Кубалық ауыр салмақтағы дзюдошы, Бейжің Олимпиадасының қола жүлдегері, «Әлем Барысы» Рене Брайсон Видал Кубада қазақ күресі секциясын ашып, желтоқсанның 15-16 күндері Ақтөбеде өтетін Әлем Чемпионатына өз командасымен келеді.

Кубалық Оскар Рененің есімі қазақ күресінің жанкүйерлеріне жақсы таныс. Бірнеше жыл бұрын ол «Әлем Барысы» қатысып, финалда әдемі әдісімен чемпион атанған еді.
Бүгінде ол өз Отанында осы спорт түрін белсенді дамытуда. Оның айтуы бойынша, қазақ күресі – ең тартымды және болашағы жарқын спорт.

«Маған қазақ күресі ұнайды. Техникалары дзюдоға ұқсас келеді. Менің ойымша қазақ күресінің әлеуеті зор», — дейді Оскар Рене Брайсон Видал.

Биылдың 15-16 желтоқсан күндері Ақтөбеде да өтетін Qazaq Kuresi Әлем чемпионатына спортшы Куба құрамасының жаттықтырушысы ретінде келеді.

Сонымен қатар, Әлем Чемпионатына Араш Миресмаели – Ирандық дзюдошы, дзюдодан әлем чемпионы және Ли Вон Хи де өз командасымен бірге келеді.

Qazaq Kuresi халықаралық федерациясының арқасында қазақ күресінің даму географиясы қарқынды түрде кеңеюде. Қазіргі уақытта федерацияның құрамында 29 ел бар. Олардың қатарында: Моңғолия, Украина, Латвия, Грузия, Польша, Норвегия, Эстония, Ирландия, Германия, Пәкістан, Өзбекстан, Болгария, Иран, Испания, Қырғызстан, Кипр, Италия, Словения, Үндістан, Ресей және тағы басқалары бар.

Иран мен Грузия елдерінде балаларға арналған клубтар ашылды.

Қазақ күресі бүгінде даму үстінде: арнайы кеңес құрылды, қазақ күресінің ережелеріне өзгерістер енгізілді, балуандар белдесетін кілем жарақат жағынан қауіпсіз ролл матқа ауыстырылды. Қолдануға ыңғайлы, сапасы жоғары бұл қалың материалдың арқасында күрестің динамикасы арта түспек.

Ақтөбе қаласында өтетін Әлем чемпионатына 40-тан аса елдің спортшылары қатысады. Олардың қатарында: Украина, Грузия, Аустрия, Норвегия, Эстония, Франция, Ирландия, Германия, Пәкістан, Өзбекстан, Иран, Ұлыбритания, Қырғызстан, Үндістан, Литва, Словения, Ресей және т.б.

Чемпионатта Украина, Ресей, Қырғызстан, Тәжікстан, Грузия, Литва және Армения мемлекеттерінен келген 8 төреші және өз еліміздің 12 төрешісі төрелік ететін болады.
Анықтама үшін:

Qazaq Kuresi Халықаралық федерациясы — бұл халықаралық деңгейге ие қазақ Qazaq Kuresi турнирлерінің белсенді ұйымдастырушысы болып табылатын Қазақстандағы жалғыз қоғамдық ұйым.

Федерация жыл сайын халықаралық турнирлер мен іс-шаралар өткізеді. Екі жылдан астам уақыт ішінде: Qazaq Kuresi 2017 Әлем Чемпионаты (Астана, Қазақстан), 2018 Халықаралық бапкерлер мен төрешілерге арналған семинар (Тбилиси, Грузия), Qazaq kuresi Еуропа чемпионаты (Грузия және Польша), 2018 оқу-жаттығу жиыны (Алматы, Қазақстан), Азия чемпионаттары (Қазақстан және Моңғолия) Федерацияның қолдауымен «Әлем Барысы» секілді турнирлер өткізілді.

