Әкемнің қызы болдым. Әкемнің қасына жататынмын, қарнына шығып алып, түспей қоятынмын  Тіпті, 4-5 сынып оқушысы болғанымда да арқалатып қоятынмын өзімді. «Аһ» дегенде аузымнан түсіп қалдың," дегеніне Құдайдай сенетінмін  Нағыз шындықты қашан білгенім есімде жоқ,өзімнен үлкен көрші қыздардан есіткен сияқтымын.

"Қазіргі балаларды ата-анасы қалай туады екен?" Жүргізген видеосауалнамам бойынша олар іштен шығатынын біледі. Өзіңіз көріңіз

---

Көліктің тарихы сонау көшпенділерден бастау алады. Жылқыны алғаш қолға үйретіп, оны пайдасына жаратқан көшпенділер екені белгілі. Атқа мініп, қолына қаруын алған сақ әскерлерін көрген Еуропа жұрты «төрт аяқты, адам денелі ерекше құбылыс» деп шошынған. «Кентавр» ұғымы осылай дүниеге келген деседі. Содан бері ел аузында Кентаврға байланысты түрлі аңыз тарап, оның өмірде бар екеніне қатысты түрлі дау да туындады.

---

---

Ал, әлемдегі ең алғашқы бензинді мотормен жұмыс істеп, өздігінен қозғалатын автомобильді 1885 жылы неміс инженері Карл Бенц жасап, оны 1886 жылы патенттеген. Бенцтің үш дөңгелекті, екі адамға арналған экипажы адамдарды моторының дауысымен шошытып, ашуына тиетін болған.

---

---

Қазір «айшылық алыс жерлерге» жылдам апарып тастайтын көлік түрлері өте көп. Қозғалыс ортасына қарай су көлігі, әуе көлігі, ғарыш көлігі, құрлық көлігі деп бөлінеді. Пайдалану мақсатына қарай жалпы пайдаланымдағы көлік, арнайы көлік және жеке көлік болып үшке бөлінеді.

---

---

Құрлық көлігі, оның ішінде темір жол көліктеріне жататын метрополитен жайлы болмақ әңгіме.
Метрополитен француздың «chemin de fer métropolitainә» сөзін қысқартқанда «métropolitain» сөзінен шыққан, «астаналық темір жол» деген мағынаны береді.

Әлемдегі ең алғашқы метро — Лондон метросы. 3 км 600 метрге созылған, 7 станциясы бар Лондон метросының алғашқы желісі 1863 жылы ашылды.

---

---

Метрополитен желісі жер астында тоннель арқылы, жердің үстімен және жерден биік эстакада (суретте) арқылы жүргізіледі. Әлемдегі маршрут ұзындығы және станция саны ең көп метрополитен Нью-Йоркта, ал, ең ұзын метрополитен Шанхай (538 км) мен Бейжіңде (465 км).

---

КСРО кезінде іске қосылған метроның бірі — Ташкент метросына жолым түсіп, сол туралы жазба жазу бұйырыпты.

Ташкент метросы — Орта Азиядағы бірінші метро. 1968-1970 жылдары құрылысы басталып, 1977 жылы пайдалануға берілген. Ол кезде 9 станциясы болған, желі ұзындығы 12,2 км созылған.

Қазір Ташкент метросы 3 желіден тұрады: Чиланзар, Узбекистон, Юнусабад. 29 станциясы бар. Ұзындығы — 36,2 шақырым. Бір қызығы, барлық станциясына барып көрер болсаңыз, 3 рет жердің бетінен өтесіз. Яғни, жердің бетінде станциясы болмағанмен, кей жолдары жердің бетімен өтеді.


Өзімізге қажетті мекен-жайды жақсылап сұрап алдық та, сол жерге метромен баруды ұйғардық. Жақын жердегі «Тошкент» станциясына кірдік.


Метроға кіру сомасы — 800 сум (48,7 теңге).


Жетондары мынадай.



Ташкент станциясының іші
Ташкент метросына екінші рет мініп тұрғаным. Алғаш рет қыста мінгем. Әйгерім екеуміз қақ ортасына тұра қалып, суретке түстік. Фотоға түсіруге тыйым салынғанын қайдан білейік  Артынан тәртіп сақшылары біртіндеп тұрып өшіртті. 2-3 ай ішінде ол ережелері өзгеріп кетпегеніне сенімді болдым да, суретке білдіртпестен, байқатпастан, жасырын түсіруге тырыстым


Отырып алып, келесі станциядан түсеміз. Сіңілім жан-жаққа қарап, тәртіп сақшыларының бар-жоғын айтып тұрады да, мен сол сәтте суретке түсіріп үлгеремін  Жалпы, Ташкентте тәртіп темірден де мықты екен. Аттап бассаң, тәртіп сақшылары тұрады. Тіпті, көшеде топырлап жүреді.


Дұрыс бағытқа қарай отырмаппыз, Достлык станциясынан ары қарай қаладан шығып кетеді екенбіз


Адасқан адамға әдемі нұсқау бар мұнда: қай беттен отырсаң — қайда баратының анық көрсетілген.


Қажетті станциямызға қанша уақытта жететінімізді анықтау үшін вагон інішдегі мына сызбаны суретке түсіріп алдық.


Ойбек станциясында арнайы жол арқылы келесі желіге ауысу керек екенбіз. Бұл жолмен жүрген сайын ауа тарылып, иісі нашарлай бастады. Шаңның иісі шығатын сияқты. Тері ылғалданып, терлей алмай қысылып жатқандай сезім болады.


Жүріп отырған жолымыз келесі желіге алып келді. Ол төменірек орналасқан екен, ауаның тарылуы түсінікті


"Әр станцияның дизайны бір-біріне ұқсамайды, бірінен бірі асады, әрқайсысы өзінше әдемі," деген еді. Келесі станцияны да көрейік деп шештік. Бұл жерде ең ұзын эскалатор бар.


