Жоғары біліміңіз бар, жұмыс тәжірибеңіз де жақсы. Бірақ сізді мазалайтын кей ойлар бар. Өйткені бүгінге дейінгі жетістіктеріңізді бір сәттіліктің арқасында, сәйкестік нәтижесінде немесе басқа бір себепші арқылы болды деп ойлайсыз, кей нәрселерді тым оңай көріп, жұртты алдаған сияқты сезімде боласыз, бір күні жұрт біліп қалып, бетпердеңіз шешіледі деп ойлайсыз. Бұның аты — Алаяқтық синдромы.

Алаяқтық синдромы деген не?

Алдымен мына сұрақтарға жауап беріп көріңіз:

• Жетістігіңіз сәттілік, дұрыс жер, уақыт немесе бір қателіктің арқасында болды деп ойлайсыз;
• «Мен істей алсам, басқалар да істей алады» деп ойлайсыз;
• Жұмысыңыздағы кішкентай кемшіліктерді қатты уайымдайсыз;
• Кішігірім сынның өзін тікелей сіздің кемшілігіңіз ретінде қатты қабылдайсыз;
• Тағы бір жетістікке, табысқа жеткен кезде, тағы да басқаларды алдағандай сезімде боласыз;
• Бір күні басқалар сіздің жұртты алдап жүргеніңізді, негізінде соншама қиын жұмыс емес екенін түсініп қалады деп қорқасыз.

Алаяқтық синдромының бір қызық жері — сіз табысты адамсыз. Тек мұны қабылдай алмайсыз. Резюмеңізді қарап тым артық жазғандай көресіз, болмашы нәрселер жазғандай боласыз. Жұрт жақсылығыңызды айтып мақтаса, тым артық артқандай болады.

Бұл синдромның себеп-салдарын анықтап, құтылу жолдарын іздеп көрейік.

Неге бұлай?

Әлемдегі мәселелердің негізі — ақымақтар мен фанаттар өздеріне қатты сенімді, ал ақылдылар күман толы.
Бертран Рассел, ағылшын философы

Психологтардың айтуынша бұның бір себебі: Даннинг — Крюгер эффекті. Яғни ақымақтау адамдардың өз деңгейлерін шынайы бағамдаулары үшін тәжірибелері және біліктілігі жетіспейді. Сондықтан да олар өздерінің кереметтіктеріне аса сенімді, тіпті негізінде олай болмаса да. Ал тәжірибелі адамдар бұрынғы қателерін, кемшіліктерін білгендіктен, сараптай алу қабілеттері болғандықтан өздерінің мүмкіндіктерін төмен бағалайды, тіпті өздерінікі дұрыс болса да. Бәлкім осының салдарынан болар, төмен деңгейдегі немесе интеллекті төмендер жақсы жерде қызмет етеді де, ақылдылар оларға қызыға қарайды?

Жыныстық тұрғыдан қарайтын болсақ, синдром әйелдерде көбірек кезігеді екен. Мұның бір себебі — әйелдің өзін еркектен төмен көруі болуы әбден мүмкін. Бірақ соңғы зерттеулерге қарағанда, табысты еркектерде де бұл синдром байқалады. Өнер адамдарында, ғалымдарда, шығармашылық адамдарында жиі байқалатын құбылыс. Мысалы, Эйнштейн өзін алаяқ сезінген, «неге адамдар мені соншама қатты бағалайды, пәлендей қиын ештеңе ойлап тапқаным жоқ қой» деп.

Отбасы факторы да маңызды. Кішкентайынан ең мықты нәтиже көрсету талап етілген отбасының балалары есейген кезде өз жетістіктеріне сенбейді-мыс. Олардың ойынша біреудің көмегі, жақындардың қолдауы немесе сәтті оқиғаның арқасында болған нәрсе деп қабылдайды. Сондай-ақ кішкентайынан көп сыналатын балаларда да болады. Өскен кезде әр ісінің сыналуынан қорқатын болады.

Қалай жеңуге болады?

1. Мәселені түсініңіз
Алдымен сізде осындай мәселе бар екеніне көз жеткізіңіз. Алаяқтық синдромы байқалатын адамдармен сөйлесіңіз. Пікірталасыңыз. Қолдаңыз бір біріңізді.

2. Сараптама жасаңыз
Жетістік, табыстарыңызды саралап шығыңыз. Шынымен кездейсоқтық немесе сәттілік пе, әлде шынымен өзіңіз қол жеткіздіңіз бе? Ой елегінен өткізіңіз. Батыл болыңыз. Өзіңізге сеніңіз. Өз бағаңызды біліңіз.