Бүгін Ұлан-Батыр қаласында (Моңғолия) Qazaq kuresi-нен Азия чемпионаты тәмамдалды, деп хабарлайды Qazaq kuresi Халықаралық федерациясының баспасөз қызметі.
Азия чемпионатының ұйымдастырушысы – Халықаралық Qazaq kuresi федерациясы. Федерация президенті Қанат Бозымбаев.
Чемпионатқа Қытай, Үндістан, Пәкістан, Корея, Жапония, Моңғолия, Өзбекстан, Қырғызстан, Қазақстан сияқты 11 мемлекеттен 100-ге жуық спортшы қатысты.
Бозкілемде кездесулер сегіз салмақ дәрежесінде өтті. Сондай-ақ, абсолют салмақ дәрежесінде де медальдар сарапқа салынды.
«Бүгінгі чемпионатқа Қытай, Үндістан, Пәкістан, Корея, Жапония сияқты 11 мемлекеттен 100-ге жуық спортшы қатысып отыр. Халықаралық қазақ күресі федерациясы ұлттық спорт түрінің шетелдерде дамуы мен көркеюі бағытында қарқынды жұмыс жасап келеді. Бүгінде Грузия, Қытай, Иран мемлекеттерінде қазақ күресі федерациялары бар. Бұл ретте, осындай ауқымды іс шараны ұйымдастыруға атсалысқан Моңғолия Президенті Халтмаагийн Баттулга мырзаға, Моңғолия Білім, мәдениет, ғылым және спорт министрлігіне, оның ішінде Дене шынықтыру және спорт бөлімінің директоры Энэбиш Мунхбилэгке, қазақ күресінен Азияда федерациясының Президенті Хашбаатар Цагаанбаатарға ерекше алғыс білдіргіміз келеді», — деді Халықаралық Qazaq kuresi федерациясының Бас хатшы кеңесшісі Ұлан Рысқұл.
Сонымен жеңімпаздар тізімі:
55 келі салмақта
1-орын — Tutkyshev Nariman (Қазақстан);
2-орын — Davaanyam Bukhchuluun (Моңғолия);
3-орын — Amarsanaa Khatansaikhan (Моңғолия) және Erdangchaolu (Қытай).
60 келі салмақта:
1-орын Khuanbay Yelaman (KAZ);
2-орын Battseren Enebish (MGL);
3-орын Nurddinov Shokhrukh (UZB) және Purevdagva (MGL).
66 келі салмақта:
І-орын Batzaya Erdenebayar (MGL);
2-орын Bold Sambuunyam (MGL);
3-орын Huseynzoda Muhammadrajab (TJK) және Zhaanbayev Nurzhigit (KGZ).
74 келі салмақта:
1-орын Sato Yuya (JPN);
2-орын Bat-Erdene Purevdavaa (MGL);
3-орын Nurddinov Shokhrukh (UZB) және Sanjmyatav Bayartuvshin(KAZ)
82 келі салмақта:
1-орын Bayanmunkh Gaajadamba (MGL);
2-орын Eskandari Mostafa (IRN);
3-орын Yessenov Zhaidarbay (KAZ) және Batmunkh Altansukh (MGL).
90 келі салмақта:
1-орын Erdentogtokh Tumennasan (MGL);
2-орын BatnasanTengis (MGL);
3-орын Rysbay Ayan(KAZ) и Ikromov Sarvar (UZB).
100 келі салмақта:
1-орын Issagabylov Maksat (KAZ);
2-орын GAN Tuvshijargal (MGL);
3-орын Juraev Ilkhom (UZB) и Delger Tserennyam (MGL).
100+ келі салмақта:
1-орын Byeryedmurat Syerik (MGL);
2-орын Seiten Aibat (KAZ);
3-орын Khutag Tsogtgerel (MGL) и Kurbonaliev Dadakhon (TJK).
DORJ Anar Моңғолияда өтіп жатқан қазақ күресінен Азия чемпионатында түйе палуан атанды.
Сонымен қорытындылай келгенде, Моңғолия палуандарында 16 медаль: 5 алтын, 6 күміс және 5 қола медаль бар. Екінші орында Қазақстан құрамасы, оларда 8 медаль: 3 алтын, 2 күміс және 3 қола медаль иеленді.
Бүгінде Халықаралық Qazaq kuresi федерациясы ұлттық федерацияларды біріктіруші, Қазақстан Республикасынан тысқары елдерде турнир өткізетін жалғыз федерация болып отыр.

Жобаны ТШО, ERG қолдады.

Тамыздың 16-17 күні Моңғолияда Азия чемпионатын өткізілетін болады. Бүгінгі таңда чемпионатқа дайындықтың белсенді кезеңі жүріп жатыр. Федерациялардан өтінімдер қабылданып, әдеттегіше салмағы, сәйкестігі деген параментрлермен таңдау жүргізіліп, ұйымдастыру мәселелері шешілуде.

Азия чемпионатына барлығы 100-ден аса спортшы қатысады деп күтілуде. Қазіргі күннің өзінде Қытай, Жапония, Үндістан, Пәкістан, Өзбекстан, Қырғыстан және тағы басқа мемлекет палуандары белдесуге ниет білдірді.
«Қазақ күресінен Азия чемпионатында моңғол палуандары ешкімге дес бермеуі мүмкін»,– дейді Халықаралық Qazaq kuresi федерациясының бас кеңесшісі Ұлан Рысқұл.

«Өйткені, еліміздегі чемпионаттарға белсенді қатысып жүрген Серік Бердімұрат (110 келі салмақта), Сұғыр Жарғал (190 келі салмақта) сынды моңғол палуандары өте мықты. Ұлттық күресіміздің ережелерін жете меңгерген, техникасы жағынан да жақсы. Түйе палуандар белдесуінде осы екі азаматтың біреуі жеңісті қанжығасына байлайды деп ойлаймын», — деп ол өз болжамымен бөлісті.

Қазақстанның абыройын Сейтен Айбат, Ахметбеков Бекзат, Қуанбай Нариман атты палуандар қорғайтын болады.
Айта кету керек, жуырда ғана Польшаның Вроцлав қаласында қазақ күресінен Еуропа чемпионаты өтті. Еуропа чемпионатына Албания, Армения, Әзербайжан, Австрия, Беларусь, Болгария, Кипр, Эстония, Грузия, Грекия, Исландия, Израиль, Италия, Латвия, Литва, Молдова, Норвегия, Польша, Румыния, Ресей, Сербия, Словения, Испания, Украина секілді 24 елден 113 палуан қатысты. Еуропа чемпионатында алғаш рет Ирландия, Италия, Испания ұлттық құрамалары өнер көрсетті.