Вагонның кеткеніне неше уақыт болғанын көрсетіп қойған. Мысалы, мына жердегі вагон 1 минут 11 секунд бұрын кеткен. Қасындағысы — жергілікті уақытты көрсетіп тұр.
Вагондар таңертең 4 минут сайын, түсте 6 минут сайын, кешке 8 минут сайын жүреді. Жұмысқа асыққандарға өте ыңғайлы


Біз жұмыс аяқталған уақытқа түсіппіз, адам өте көп болды. Жалпы, күніне Ташкент метросымен 450 мыңнан аса адам жүреді екен. 2,5 миллионға жуық халқы бар Ташкент үшін орташа көрсеткіш дер едім.


Ескі болса да, әр станцияның өзіндік әдемілігі бар. Әсіресе люстраларына қатты мән береді ғой деймін. Мына Алишер Навои станиясының «потологы» қатты ұнады


Бізге Пахтакор станциясында үшінші желіге ауысу керек. Баратын жеріміз — осы желідегі Хамид Олимджон станциясы.


Міне, «соңғы аялдама» — осы станция  Сыртта милли интерьерлі Тумор рестораны бар .


Шығу


Айтпақшы, Ташкенттің көшелерінде жүретін көліктердің түрі санаулы-ақ. Матиз, Шевроле Спарк пен «булка нан» өте көп, «блатной» көліктерді өте-өте сирек көресің. Бәрі де ақ не ашық түсте. Ташкент ыстық болған соң күн тартпасын деп, бәрі ашық түске жүгіреді екен. Қара түсті көліктер ақ түсті көліктен 1000-2000 АҚШ долларына арзан болады-мыс.

Неге қымбат көліктердің жоқ екенін сұрағанымызда: — «Бізде қытбат көлік мінуге болмайды. Президентіміз қатал, алып қояды. Елімізде шіріп кеткен байлар көп, бірақ, олар да Матизбен жүреді. Әйтпесе, „қайдан алдың“ деп тексереді. Сосын байлығы белгілі боп қалады да, тартып алуы мүмкін. Қымбат көліктер тек қана кешке шығады. Кеш — көшеде бақылайтын адамдар үйіне қайтатын уақыт,» — деп жауап берді Мурод таксист.

Шынында да, қас қарая көшеден Матиз бен «булка нандар» жоғалып, тек қана қымбат көліктер пайда болды

Ташкент — өте таза қала. Жап-жасыл қала. Еңбекқорлар қаласы. Еңбегінің өнімділігіне метроның тигізер пайдасы орасан. Біздің астанамыз — Астанада да «астаналық темір жол» болғанын армандаймын…



Көлік тарихына қатысты ақпараттар мынау, мынау, мынаужәне мынау жерден алынды.

«Біздің кезімізде стипендия бәріне жететін, тіпті, ұшақпен Москваға барып келетінбіз» © Үлкен кісілер

Эх, шіркін десеңші! Жақсы оқығанымыз үшін жұрттың балаларынан мың теңге артық алып, 7 мың теңге шәкіртақыға мәз болған кезіміз-ай! Айдың соңы тақаса, карточкамызды қайта-қайта тексеріп, минусқа кіргізіп жіберетінбіз. Стипендия түсті деген күні жатақханада той

Қазір шәкіртақы біздің кезден әлдеқайда көп. Ресми деректерге сүйенсек, биыл 31 наурыздан бастап мемлекеттік ЖОО оқитын білімпаздар алатын стипендия сомасы былай өзгерді:

---

Студент — 16 759 теңге;
Интерн — 30 356 теңге;
Магистрант — 42 824 теңге;
Докторант — 65 599 теңге;
Назарбаев университетінің магистранты — 100 000 теңге.

---

Басқаны қойшы, СТУДЕНТКЕ 16 759 ТЕҢГЕ ЖЕТЕ МЕ? Ол ақшаға не келеді?



Ата-анасына жиі ақша салдыртып тұратын еркетотайларға білінбес, ал, өз нанын өзі тауып жейтін намысқой балаларға бұл ақшаның жетпейтіні анық. Жоғарыда көрсетілген соманы 30 күнге шақсақ, студент күніне 558 теңге ғана жарата алады. Қазіргі нарықта 558 теңге — бір түскі астың өзіне әупірімдеп әрең жететін ақша.
Шәкіртақысы жыртығын жамауға да жетпеген студент амалсыз оқуымен қатар жұмыс істеуге көшеді. Сабағының уақытымен сәйкес келетін жұмыс тапса — жақсы, таппаса, оқу құрбандыққа кетуі де ықтимал.
Оларға арналған жұмыстың түрі көп: даяшы, бармен, бала бағушы, курьер, жүк тасушы, оператор, сатушы, промоутер, гардеробшы, тағысын тағы жалғаса береді. Тіл білетіндері аудармамен күн көреді, өз мамандығы бойынша жарты ставкамен жұмыс істейтіндер де бар. Табан ақы, маңдай теріне 30 — 90 мыңның арасында ақша алады. Мысалы, Астанадағы KFC фастфудтар желісінде еңбек өтілі жоқ адамды жұмысқа қабылдап, оған 40 мың теңгеден басталатын айлық беріп отырады екен. Ал, Ханшатырдағы сатушы-консультанттардың минимум айлығы — 60 мың.

Еңбек еткені, шыңдалғаны дұрыс десек те, СТУДЕНТТЕР САБАҒЫН ҚАЙ УАҚЫТТА ОҚИДЫ, ЖҰМЫСЫНА ҚАЙ УАҚЫТТА ҮЛГЕРЕДІ?
Бұл сұраққа оқуы мен жұмысын қатар алып жүрген студенттердің өзі жауап берсін.


