Абай жолы және зомби

Үш күндiк жолдың бүгiнгi, соңғы күнiне шәкiрт бала барын салды. Күнұзын аттан да түспей, өзге жүргiншiлерден оқ бойы алда отырған. Іздегені зобырлар болса керек. Қолындағы қаруы — жапон кусаригамасы — орақтың сабына жалғанған басында темір түйіні бар ұзын шынжыр. Ол сирек кездесетін жезгек деген металдан құйылған-тын. Зобырларға қарсы ең тиімді қару.

Арттағылар – Байтас пен жорға Жұмабай:
    – Мына баланың ауылға асығуын-ай!
    – Сорлы бала қыстай iш құста болып қалған-ау, – деседi. Жорға Жұмабайдың тақымында кестені бар — шынжырына темір түйін байланған қара шоқпар. Байтастың да аяғының басына iлген ұзын семсері барды. Тақырбұлақ тұсына келгенде Байтастар баланы ескертті:
    – Ендi бiзден кетпе! Анау Есембайдың жырасын бiлесiң ғой! Зобыр жатады...– дедi.
    – Сенi мен бiздi манадан көрiп отыр! "Қоқырақтап жалғыз шабатын неме екен, түсiрiп, басын жұлып әпкел өзiнiң!"– дейдi де, саған үстіңе қарғып секіріп, ақсиған азуларымен бас сүйегіңе шап бергенде, миыңды бір-ақ ағызып, ішіп алады. Басың қисайып, тілің салақтап, зобырға айналып кетесің. – дедi Жұмабай да.
    – Е, сендер ше? Сендер берiп жiбересiңдер ме?
    – Ойбай, бiзде не қауқар бар? Бiз екеу-ақ.
    – Олар самсаған сары қол. Бұл Есембайда ұдайы зобыр жатады. Тек бiздi өзiмiздiң елдiң адамы деп аман қалдырмаса, жер жаман, – деп Жұмабай шошыта сөйлегiсi келедi.

    Бұл баланың қытығына тиді.
    – Әйтеуiр сендерден дәрмен жоқ екен, ендеше бiрге жүрдiм не, жеке жүрдiм не? Ал кеттiм!– деп, соқтырта жөнелдi.
   
Содан жаңағы қауiптi деген Есембайға жеткенше, артына бiрде-бiр қараған жоқ. Ылғи жапа-жалғыз шауып отырды.
    Жолдың бұл тұстары ылғи белес-белес болатын. Жұрт Шыңғысқа, жайлауға қарай көшкенде елсiз боп қалатын жер. Зобыр сай, жасырын жыралары да бар.

Жұмабай әбден болмаған соң:
– Қап мынаның баласы! «Мен бөрiнiң бөлтiрiгiмiн» деп келедi-ау! Қой, не де болса қалмайық ендi. Байтас, жүр! – деп шаба жөнелдi.

Белге шығып алып шауып келе жатып қарағанда, бала көрiнбедi. Белдiң ойына қарай құлай бергенде, жорға Жұмабай арт жағынан, сол иығы тұсынан тасырлатып кеп қосылған бiр дүсiрдi есiттi. Дәл Есембай биiгiнiң тұсы. Және дәл Есембай жырасының өзi екен.

«Әй, кәпiр, содан қосылған болды-ау. Баланы алып, бiздi баққан екен-ау!» — деп ақ көк атты тепкiлей бердi. Артына қорқақтай қарап, шала бұрылып, көз қиығын тастап көрдi.

– Мас көзiңдi, мас! — деп, әзiрейiлдей төнiп келе жатқан бiрдеңе. Әр секіргенде екі құлашқа қарғып, қос аяғымен шауып келеді. Артынан тағы бірнешеуі көрінеді. Бұл өңiрдегi күндiз шабатын зобырлардың әдетi. Байтаста үн жоқ, өз бетiмен зымғап барады. Қолды болса, болатын жорға Жұмабай.

Ендi не де болса жанды қармайын деп, тақымындағы кестеніне жабысты. Соны суыра берiп: "Әй, анау да көк желкеден тістейді-ау!" – деп жасқаншақтап келе жатыр едi.  Ойлағандай-ақ, зобыр кестенді жөндеп суыртпады. Тақымынан толық шығарып алғанша бастырмалатып кеп, аттың сауырынан жуан тырнақтарымен шап бергені. Жұмабай тартысуға да қорғаншық, шабуға да мүгедек болып қалды…
Жарқ еткен сәуле бір сәтке көздің қырын шалып ұшты. Сәуле созылған бойы жезгек шынжырға айналды да, зобырдың басына тура тиіп, миын шашып түсірді… Жұмабай бұрылып қалса, қапталда Абай шауып келеді, қолындағы кусаригамасы шыр айнала зулап, ауаны шарпып жатыр.

