәу би де осы Түркібасы өңірінде, яғни Дәубаба ауыл¬ды мекенінен оңтүстік-шығысқа қарай 3-4 шақырымдай жерде жерленген.


1993 жылы «Жалын» баспасынан Шапырашты Қазыбек бек Тауасарұлының «Түп-тұқианнан өзіме шейін» атты қазақ тарихынан сыр шертетін құнды еңбегі жарық көргендігі есімізде. Кітапты оқырман қауым қуанышпен қарсы алғанын да жақсы білеміз. Халық жадында ұмыт бола бастаған көптеген ұлы тарихи тұлғалар мен би-шешендеріміздің, ірі қолбасшылар мен батырларымыздың есімдерін қайта жаңғыртып, төл тарихымызды қайта қарауға айтарлықтай үлес қосты. Аталмыш еңбекте Дәу би туралы да аз-кем мәлімет беріле кеткендігі біз үшін таптырмас олжа болды. Өйткені Дәубабаның қай кезеңдерде өмір сүріп, кім болғандығы туралы деректердің жоқтығынан баба тұлғасы ұзақ жылдар бойы бізге жұмбақ күйінде қалып қойған еді. Міне, Қазыбек бек Тауасарұлының еңбегінен біраз дүниеге қанығып, көне замандарда ғұмыр кешкен бабаларымыз туралы білімдерімізді толықтыра түстік. толығырақ

Ханқорғанның тарихы сонау Ұлы Жібек жолы дәуірінен басталады. Сайрам ауданы, Мәдени елді-мекені іргесіндегі Арыс өзенінің сол жағалауында Ханқорған төбесі — қазақ халқының біртұтастығын сақтау жолында бар өмірін сарп еткен Абылай ханның Оңтүстік өңірдегі ордасы болған. Осынау жердің табиғаты әсем, топырағы құнарлы, Арыс, Машат, Ақсу өзендерінің арасында орналасқандығы стратегиялық жағынан қолайлы екендігін көрсетеді. Арыс өзенін бойлай батысқа қарай бағыт алған Ұлы Жібек жолының үстінде орналасқандығына көз жеткізуге болады. Жібек жолын бойлаған төбелердің басына қараңғыда немесе ауа-райының бұлтты, тұманды кезінде от жағып қойылатын болған, ол жол көрсетуші қызметін атқарған.



Жалпы, төбелердің басым бөлігі Жібек жолында сауда-саттық қызған дәуірде қолдан тұрғызылған. Арыс мәдениетінің Қарауылтөбе кезеңі (б.з.б. IVғ.-Iғ.), Қаратөбе кезеңі (б.з.б. Iғ.-Viғ.), Алтын төбе кезеңі (б.з. IVғ.-VIғ.) деп бөлінетіндігін археолог-ғалым А.Н.Подушкин өз еңбегінде жан-жақты көрсеткен. Ғалымның айтуынша, Ханқорған Арыс мәдениетінен кейінгі кезеңде Қарахандар мемлекеті дәуірінде (942-1213жж.) тұрғызылған дейді. Қорғаннан Қарахандар дәуірінің керамикалық бұйымдары табылған және қамал қорғанының ертедегі құрылыс нысаны болғанын көрсетеді.



Қоршау қабырғасының қабаты үсті-үстіне қабат-қабат салынған. VIII-XII ғасырларда пайда болған. Биіктігі 8-12 метрді құрайды. Көлемі 2-2,5 гектарды алып жатыр. Қорған қаланың цитаделі-орталық бөлігі саналады. Цитадельдің төңірегінде көптеген рабадтар-елді мекендер болған екен.



Ханқорғанда металл ерітетін ошақтың табылуы, онда отпен ататын қару жасалды деген болжамды туғызады. Жоңғарлар осы маңызды өндіріс орнын қалайда алуды көздегені анық. Демек, қиян-кескі шайқас болды деуге толық негіз бар. Бірақ ол 1723 жылы емес 1684 немес 1690,1693 жылдар болуы әбден мүмкін. «Ханқорғанның соңғы ерлік шайқасы» кезінде үш мыңнан астам адам опат болыпты. Маңындағы елді мекендер аяусыз тоналған.