Бақдәулет Мухимов, Астана медициналық университетінің 3 курс студенті
«Астана қаласы Жедел жәрдем стансасында жұмыс істеп жатқаныма биыл үшінші жыл. Ақшаның жетіспеуінен емес, өзім қызығып, тәжірбие жинақтағым келгеннен жұмыс істеуге көштім. Мамандығым үлкен жауапкершілікті қажет етеді, сондықтан теория ғана емес, көп тәжірбие де керек. Бәріне үлгеріп жатырмын. Стипендия алған бойда тоя тамақ жеп алатынымыз болмаса, ол тіпті бір қыдырғаныңа да жетпейді ғой.»


Сандыбаев Ерлан, ЕҰУ 3 курс студенті
"Өзім білім алып жатқан осы универде веб-программист болып, 0,25 ставкамен жұмыс істеймін. Осындағы сайттардың бәріне жауаптымын десем де болады. Кейде жұмыс тым көбейіп, сабаққа келмей қалатын кезім болады. Ата-анаммен тұрғандықтан ақшадан қысылмаппын, егер жатақханада тұрсам, шәкіртақы мүлде жетпейтін еді. Шәкіртақым бір рет қана қыдырғаныма кетеді."


Өмірбекова Гүлнұр, ЕҰУ 3 курс студенті
«Imperial бинго-клубында оператор болып жұмыс істеймін. Сабағым түстен кейін, ал, жұмысым кешкі сегізден таңғы сегізге дейін. Он бес күн істеп, он бес күн демаламыз, сабағыма өте ыңғайлы. Осы семестрде стипендиядан айрылып қалсам да, жұмыстан алатын 70 мың теңге өзіме жетеді. Жұмыс істеуіме стипендияның жетпеуі, үйге ақша керек болғаны және бос уақытымның көбірек артылғаны әсер етті».


Сұлтанбай Кәмшат, ЕҰУ 3 курс студенті
«Таңертең сағат тоғыздан бірге дейін 1 жастағы баланы бағамын. Жарты айлыққа 30 мың теңге береді. Сабақтың бәрін түнде оқимын, тапсырмаларды ертерек тапсырып тастауға тырысамын. Жоғарылатылған стипендия алам, жетпейді. Оның үстіне, өзім — ақшаны көп жұмсайтын адаммын. 1 курс оқитын ініме көмектесемін. Көп қыдырмаймыз да, стипендия түскенде айына 1 рет киноға барып қоямыз».


Сабыров Талғат, ЕҰУ 3 курс студенті
«Бір компанияда инженер-программист боп жұмыс істеймін. Еркін график, берілген тапсырманы тапсырсам болғаны. Сабағыма еш кедергі келтірмейді, қайта тәжірбие жинақтауыма көмегі бар, әрі қызық. Ақша жағынан таршылық жоқ. Егер жұмыс істемесем де, шәкіртақыны бір айға жеткізер едім».

Біреуі жылап тұр, екіншісі теңселіп тұр, ал, басқасы тіпті түсіп қалардай басын жұлқылайды. Оларды еліткен әуен маған да ұнап қалған сияқты. Туыс әпкемнің сонау Шымкенттен келгіштеп кеткені де осы екен ғой…

* * *


Қала сыртында орналасқан қажетті мекен-жайды әрең дегенде таптым-ау. «Есіктің алдында көлік қаптап тұрады,» деген сөзі миымда жатталып қалыпты, қымбат көліктер үйірілген зәулім үйді көре сала, бірден сол жаққа бұрылдым. Дәл өзі!


"Қақпадан енген соң бірінші емес, оның ар жағындағы үйге кіресің," демек, аноу есік маған керегі". «Мяяя, жиналатын жерлері керемет екен,» деген ой табалдырықтан аяғымнан бұрын аттап қойды.
Ауласынан жан баласы көрінбеген үйге үреймен беттедім. Үйдің ішінен әуен естіледі, шығыс музыкасына ұқсаттым.


«Кірсем бе, қайтсам ба,» деп ойландым да, тәуекел етіп, есікті ақырын ашып көрдім. Ерлердің емес, әйелдердің аяқ киімі көп болған соң, ішімде сенім пайда болды. Құдды, әйелдер құтқарушыма айналып кетердей.


Үйдің ішін бықсыған ағаштың түтініне ұқсас иіс алып тұр. Алғашында тыжырынып қалғаныммен ұнай бастады: көңіліңді жайландыратын сияқты. Ә, таптым! Бұл — SPA-салондардағы иіс қой.


Бөлмеге көз салдым. Бөлме емес-ау, үлкен зал. Төрт қабырғасына да жағалата дивандар мен орындықтар тізіпті. Олардың үстінде қарайып-қарайып жатқан сырт киімдер болмаса, адамдары көрінбейді. Жалма-жан кешігіп келгенім есіме түсіп, өзімді тез жия қойдым.


Әуен шығып тұрған бөлмеге жақындадым, есік орнына тұтылған перденің жанына хабарландыру іліпті.


Ақырын бөлменің ішіне ендім. 20 шақты адам әуен тыңдап тұр. Балалы әйел мен аяғы ауыр келіншекті орындыққа жайғастырыпты. Бәрінің көзі жұмулы, тек кішкентай бала ғана жан-жағына жалтақ-жалтақ етеді.


Кең бөлменің ішіндегі заттың бәрі қоңырқай түсте, жаныңа жайлылық сыйлайтындай. Көзім бірден Иисусты көтерген Мария анаға түсті. "Құдай-ау, қандай жерге тап болдым" деген ой жүрегімді кеудемнен шығарып жіберердей.