Жалпы, Халықаралық қазақ күресі федерациясы – ұлттық спорт түрін әлемдік деңгейде дамытып, халықаралық серіктестер мен спортшылардың басын біріктіріп жүрген бірлестік. Халықаралық Федерацияның құрылғанына аз болса да, осы уақыт аралығында ауқымды шаралар мен нәтижелі жұмыстар атқарылды. Оның үстіне, әлем бойынша да ұлттық спортымызға қызығушылық танытқандар саны күн санап артуда.

Үстіміздегі жылы қазақ күресінен халықаралық федерацияның құрылғанына 2 жыл толды. Осы күні федерация әлем бойынша өз одақтастарын жинай алатын, шетелде ұлттық күрестен беделді турнирлерді өткізетін жалғыз спорт федерациясы атанған. Федерация құрамына 29 шет ел және екі халықаралық спорт ұйымдары кірді. Жақын арада тағы 10 шетелдік мемлекет қосылады деген сенім бар.

Еуропа және Әлем чемпионаттарын сәтті ұйымдастырғаннан кейін, Халықаралық федерация жазғы Олимпиада ойындарының бағдарламасына қазақ күресін қосуға ынталы.

Qazaq kuresi халықаралық федерациясы ұлттық спорт түрлерін елімізде ғана емес, шетелдерде танымал ету бағытында қарқынды жұмыс жасап келеді.

Жуырда ғана Польшаның Вроцлав қаласында (Польша) Qazaq kuresi-нен Еуропа чемпионатын ұйымдастырды.

Еуропа чемпионатына Албания, Армения, Әзербайжан, Австрия, Беларусь, Болгария, Кипр, Эстония, Грузия, Грекия, Исландия, Израиль, Италия, Латвия, Литва, Молдова, Норвегия, Польша, Румыния, Ресей, Сербия, Словения, Испания, Украина секілді 24 елден 113 балуан қатысты. Еуропа чемпионатында алғаш рет Ирландия, Италия, Испания ұлттық құрамалары өнер көрсетті.

Еуропа чемпионатының жеңімпаздары Армения (Гаспар Хайрапетян, 55 кг; Роберт Габриелян, 74 кг), Грузия (Иракли Купатадзе, 60 кг; Торнике Наглиашвили, 60 кг), Ресей (Арам Григорян, 82 кг; Юрий Шикалов, 90 кг). 100 келі салмақта ел ұйымдастырушы – Польша мемлекеті (Игор Дзиерзановски) жеңіске жетті. +100 келі салмақта Литва (Игнас Мекэйджус) мемлекеті, ал абсолютті салмақта Грузия мемлекетінің палуаны (Гиоргий Закариадзе) ұтты.

Алдағы уақытта, биылдың 16-17 тамызында Моңғолия мемлекетінде Азия чемпионаты өткізілетін болады. Qazaq kuresi Азия чемпионатына барлығы 100-ден аса спортшы қатысады деп күтілуде. Қазіргі күннің өзінде Қытай, Жапония, Үндістан, Пәкістан, Өзбекстан, Қырғыстан және тағы да басқа мемлекет балуандары белдесуге ниет білдірді.

Жалпы, Халықаралық қазақ күресі федерациясы – ұлттық спорт түрін әлемдік деңгейде дамытып, халықаралық серіктестер мен спортшылардың басын біріктіріп жүрген бірлестік. Халықаралық Федерацияның құрылғанына аз болса да, осы уақыт аралығында ауқымды шаралар мен нәтижелі жұмыстар атқарылды. Оның үстіне, әлем бойынша да ұлттық спортымызға қызығушылық танытқандар саны күн санап артуда.

Дүниені дүбірге толтыратын үлкен спорттық жарыс — "Қазақстан барысы" жобасының финалдық бәсекесі таяп келеді. Уақыт жақындаған сайын небір пікірлердің, небір ойлардың бас көтеретіні белгілі. Соңғы кезде Қазақ күресі федерациясы "Қазақша күрестің" атауын өзгерту керек деген пікірі біраз дауға себепкер болды. Бағзы бірі қала берсін деді, бірсыпырасы «белдесу болсын» деді. Соңғылары «белдесу» қазақ күресінің ішіндегі әдіс деген уәжін алға тартты. Ақыры бұрынғы атауымен әлі келеді. Әлбетте ұлттың атауын беру әдемі естілуі мүмкін. Сондықтан көпшілік ол атаудан бас тартқысы келмей, ақыр соңында өзгертудің реті болмай келеді. Ендеше тұрған атауды ауыстырудың қажеті қанша дерсіз? Әлбетте, "Қазақ" деген атауды жек көріп отырғанымыз жоқ, дегенмен біраз мәселе туындататынын біле жүрген жөн. Сол мәселелерді білейік.

