Баяғыда Вата қыз болыпты. Баяғыда болғанда, сол 1989-2029 аралығы ғой (байғұс 2030-ды да көрмей кетті деседі). Вата қыз кредитке алған үйін жинап жүріп, бір езілген жүзім (ел арт ұртында мейіз дейді) тауып алады да, Felis catusты шақырады, Felis catus келмейді. Felis catus деген негізі кәдімгі мысық болатын, бірақ өзі мішім кезінен латын тілін тереңдетіп оқыған зияткер мысық еді, Лукоморьеңді… Тәлпіштігі де жоқ емес енді. Сондықтан осылай атағанды қалайтын.
Қыз:
– Келмесең келме! – деп, езілген жүзімді өзі жеп қояды. Жеп болған соң (бұл кезде Ватаның іші өте бастаған еді) Felis catus келіп:
– Неге шақырдың? Оның үстіне уатцаптағы конфаға жазып жібергенің не? – деп сұрайды.

Вата қыз айтпайды. Сонан соң Felis catus:
– Ендеше сенің минералкаңды төгем! – дейді.
Вата қыз:
– Өзі таң ата бас ауырып тұрғанда жалғыз дауа – минералкама тисең, мен құйрығыңды кесіп аламын! – деп жауап береді.
Felis:
– Қумашы, а! Құйрықсыз мысық тұқымдасына жататынымды білмейтіндей!-деп кейиді.
Вата Қыз:
– Онда кесетін жерің де қалмады ғой,-деп басын қасиды.
Зияткерлік пікір-шайқаста жеңіске жеткен Felis catus минералканы төгеді. Вата қыз Felis catusтың құлағын (!) кесіп алады да:
– Шайқаста жеңіліс тапқанмен, соғыста кім жеңетінін көреміз!-деген көрінеді.
Felis catus:
– Апа, апа, құлағымды берші! – дейді.
Вата қыз:
– Апалап қалуын! Менің минералкамды төле! –деп талап етеді.
Felis catus сиырға барады. (Кешіріңдер, бұл жерде сценарий солай, халықтың идеясы)
– Сиыр, маған минералка берші! – дейді.
Сиыр:
– Миыңды ұрайын, епті, сиырда қайдағы минералка, жоғал құры нақ! Менен қатық сұрау керексің!-деп қуып шықпақ болады.
Сонда:
– Келісейік те,-дейді оңтүстікте 2 жыл тұрып, сол жақта пішіліп қалған Felis.
Сиыр:
– Жарайды, минералканы да шешеміз… Менің қарным ашып тұр. Маған жапырақ әкеліп берші! – деп басып жібереді.
Felis catus ағашқа барып:
– Ағаш, ағаш, жапырағыңды берші! – дейді.
Ағаш:
– Мен ағаш емес, көкнәрмін!-деп, өзінше петросянданады.
Felis:
– О, тіпті жақсы онда!-деп қуанады.
Ағаш:
– Қалжың ғой. Мен шөлдеп тұрмын. Су әкелсең, жапырақ беремін, – дейді.
"Өзім су іздеп жүргенде, мынау да су сұрай ма не?"-деп өз-өзінен күбірлейді Felis catus.
Felis catus суға бара жатса, су әкеле жатқан қыздарды көреді.
– Қыздар, қыздар, маған су беріңіздерші!-дейді.
Қыздар оған:
– Су деген сөзде 2 әріптен қателестің ғой! Бізден әдетте оны сұрамайды. Жарайды, бізге сағыз әкеліп берсең, біз саған су береміз,-деп шарт қояды.
Felis catus дүкенге барады.
– Әй, дүкенші, маған сағыз берші! – дейді.
Дүкенші:
– Суға шомылдырғыр-ай, өзі кризистің алдында көрінген айуан келіп сағыз сұрай берсе, нем қалады?-деп күйінеді.
Сосын:
– Онда маған жұмыртқа бер!-дейді.
Felis catus:
– Ренжіме, мені Шымкент жақта кастрация жасап тастаған,-деп күмілжиді.
Дүкенші:
– Ондай жұмыртқа емес, кәдімгі тауықтың жұмыртқасы,-дейді.
— Құстарда да бола ма не?-деп таңырқайды Felis catus.
Felis catus тауыққа барады.
– Тауық, тауық, маған жұмыртқа берші! – дейді.
Тауықтар:
– Бізге дән әкеліп берсең, біз саған жұмыртқа береміз, – дейді.
Felis catus: «Манағы Көкнәрмен қалай да келісу керек,»-деп ыржияды. Келе жатып, тағы да: «Енді не қыламын? Ит боп кете жаздадым ғо іздеген құрлы» – деп ішінен ойлайды. Сосын өзі ойына өзі күлкісі келеді. Сөйтіп кетіп бара жатса, бір тышқанды көреді. Felis catus тышқанды бас салады.
– Жаныңның барында айт! Үйіңде не бар? – дейді.
Тышқан қорыққанынан:
– Үйімде іргелес монитор, клавиатура, процессор бар,-дейді.
– Миымды зорлама, шыныңды айт!-дейді ашулы Felis catus.
Тышқан:
– Бір табақ тары бар, – дейді.
– Ойылдікі ма?-деп сұрайды Felis.
Тышқан:
– Ренжіме, бірақ қазір саған мейлі сияқты ғой (сөз ауыстырылды – ред.),-дейді.
Felis catus:
– Маған бір уыс тары бер,-дейді.
Тышқан үйіне барып, бір уыс тары әкеліп береді; Felis catus тарыны апарып тауыққа береді, тауық жұмыртқа береді; жұмыртқаны апарып дүкеншіге береді; дүкенші сағыз береді; сағызды апарып қыздарға береді, қыздар су (!) береді; суды апарып ағашқа береді; ағаш жапырақ береді; жапырақты апарып сиырға береді, сиыр қатық береді, қатықты апарып Вата қызға береді, Вата қыз мұны көріп:
— Ноқалай ноқат нәгөй кеще-ау, қатығыңды қолтығыма (сөз ауыстырылды – ред.) тығам ба, маған минералка әкел дедім ғой!-деп Felis catusтың құлағын мәңгілікке бермей қойып, ана жаққа да өзімен бірге ала кеткен деседі.