Абылай хан Ханқорғанның ерлігін есіткен, оны мақтаныш еткен деуге негіз бар. Қорған Түркістан мен Көкшетау аралығындағы жолдың торабында екендігін анықталған. Жұмбағын ішіне бүгіп жатқан төбенің шындығы қашан ашылары беймәлім. Өйткені, Ханқорған адам қамқорын көрмей тұр, төңірегі егістік алқап. Ханқорғанда еліміз тарихының бір парасы, еліміздің рухы жатыр.

Суреттердің авторы – Сабит Тастанбек.

Жаныс баба 758-834 жылдары аралығында өмір сүрген. Дулат руының төрт атасының бірі, атақты би батыр болған тарихи тұлға. Ұраны — Арқар. Қазақ шежіресі бойынша, Жаныс сегіз атадан тұрады. Олар: Жарлықамыс, Шегір, Өтей, Жалмәмбет (Бөгетжайлы), Жантай, Жанту, Оймауыт (кірме) пен Жантақ.



Жаныс бабадан бастап Төле биге (1662-1755) дейін 34 ата бар. Осы 34 атаның бәрі де Дулаттан Төле биге дейін үздіксіз үш жүздің төбе биі, ұлысбегі болған. Төрелерде хандық қалай берілсе билердің ұрпағына да төбе би, ұлысбегілік те солай ұрпақтан ұрпаққа үздіксіз беріліп отырған.



Сайрам ауданы, Қарамұрт ауылында Дулат тайпасынан шыққан шешен, талантты қолбасшы және ел басқарған көсем Жаныс бабаның басына арнап 2004 жылы сәулет өнері ескерткіші тұрғызылған.
«Жаныс бабаның ақжал арыстандары болған» деген ел аузындағы аңызға сәйкес, кесененің кіре берісіне қоладан құйылған айбатты қос арыстан бейнесі орнатылған. Кесененің биіктігі 27м, шаңырақтағы күмбезінің шеңбері – 9м. Кесененің ішкі жағы сегіз қырлы болып салынған. Бұл Жаныс бабаның сегіз баласының болғанын меңзейді және әр қанатта сол аталарының шежіресі жазылып бекітілген. Кесене іші таза мрамордан, сырты гранит тасынан қаланған. Кесене авторы белгілі сәулетші Асқар Әзімбаев.


Жаныс баба кесенесінің жанында Ұлы жүздің биі Төлебидің екі ұлы XVIII-ші ғасырда өмір сүрген Жолан мен Қожабек жерленген.

Сиқым баба – Бәйдібек би мен Домалақ ананың шөбересі, Дулат бабаның үлкен ұлы. Шамамен II-ші ғасырдың I жартысында өмір сүрген. Сиқым бабадан бері 70 аса ата өмір сүрген. «Бабырнама» кітабы дерегі бойынша Мұхамед Хайдар Дулати мен бірсыпыра Дулат-Сиқымдар Кабулға, Лахорға, Дели сұлтанатының жеріне көшкен. Үндістанда қазір «Сикким» штаты бар.



Сихым баба кесенесінің биіктігі 18 метр, аумағы 3 га, 2006 жылы салынған. Батыс Европа – Батыс Қытай жолының 657 шм орналасқан. Сайрам ауданына кірген тұстағы Машат асуының биігінде аспанмен тілдесіп, өзгеше сән-салтанатпен алыстан көз тартып тұр.



Ескерткіш төрт ұстын (бағана), ортасында шаңырақ және алты қоңыраудан тұрады. Төрт ұстын, ортасындағы шаңырақ – адамзаттың бірлігін білдіреді және алты қоңырау – алалықтың белгісі. Сиқым баба кесенесіне жылына 10 мыңға жуық адам зиярат етуге келеді. Ал Сиқым бабаның ұрпақтары жылына осы жерде жиналып ас береді.



1854 жылы Қасымбек датқа мен Батырбек датқаның ықпалымен Сиқымдар жаңа руға бөлінді. Оларды Тоғатай, Борас, Қусирақ, Бағлан, Шуылдақ деп атады.

Қазақ елінің әлеуметтік-саяси, шаруашылық-этникалық және мәдени дамуының орталығы болған орта ғасырдағы Сауран қаласына былтырғы жылы қыркүйек айында арнайы экскурция жасап барған болатынбыз. Экскурция құрамы Шымкенттің әр түрлі саласында қызмет етіп жүрген, әлеуметтік желі белсенділері — #тәттішай жамағаты.