Біріншіден күрес атауы халықаралық аренада өзбектің «Курашымен» белгілі болып қалды. Аса көп айырмашылық жоқ. Ертең Олииада ойындарын өткізерде (ал бұл әрекет "Қазақ күресі" федерациясының ең бірінші нысанасы) "өзгелерден айырмасы қайсысы?" деп сұрағанда нақты жауап бере алмайды екенбіз. Бізде бар жамбас оларда да (ямбаш) бар, біздікінің атауы күрес, олардікі «кураш». Ең сорақысы түп негізі бір болғандықтан күресіміз халықаралық аренаға шығу үшін өзбек «Курашының» ығына кіруге тура келіп тұр. Ал бұндайға кірмес үшін қырғыздар өздерінің күресін «Алыш», татарлар «Белбеу» деп атап алған екен.
Екіншіден, спорт түріне ұлттың атауын беру саяси сипатқа айналып кететін көрінеді. Егер ұлттың атауы тұрса, өзге елдерде, халықаралық деңгейге шығару өте қиын мәселе. Себебі бір ұлттың спорттан болса да экспансия жасағанын кім қалайды дейсің?!
Үшіншіден экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Айталық "Қазақ күресінен" халықаралық жарысқа үнді балуандарын шақырсақ, олардың кергуі мүмкін. Себебі олар «Біз сендердің аттарыңды танытуға барамыз, сондықтан біздің жол шығынымызды, жатар жер, т.б. көтер» деуі бек мүмкін. Былай қарасақ онысы дұрыс та. Ал олар татардың «Белбеуіне» еш шартсыз бара береді. Себебі қанша жерден ұлттық күрес десеңіз де, атауы бейтарап.

Міне, осындай жағдайлардан кейін күрестің атауын өзгерту мәселесі көтеріліп отыр. Енді оған қандай атау беруге болады? Әлбетте, сырттан әкеп, жапсыра қою мүлде мүмкін емес. Өйткен өгей сөз өгейлігін көрсетіп, құлаққа сіңбесі анық. Біздіңше ең әдемі, лайықты атау «Белдесу» секілді. Құлаққа жағымды, күрестің синонимі болып, орынын еш қиындықсыз ауыстыра да алады деген ойдамыз. Мысалы «күресе кетті» деген тіркес көбіне «белдесе кетті» деген тіркеспен жиі ауысым жасайды. Бұл құлаққа әбден сіңген атау. Ал оған қарсылардың «Белдесу» Қазақ күресінің бір әдісі дейтіндер үшін, оның орнына "Қоян-қолтық белдесу" деп атаудың еш сөкеттігі жоқ. Демек, қарсылықтың орны емес сияқты.
Біз айттық, қалғанын өзіңіз таразыға салыңыз. Ең бастысы бұл ойды "Қазақ күресінің" басы-қасында жүргендер де қолдағысы келіп отырған сияқты. Енді жұрттың талқысы не дейді екен?!..

Әдетте, салауатты өмір салты дегенде мұрныма спорттың «иісі» келеді. Дегенмен, өмірді спортпен «сасытуға» еш қимаймын. Шыны керек, осы күнге дейін бұл тақырыпқа ми қатырған емеспін. Енді, міне, ойда жоқта ұйықтап жатқан қызығушылығымды теуіп оятты. Әңгіменің ашығы, менің өмірім спорт дегенде сорпасы BOSCH HGG 343455 газ плитасында 70-80 градуста төрт қайнаса да қосылмайды. Сондықтан салауатты өмір салтының мәні мен маңызын екі күн бойы іздедім...

---

---

І күн. Уәһәбиссің бе? — Мен мұғаліммін...

Бейсенбі күні сабағым (сағатым) болмаған соң жұмысқа (Байқоңыр «Космос» колледжі) бармадым. Ал жұма күні бармасам, үйіме ит ататындармен бірге іздеп келетін еді. Кафедраның іші мұғалімдерге толы екен. Оның да себебі түсінікті: кітапханада жөндеу жұмыстары жүріп жатыр. Шакимов ағайға жақындай бергенімде: — Уәһәбиссің бе? — деді. Таз таранғанша той тарқар демекші, бұл жалтыр бас кісі осы сұрағын үшінші рет қойған еді. Бәлкім, ер адамда сақал-мұрттың өсетінін білмейтін шығар. Әншейінде ауыз жаппас еркектің осы тақырыпта неге білімі жоқ екен, ә? Сонау Алматыдан Байқоңырға осыдан үш-төрт жыл бұрын көшіп келген елуді еңсерген еркек мүмкін діни ағымның тыңшысы болар? Тәблиғ жамағатпен палау жеп, сәләпиттермен бірге балақ қысқартып, сақал тарасқан шығар? Күдікті екен. — Сақал-мұртыңды қырмайсың ба? — деді. Рас, тықыр бас менің үнемі қырына бермейтінімді біліп, күнде таңертең айна алдында қырынуды әдетке айналдыруымды түсіндіргендей болды. Рақмет!

«Сұрағаның алдыңнан іздемей-ақ табылар» дегендей, сағат он бірден өте кәмелетке толмаған балалардың ісін қарастыратын капитан келіншек пен орыс жігіті (РФ ІІМ) колледжге келді. Жиналыста «мұрынбоқтардан» үлкендердің тиын-тебен жинап-жинамайтыны сұралды. Төретам мен Ақайдың боқмұрындары мәз болып, бірауыздан жоқ десті. Қап-қара Төренің көгерген көзі бұған дәлел бола алмады. Келген "қонақтар" да бәрін біліп отыр. Алайда мұғалімдердің студенттерді сессия кезінде «ақшаға отырғызатыны» туралы әңгіме болмады. Тіпті, грантта оқитын кейбір студенттердің сабаққа қалаған уақытында келетіні сөз етілмеді. Қызық екен… Ал кейбір билігі бар мұғалімдер бейшаралардан ай сайын «тапқанын» алып отыр.