Жан-жағыма қарап, аузым ашылып тұрғанда бір әйел тұрған орнынан жылжыды да, екінші адамға барып, қолын кеудесіне қойды. Жаңадан бері байқамаппын, бәрінің жанына барып, 2-3 минуттай тұрады екен.


Екі қолын адамның мойнына, көкрігеніне, ішіне және қуық тұсына қойса, көзі жұмулы тұрған адам желді күнгі қайыңға ұқсап ырғала бастайды.





Солай тұрғандардың бәріне қолын қойып шықты да, музыка қосылып тұрған аппаратқа қарай жақындады. Аппараттың айналасына қақпағын ашып қойған су толы баклажкалардың үстінен қолын апарды. Бейне бір қолымен суға сиқыр жіберіп жатқандай. Солай бес минуттай тұрды да, музыканы сөндіріп, «кезекпен біртіндеп кіруімізді, қалғанымыз бөлменің сыртында күтуімізді» сұрады.


Екінші бөлмеге шығып, шеткі креслоға жайғаса бергенім сол екен, іштен шыққан бір топ адам маған қарай атылды. Қолымдағы фотоаппаратымды сындырып, өзімді ұрып тастардай ентеледі. «Біздің рұқсатымызсыз неге суретке түсіресің? Бұл — біздің жасырынып істейтін тірлігіміз,» дейді. Айналамды қоршап алған олар бажылдап отырып, суреттерді біртіндеп өшіртті. Аяқ жағында арт жақтан түсірілген суретті қалдыруын сұрап, жалына бастадым. Журналист екенімді түсіндірдім. Кейбірі ғана келісті.

Үрпиген қоян ұқсап, шетте отырмын. Әр адам ішке жеке кіреді де, 10-15 минуттан соң шығады. Адамдардың бәрі кетті-ау дегенде бөлмеге қайта кірдім.


Төрде тұрған үстелге жайғасқан әйел күліп қарсы алды да, аты-жөнімді көп адамнан тұратын тізіміне қосып қойды. Келген адамның бәрін солай тіркейтін көрінеді.

Есения Александровна — космоэнергет. Алдына келген адамдарды космостың энергиясымен, жердің энергиясымен емдейді, ол үшін айтатын арнайы паролі де бар екен. Айтуынша, дәрігерлер өлімге шығарып салған адамдарды құлан-таза айықтырыпты.


Әуен қосылып, адамдар көзін жұмғаннан кейін әрқайсысына энергияның арнасын ашады. Сондықтан адамдар ғарышта қалқып жүргендей теңселе бастайды екен. "Ғарыштан келген энергиямен адам өз-өзін емдейді. Діннің ешқатысы жоқ,"- дейді. Әр емделу курсы 11 күннен тұрады. Өзімен бірге су әкеліп, оған да ғарыш энергиясы құйылады. Бұл су тез айығуға көмектеседі-мыс. Ал, адам жеке кірген соң оның ауруы мен басындағы қиындықтарын Есения «көріп», оның шешілу жолын айтады. Тіпті кейбіреулерді суретіне қарап «оқып», ішкілікке салынып кеткен жерінен айықтырады екен.

«Маған жарнама керек емес, емдеген адамдарымның өзі-ақ клиенттерді көбейтіп жатыр. Күніне 20-30, тіпті 50-60 адам келеді. Әдейі адамдардың жұмыстан қайтар уақытын таңдадым. Ал, күндіз көпшілікке көрінгісі келмейтін жандарды қабылдаймын. Маған жұлдыздар да, „жоғары“ жақта отыратын адамдар да келеді,» дейді.


«Жақында ғана Қазақстан емшілер қауымдастығына мүше болдым. Мәскеудегі ұстазым қуанып жатыр. Енді мен де шәкірт тәрбиелеуді жоспарлар отырмын,» — дейді куәліктері мен түрлі ресми хаттарды маған көрсетіп жатып.


«Былтыр бір сеанс мың теңге болатын, Емшілер қауымдастығына мүше болған соң екі мыңға көбейттім, төлейтін салықтарымды ақтау керек. Клиенттер қуанбаса, қарсы болған жоқ». Мынау тұрған қобдишаның ішінде бүгінгі «екімыңдықтар» жатыр.


Есенияның Грузиядан көшіп келіп, Астанада осылай адамдарды емдеп жүргеніне 5 жыл болыпты. Осында күйеуге шыққан, қазір үш баланың анасы. Әлі жасқа толмаған кішкентайы бар.

«Ешкімге сұхбат бермей, қайтарушы едім, саған неге келіскенімді білмей отырмын,» — деп, жылы жүзбен шығарып салды.



Көптің алғысы мен қаржысына бөленіп жүрген Есенияның үйінен шыққанымда қараңғы түсіп үлгеріпті.

Туыс әпкем Шымкенттен жиі келгіштеп, апталап жатып кетіп жүр еді. Соңында осы космоэнергет «алпыс алты мың теңгеңді өртеп жіберіп, шайтандарды қуу керек,» дегеннен кейін Астананы ұмытты.

Бірақ, маған ем жүргенде қосатын әуені ұнап қалды…

Супермаркетке бара қалсам, ең көп кідіретін орным – сүт өнімдерінің қатары. Қаз-қатар тізілген сүттің қайсысын таңдарымды білмей, дал боламын: біреуінің қорабы әдемі, біреуінің жарнамасы жақсы, біреуінің шығарылған мерзімі бүгін ғана. Оған қоса, «стерильденген, пастерленген, ультрапастерленген» деген сияқты түрлері тағы бар. Бірақ, ол жазуға аса мән бермейтінімді, тіпті неліктен жазылып тұрғанын түсінбейтінімді жасырып қайтем .



Алдымен, қалтам көтеретін бағаға көз саламын. Сосын сүттің майлылығына, соңында мерзіміне назар аударым, кассаға қарай аяңдаймын .



