Орта есеппен бір автомобильді жасап шығару үшін 100 кг каучук қажет

Каучук өндірісінің тарихына шолу жасайық. Табиғи каучук экватордың екі жағына он градус ендікте өсетін ағаштардан алынады. Гевеи ағашының қабығын кесіп, одан аққан шырын –латексті жинаған. Латексті қыздырған соң ондағы ұсақ–ұсақ шайырдың шариктері бір –бірімен жабысып, тұнбаға түседі. Жергілікті тұрғындар тұнбаны жуып, оттың үстінде ұстап каучукты кесектей алған.
1930 жылдардан бастап Совет үкіметі табиғи каучукті өндірістік көлемде өндіру үшін жарамды өсімдіктерді іздестірген. Каучук өндірісіне деп жарамды болып табылған көк сағыз гүлі болды. Қазақстанның таулы аймақтары оның табиғи ортасы болып табылады.

Саяжайда құдықтан су шығаруға арналған құрылғыны қарастырайық. Соның кең таралғаны кәдімгі қол сорабы. Шүмегі бар цилиндр (сурет 2, 6 нөмірлі), поршень, шток, клапандар және иінтіректен тұрады. Иінтірек диаметрі 15-20 мм темір шыбық, ұзындығының төрттен бір бөлігіндегі тірек осі өтеді. Поршеньді қозғауға жіберілген қолдың күшін иінтірек үш есе арттырады.

1-сурет. Көрсетілген қол сорабы. 1-иінтірек, 2 –шток, 3 –тірек осі. Қарама-қарсы бағытта жұмыс істейтін клапандар, жасыл түспен көрсетілген. Клапанның біріншісі поршень үстінде 4 (ашық), екіншісі 5 цилиндр түбінде орналасқан (жабық).

Балалық шақта «неліктен» деп сұрақ қоя білмейсің, қолыңды созасың. Сондай заттың бірі сағат. Қоңырауы бар сағат. Қоңырауы соққанда шығаратын дыбысы қайдан шығады деп ойлайтынмын.

1 сурет. Қоңырауы бар сағат.

Қабырғада ілінетін маятникті сағатты да көрдік. Әр сағат сайын қоңырау соғады. Қоңырау дыбыстары жоғарғы ноталардағы әр тондағы дыбыстар.

2 сурет.Қабырғаға ілінетін маятникті сағат.

Қол шамасы сағат корпусындағы винтті бұрап ашқанға келгенде ішін аштым –ау!
Бірден олай-былай жұмыс істейді деуге болады.

Бұл тақырыпта көптеген мақалалар бар. Осы тақырыпқа тағы оралғым келіп тұрғаны. Оқып шықсаңыз, мені түсінесіз деп ойлаймын.

Қандай жазба болмасын кіріспе, негізгі, соңғы бөлімнен тұрады. Жазбадағы ойдың шарықтауы негізгі немесе соңғы бөлімге сәйкес келеді. Кіріспе бөлімнің мақсаты жазбадағы ойдың шарықтауына дейін оқырман жазбаны оқып жеткенше оның көңілін, ықыласын соған дайындау. Егер мұндай мақаланы оқуға дайындықтың қажеті жоқ десеңіз, бірден негізгі бөлімнен бастап оқыңыз.

Ойлау қабілеті адамға ғана тән. Қазір машина адамның есептеу қабілетімен ғана бәсекеге түседі. Әрине, бұл жетістік машиналардың жетістігі емес. Адамның есептеу жүргізгендегі тәжірибесін машина тетіктерімен орындаттыру. Бірақ компьютермен кино көріп немесе музыка тыңдап отырғанда, оның есептеу мүмкіншілігімен байланыстыру қиын. Есеп дегеніміз не? Сандармен жұмыс. Тағы да, солай жалғастыра беруге болады. Түбінде «жоғарғы» деген ұғыммен қорғалған білім саласына келіп тірелеміз. Қаншалықты білу қажет? Қазір көбінде мынандай әңгімелер көп:
-Оқушыларға өмірге қажеті жоқ көп жайттарды айтады, бойларыңа сіңіреді, одан пайда жоқ,- дейді.
Барлық жауапкершілікпен айта аламын. Орта мектептегі қазіргі информатика сабағы зиян келтірмесе, пайда әкелмейді. Меніңше, компьютер қалай жұмыс істейді деген негізгі сұрақ жауапсыз қала береді.