3. Кәсібилігіңізді тексеріңіз
Өзіңізден тәжірибелі адамдармен салыстырудың қажеті жоқ. Жас мамандармен, жаңа түлектермен жұмыс істеңіз. Нені жақсы істей алатыныңызды, тәжірибеңізді байқай аласыз.

4. Перфекционист болмаңыз
Әр нәрсенің ең кереметін жасауға тырыспаңыз. Ең мықтысы сіз болу керек деген нәрсе жоқ.

5. Жетістікке қуаныңыз
Болмашы нәрсе, кішкентай жетістік демей әр табысыңызға қуаныңыз. Оны иемденіңіз. Атап өтіңіз. «Жуу» дәстүрін ұстаныңыз. Бұл маңызды!

6. Өзіңізді дамытыңыз
Біліктілігіңізді арттыратын дәрістер алыңыз. Өз салаңыз бойынша білім іздеңіз. Бір нәтижеге жету үшін емес, өзіңізді дамытуға тырысыңыз.

7. Бетпердеңізді шешіңіз
Алаяқ болмаңыз. Маскаңызды шешіп тастаңыз. Жалғыз сіз ғана мұндай емес екеніңізді біліңіз. Батыл әрекеттер қылыңыз.

Кейде бір ән басымыздың ішінде айналып тұра береді, кетпей қояды. Жаман ән де емес, бірақ жұмыс істеуге, басқа іске толық зейін қоюға кедергі келтіреді. Қалай құтыларымызды білмей дал боламыз.

Ғылым не дейді бұл туралы?

Алғашқылардың бірі болып бұл феноменді Джеймс Джей Келарис атты Цинциннати университетіндегі бір ғалым зерттеген екен. Оның айтуынша түрлі дыбыс, музыкаларды тыңдаумен айналысатын мида бір есту аймағы бар. Музыка қосылған кезде бұл аймақтың қабығы қозғалып, дыбысты қабылдай бастайды. Кейін миға бір ән естілгендей болып, жалған сигналдар түскен кезде осы қабық қайтадан қозғалып кетеді де, соңғы тыңдалған әнді қайтадан "қосады".

Дартмут колледжінде қызық эксперимент жасалыпты. Адамдарға өздеріне таныс әнді тыңдатып, кейін ортасынан тарс үзе салған кезде мидағы есту аймағы тыныштық орнаған кезде өзінен өзі қосылып, әнді мидың ішінде өзі әрі қарай "қоса" берген. Ал, таныс емес әнді қосып, кейін тоқтатқан кезде МРТ-сканер ондай толқындарды байқамаған.

Айра Хайман атты ғалымның айтуынша адамның миындағы бұл «плеерде» сүйікті әндер плейлисті болады екен. Ми қабығы яғни бостан босқа кез-келген әнді қоса бермейді, тек адамның өзіне шынымен ұнайтын әндер ғана қосылады. Мысалы, Қайрат Нұртастың әндерін «айтып» жүрсеңіз — демек, ол сізге ұнайды деген сөз ;)

Жабысқақ әндер хит-парадын әлем бойынша мыналар бастайды екен




Құтылу жолдары қалай?

— Басқа бір әнді айтып көріңіз ішіңізден немесе басқа бір әуенді музыкалық аспап болмаса саусақтарыңызбен үстелді тарсылдатып;

— Сана мен денеңізді басқа арнаға бұрып көріңіз. Мысалы, жүгіру немесе бір жаттығулар жасау;

— Жаңағы әнді басынан соңына дейін мұқият тыңдап шығыңыз. Бәлкім әннің бір сөздері «тұрып» қалған шығар еске түспей қалып?

— Радио немесе басқа ән қосыңыз;

— Жабысқақ әнді басқа біреуге тыңдатып көріңіз. Эстафета эффекті де көмектесуі мүмкін;

— Қатты бір нәрсені тістеп, шайнап көріңіз.

Егер бұл әдістер көмектеспесе немесе жиі қайталанатын болса психологқа барған жөн. Мұндай нәрсе әйелдерде және психологиялық обсессивтілігі бар адамдарда көбірек байқалады екен.

Айтпақшы, бүгін қай ән сізге жабысып қалды? :)

Қазақстан аумағындағы супермаркеттерде тек қана қазақша әуен ойнап тұруы керек. Бұл өзге тілде ойлайтын елдің санасын жаулауға жақсы әсер етеді. Өзімізге де жағымды. Маркетологтар күннің әр мезгілінде әр түрлі ырғақтағы әуендерді қоюға кеңес береді екен. Мысалы: сағат 2-5 арасында баяу ән қою. Бұл мезгілде супермаркетке үйде отыратын, асықпайтын адамдар сауда жасауға көп келеді екен. Әуен де баяу болса олар асықпай жүріп таңдауын жасайды. Керісінше сағат 6-9 аралығында тез әуен қояды. Бұл мезгілде жұмысынан үйіне асығып бара жатып тез-тез сауда жасайтын қызметтегі адамдардың уақыты (час пик). Яғни, супермаркеттегі қойылатын әуендер адамның санасына, іс-қимылына тікелей әсер етеді. Оны көбіміз байқамаймыз да. Егер біз сол әуендерді қазақшаға ауыстыртатын болсақ қазақ тіліне жақсы әсері болады деп ойлаймын. Адамдардың көп шоғырланатын, көп баратын жерлері де осы супермаркет сияқты. Насихатты шағыннан бастау керек)