«Сүт, сиырдың сүті неге ондай түрлерге бөлінеді, ол сүттер қандай әдіспен даярланады» деген сұрақпен Астана қаласынан 70 шақырым шалғайда жатқан «Родина» агрофирмасына қарай жол тарттық.



«Родина» сүт зауытының эксперті Дмитрий Чайка мырза сұрақтарымыздың бәріне мұқият жауап берді. Дмитрий алдымен «Родина» сүт зауытынан шығатын сүттің сапасы қалай тексерілетінін көрсетті.



Зауытта арнайы аппаратпен сауылған сүтті жоғары температурамен, ыстықпен өңдеуге жібермей тұрып, лабораториялық тексеруден өткізіп алады.



Ол үшін 100 грамм сүтті арнайы аппаратқа қойса болғаны.




Бірнеше секундтан соң кішкентай ғана мониторына мынадай ақпараттар шығады.



«Кейде аппаратқа сенбей, ескі әдіс бойынша да тексеріп аламыз. Сүттің нормаға сай екеніне әбден көзіміз жету керек,»- дейді лаборант Людмила Марталер.



Өзім де тексеріп көрдім, тексеруден кейінгі нәтиже сүт қорабында көрсетілген сандармен дәл келеді .



Лабораториядан «рұқсат алып» шыққан сүт мына үш танкердің ішінде пастерленеді. Сүт құйылған бойда қажетті майлылық пайызы орнатылады екен. 3,2% майлылық керек болса, одан асып кеткен майды басқа ыдысқа бөліп отырады.



Осылай сүт қорапқа құйылып, дүкендерге қарай жол тартады.



«Родина» сүті құйылған полиэтилен пакеттің мықтылығы сонша, үстіне шығып көргенімізде де мыңқ етпеді. «Ақтан обал ғой» деген ойымды «Көр, көр, шығып көр,» деген эксперттің сөзі шайып жіберді.



Бұл зауытта тек пастерленген сүт шығарылатындықтан жоғары температурамен өңдеудің әр түрін фотомен көрсете алмаймыз. Есесіне, эксперттен есіткен мәліметтердің өзі дүкенге барғанда біраз көмек береді.

Сүтті жоғары температурада өңдеу оның сапасына тікелей әсер етеді. Өңдеудің негізгі үш түрі кеңінен қолданылады: пастерлеу, стерильдеу, ультрапастерлеу. Бұлардың бәрі нені білдіреді?

Стерильдеу кезінде сүт 100 градуста өңделеді. Мұндай ыстықта зиян бактериялардың бәрі өледі, сәйкесінше, пайдалы бактериялар да жоғалады. Сондықтан сіз стерильденген «пайдалы» сусынды тек шөліңізді басу үшін ғана ішпесеңіз, құрамынан қандай да бір витамин табамын деп ойламаңыз. Стерильденген сүтті жарты жылдан да көп уақыт сақтауға болады. Сондықтан, жарамдылық мерзімі ұзақ сүтке көп жоламаған жөн.

Ал, егер пастерленген сүт ішсеңіз, онда әйтеуір бір пайдасы болары сөзсіз. Пастерлеу кезінде сүт 75-80 градуста өңделеді де, пайдалы бактериялар сақталып қалады. Әрине, кері әсері бар бактериялар да қалады. Пастерленген сүт 10-14 күн сақталады.

Қазіргі уақытта жоғары температурамен өдеудің ең сапалы түрі ультрапастерлеу болып табылады. Бірнеше секундқа ғана созылатын термоөңдеу кезінде сүт 125-138 градусқа дейін қайнатылады. Бұл процесте зиян бактерияның бәрі жойылады да, пайдалылары қалады.



Сүт таңдауда назар аударыңыз! Құрғақ сүт порошогынан жасалған сүттің қорабында "қайта қалпына келтірілген" (восстановленное — ресми аудармасы осылай екен) деген жазу тұру керек. Порошоктан жасалған сүт — сүт емес, сусын. Сондықтан өндірушілер қулыққа басып, сүттің "қайта қалпына келтірілген" екенін ашып жазбай, артына, кішкентай етіп, көзге түсе бермейтін әріптермен жаза салады. Әрине, ол — тексеріс бола қалса, «міне» деп, көрсете салу үшін ғана тұрған жазу.

Сүттің қорабына мұқият қараңыз Тетрапакеттегі сүтті таңдамас бұрын ақырын қысып көріңіз. Ауа шығып тұрса, ол сүтті алған жеріңізге қоя салыңыз. Ең сенімді қорап — шыны ыдыс.

Сақтау мерзіміне назар аударыңыз. сақтау мерзімі ұзарған сайын сүттің шыдамдылығын арттыру үшін түрлі тәсілдер қолданылады: крахмаль, ас содасы, түрлі антибиотиктер қосылуы мүмкін. Сондықтар бір не жарты жыл сақтауға болатын сүтті алмаған дұрыс.



Бәрінен де тиімдісі — базарда сатылатын "қолдың сүті" дерсіз. Ол сүттен келер қауіп те аз емес. Сүтті құйып беретін баклажканы қайдан алатынын, оны қалай тазалайтынын білмейсіз, қоқыстың арасынан жинап келуі де мүмкін. Ол ыдысқа бұрын сүт не айран құйылған болса, қақпағында, қуыс-қуысында қалдықтары жуылмай қалып кететінін өзіңіз де аңғарып отырсыз. Сондықтан сүтті сенімді жерден өз ыдысыңызбен алыңыз.

Таңдаған сүтіңіз құнарлы, ағзаңызға пайдалы болсын!

Кей суреттер интернеттен алынды.