Соңы.

Қазақтың сиырды малға санап, кәдімгідей баға бастағаны бертін келе шығар. Ешқандай дәлелім жоқ, өзімнің ойым ғана. Бұл мал көшпелі халыққа қол емес. Күтімі көп, суыққа шыдамсыз, алыс жолға жарамайды. Одан жылқы мен қой әлдеқайда тиімді.

Еліміздің солтүстік, шығыс және орталық аймақтарында аяз күшейіп тұр дәл қазір. Осы аяздар есіме бір ғибратты әңгімені түсіріп тұрғаны.
Бір торғай қатты аяз күні әрі қарай ұшуға шамасы келмей жерге(қарға) құлап түсіпті. Қардың ызғарына аяз қосылғанда оның өмірін әрі қарай жалғастыруы еш мүмкін емес еді. Сол маңайдан өтіп бара жатқан бір сиыр торғайдың дәл үстіне жапалатып кетіпті. Ыстық жапаның әсерінен торғайдың денесіне жылу тарап, өмірі сәл де болсын ұзарыпты. Бірақ, торғайдың дегені емес Алланың дегені болады емес пе? Сиыр өткен жерден мысыққа неге өтпеске?! Өтіп бара жатқан мысық жапа арасында отырған торғайды көріп, оны шығарып алыпты. Шығарғанда қайбір жаны ашыды дейсіз, жеп қойыпты сосын.
Бұдан туар қорытынды: Сені боққа тастап кеткеннің бәрі жау емес, боқтан шығарып алғанның бәрі дос емес.
Сурет мына жақтан алынды

Биылғы қатты аяздардың беті қайтатын түрі жоқ. «Түкірсең түкірігің жерге түспейтін аяз» деген осы шығар.Бұл аяздар тек бізде ғана емес Якутскіде де жалғасуда десем күлкілі болып кетер.Себебі, біздегі -30-35 градус(Целсия) оларға қауіпті емес. Бірақта, биылғы аяздар ол жақта -47, тіпті кей жерлерінде -55 ке дейін барыпты деседі.Жылы үйде отырып алып,«малға обал болатын болды» деп етті шетінен жеп отыра беретін қазекемдер бұндай аяздарда не істейтінін білмеймін.