TABULA RASAны қоқыспен толтырайық, сонда кез-келген халықты қадап тастаймыз

Жоғарыдағы цитатаның авторы өзім, бірақ әр бөлігін әлдеқайда милы да сыйлы пенделерден сызып кеткем. Адам санасын ақ параққа теңейді ертедегі батыс философтары. Соған қандай сызба сызасың, не жазасың, сонымен кетуге әзір. Қай заманда болмасын актуал тұжырым.
Әрине, бұл тур бұрынғы турдан өзгерек. Әрине, сексуалды қауіпсіздік жайлы жазу ақпараттық қауіпсіздіктен гөрі жағымдырақ. Әрине, бұл турға шолу жазуымды тек жұмыста жүрмегенім ғана құтқарып тұр.
Не болса да, сіздерде — финал, менде — демалыс. Кеше түнімен ішіп едік, бүгін тым ақылды посттарды оқуға шама болмай тұрғаны. Бірақ, басталған бөтелкені соңына дейін бітірмей тастама дейтін халықпыз ғой. Жазайық енді бұған да. Оның үстіне, жюри да мен жазбасам, бағаламайтын болып алыпты…
Шынымды айтсам, ақпараттық қауіпсіздік ұғымын менің түсінуім — орташа статистикалық адамдікіндей (ха, бірақ басқа сұрақтарда орташа статисткалық адамның түсінігі менікінен төмен). Тікелей логикаға салып, оған технологиялық та, идеологиялық та қатерден сақтануды, жалпылама қате БАҚ мәліметтері мен арнайы мақсатты дезинформацияны да тоғыстыра беруге болады деп қабылдай беремін. Менікі қате дейтін эксперттеріңе "қақпайды, за мной тысячи из народа, ибо я қарапайым оқырман өкілімін" деймін. Білмеймін, ненің жоқ екенін айтатын шолу емес, не бар, сонымен жұмыс жасауға тура келетін тақырып болып тұр. Осындай тур.
Сәл қайырылысаң, артыңның ашықтығын аңдып тұрған Ресей, ел ішінің ірімшікке қақалып өлгір іріткі салғыштары да бар кезеңде Сабинаның синдромы да қазақ қыздарына қысықкөздердің назар аударту екенін біліп тұрмыз. Сондықтан анықтамасы ауырлау болғанымен тақырып бойынша өзектілік жағынан админге айтар айыбым жоқ. Ал егер финалистер аузымды аппақ, құлақты спагеттиге толтырылған қылып кетсе, онда бұл да ақпараттық қауіпсіздікке тұздық болатын тағы бір тамаша көрінісі…
Болды ма? Атқа мінейік онда…

Маралбек Сағынғанов қауіпсіз пост жазып шығыпты

Ол үшін тіпті цензуралық резеңке пайдаланбаған да. Себебі, кейбір лауазымды тұлғаларға тілі тигенін көруге болады.
Жазба классикалық саяси сараптамаға ұқсайды, бірақ кей тұстары — кәдуілгі журналистік мақала. Қысқа да нұсқа қайырыпсыз. Демде бітіріп тастадым (Эх, өткен турдың тақырыбы болғанда сәтті каламбур жасайтын едім).
«Бірақ, халық Келімбетовке екібастан сенген жоқ» — Гыгы.
Мемлекетке біраз сын айтқан екенсіз. Жөн. Оның өз «косяктарын» көрсете отырып, өзгеден талап етуі жайлы тұшымды ой. Енді бізде солай, "Қазаншының өз еркі..."
«Ақпараттық қауіпсіздік тұрғысында сыртқы күштердің ықпалынан бұрын іштегі біліксіздік қорқынышты.» — Меніңше, жалпылама айтуға бұл күмәнді тұжырым, бірақ тура қазіргі біздің жағдайда осылай болуы ықтимал. Алқаштың пікірін қайтесің, сол үшін жалақы алатындар айтсын бұл жөнінде.
«Мәселен, мемлекеттік арналардағы жаңалықтар жүргізушілерінің әрбір қатесін (деректік қате былай тұрсын, тұтығып қалғанын, түшкіріп-жөтелгенін) санап отыратын арнайы маман барын білетін бе едіңіз? Енді біліп жүріңіз: бар ондай адам» — «Білә...» дегеннен басқа сөз саусағыма сыймай отырғаны…
"Әйтпесе Маралбек жұртты жаппай жалған ақпарат таратуға шақырды деп, өзімді соттап жіберіп жүрер" — Осындай оймен аяқтау — логикаға сай, қарапайым шағын тапқырлық. Бұл жөнінде бірдей ойлаппыз.
Суреттермен безендіру «в тему». Жұп-жұмыр бір ойды қысқа постқа себелей сыйдырған екенсіз. Танымдық тұрғыда жаңалықтар да болды. Дей тұрғанмен, бірдеңе жетпей тұр өзіме. Кеттім, басқа блогерлердің жұмыстарын қарап қайтайын. Мүмкін, со жақтан табармын, мүмкін сізде бәрі орнында, олардікі — «так себе» екенін ұғынып келермін. :) Жақсы жазба!
пы.сы.-сымақ. Иә, сосын постыңыздың соңғы сөзі қате жазылған.