Мына ғимараттың ішінде қанша жүректің тағдыры шешіліп жатыр десеңізші… Кей жүректің соғуы дәріге, кейбірінікі аппаратқа, кейбірінікі қуат көзіне байланысты. Біреудің жүрегі арылы өмір сүріп жатқан жандар да бар. Иә, біреудің жүрегі екінші жанның кеудесінде дүрсіл қағуда.

Жәнібек Успанов 1974 жылы Қостанай облысында дүниеге келген. 2012 жылы Астана қаласындағы Ұлттық ғы­лыми кардиохирургия орталы­ғындажүрегіне трансплантация жасалды. Яғни, 46 жасында инсульт алып, дүниеден озған Галинаның жүрегін Жәнібектің жүрегімен алмастырды.

Жәнібек — елімізде ең алғаш рет жүрек трансплантациясын жасатқан пациент.

Кеудесінде орыс әйелінің жүрегі соғып тұрған қазақ жігіті қайта оралған өмірі туралы әңгімелеп берді.



— Ауылда өскен баламын, ауылда денсаулыққа көп назар аудара бермейміз. Әскерде ревматизммен ауырып қалдым. Ол кезде 19 жаста едім. 2005 жылдан бастап жүректе ақау бар екені анықталды. Жарты жыл сайын Астанаға келіп тексеріліп, керекті дәрілерді алып тұрдым. Үнемі дәрі ішіп жүретін ем, 2008 жылы аузымнан қан кетіп, жансақтау бөліміне түстім. Жүректе артерия жарылып кетіпті. Астанаға қайта келгенімде бұл ауру жазылмайтынын, мені құтқаратын жалғыз жол — жүрек ауыстыру екенін айтты. Ол кезде еліміздегі трансплантация туралы ойламайтын да едік.
Өзіме сыздап ауырғаны білінбегенмен, ісініп жүретінмін. Жүрек ұлғайып-ұлғайып, бір күні жарылып кетуі мүмкін.
Кейін кезекті тексерілуге келгенде осы орталықтың ашылғанын, мұнда жүрек ауыстыратынын айтты. Келдім. Тексеруден өттім. Ота жасауды ұсынды.
Адамда таңдау қалмай, ең соңғы жол осы ғана екенін білгенде ойланбайды да екен. Бірден келістім.



Әйелімнің аяғы ауыр еді. «Дүниеге келетін баламды көруім керек, оны өсіруім, бағуым керек. Менің балам кімге керек болады,» деген мақсатпен ота жасауға келістім, сол мақсат үшін өліммен күрестім.



Ота 5 сағатқа созылды. Оянғанымда бірден ет қосып қуырған картоп сұраппын, менің есімде жоқ.
Жүрегімнің кеудемнен шығып кетердей қатты соғып тұрғанын сездім. Оған дейін дүрсілі мүлде сезілмеуші еді. Бірдеңеден қатты қорқып не толқып тұрғандай, жүрегім кеудемнен шығып кетердей сезімде болдым. Сау жүректің соғуын ұмыта бастаған екем.



Операциядан кейін қайта өмірге келгеніме қуандым ба екен, білмеймін, көңілшек боп кеттім. Тамағыма өксік тығылады да қалады. Жылай бергің келеді.
Әкем екі жасымда қайтыс болған еді. Анам 37 жасында 8 баламен жесір қалған. Маған операция жасалғанын білместен үш жыл бұрын ол да қайтып кетті. Сол есіме түсіп, көп жыладым.
Маған жүрегін орнатқан Галинаның баласы Игорь да 22 жасында жетім боп қалды ғой. Соны да ойлап жылайтынмын. Көп жыладым.

Игорьмен алғаш рет кездескен кезімде тіпті сөйлей алмадым. Жасым тиылмады.
Онымен қазір жиі кездесіп тұрамын, досым сияқты боп кетті. Ол болмағанда мен қазір тірі болмас па едім. Сондықтан менің Игорьға деген құрметім шексіз.



Маған операция жасалып біткен соң үш аптадан кейін Махаббат есімді қызым дүниеге келді. Махаббатым — менің құтқарушым, стимулым. Балам бәрімен соңына дейін күресуге басты себеп болды.



Жүрегімді бес жылға дейін бақылауда ұстайды. Бес жылдан кейін жүрек жиырылып, өздігінен соғатын болады. Ал, қазір тек дәрі-дәрмектің арқасында жұмыс істеп тұр. Қазір менде мүлде иммунитет жоқ. Маған қарап түшкірсеңіз, мен бірден ұшып түсем, өте-өте тез ауырып қаламын. Үнемі қолымды жуып, бетіме маска тағып жүремін. Адам көп жерге бармауға тырысамын. Егер ауыра қалсам, ол ағзамда өте тез таралып, ең асқынған түріне бірден апарады.
Қазір маған жүгіруге, секіруге, ауыр көтеруге болмайды. Бес килодан артық көтерме деген еді, мен ештеңеге қарамастан баламды көтеремін. Қызым күннен-күнге өсіп жатыр, қазір 13 келідей боп қалады-ау.
Спортпен айналыспаймын. Кабинеттегі велотренажермен кейде жаттығып тұрам.



Қазір екі айда бір тексеріліп тұрамын. Жағдайым жақсы. Осы орталықта жұмыс істеймін. «Нұрлы қоғам» атты қоғамдық бірлестік құрдық. Ота жасалғанға дейін пациенттердің құжаттарын түгелдеп, оларға психологиялық кеңестер беремін. Емделу барысында өз басымнан өткен тәжірбиелермен бөлісемін.