Түсіме Нағима кіріп жүр...«Тағы кірді» демей-ақ қояйын.Бірінші рет кірді түсіме. Бәлкім соңғы рет… Бота көзі мөлдіреп маған қарап тұр екен деймін. Тура өмірдегідей. Көзқарасын айтамын. Ондай көзді кейін мен кездестірмедім. Жә, басынан бастайын.«Нағимасы кім, Есқалиева ма?» деген сауалдар мазалап өткен болар оқыған жанды.
Ол кезде мен баламын. 92-93- ші жылдар шамасы. Жайлаудамыз. Қарасудың бойы. Көрші жайлаудан, яғни Бесқауғада отырған Жақан атты малшыдан бізге бір тайынша ауысып келді. Шатысып кеткен түгіміз жоқ, айырбастап алдық. Сол тайынша біздің қорамыздағы өзі құралпылас тайыншалардан ірі болатын. Үлкен денесіне жараспайтын киіктің басындай кішкене басы бар. Көзі… Енді, ондай көз тек боталарда бар шығар. Ірілігіне қарап біз оған «Нағима» деп ат қойдық. Есқалиеваның құрметіне. Содан Нағима құнажын шықты. Дөнежінге өткен жылы бұзаулады. Армандап жүрген бұзауымыз болған соң «Арманай»деп (ұрғашы бұзау) атадық.Нағиманың бір ерекшелігі қаншама жыл төлдеді, қаншама бұқа ауысты, барлық бұзауының көзі өзінің көзіндей сиыр малына тән емес бота көз болушы еді.
Нағима дәәәәу сиыр болды.Табын сиырдың ішінде түйедей болып алыстан көрінуші еді. Жеңгемнің салған бақшасының жауы болды. Қоршап қойған торкөз сымдардан жәй ғана аттап кете салушы еді. «Обратка» сүттерді (көк сүт, сеператорджан өткен сүт, ол кезде ешкім ірімшік жасап сату дегенді білмейтін ауыл жақта) бір өзі ішуші еді астаудан. Кей жылдары 18ге дейін сауын сиырын сауатынбыз.Осылардан шыққан сүттің обраткісін өзі жалғыз ішуші еді. Ол кезде басқа ағаларым үйленбеген.Жеңгеме сиыр сауып көмектесетінмін. Басқа сиырлардың барлығын сауа алғаныммен Нағиманы сауа алмайтынмын.Желіні уысыма симаушы еді. Ондай сүтті сиырды содан кейін көрмеппін. 13-15 летірге дейін сүт беруші еді. Кейін жылдар өте қартая бастаған соң күздікке кетті жарықтық. Еті үш үйлі жанға жетті ғой.

Ежелгііі заманда сиыр малы ерекше сұлу әрі жүйрік болыпты. Сонысын бұлдап, өзі және тәкаппар екен. «Менен ешкім оза алмайды» деп астамсып кетіпті. Барлық жануарлар бірігіп бір күні жылқыға келіп айтыпты «Осы сиырмен жарысып көрші, бәлкім озып, тәубасына түсірерсің» деп. Жылқы ойланып, ойланып келісімін береді. Мұны естіп сиыр «Піштуу» деп миығынан күліпті.

Баяғыда бір пяншік күнде бір кафеге келіп, 200 грам арақ алып ішеді екен да, «Айтып түсіндіре алмайтын нәрселер бар» деп басын шайқайды екен. Мұны байқаған кафе иесі бір күні пяншіктен:
— Ағасы, бұл сөзді неге қайталай бересің? – деп сұрапты.
— Отыр мен саған айтып берейін, басымнан өткен бір нәрсені – деп пяншік әңгімесін бастап кетіпті:

Бүгін Бурят Орталық Дацанында азалы күн. Манақтар қайғыдан бүк түсіп, ал далай лама тіпті ішқұсадан құсып жатыр. Себеп — Бутоооктуууу көлінде «Будда!» деп сөйлейтін балықты түнде туристер аулап алып қуырып жеп қойыпты. «Келесі

Кеше Шет ауданында болып қайттым. Қайын жұрт. Былтыр көлік апатынан қайтыс болған қайнағамның жылын өткердік. Жә, ауыл тіршілігінен суреттер сала кетсем. Ауылда күн көрістің көздері мал өсіріп сату, егіншілік және шөп шабу және сату ғой. Бұл кісілер алғашқысын, яғни мал шаруашылығын таңдаған екен.

Сіздер байқадыңыздар ма, байқамадыңыздар ма білмеймін...Өзім байқадым, мен инет әлемінен екі-үш күнге жоғалып кеттім. Бірлік пен татулық күнін күтпей-ақ өзіме белгілі себептеріммен ел жаққа тартып кеттім. «Ауыл деген жақсы ғой» демекші бір сергіп

Қазақ халқында төрт түлік мал деген ұғым бар. Әр түліктің киесі мен иесі бар деп есептеген.
Жылқы-иесі Қамбар ата.
Түйе-иесі Ойсылқара
Сиыр-иесі Зеңгі баба
Қой-ешкі- иелері Шопан ата мен Шекшек ата.

Түйенің төлін-бота, жылқының төлін- құлын, сиырдың төлін-бұзау, қойдың төлін-қозы, ал ешкінің төлін-лақ деп атайды.