Эльвира Ерғалина деген керемет қыз өзі әуелі алдап алып, сосын халық неге сенгіш? деп қынжылады. Қызық өзі.

Блогер ханым бұқараның қоғамдағы ақпаратқа төзімсіздігі жайлы ой толғайды. Өзі кәнігі маман болып табылатын интернет желісі бұған көмекке келген екен. Классикалық ақпараттық қауіпсіздік ұғымымен шаруа-шатағы қанша екенін білмеймін, бірақ мұндай да бір пост күтілгені рас.
Жазба тілі блогерлік, таза эльвиралық. Суреттер тек инеттің скриндері екені аздау, бірақ видео қосылғанда салмақты.
"Әйтеуір Астанадағы Керуен мен Хан шатырдың футкордына келген халықтың жартысы KFC алдында тұрушы еді" — Жалпы әлеуметтік желі қолданушыларында бар қателік. «Фуд» сөзі «тағам» дегеннен шыққан, "қадам" дегеннен емес. Сәйкесінше, «фуд-корт». Қожабекова бибі, маған ырзасыз ба? :)
Сіздің орныңызда болсам, Айнұр Тұрсынбаеваның статусы арқылы атақты адамдардың әлеуметтік жауапкершілікті толық сезінбейтіндігі, кей танымал кісілердің ақпаратты тексеруге миы жетпейтіні жайлы қатаң тұжырым жасар едім. Бірақ мен сіздің орныңызда емеспін, өзімнің сасық көйкімде отырмын. Ал сіздің шартты этикетіңіз — танымалдылық ынтымақтастығыңыз шығар… :)
«Артынан дезинформация екенін айтқанда, дереккөзін тәптіштеп тексеріп алмағанына талай редактор өкініп қалды-ау.» — Білмеймін, бұл елдің редакторларына сабақ та болмас, өкінбес те… :)
Сізге сенетін инеттегі жұртты түсінбеймін. Сіз же нағыз қу тентек қызсыз ғой! Ана саусағыңыздағы сақинаны айтам да… Енді шынымен сондай жүзік бұйырсын сізге…
Видео боп қалады. :) Күн суықта жасалған тәжірибе көрсеткіші, негізі, сенбегендер көбірек екенін көрсетті ғой. 60 та 40, 70 те 30, шамамен солай. Қоғамда да ақпараттық қойлар мен арландар саны да солай ма?.. :)
Жазбаны кеңестер арқылы аяқтауыңыз — бұл жолы логикаға сай. Қызықты пост.
«Сақтанғанды Құдай сақтайды, жалған ақпарат жолықпасын!» — Әумин.

Әйгерім & К ақпараттық қауіпсіздікті осылай түсінеді. IT-гарем, көтек!

Қалай? Алақандағыдай! Ақпараттық қауіпсіздікті техникалық жағынан қамтамасыз ету. Тұжырымдар шайқасы осы жерде туындасын, бірақ оған менің бір чекушкім де қисаймайды. Менің ісім — пост шолу.
Уоу, уоу, суреттегі арпа ішінде бір тарыны қара! Бидай? Қой, бұл қыздың келген аймағында тары авторитет.
Не дейін, жазба тілін итім біліп пе? Мына видеолардан гөрі порно көргенім дұрысырақ екенін біле тұра, түсінуге тырысып қарайын.
О, о, о, о, о, о, о! Таза хардкор! Неткен еңбек! Мидағы садо (садықпен шатастырмаңыз)!
Кодеоның ай-ти әлемге родеосында дауыс берудегі пошталарға қатысты мәлімет қызық екен. Супер! Сосын Зейнолла Кәкімжанов деген кезіндегі атақты саясаткер ғой, танымағандарың не? :) Програмиспісің деген… Сосын ана уникалды пошта қылып, алдап кетуден сақтанудың әдісін айтпады ғой ана бала :)
Садықтың ақпараты да қызық екен. Үш алқашымда аккаунт жоқ, енді мен не істеймін? :)
Анау Райымбек скайппен бе, телефонмен бе, әйтеуір даусына кедергілер бар сияқты. Солай түсініктеме беріп жатыр ма?
Ақпарат ұғымын таза ай-ти мамандығы жағынан түсінгеніңіз жайлы ештеңе айта алмаймын. Санаға әсер ету жайлы жазудан бас тартыпсыз, былайша айтсақ. Осы күйінде қабыл алдым.
Жазба таза еңбек екен. Жас програмистерге таптырмас, тәжірибелілері де лақтырмас мәліметке толы екен. Скинсұхбат суреттеріне, коллаждарыңа +5, еркектерді жегіп тастапсың. Дұрыс, жегіп тұр.