Орыс жігіті төрт адамның төбелесін топтық бұзақылыққа жатқызып, жігіттердің әуелі колледждің "қара тізім қармағына" ілінетінін, келесіде қайталанса, РФ "ішкіштер" (Ішкі істер) мекемесіне тіркелетінін ескертті. РФ заңнамасында насыбайдың есірткі боп табылатынын да айтты. Нәтижесі темекінің айыппұлынан да көбірек болатынын қуана жеткізді. Жаңалықтан алыс жүретін мен үшін бұл жақында шыққан заң секілді немесе джируги-сул жасап, құлақтан паль чаги сам бон тари тебіс боп көрінді. Осы ақпаратты телефоныма түртіп отырғанымда бойымның қысқалығы, әрі кіші көрінетіндігім үшін ойы қысқа келіншек мені студент қатарына тықпалағанымен, мұғалім екенімді жеткіздім. Жиналыс аяқталған соң келіншектің қасына барып, қаладағы жастардың қылмыстық істері жөніндегі статистиканы сұрадым. Өтініш жазып, тек бастықтың рұқсаты арқылы ғана бұл мәліметке қол жеткізе алатынымды қазақшалап айтты. Ал мен салауатты өмір салты «тірі» кезінде жастардың қылмыстық әрекеттерге неге баратынын білгім келген еді. Әлде қоғамдағы рөлі әлсіз бе? Мәні неде?

---

---

«Представитель партии Нур Отан»...

«Десятилетие» стадионы жанындағы «Маяк» спорт кешеніне барып, жаттықтырушылардан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Қой аузынан шөп алмас, той күндері мас болмас мен үшін бірқызық жағдай болды. Тәжірибе деген атымен де, затымен де жоқ. Логикалық тұрғыдан бара салып сұрақтарға жауап алып қайту оңай көрінді. Бақытыма қарай, футболдан жәй ғана доп беріп ойнатып қоятын Қанат ағай жұмыс орнында екен. Ол балаларды жаттықтырмайды, ештеңе үйретпейді. Бар болғаны екі-үш сағат футбол ойнап қайтатын едік.


Қанат ағай балаларға мені «представитель партии Нур Отан» деп таныстырып жіберді. Қақпасына гол, бәлкім, бір күні партия қамқорлық танытып, партиясына қоса жатар. Тек бір ғана себеппен Нұрсұлтан Әбішұлы менің де президентім. Жоқ, қазақ болғаным үшін емес. Колледжде айлықты теңгемен алатыным бар. (Әйтпесе деймін-ау, заңы РФ-ға бағынып отырса, әкімі Мәскеуде бекітілсе, сауда рубльдің тілінде жүрсе, кәсіпкерлер мен Halyk Bank-тегілер, базардағы қатындар халықтың тапқан-таянғанын валюта бағамын күн сайын ойнату арқылы жырып отырса т.б. себептерге реалистік тұрғыда қарайтын болсақ, бұл елдің президенті Путин болмағанда несі қалды). Басында қазақша сұрақты түсінбейтінін, орыс мектебінде оқығанын алға тартты. Содан соң қалтасынан қағазын шығарды да, айтатын сөзін жаза бастады. Сөйтіп, диктофоным мұрнына тақалған күйі жауап берді:

Салауатты өмір салты денсаулық үшін керек. Тәрбие болады. Бала спортқа қатысса, далада жүрмейді. Іііі… Боғауыз айтпайды. Жауапкершілігі болады, үлкендерді сыйлайды. Екінші сұрағыңа келсек, салауатты өмір салты жалғыз спортта емес. Оған деген дұрыс тамақтану мен ұйқы керек. Ата-анасының тәрбиесі керек. Сосын… спортта темекі шегеді дей ме, насыбай атады дей ме, сыра ішеді дейді ме, ондайға мен тіпті қарсымын. Спортты ондай нәрсеге қосуға болмайды мүлдем. Жаттықтырушы боп жүргеніме он жылдай болды. Оған дейін жас кезімнен бастап футбол ойнадым осы қалада. Байқоңыр құрамасында ойнадым. Бала кез келген спортқа бара беру керек. Тамақты мезгілімен ішуі керек. Сабағын жақсы оқуы керек. Сосын әке-шешесін, үлкендерді сыйлауы керек.

Жалпы, бірінші сұрақ ретінде салауатты өмір салтының мәнін, қаншалықты қажет екенін алдым да, келесі екі сұраққа: салауатты өмір салтының спортқа ғана байланып-байланбағанына, спортта жүрген ішіп-шегетін жастарға байланысты пікір керек еді. Стадионға барып, бокс бапкері Айбек ағайдан салауатты өмір салтының мәнін сұрадым. Әлбетте, мұрнына диктофонымды тақай алмадым…

Салауатты өмір салты адамға жауапты болуы үшін, дені сау, дұрыс жолдағы адам болуы үшін керек. Бокспен 18 жыл айналысқам. Байқоңырға келгеніме екі жыл болды. Спортта жүрген темекі шегетін жігіттер белгілі бір мерзімге дейін ғана шыдайды, әрі қарай қалады. Мына он екі баланың арасынан екі-үш боксшы шықса да жетеді. Кейде табиғатынан талантты боксшылар болады. Олар ішіп-шексе де, спортта жетістікке жетеді.