Отырар, Түркістан, Сайрам, Сауран секілді ортағасырлық қалалардың қазақ тарихында алатын орны ерекше. Солардың арасында жалғыз қала – Сауранның ғана қабырғаларының сұлбалары сақталған. Сырдарияның ортаңғы ағысында орналасқан Сауранның қираған орны Қазақ тарихының талай құпия сырларын бауырына басып жатқан жабық мұрағат секілді.



Сауран – ХІІ ғасырда ірі сауда орталығы ретінде іргетасы қаланған. Түркістанның солтүстік-батыс жағындағы 30 шақырым жерде орналасқан.



Биіктігі 6 м қабырғамен қоршалған қалашықтың өлшемі солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 800 м, солтүстік-батыстын оңтүстік-шығысқа қарай 500 м, мәдени қабатының биіктігі 2 м.



Сауран туралы алғашқы деректер 10-ғасырдағы еңбектерде кездеседі. Араб тарихшысы Мақдисидің шығармасында «Сауран жеті қабат дуалмен қоршалған үлкен қала, оның ішінде рабат, мешіт бар» деп жазған. Шыңғыс хан шапқыншылығына байланысты оқиғаларда Сауран туралы деректер кездеспейді. 13-ғасырдың орта шенінде Сауран Ақ Орданың астанасы болды. 14-ғасырдың аяғында қаланы Әмір Темір әскери қамалға айналдырған. Үлкен мешіті болып, ислам дінінің Қазақстанға тарауына ықпал еткен.



16-ғасырда Сауран мұнаралы биік дуалдармен қоршалған үлкен қала болған. Оның ірі-ірі құрылыстарының ішінен замандастары «шайқалмалы минаретті» және қала мен оның айналасын сумен қамтамасыз еткен кәріздерді – жердің астынан салынған каналды ерекше атаған.



Сауран 17-ғасырдың аяғы мен 18-ғасырдың басында әлсіреп, 19-ғасырдың басында біржолата күйреген. Қазіргі кезде Сауран қабырғалары мен мұнараларының қалдықтары бар, ауданы 550 – 800 м дөңгелек алаң. Қаланың ішіне қақпа арқылы кіруге болады.

Қайырлы күн, достар. Бүгінгі блогымда өз ісін жаңадан бастағалы отырған кәсіпкерлерге керек кеңестер ұсынамын. Кәсіпкер болу тиімді екенін жақсы білесіздер. Бірақ, оңай емес.
«ONTUSTIK» Кәсіпкерлік мектебінде бизнес-тренер болып жұмыс жасағаныма 2 жылға жуықтап қалды. Өзім кәсіпкер болмасам да, кәсіпкер дайындап, оқытып, білім беріп жүрмін. Егер қандай да бір бизнес ашқыңыз келіп жүрсе, төмендегі кеңестерді есте сақтап жүріңіз.

1. Сенім

Ең әуелі адамға сенім керек. Өзіңізге сеніңіз. Өзіңіздің табысты болатыныңызға сеніңіз. Ал егер керісінше, бастаған ісіңіздің мол табыс әкелетіндігіне, табысты кәсіпкерге айналатыныңызға күмәнмен қарайтын болсаңыз — бос әурешілік. Яғни, сенімсіз түрде кәсіп бастау не айналысу – тышпайтын т@тті қинау.

2. Қорықпаңыз

Бизнес бастағалы отырған кез-келген адамның басында алғашқыда үрей мен қорқыныштың болуы заңды. «Бастаған ісім нәтиже бермесе ше? Банкрот болсам не істеймін? Ел- жұрттың бетіне қалай қараймын? т.с.с. сұрақтар адамды жеп қояды. Ештеңеден қорықпаңыз. Егер Сіз қорқақ адам болсаңыз, кәсіппен айналысудың орнына үйде отыратын едіңіз. Өз-өзін дамыту арқылы, алға қойған мақсаттар, өзіне деген сенімділік, білім үйрену арқылы қорқыныштарды жоюға болады.