Негізгі бөлім

Бір күні маған сұрақ қойды:
-Аға, қазір анау –мынау дегендер көп. Секталар, ағымдар, қозғалыстар дейді. Солардың біріне қосылып кетпеуі үшін не істеу керек?
Сұрағына жауап беру үшін ойша жан –жағыма қарадым. Жауабы да келе қалды:
-Жан –жанғыңа қарашы, көпшілік адам не істеп жүр? Бұл қоғам. Оны жақсартуға немесе жамандыққа толтыруға болады. Қоғамның ортасында және сол, оң жақ шетінде жүретіндерге бөлінеді. Бірақ осы қоғамнан бөлініп шығып, жаңасын құрамын деме. Бәрібір осы қоғамға қайтып келесің. Егер қоғамда өміріңді жақсартамын десең, оның ілгері қатарыңда бол. Артыңнан ергенді жетеле. Осы түсінсең, ешқандай сектаға, ілімге, қозғалысқа ілеспейсің. Тіпті белгісіз себептермен тұзақтарына түссең де, көзің ашыла салысымен одан құтыласың, -дедім.
Жауабын бердім де, ішімнен ойланып келемін:

[1, 2] дерек көзінен ақпарат алып аудардым. Барынша бастапқы мазмұннан ауытқымауға тырыстым. Егерде дәрігер мамандар оқып жатып мазмұнда қателерін көріп жатса ескерту жасауын өтінемін.
[1] Аударылған абзац:
Тек санада ғана болатын бастың ауыруы болуы мүмкін. Органикалық емес бастың ауруы (анықталатын физикалық әсерсіз), нақты бастың ауруы секілді сезінуі мүмкін, бірақта жағымсыз биологиялық жағдаймен байланыспайды. Бастың аурғанына себептері іштей өзін кінәлі сезінуден, ашуланудан, депрессиядан, мазасыздықтан немесе қорқыныштан, бұрынғы бастан өткізген эмоциялық толқудың әсерінен немесе сырттай білінбейтін еңсені көтерткізбейтін өткен шақпен байланысты ішкі уайымдардан болуы мүмкін.