Асқар Базарбай алаңдап жүріп арандап қалмау жолдарын көрсетеді

Сыртқы ақпараттық шабуыл үлгісі жайлы танымдық, тіпті одан бұрын тәжірибелік ақпаратқа толы пост. Жазба тілі — таза блогерлік, «ми шаю» процесін жіті жіктеген екенсіз. Суреттер алуандығы, ретті таңдалуы жақсы. Бірінші коллаж — мағыналық тығыз дүние.
Ақпараттық қорғаныс әдістерін көрсеткен кездегі ұсынған мысалдарыңыз тым қарабайыр сияқты (әлде мен тым ақылды төменгі таппын ба?). Бірақ жалпы логикасын түсіндіріп тұр.
«Пупкин мен Әбдразақтың арасында жеккөрудің оты жанды да қалды. Ал жеккөру бар жерге жанжал өсіру де сөз емес — кетшей бар, жек көру бөлек жазылады
Берілген кеңестерге не айтуға болады? Ештеңе. Бәрі орнымен, бәрі жөн. Не алып-қосарымды білмеймін. Мүмкін, мерекелік лента қосармын, сыртынан орап посттың? :) Посттың әлеуметтік маңыздылығы жоғары, жалпы кезінде Гүржістан мен Ресей қақтығысында айқын көрініп еді мұндай технологиялар, қазір де жалғасып келеді.
Шопырыңыз Нұрматтың логикасына күмән жоқ. Жазбаны аяқтау кішкене салиқалы ма, ұзақтау ма, болғаны қажет еді.Сонда да жазбаны қорытуға, сіздің тілмен айтсақ, рационалистік шешімнің ең жақсысы таңдалды деп санағанның өзінде де »ешкім тасыңды шауып алмайды" деп аяқтау тек сіздің ғана ойыңызға келер...
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Сонымен, Маралбек мемлекеттің мәселесі мен ел ішілік ахуалды айшықтаса, Эльвира жалпы бұқаралық, оның ішінде интернеттегі дезинформациядан сақтануды ұсынады. Әйгерім таза ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің әдістерін технологиялық тұрғыда көрсетіп, Асқар сыртқы жаудан қорғануды көздейді. Міне, міне! Ақпараттық қауіпсіздік деген мен сияқты өлімді өлімтіктің, оқшау оқырманның санасында — осының бәрі, осының жиынтығы. Қазақ блогерлерінің бірлігі жасасын! Тіпті бірін-бірі қуаттап тұрғанын қайтерсің! Асқардың «2. Атақты адамдардың айтқаны — ақиқат» дегені мен «айқұлақАйдың_нұры» аккаунтының айтқанын қалай тоғыстырмайсыз? Бірақ, бағалау кезінде көзқарастар қиыстығы әсер етіп жатса, еш таңғалмаймын. «Жюри знает лучше нас»…
Содан кейін кішкене турнирлік кестені шұқығым келіп тұрғаны. Екінші орын үшін талас айрықша арпалысты болып тұр. "Қыз блогерлердің ішінде бірінші орынмын нақ!" деп айтуға кімнің қалауы жоқ дейсіз, иә? Хахаха!
Жалпы, тарихтың тарам тармақтарында талай спорт жарыстары, ел чемпионаттары қалай болғанда да соңғы турға дейін алысудың артықшылығын көрсеткен еді. Жеңсең, жұлып алып кетесің, жеңілсең, жанкүйер алдында адалсың. Мысалы, өз алдыңа шартты түрде Х (қыздар — 260 ұпай:) ) ұпайға жету деген меже қойып алсаң болады. Жалпы өзі енді қанша тур қалды? Үш? Финалдың белортасын келіп қалыппыз ғой. Ал, енді бір күшенсеңдер, шығып қалады. :)