Отбасымды да осында көшіріп әкелдім. Ауылдағы үйімді, көлігімді сатып, осы жақтан баспана алдым. Баспана деген аты ғана болмаса, жертөлеге ұқсас бір бөлме ғана, үйдің ең астыңғы қабатында орналасқан. Амал жоқ, күн көріп жатырмыз.
Басында бар ақшамды жиып, құрылыс компанияларына, банктерге дені дұрыс үй алғым кеп хабарласқанмын. Олар жандарына да жолатпады. Мүгедек адамға кім несие не ипотека берсін. Көмектеседі-ау деген жердің бәріне бардым, хабарластым, нәтиже болмады. Қазір осында жұмыс істеймін, алатын пенсиям бар, амалдап күн көріп жатырмыз. Әйелім әзірге жұмыссыз, баламен отыр. Қысқасы, маған осы орталықтан басқа ешкім көмектеспеді де, осы орталықтан басқа ешкімге керек те емеспін.



Еркектің тағдыры әйеліне тікелей байланысты, тіпті, аурудан жазылуың да. Күйеуі ауырды деп, тастап кетіп жатқан әйелдер қаншама. Операциядан кейін де қанша күтім керек, одан кейін адамның мінез-құлқы да өзгеріп кетеді.
Операциядан кейін «анау жоқ, мынау жоқ» дегенді, майда-шүйдеге ашулануды доғардым. Олардың бәрі түкке тұрғысыз нәрсе екен ғой. Адамдар көп ренжиді, өзім де солай едім. Тез өкпелеп, кек қайтарғым кеп тұратын. Жүрегіңде кек пен наланы арқалап жүресің, ауруым содан болды деп ойлаймын.



Операция қалай болар екен деп қатты ойландым. Ауылдың ақсақалдарын, ағайындарды жинап алып, мал сойып, құран оқытып келгем. Енді бәрі сәтті өтті. Қазір көбісі айтады: — "саған жоғары жақтан аванс қылып екінші өмір беріп отыр, енді намазға жығыл," — деп. Мен намазды сән үшін не мақтан үшін оқығым келмейді, оған үлкен дайындық керек. Ешкімге жамандық жасамасам болды.



Жоғары білімім жоқ, ауылда көлік жүргізгем. Қазір психология мамандығын алып жатырмын. Бірінші курсымда оқуымның ақшасын жақсы адамдар төлеп берген. Ендігі жылғысын көрерміз, бұйырғаны болар.
Кітап жазуды ойлап жүрмін. Жүрегімнің иесі суретші болған, бірақ, мен сурет сала алмаймын. Тіпті, қызымның куәлігіне толтыру керек арызды жаза алмай қалдым. Сол жердегілер ауруымды қайдан білсін, «бланктардың бәрін құрттың» деп айқайлаған.



Кеудемде орыстың жүрегі соғып тұр, бірақ, мен — әлі де қазақпын. Жүрек деген — бұлшықет қана. «Донор — орыс» деген соң отаға дейін де, отадан кейін де дінім туралы көп ойландым. Діни сауаты бар адамнан сұраған едім, мұсылман боп қалатынымды айтты.

Жүрегім тоқтап қалады деп қорықпаймын. Бұл біреудің жүрегі екенін де ұмытқам. Ештеңе ойламауға тырысамын. Менің қолымнан келетіннің бәрін жасадым, ендігісі «жоғары» жаққа аян.



Интернеттен жаңалықтарды оқып, өзіме қажетті ақпараттарды алып отырамын. Бірақ, қазақ сайттарын оқымайды екем. Әлеуметтік желіден Фейсбук пен Одноклассникида отырамын.



Сөз соңында айтарым, адам алдында не боларын білмейді. Бірдеңе бола қалса, донор болып, біреудің өмірін сақтауға көмектессе екен. Ол үшін қазір-ақ келісім беріп қоюға болады. Бізде ағзасы өзіне сай келетін донорды күтіп жатқан пациенттер өте көп. Олар қазір аппараттың көмегімен ғана өмір сүруде, оңай емес. Біреудің өмірі сізге байланысты болуы мүмкін...

Көктем — халық қажеттілігінің ауысар тұсы: қыста қажет болған дүниелер көктемде мүлде іске аспай қалады немесе керісінше. Әсіресе, күнделікті біз елей бермейтін кей қызметтер мен тауарлар күн жылыған сайын қолданыстан сытыла береді. Көктем — табиғат жаратылысына ғана емес, кәсіпкерлердің қалтасына да өзгеріс алып келетін мерзім.
Астана қаласының бірнеше бизнес қызметкерлерінен сұхбат алып, көктем олардың тұтынушыларын қалай өзгертетінін білген едім.

Адамдар көктемде арақ-шарапты азайтады

Нұрбек, азық-түлік дүкенінің сатушысы


Адамдардың тамақ жеуіне жыл мезгілі қатты әсер етпейді ғой, барлық кезде бірдей. Бірақ, күн жылығанда адамдар ішімдік сатып алуды азайтады, айран, сүзбе сияқты сүт өнімдері көбірек өтеді.

Қыздар күн жылыған соң көшеден-ақ такси ұстай салады

Сағи, такси жүргізушісі


Қыста күніне 18-22 шақырту түсетін, қазір 14-ке әрең жетеді. Қызметіміз ауа райымен тығыз байланысты. Біздің басты клиенттеріміз қыздар ғой, олар қыста қысқа не жеңіл киініп шығады да, көшеде такси ұстап тұра алмайтындықтан бізге хабарласады, әсіресе, кешкісін көп хабарласатын қыста. Күн жылынған соң ол қыздар көшеден-ақ такси ұстай салады. Көктемде клиенттеріміз азайып кетті. Алдында қыздарды қыдыруға апарып-алып келіп жүрсек, қазір тек жұмысқа баратын-келетін адамдарды, қала қонақтарын тасимыз.