Суретке түсіруімнен, тегін жазып алудан күдіктенді, келісім бермеді. Бұл да сақал-мұртыма америкалық үлгіде қайта-қайта қарай берді. Өзінің шашы өсіп кетіпті. Бір кезде белсебетпен тағы бір жаттықтырушы келе қалды. Қазбек ағай екен. Бұл кісі диктафонға жауап беруден мән таппады. Мен де есімде қалған сөздерін келтіріп отырмын. Иә, сөйтіп, ол кісі темекісін шеккен күйі:

Не үшін керек дейсің бе? Өзің нашақор адам мен спорт адамын салыстырып көрші. Салауатты өмір салты деген тек қана спорт емес. Балыққа бару, тауға шығу, демалу, саяхаттау т.б. салауатты өмір салтына жатады. Өзім темекі шегем. Бірақ бізге қазір ол аса маңызды емес. Темекі шекпегенмен, спортқа икемі жоқ адамдар да болады.

Есте сақтау қабілетімнің әлсіздігі тағы бір мәрте күмілжіте түсті. Сөйтіп, бірінші күні салауатты өмір салтының мәнін қайыршыға тиын тастағандай тапқандай болдым. Салауатты өмір салты адамның жан саулығы үшін, жауапкершілігі жоқ жерден дүниәға шыр етіп келе қалуы үшін, тәрбиелі болуы үшін қажет екен. Дегенмен, салауатты өмір салты «бар» болса, неге жастар арасындағы бұзақылық, ішіс пен шегіс, т.б. қиянаты бар нәрселер көп деген сұрақ туындап отыр. Шыны керек, «түсік жасатуға» да келмеді. Ал ішу арқылы адамның денсаулығы жақсара түспейтініне ауладағы Қырғызбай алқаш мысал.

---

---

ІІ күн. Күрес

Екінші күні жұмыстан ертерек шығып, стадионға тарттым. Себебі спорттық сайыс өтетін еді. Ол қандай спорттық сайыс еді?

Ағылшын халқының сөзін қазақшаласақ, «білек» екен. Күрес тек екі адамның арасында ғана жүреді. Жаныңызға досыңызды шақырып, бір адамға жабыла алмайсыз. Амал жоқ, әлсіздік танытсаңыз, таяқты тігінен «жұтуыңызға» тура келеді. Ас болсын! Бұл күресте аузыңыз әбден ашылады, тамырыңыз теріңізді жырта жаздайды, бейсаналы түрде бетіңіз бен көтіңіз неше түрлі эмоцияның көкесін көрсетіп, әкесін танытады. Иә, дәл таптыңыз, бұл — армрестлинг _VideoArm.

Қол күресі стадионның шығыс трибунасында өтіп жатыр екен. Қайда барсаң да Қорқыттың көрі. Бұл жолыма сақал-мұртыма орыс (көше жағалап жүретін) полиция қызметкерінің көзі түсті. «Жағы» сынған Lenovo-м ішінде «жүзіп жүретін» сөмкемде не бар екенін сұрады. Қай террорист өзінің сөмкесінде жарылғыш заттардың, қару-жарақтың бар екенін айтады? Мақұл, сөмке тексеру — оның қызметі. Ішке кірсем, халық деген «ығы-жығы». Отыратын орын таппадым. Амал қалмай, сайысты суретке түсіруіме тура келді. Білем, «Виза 2» каналының операторы мен журналисі менің қолымдағы Grans Duos-ты көріп, күлкіден «жер жастана» жаздады. Үстел үстінде медальдар мен мақтау қағаздары жатты. Ал орындық үстінде Демидов Сергей Петрович қатысушыларды бақылап, қағазға оқушылардың ұпайын белгілеп отырды. Иә, бұл деген 65, 75, 85 кг салмақтағы оқушылар арасындағы қол күресі болатын. Ал 16 қараша күні үлкендердің қол күресі өтеді екен.
Сайыс мәресіне тез жеткендей әсерде қалдырды. Әлбетте, арасында үзілістері де болды.


Үзіліс кезінде мынадай қызықты тамашаладым:
Керек болса, мінеки, сергіту сәті:


Сөз бен суреттен жалыққан болсаңыз, ұйқыңызды келтірген болса…


Дегенмен, төрешілер қатысушылардың ұпайын есептеп, марапаттау рәсіміне дайындала бастаған.

---

---

Күрес соңы

Сайыста күрестің соңы болғанымен өмірде күрестің соңы тек өліммен аяқталатын шығар. Рас, өмірден өттің — бітті. Қарның ашпайды, ұйқыны іздемейсің, тән қалауың жоққа айналып, топырақта жатады. Ал адам тірі кезінде күнделікті тіршілігі күреспен өтеді. Қайдағы күресті айтасың деп те өзіңіздің эгоңызды уқаласаңыз болады. Алайда адам баласы, әйтеуір, бейсаналы түрде болса да бірнәрсе үшін күреседі. Күрестен қашқан адамдар тағдырдың боқ-зәріне тап болады. Өмірдегі қиындықтар адамды құлату үшін емес, сынақ ретінде кездеседі. Тек қана адам күресе білсе, айналдырған бір қадам арқылы өмірін жақсы жаққа өзгертеді.