Маман атанып шақырылған соң тырысып істейсің жұмысты. Кейде сыртымнан айтып жатқанды естіп қаласың, әрине әдейі естірткізу үшін айтылған сөздер ғой, оны да білемін:
-Осыдан жоқ дегенді естімейсін, істей береді жалықпай. Басты ауыртып, -дегендей.
Қиындық деген сөз шешілмеген мәселе бар дегенді білдіреді. Мәселенің әйтеуір бір шешу жолы болса атқарылатын жұмыс кезегіне қойылады. Реті келіп жұмыс атқарылып, мәселе шешімі табылады.
Барлығы сонау балалық шақтан басталады. Қанша жасымыз үлкен болсын бәріміз «балалық шақ» еліненбіз. Қиын деген сөздің мағынасы маған да таныс болатын. «Қиын» деген сөзді естігенде көбінде бір істі атқару үшін көп физикалық күш жұмсауды немесе күрделі ойдың мәнін ашуға көп уақытты жұмсауды білдіретін. Кішкене кезімізде «қиын» сөзінің мағынасын осылай түсінетінмін. Олай түсінгенім дұрыс та болыпты, еңбекті бағалай бастадық. Қиын десе қиын. Бірін істесең екіншісі шығады. Осындай тізбектен шаршап «түсіне алмадым, шамам жетпеді» дегенге жуық тұратынмын. Шаршаудың басудың бір түрі -көңілді басқа жаққа бөлу. Негізгі істен жат іске көңіл бөлуге даярлықты осымен түсіндіруге болатын шығар. Бірақ өсе келе «қиындық» деген сөздің басқаша қырын біле бастадық. Өзі жеке бір тақырыптың әңгімесі.
Жасөспірімдердің қиындықтан қашқанда жиі айтылатын сылтауы «басым ауырып тұр» дегені бар.
Бала кезімде алғашқы рет қабырғаға басымды соғып алғанымда, соққан жер ауырғанда үлкендер:
-Басың ауырды, -дегенді. «Бас» қалай ауыратынын түсіндік. Кейде бастың ауырғаны сыртқы әрекеттен емес көңіл күйге байланысты ма белгісіз себеппен өздігінен бозбала кезімде анда –санда ауыратын болды. Қаралмаған дәрігер мамандар қалмады. Әрқайсы әртүрлі себептерін айтып жатты. Көбінде жасыма байланыстырып «жасөспірімдерде байқалады мұндай, жиі-жиі, үлкейгенде өздігінен басылады» дейтін.
Бірде мектепке психолог апайымыздың орнына уақытша қызметке басқа апай келді. Қалайда білмеймін кабинетінде отырмын. Дәл сол кезде басым ауырып тұрған. Соны айттым. Сонда психолог апай:
-Қазір сені бір жаттығу жасауға үйретемін. Содан кейін басын ешқашан ауырмайтын болады, -апайға қарап үндемей отырмын, -көзіңді жұм. Ыңғайлы отырсың ба?, -деді. Басымды изеп жауап бердім.
Көзімді жұмғанан бері көз алдымда жыбыр-жыбыр, ұсақ-ұсақ әр түсті от ұшқындары қапалақтап жарқ –жұрқ етіп алды.
Апайдың дауысын анық естіп отырмын:

Кейбір жазбаларымда көпшілікке қажеті жоқ дегендей ақпаратты ұсынамын. Сондайдың бірі «Морзенің электромагниттік (жазатын) телеграфы» атты жазбам. Жазба бойынша лезде көз жүгіртіп оқыған соң «мынау не?» дегендер болды.
Сол жазбаның бір абзацын мысалға келтіре кетейін. Оқып шығыңыз екі минут уақытыңыз кетеді. Неліктен ойлай істеуді сұрағанымды абзац соңында білетін боласыз.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары. Он алты жастамын. Ауылдық әкімнің хатшысы -көрші апай, аудандық әскери комисариаттың жіберген шақырту қағазын қолға табыстады. Ондай шақырту қағазын он шақты бала алыпты. Шақырту қағазы мерзімді әскери борыш өтеуге уақыт тақағанын білдіреді. Үкімет бізді болашақ жауынгер ретінде есепке алып, тіркеуге қойып, тұрғылықты жер бойынша тіркеуде тұрғанын білдіретін куәлік беретін. Кейінен осы куәлікті әскери билетке айырбастайтын.
Бір жұмадан кейін.

«Completely Automatic Public Turing Test to Tell Computers and Humans Apart» –адамдар мен компьютерлерді ажырату үшін арналған Тьюрингтің толық автоматтандырылған тесті. Басқаша айтқанда: адам оп –оңай шеше алатын мәселені компьютер мүлдем шеше алмайды немесе ондай мәселені шешуге компьютерге үйрету өте қиын. Қазір көбінде CAPTCHA-ны сурет күйінде көреміз. Кішігірім сурет. Ішінде бір –екі сөз немесе сандар мен әріптердің бейнесі бейнеленеді. Адам тани алатындай бейнелердің көрінісі бұзылады. Адамға тән жан –жақты саралаудың үйренгіштігі және оның күрделігі компьютерге жетпейді. Адам суретке қарағанда көргенін ой елегінен өткізеді, сондықтан кейде суреттегі жоқты ақылы бейнелеп көрсете алады (жастыққа ұқсас бұлт -парейдолиялық көру) бірақ мұндай суретті барлығы бірдей қабылдамауы мүмкін.
CAPTCHA не үшін қажет?