3. Мақсат

Көз тартар дүниені, жақсы нәрсені көргенде немесе терең ойға берілгенде адам ең бірінші қиялға беріледі (қиялдайды). Қиял деген – жүйрік, түбі терең, тұңғиық. Сол қиялдағаннан – арман туындайды. Армансыз адам – қанатсыз құспен тең. Мақсат деген – сол арманын жүзеге асыру үшін адамның алдына қойған қадамдары. Мақсатқа жету үшін күніге қадам жасаңыз. Мақсат 2-ге бөлінеді. Біріншісі, ауызша (ойша) мақсат. Екіншісі, жазбаша мақсат. Ойыңызда жүрген мақсат келесі күні ұмытылып кетуі мүмкін. Сондықтан да, мақсаттарыңызды қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді етіп қойын дәптеріңізге жазып жүріңіз. Қысқа мерзімді мақсатты орындау арқылы ұзақ мерзімді мақсатты орындай аласыз. Әр мақсаттың орындалуы Сіз үшін мотивация болары анық.

4. Жоспар

Жоспарлаңыз. Жоспарлау құралдарын пайдаланыңыз. Жоспарға сәйкес жұмыс істеңіз. Сол кезде Сіздің жұмысыңыз өнімді әрі берекелі болады. Жоспарыңызға сәйкес бүгін істеу керек нәрсені бүгін істеңіз. Ертеңге қалдырылған істің оның ертесіне қалып кетпейтініне ешкім кепіл бере алмайды. Жоспарыңызды да қағаз бетіне түсіріп жүруді естен шығармаңыз.

5. Әрекет

Алға жетелейтін арман, анық мақсат, жүйелі жоспарыңыз бар. Осыларға әрекетті қосыңыз. Алма піс, аузыма түстің кебін кимеңіз. Әрекет түбі – берекет. Әрекет етіңіз, еңбектеніңіз. Сіздің табысқа жету мүмкіндігіңіз ұлғаяды. «Тоқтыққа үш жолмен жетуге болады: еңбекпен, тілемсектікпен және ұрлықпен. Соңғы екеуі кездейсоқ тоқтық. Кездейсоқ келген жеткіліктілікті, байлықты ұстап қалу қиын, тіпті мүмкін емес. Желмен келген несібе желмен ұшып кетеді». М. Кемел.

6. Шығыныңызды есептеп жүріңіз.

Күнделікті өзіңізге, отбасыңызға, бизнесіңізге кеткен шығындарды жазып жүріңіз. Бизнес-жоспар түзген кезде де, мүмкін болатын барлық шығындарды есепке алыңыз. Бастапқыда бизнесіңізден мол табыс түсті екен деп масаттанып кетпеңіз. Егер, сол табысты түсіруге кеткен шығыныңызды есепке алып жүрмесеңіз бәрі бекер.

7. Тайм-менеджмент

«Уақытты басқару – өміріңді басқару» — дейді. Ханға да, қараға да, бай мен кедейге де тәулігіне 24 сағат уақыт беріледі. Сол 24 сағатты кім қалай өткізіп жатыр, өзіне ғана аян. Өмірдің лезде, байқаусыз зырғып өте шығатынын бәріміз білеміз. Ал, сол алтын уақытымызды ұрлап, тонап жатқан нәрселерді елеп жүрміз бе? Расында, кәсіппен айналысамын деген адам өткен уақыттың кері қайтарылмайтынын, ертеңгі күнің жұмбақ екенін, бүгінгі күннің сыйлық екенін түсінуге тиіс.

8. Білім іздеңіз

Тек қана кәсіппен айналысқысы келетін адам ғана емес, кез-келген адам күн сайын білім іздеуі тиіс. Білімсіздік – қараңғылыққа жетелейді. Білім өмірде – таяныш, жолда –дос, жалғыздықта – жолдас, қуанышта – бастаушы, қайғыда –медет, күресте – құрал, зұлымдыққа қарсы айла деп діни хадистерде бекерге айтылмаған. «Қараңғылық – бар бәленің бастауы, тасырлық та, тоғышарлық та содан, қараңғылықтың бұғауы мен надандықтың кісенінен азат ететін жалғыз күш — оқу» — деген екен академик Мырзакелді Кемел. Білім іздеген адамның алдында қиыншылық аз болады, кез-келген тығырықтан шығудың жолын табады, болашаққа деген мүмкіндік ашылады. Сондықтан да күн сайын ізденіңіз, үйреніңіз, оқыңыз.