Жұмыстарды блогерлер қалыпты алып шықты. Біз де қалыпты оқып шықтық. Біз де маладес, олар да жарап тұр.
Ал жазбаны неге қауіпті пост деп атадым? Себебі, енді осындай топалаң ішіс болып жатқандықтан, тақырыбы «опасян» осы турды пайдаланып, өзімнің Асқар Базарбайдың фейкі екенімді ашқым келеді. Әқәқә. Миларың шатасып өліңдер! Сену-сенбеу өз құзырыңызда. Посттардан алған тағылымдарыңыз жар болғай.
Кеттім, фаст-фуд жеп қайтайын. Алдағы турға моральдық-қарындық даярлық.

p.s. Суреттер ауылдағы Рәбиға апамның қойын дәптерінен алынған жоқ.

Балалық шақ сәттері. Ауыл мектебі, алтыншы класта оқимын. Мектеп директоры төртбұрыш көзілдірік киген, шашы ақ баса бастаған азамат:
-Неге сиыр жолдың шетіндегі шөпті мүйізіне іліп алып үйге әкелмейді?, -деп сұрақ астына алды. Кінә бар, қылығымыз бар, қарау бар, қадағалау бар соның нәтижесінде директор кабинетінде бүкіл класс болып тізіліп тұрмыз. Кінә тартқан қылығымыз балалық немесе қасақана қылық деп те айта алмаймын. Оқу кестесі бойынша соңғы алтыншы тарих сабағына кірмей қойдық. Неге кірмей қойдық? Өзімізде білмейміз. Жоғарғы класс оқушылары сабақтан қашып кеткенін естіп-білгендіктен болар, алғашқы рет солай істедік. Қашқанымыз? Сабақтан қашқан түріміз сол, мектептің артқы ауласына барып жүріп алдық.Сабақтың қырық бес минутты бір-бірлеп өтуде. Бірден мектептен үйге қайтып бару ешкімнің де ойына келген жоқ. Бір-бірімізден жасырып мектепке анда-санда қарайлаймыз. Мектептегі күн аяқталды үйге тарқап қайтатын уақыт. Жол-жөнекей бағыттас, көрші болып бөлініп тарқай бастағанымызда алдымыздан бір оқушы шығып:
-Сендерді мектепке кірсің деп, шақырып жатыр. Директордың кабинетіне -деді де кетіп қалды. Мектеп директоры бізді бақылап-бағып қарағанын білдіртпейді. Тарих сабағынан қашып кеткен соң сол пәннің үй тапсырмасын бізден сұрады. Үй тапсырмасын ешкім білмейтін болып шықты. Тарих пәні бойынша өтіп жатқан тақырыптардан сұрақтар қойды. Сұрақтарға жауап бергеннен үндемей тұрғанымыз басым. Өткен тақырыпқа оралған сайын ежелгі тарихқа үңілдік те адамзат тарихының басы -алғашқы адамның қауымдастығына бір-ақ жеттік.
Адамға ұқсас маймыл мен қазіргі адамды ажыратуға тапсырма алдық. Бұл жолы үндемеуге болмады. Түсіндіріп көрдік. Біреуіміз:
-Адам шоқпармен аңға шығады, -деді. Адамның осы бір қабілетіне қарап, оны маймылдан бір жақты ажыратпайтынымызға көзімізді жеткіздік. Өйткені маймыл таяқты, тасты да пайдаланып жемін табады.
Тірі маймылды ешқайсымыз көрмегендіктен маймылды күнде көріп жүрген сиырға айырбастадық.
Директор кабинетіндегі он бес минут бір сағаттай көрінді. Аяқ талды, қарын аши бастады.
Соңғы сұрақты директор өзі қойып, қойған сұрағына өзі оған жауап берді.
-Неге сиыр жолдың шетіндегі шөпті мүйізіне іліп алып үйге әкелмейді?, -деді де, біздің түрімізді анық көргісі келді ме көзілдірігін тануының үшіне қарай сырғытып көзілдіріктің үстінен қарап:
-Сиырда сана жоқ, сендерде сана бар, -деді. Дауысы бір қалыпты:
-Сана, сана сендерді жануарлардан ажыратып тұрған.
Осы сөздерден кейін бәрімізді үйге қайтарды.

P.S:
Қазір бізді қорғар еді.
-Сана туралы неге айтасыздар, олар сана деген сөздің мағынасын білгенге жастары кіші емес пе,өздеріңізде кінә. Мұғалімдерін ұнатпайды, сосын сабақтан қашып кетті, -деп ақтар.
Біз болсақ мұғалімді ұнатамыз немесе ұнатпаймыз деп те ойлап көрген жоқпыз. Тек еліктегеніміз болмаса. Егерде мұғалімді ұнатпауға болатынын білсек директор ағамызға қылығымызды ақтау үшін солай деп те айта салар едік. Бағымызға ондай сөзді естімеппіз, әйтпегенде қылығымызды санасыз немесе саналы деп бір жақты айту қиын болар еді.