Әлбетте, сайыстың соңғы сәтін де тамашалай отырыңыз:

---

---

Өмір — күрес

Қазіргі технология дамып жатқан тұста көбіміз аз қимыл-қозғалыс жасайтын секілдіміз. Ал айтатын әңгімеміз — салауатты өмір салты. Күлкілі. Дегенмен, өмірде аз қозғалыспен де жетістікке жеткен адамдар баршылық екен. Мәселен, Стивен Хокинг физика ғылымының саласында көптеген марапаттауға ие болғанымен, толықтай сал ауруына шалдыққан екен.

P.S. Жалпы, кез келген құбылыстың мәнін бір іздегеннен табу мүмкін емес. Алайда салауатты өмір салтында мынадай түсінік қорытылған сияқты: адамның күнделікті тіршілігі — күрес. Бұл күресте әрбір адам өзінің жағдайын ойлайды. Бірі жақсарту жолында күрессе, бірі тағдырдың соққысына шыдамай, жерге жығылуда. Салауатты өмір салты деген адамның жақсы өмірге деген ұмтылысы, сол жолда күресі секілді. Құрметті оқырман, сіз үшін салауатты өмір салтының мәні неде?

Былтыр Руслан Монғолияға қыдырып барған. «Байтуған көшіп кетсе де, Байөлке көшіп келмеді» дейтін Баянөлгий аймағында қазақтар өткізген асқа қатысып қайтты.
Мұңғыл елінде күрестің өзі сән-салтанатпен өтеді екен. Кеудесін керіп, шаршы алаңға шыққандардың біразы қазақ. Белдесу басталмастан бұрын балуандар өз кеудесін өзі ұрып, талтайып би билейді екен. Бұл олардың бойындағы өршіл рухты шақыратын ырым.




Және алаңға жұп боп шығады.


Аноооооу жерде тұрған көк шапанды қазақ біздің үйдің батыры.

Мына жігіттердің сахараны билеген Шыңғысханнан несі кем?

Аспан асты, жер үсті — батыр қазақ мекені!

Тегіне тартпай ұл тумас.

Астанада күрес түрлерінен Азия чемпионаты басталды. Аталған жарысқа сары құрлықтан келген 18 елдің балуандары бақ сынап жатыр. Турнирдің бірінші күні, яғни 23 сәуірде ашылу салтанаты өтіп, алғашқы медальдар жиынтығы сарапқа салынды.

Күндізгі сағат 10-да басталған бәсекенің үздіктері ашылу салтанатынан кейін жүлдеге таласқан. Бірінші күн біздің балуандарымыз үшін сәтті болды. Екі спортшымыз финалға шықса, екеуі қола жүлде үшін сайысу мүмкіндігін иеленді.
Мерекелік ашылуда әуелі оркестр маған таныс емес музыканы ойнады.



Командалар ашылу салтанатына беттеп келеді.






Содан кейін жарыстың құрметті қонақтары балуандарға сәттілік тіледі. Атап айтар болсақ, Қазақстан республикасы спорт және дене шынықтыру агенттігінің төрағасы – Тастанбек Есентаев турнирге қатысушылар мен қонақтарға лебізін білдірді.



«Дәулет» спорт кешеніне жиналған көрермендер.


Ресми сөйлеу аяқталған соң, Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұраны орындалды.




Астананың әйдік би тобы түсініксіз би биледі. Бір жағынан "қара жорғаға" ұқсағанымен, тіпті басқаша. Очм, дым ұнаған жоқ.










Ән де айтылды…


Бапкерлер алда-жалда төрешінің пікіріне наразы болса, осы кубикті кілемге лақтырады.


Қапталдағы қазының орны


Ашылу салтанатынан кейін қола жүлде үшін талас басталып кетті. Боз кілемге әуелі 58 келі салмақта сайысатын балуандар шықты. Өкінішке қарай, күндізгі сессияда Айжан Исмағұлова жеңіліп қалғандықтан, кілем иелері жүлдеге таласқан жоқ.



Алтын дауысты Мұхаммедәли Болатұлы мен Ағәділ деген амиго.




Әйелдер күресінде қарайтын ештеңе жоқ деп кім айтты?!






Бас жүлде Рисако Кавайға бұйырды, моңғолиялық балуан Шоовдор Баатаржав күміс медаль иегері атанды. Солтүстік кореялық Ок Хан Кум мен үндістандық Дханда Пуджа қола жүлдеге қол жеткізді.









Келесі кезекте боз кілемге 57 келіде сынға түскен ерлер көтерілді. Самат Надупбекуулы мен жапон Фумитака Моришита Азияның үшінші нөмірлі балуаны атанды.



Алтын медальға таласты «Дәулет» спорт кешеніне жиналған қауым асыға күтті. Енді ше, өзінің мықтылығын дәлелдеу үшін біздің балуан Расул Қалиев барын салмақ.