Атамыз қазақ, «Асық ойнаған азар, доп ойнаған тозар, бәрінен де қой бағып, құйрық жеген озар» демеп пе еді? Ұлттық тағамдарымызды етсіз елестету қиын, әрине. Сыйлы қонағы, құдайы қонағы келсе де, қойдың басы мен жілігін алдына қойған халықпыз. Мүшел жыл санауда қой 8-жыл. Оның пірі – «Шопан ата» (кейде «Қошқар ата») деп аталады. Сондықтан Шопан атадан тілеу тілегенде «Малды берсең, қойды бер» деп өтінген. «Бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық-ақжаулық, үшінші байлық- он саулық» деген ұғым да қойға қатысты. Он саулықтың басын құрайтын кәсіптің иесі – қойшы. Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып табылады. Төрт түлік малдың ішінде жылқы мен қойға ерекше мән берген. Ежелден қой жаюдың, оны көбейту мен тұқымын асылдандырудың өзіндік әдіс-тәсілдерін қалыптастырған.

Кеңес одағы кезінде Қазақстанда 37 млн қой болған екен. Тәуелсіздік алған жылдардан бастап бұл көрсеткіш күрт кеміп кетті. Дәл қазір 18 млн. Статистика ұсынған деректерге үңілетін болсақ, 2010 жылы ОҚО-да 3 756 700 қой мен ешкі болса, 2017 жылдың 1-ші сәуіріне дейінгі есеп – 4 505 000. Республикадағы қой мен ешкінің 23,7% құрайды. Мүйізді ірі қара мал 2010 жылы 833 200, қазір 847 800. Көрсеткіш төмен. Олай дейтінім, ОҚО халқы шамамен 4 миллионға жуықтап қалғанын ескерсек, облыстың әр тұрғынына 1,4 қойдан келетіні анық. 4,5 миллион халқы бар Жаңа Зеландия мемлекетінің бір тұрғынына 10 қойдан келеді екен. Ол дегеніңіз өзін ғана емес, етпен бірталай елді қамтамасыз етіп отыр. Экономикасы туралы гуглдан-ақ көрсеңіз болады.



ОҚО бойынша қой мен ешкі саны жағынан Сарыағаш ауданы 1-ші орында келеді. Жалпы саны – 787 480. Ал, жан басына шаққандағы ең жоғары көрсеткіш Бәйдібек ауданының еншісінде. Бір тұрғынға 10 қойдан келеді.

Ауыл шаруашылығының басым бағыты мал шаруашылығын қолға алсақ, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуы көрсеткіші едәуір өсетіні бізге белгілі. Сол себепті де, 2008 жылдан бері үкімет қабылдаған бірқатар мемлекеттік бағдарламалар осы мал шаруашылығын дамыту үшін жүргізіліп келе жатыр. Қойдың санын өсірумен қатар сапасын жоғарылату үшін үкімет «Алтын асық» бағдарламасын қабылдады. 2010 жылы ғалымдар республика бойынша қой шаруашылығын дамытудың кешенді бағдарламасын жасады. Оны жүзеге асыру үшін былтыр республикалық қой шаруашылығы палатасы құрылды.



ОҚО-да төрт түліктің ішінде қой шаруашылығында асылдандыру жұмыстарына көбірек мән берілген. Бұған шаруалардың өзі қызығушылық танытып отыр. Айталық, өңірімізде 120-дан аса шаруа қожалығы қой өсірумен айналысады. Олар қазақы, биязы жүнді, қаракөл қойларын асылдандыру ісін қолға алған. Мұндағы мақсат – аз шығын жұмсап, көп өнім алу. Мәселен, Ордабасы ауданындағы «Сералы» шаруа қожалығы асыл тұқымды «Ордабасы» қойын өсіріп келе жатқанына көп жыл болды. Бұл асыл тұқымды қойдың басқа қылшықты қойлардан ерекшелігі, таза етті бірнеше есе артық береді. Бір аталық мал басы 120 кг дейін ет береді. Бүгінде ел аумағына таралған ет бағытындағы аталмыш қой тұқымына көрші мемлекеттер де қызығушылық танытып отыр. Өйткені, жаңа тұқымды қойлар ыстық пен суыққа төзімді, шөлге шыдамды. Мемлекет тарапынан асыл тұқымды қошқарларды жалпы шаруаға бірдей етіп, аналық бастарын тегін қашыртуға көмек беріліп отыр. Қойды қашыртып алу үшін мамандар мен оның техникалық құрал-жабдықтары, асыл тұқымды «жалға беру» қаржысы мемлекет есебінен жүргізіледі.



Қой асырап, кәсібін дөңгелетіп отырған шаруаларға да мемлекет тарапынан беріліп жатқан субсидия аз емес.