Ақпарат тарату арқылы бұқараның санасына әсер ету процесінің басталғанына бірнеше жүзжылдықтар өтті. Ол сонау алғашқы болып шыққан газеттерден бастау алып, одан кейін радио, теледидар көмегімен іске асырылса, 21 ғасырда ғаламтордың ғаламат күшін сезіндік.
Қазір басым топ өкілдері бұқара халықты өз қалауына қамшылап, арбауына айдап отыр. Стереотиптер салу арқылы адамдарды алдап қана қоймай, құлша құрдымға қуып, организмді ғана емес, сананы улауда. Дегенін істетіп, қарапайым халықты аузына қаратып отыр. Және бұның бәрі күш қолдану емес, адамның ойлау жүйесіне әсер ету арқылы жүзеге асырылуда. Ал адамның ойлау жүйесіне әсер ету бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен(газет, теледидар, интернет жүйесі, әлеуметтік желілер) істелуде.
Адам өз таңдауын жасаудан қалған сияқты. Мысалы, киім таңдауды алайық. Киімді әрине қай кездегідей сән үлгісіне («мода») қарап алады. Ал, сол моданың мода екенін кім шешеді?! Сол брендтің иесі немесе жарнамашылар. Біздің таңдауымызды әлде әр сезонға «моданы» анықтап, таңдап беретін соларғой. Олар өздеріне ұнағанын не қалағанын «мода» десе болды сол киім үлгісі әлемге тарайды. Айнала бәрі киіп жүргеннен кейін біз де сол жақсы екен деп сатып алып, киюге ынтызар боламыз. БАҚ-нан күнде жарнамалап жатқаннан кейін біздің миымызға, санамызға орнығып алатыны соншалық біздің таңдауымыз соған тартады да тұрады.
Менің мамандығым — PR (Public relations) Қазақша қоғаммен байланыс. Қысқаша мазмұндайтын болсақ: PR — бұл бұқараның санасын бұғаулап бағындыру. Яғни, қарапайым халықтың санасын, ойын басқару, сол арқылы ыңғайлы іс-әрекеттерге итермелеп, қалаулы таңдаулар жасату. Бұл жаңағы айтқан тауар таңдауға да қолданылады. Манипуляциялау деуге де болады. Таңдау туралы тағы бірер мысал келтірсек, ыдыс жуу керек болғанда не керек? ойыңызға алғаш келетіні — FAIRY. түгелдей болмаса да көпшілігі солай. Санамызға құйып тастағаны соншалық басқа жуғыш заттардың бар екені, олардың сапасы fairy ден артық болуы мүмкін екені ойымызға кіріп те шықпайды. Жаңа жыл жақындаса ойға тағы да бірінші келетіні «Соса соla» сусыны ия?
Жарайды, тауардан алшақтайық. Теледидардан көретін, интернеттен оқитын жаңалықтарға келсек. Қандай жаңалық көрсек соны рас деп есептейміз. Әрине, өтірік дей алмаймын. Бірақ жалпы осы «шынайы» мен «шынайы емес» дегенді кім қалай түсінеді?(«реально», «не реально») иә, сіздердің араларыңызда мен интернеттен көрген барлық жаңалыққа бірден сене кетпеймін, бірінші оқимын, содан кейін ойланып, анализ жасаймын дейтіндер кездесуі мүмкін. БІрақ сол анализді жасау үшін де салыстыратын ақпарат керек яғни екінші ақпарат көзі. Оның рас екеніне кім кепіл? Бұл жағдай тек интернеттегі ақпаратқа емес, жалпы бұқаралық ақпарат құралдарының бәріне байланысты.
Бір PR маманы лекциясында мынадай ой айтқан болатын: «Мен, ЕШҚАШАН, ЕШКІМГЕ 100%-ға сенбеймін! Маған Панама мойнағы Солтүстік Америка мен Оңтүстік Американың арасын бөліп тұр десе сенбеймін. Фотодан. бейнероликтен көрсетсе 90% сенермін, ал, панама мойнағымен өткізіп, көзбен көрсетсе 99,9% сенермін. Бірақ көзбен көргенге де 100% сенбеймін. Себебі, көз де кей кезде алдамшы.» Бұл сөздерден кейін «Секрет» документалды фильміндегі «көзбен көрген шынайы емес, адамның ойындағы нәрсе шынайы» деген ой келді.
Адам басқалардан ерекше ойлағанның өзінде ойлау жүйесі — қоршаған ортасының, бұқаралық ақпарат құралдарының сол адамның ойына, санасына салып қойған стереотиптерінен, былайша айтқанда «шекарасынан» немесе санаға салған «шеңберінен» шыға алмайтындай.
Бұқаралық ақпарат құралдарының көмегімен ғасырлар бойы адамдарды алдау туралы ойымның соңғы жағында ең толғандыратын нәрсе туралы жазғым келді. Ол адамзат тарихында ашылған ең ірі жаңалықтардың бірі АЙҒА ЕҢ АЛҒАШ ҚОНҒАН НАСАНЫҢ (АҚШ) қонуы. Алдауы мүмкін деген күдіктердің ең ірісі осы, біртүрлі көрінсе де)
«Иллюминаттар» деген сөз таныс шығар. Құпия символдардың шешімін іздеп табушыларды осылай атайды. Иллюминаттардың зерттеулеріне көңіл аударсақ НАСА-ның алғашқы айға қонуын жоққа шығарады. Сонда НАСА бүкіл адамзатты алдағаны ма? Бір қызығы менің бұлай ойлауыма әсер еткен ақпараттар да интернеттен алынған бұл менің ойым ғана.
Сонымен не шынайы? не шынайы емес?! осыған дейін айдан анық болып көрінген, көзбен көргеніміз, құлақпен естігеніміздің бәрі өтірік шығар? Бізді алдаған шығар деген ой тек мені ғана алаңдатады дегенге сенбеймін. Бұның бәрі менің ойларым және ойландыратын нәрселерді мысалға келтірсек өте көп. Сіздер қалай ойлайсыздар?!