Финалдық ойында Расул моңғолиялық Дамдинбазар Цогтбахтрмен күш сынасты. Бастапқыда Қалиев босаңдау көрінген. Белсенді қимылдаса да, бірнеше рет қарсыласына есе жіберіп қойды.











Белдесудің екінші жартысында Расул барын салып, моңғолиялық балуанды қалаған жағына лақтырды. Жарысқа дайындық кезінде Аслан АйнаLine сайтына берген сұхбатында мақсаты финалға шығу екенін айтқан-ды. Расул сөзінде тұрып, Азия чемпионы атанды.









































Медаль тапсыру рәсімі аяқталған соң Расулмен суретке түскісі келгендер өте көп болды. Әсіресе, чемпионның қасынан жас балалар шықпады. Телефонмен құттықтағандарда есеп жоқ.




«Мынау кімнің телефоны?»


65 келіде Дәурен Жұмағазиев белдескен. Өкінішке қарай, қолаға таласта Дәурен қарымдылық көрсете алған жоқ.





Нағыз жанкүйер — Назерке Сұлтанбек.






Аталған салмақта Иран балуаны Мұхаммед Ахмад алтын, солтүстік кореялық Джин Хиок Канг күміс, өзбек Фурхат Фарманов, моңғол Батчулун Батмангнай қола медаль иеленді.





Боз кілемге келесі балуандар жұбы шыққанда көрермендер бір желпініп қалды. Біздің балуан Аслан Кахидзе алтын медальға таласты. Өкінішке қарай, Асланның әлі ирандық Мейсам Жоукарға жетпеді. Қола медаль өзбек Рашид Курбанов пен моңғол Оргадой Уитуменге бұйырды. Мамандардың айтуынша Асланның финалға жетуінің өзі зор жетістік. Сондықтан, оның ақтық сында әлсіздік танытқаны үшін айыптауға негіз жоқ.





















Соңғы болып кілемге 125 келіде сайысатын балуандар көтерілді. Қола медальға таласта Дәулет Шабанбай қырғыз Аяйал Лазаровты жеңіп кетті. Бас жүлдені Гасеми Камил иеленсе, моңғол Натсогсуерн Золбоо күміс жүлдегер атанды. Қытайлық Хай Чанг тағы бір қола медальды қоржынына басты.





















«Тістемеееее!»










Жарыстың бірінші күні аяқталған соң қайтуға бет алған едім. Жолда Олимпаиада чемпионы (1980 жыл), даңқты балуан Жақсылық аға Үшкемпіровты көріп қалдым. Әлбетте, мұндай жағдайда суретке түсу уәжіп болар?!



P.S. Жарыстың екінші күні Татьяна Аманжолова Азия чемпионы атанды, 61 келіде сынға түскен Дәулет Ниязбеков қола жүлде иеленді.

Көптен бері спорт тақырыбындағы видеоблог жүргізу ойымда жүрді. Жақында Данияр Аланның қолдауымен алғашқы түсірілімді бастап та кеттік.
Спорт саласында жүрген 5-6 жылдың ішінде көптеген адам спорт интернаттың не екенін білмейтіндігін байқадым, ал қазіргі уақытта еліміздің атын танытып жүрген барлық спортшы дерлік осындай орданың түлегі. Әр қалада өзінің спорт интернаты бар, ал Алматы мен Астанадағыдан шыққан атақты спортшылардың тізімі тіпті үлкен. 7-сыныпты аяқтаған соң спортқа икемі бар жасөспірімдер Қазақстанның түкпір түкпірінен Республикалық спорт интернатқа бағыт тартады. Бұл жерге кез келген адам оқуға түсе алмайды, екі кезеңдік емтиханнан сүрінбегендер ғана спорттағы дарынды балаларға арналған интернаттың оқушысы атанады. Назарларыңызға Астанадағы Қажымқұан Мұңайтпасов атындағы спорттағы дарынды балаларға арналған интернаттың бір күндік тынысынан бейнематериалды ұсынамыз.
Сонымен, спорт интернат деген қандай жер? Ол жерде кімдер оқиды? Бұл жасөспірімдер зор алғысқа лайық! Біреулер қарапайым мектептегі сабағын үлгермей жүрсе, балғын спортшылардың әр минуты санаулы. Үйден жырақта жүрсе де, ол еркелік танытпай, бапкер мен мұғалімнің айтқанын бұлжытпай орындайды. Өйткені, ол — БОЛАШАҚ ЧЕМПИОН!
Алдын ала қателіктер мен бейненің сапасы үшін кешірім сұраймыз. Бұл тек алғашқы еңбегіміз, алдағы уақытқа жоспарымыз да, бастау алған түсірілмдер де өте көп. Түсіністік пен қолдау білдіргендеріңізге көп рахмет!
P.S. Екінші бөлімі қызығырақ шыққан, соңына дейін қарасаңыздар…

«Рывок» спорттық драмасын түсірген қазақстандық режиссер Қанағат Мұстафин «Қажымұқан» атты уақытша атауы бар фильмді түсіруге бел шешіп кіріспек.

Режиссер жаңа фильмін атақты балуан Қажымұқан Мұңайтпасовтың өмірбаяны бойынша түсіреді. Бұл туралы Мұстафин Afisha.Today.Kz ресурсына берген сұхбатында әңгімеледі.