Адамдар қолөнермен күн жылығанда айналысатын сияқты

Сұңғат, қолөнерге арналған бұйымдар сатушы


Қыста базарда суық болған соң ба, клиенттер аз болады. Меніңше, олар қолөнермен күн жылығанда көбірек айналысатын сияқты. Қыста күніне 20-30 адам келсе, қазір күніне 80-100 адам келеді. Өзіміз де айына бір рет әкелетін тауарды күн жылығанда көбейтіп, айына үш-төрт рет әкелеміз.

Көктем — тұсаукесер тойының мезгілі

Азиза, тойбастарға арналған бұйымдарды сатушы


Тойбастарға салатын заттар қысқа қарағанда көктемде көп өтеді. Әсіресе, қыз ұзату, үйлену және тұсаукесер тойларына арналған бұйымдарды алады, тұсаукесер тойы басым. Сүндет той көктемде мүлде болмайды. Қыста күніне 10 адам ғана келсе, қазір 50 адамға дейін тойбастар бұйымдарын алып кетеді.

Көктемде дәріден гөрі витамин көп өтеді

Сәуле, дәріханашы


Клиенттеріміз көктемде азайып кетті. Қазір ауру азайып, адамдар ағзасын әлдендіру үшін витаминдерді көп алады. Бірен-саран тұмауға, қан қысымының ауруларына арналған дәрілерді сұрап қалады. Көктемде гормондардың әсерінен жыныстық қатынасқа қажетті заттар да көбірек сұраныста.

Адамдар іш киімін көктемде көбірек ауыстырады

Сұлушаш, іш киімдер сатушы


Қыста сауда үйлерінде өтетін шығар, базарда тауар мүлде өтпейді. Қазір көбейіп жатыр, енді басталады ғой. Әйелдер, әсіресе, қыздар іш киімдерін ауыстырып жатқан сияқты. Негізі бәріне керек зат қой бұл.

Көктемде халық арықтау үшін де жаяу жүруі мүмкін

Гүлзира, кондуктор


Күн жылыса, адамдар жаяу жүреді ғой. Мысалы, арықтау үшін, ақша үнемдеу үшін. Қазір автобусымызға мінетін клиенттер азайды. Қыста суықтан қашып та мінетін еді, қазір тек жұмысқа баратын және қайтатын уақыт, түнде біз жұмыстан қайтар уақытта адам көбейеді. Күн ұзарған сайын біздің режим де ұзарады да, кинодан, серуеннен, басқа да жерден қайтқан адамдар автобусқа мінеді.

Көктемде қозғалыс көп болған соң «тысқа шығу» да көбейеді

Оля, базардағы әжетхана қызметкері


Жабық ғимаратта отырсақ та, қыста адам аз болды. Қазір екі есеге көбейді. Күн жылынды ғой, адамдар көп су ішеді де, әжетханаға көп барады. Алдында тек жалға алғанымыз үшін төлейтін ақшаны ғана өтейтін едік, енді пайда түсіре бастаймыз. Көктемде күніне 200-ден аса адам келіп жатыр.

Күн жылынды — Астанаға келетін қонақтар көбейеді

Айгүл, пәтерлерді жалға беруші


Пәтерлерді қыста да көп алатын, қазір одан сайын көбейіп жатыр. Астанаға келетін қонақтар көбейеді енді. Әсіресе, мейрамдарда бір жасап қаламыз, ол кезде бағаны да едәуір көтеріп тастаймыз ғой. Конкуреттеріміз де күннен-күнге артуда. Ақша табатын мезгіл келгенімен бәсекелестер кедергі келтіреді.

Қазір күніне 15 адамға дейін қызмет көрсетемін

Гуля, жезөкше


Қыста күннің суығында тоңатын едік, қазір тоңбаймыз. Көшеде тұруға да көп уақыт кетпейді. Кейде тіпті «мама Роза» үйден шығармай, бірінен кейін бірін тізіп, клиенттер тауып қояды. Қазіргі клиент санын нақты айта алмаймын, санамадым. Шамамен, күні-түні 15 адамға дейін қызмет көрсетемін, кейде түн бойына алып кетеді мені. Ал, кейде сағатпен емес, 20 шақты палка ғана болады.

Ас үй. Қызмет етіп келе жатқанына 2 жылдай болған ноутбуктың гуілі. Қағазы айқара ашылып, желінбей қалған жартысы бөлініп-бөлініп жатқан Қазақстан шоколады. Біресе дыбыссыз режимге қойылатын, біресе дауысы қайта қосылатын ұялы телефон. Оның ар жағында көк шәй жартылай құйылған бокал тұр.

Кеш батып келеді. Күні бойы үйден шықпадым. Жұмысты үйде отырып істеуге тура келді. Үнемі жалғыз қалуға құмартып тұрушы ем, міне күні бойы өзіме өзім ғана күбірлеп қоям.

Ас үйдің терезесі үлкен көшеге қарайды. Ары-бері ағылған көліктерге қарап отырудан жалыққан кезім есімде жоқ. Тағы да ұзақ қарадым. Тым тез жүреді. Асығыс. Уақытты айтам. Лезде қараңғы түсіп, машиналар жарығын қосып алыпты. Кеш, түн, таң, сосын тағы бір күн зу етеді. Мен осы жасыма дейін не бітірдім өзі? Айтарлықтай ештеңе. Айтарлықтай деп қоям, ойлайтын да ештеңе жоқ қой. Әлі пәтерден пәтерге көшіп жүрмін. Әлі такси тоқтатам. Әлі… әлі… әлі… Әлі жаспын деп ақтап алуға ғана шамам келеді өзімді. Жеке бизнесім болса деймін. Әлі солай армандаймын. Әлі. Эхх… Қаңтар да аяқталып келеді, әлі ештеңе өзгерген жоқ.
Қап-қараңғы ас үй. Қызмет етіп келе жатқанына 2 жылдай болған ноутбуктың гуілі. Көрсету керек еді осыны.