1-бөлім, 2-бөлім, 3-бөлім, 4-бөлім, 5-бөлім
№1. Жан дүниең дамуға қарсы

1-бөлім, 2-бөлім, 3-бөлім, 4-бөлім
№2. Егер әрекет етуге жетелемесе сенің ішкі қасиеттеріңнің еш құны жоқ

1-бөлім, 2-бөлім, 3-бөлім
№3. Сен өзіңді жек көресің, өйткені ештеңе істемейсің

Атам қазақ «малым – жанымның садақасы, жаным – арымның садақасы» деп найзаның басына үкі тағып, ұлы құл, қызы күң болмас үшін жауға шапқан. Бүгінгі қоғамға зер салсам, шейт болған бабамның қаны бекер төгілген екен деген ой келеді. Атам құл болмасын деген ұрпақ – тәуелсіз елде тәуелді құл болды.

Тұра тұр, тұра тұр! Шын айтам!

Айыптымын. Мақала авторы Роб Брукер емес, Марк Анжела екен. Бастаған 30-дықтың соңғы ондығы. Осымен ұзаққа созылған тізімді бітіріп тастайық:

Жалғасы. Басы мұнда:

Бірінші бөлім

Екінші бөлім

Адами құндылықтарды насихаттап, ой салуға келгенде, көне ақиқаттарды көтін басына, басын көтіне жапсырып, «үйтіңдер-де-бүйтіңдер, отқа басын үйтіңдер» деп тікелей бұйыратын директивалар тәсіліне қарағанда, жеке өзім, Шығыс метафоралары мен астарлы әфсаналарын әсерлірек деп ойлаймын. Айтпағын алдын ала шайнап беретін Крылов пен Ла-Фонтаньның мысалдарын, әрине, есепке алмадым.

Өзіме ұнаған кеңестердің аудармасымен бөліскім келеді. Таптаурын дүниелер. Сендерге ұнаса тіпті жақсы.
Роб Брукер есімді американ-блогер тірлігің теріс айналғанда, өзіңе уәде беруден шаршағанда, кедергілермен бейберекет алысудан зайыбың шыққанда, ойларың іске аспай тұралап мойныңа жүк болып артылғанда бірдеңе бастамас бұрын нені доғару керектігіне тоқталыпты. Былшылды қойып, сөз кезегін Роб Брукерге Марк Анжелаға берейін.

Бұрын Кеңес өкіметінің кезінде, әрбір мамандықтың қажеттілігін, әрбір колхоз бен совхоздың қажеттілігін үнемі халық санасына құйып, үгіттеп отырушы еді. Есесіне етікшіден, пеш жағушыға дейін әрбір «совет» азаматы өзін елдің дамуына үлес қосып жүрген, демек өмірінің мағынасы бар, қоғамның маңызды бір бөлігі сезінетін.

Қазіргі телевидение, ойын-сауық газет жорналдарының көбі адамның түбегейлі мақсаты шетелде тұру, немесе «жұлдыз» болу, бизнес корпорацияның топ менеджері болу, пластикалық хирург болу екендігіне екпін салып, дизайнер, қыртым-сыртым тағы басқа сыртқы жылтыраққа қатысты арман қиял тамырына су құйып отыр. Бәріне универсал жауап — заман талабы солай!