— Жұмеке, байқаңыз! — деген айқаймен Абай оның артындағы зобырларға қарай баса жөнелді. — Мен қалған үшеуін алам'!

Жорға Жұмабай “Кестенімнің қуатын енді көресіңдер” дегендей Найманкөкті артқа күрт бұрып, ыршып секірген, денесі бозарған зобырға кестенін сермеп қалды. Жаяу басқан құбыжықтың ессіз, қызыл ала көзіне көзбен тірелген Жұмабай оның сол иығына сап қалып, үш айналдыра аунатты. Мұндай жеңіл соққыларға басыла қоймайтын зобыр ырылдап, орнынан атып тұрды. Сілекей көпірген, шірінді жиналған аузымен арсылдап, енді атыла бергенде, басы Жұмабайдың кестенімен кездесті.

Қыс бойы Аxмет Риза академиясында жапон шеберлерінен кусаригама қолдану өнерін толық меңгерген Абай зобырларды жақындатпастан екеуін жайратып салды. Байтас шауып жетем' дегенше, Жұмабай үшіншісін кестенмен бас сүйегін талқандады.

Мәскеудегі Халықаралық байқауда тұңғыш рет қазақ романсы орындалды. Патша көңілді көрермен хакім Абайдың «Айттым сәлем, Қаламқас» әнін ұйып тыңдап, орындаушысына зор ілтипат көрсетті. Бұл байқау ұлы қаламгердің 170 жылдық мерейтойына орайластырылған.

Өскеменде бүгінгі күні көптен күткен оқиға болды — ашылуы қыркүйекке жоспарланған Абай мен оның досы Михаэлиске арналған ескерткіш уақытынан ерте ашылды. Неге Михаэлис екеуі? — деп сұрарсыз, «саясат!» деп жауап берер едм. Оған еш қарсылығым жоқ, әкімшіліктің шаруасы ғой. Оның үстіне ескерткіш Абай даңғылы мен Михаэлис көшелері қиылысында орналасыпты.
Әйткенмен, қуанарлықтай ештеңе болмады. «Халқымыздың Ұлысын хоббит еткен» скульптордың қолы қисық болды ма, әлде әкімдік оны асықтырды ма, нәтижені төменнен көре аласыздар! (жанымда фотоаппарат болмағаннан суреттерді қалалық сайттардың бірінен алдым, рұқсатын сұрадым). Абай мен Михаэлистің аяқтары қысқа болғаны былай тұрсын, астындағы «Абай Құнанбайұлы» деген жазуы болмаса Абайдың Абай екендігін түсіну қиын-ақ…
Қалалық сайттар демекші, қала тұрғындары жергілікті сайттарда ескерткішті ұнатпағандарын, наразылықтарын бірден білдіріп жатыр. Әйткенмен, Абай емес, Михаэлиске сірә жандары ашиды. Кейбіреулері жәй әзіл үшін де пікірлерін айтып жатыр…
Опщм Сіздер де көрсін, ойларын айтсын деп фотоларды ұсынып отырм:




Пы.Сы.«Абай мен Михаэлистің бірге түскен селфиі», «Банк жарнамасындағы хоббитерге ескерткіш» деп жергілікті азаматтар атап жатыр, ал Сіз не дейсіз?

Ертең не мейрам екенін білмеймін, бірақ жоғары жақтағыларға рахмет пен дұғай-дұғай сәлем! Бұйыртса ертең үйде асханама жөндеу жасап, жарды басқа түске бояп, терезеге басқа жапқыш іліп, дәлізге Абайдың суретін ілемекшімін. Сонда Стив Джобсқа қарама-қарсы енді Абай тұратын болады. Мүмкін екеуі түнде сөйлесер))) Олар сөйлесіп, мен оны еститін болсам ғой шіркін!

Стив Джобс: Hello mister Abai. Welcome to Yerzhan's apartment! Nice to meet you!
Абай: Өй не дейді мынау, қазақша сөйле ініншек, қайда жүргеніңді білесің бе? Алаштың Атыраудағы штаб-пәтерінде жүрсің! Жарда ілулі тұрғаныңа 2 жылдың жүзі болды, немене қазақша үйрене алмадың ба?
Стив Джобс: О не дегеніңіз, кешіріңіз, Абай мырза. Үйреніп жатырмын. Енді қасыма сіз келдіңіз. Тезірек үйренетін болдым. Жақынырақ таныссақ, мен сіз жайлы Ержаннан естідім. Ол маған бір рет айтқан сіздің гений ініңіз жайлы.
Абай: Еее менде толып тұр ғой ініншек деген, айналып кетейін Оспанжаннан бастап Амалбек Өмертаевқа дейін іні деген менде жетеді. Қай інімді айтасың?
Стив Джибс: Абай мырза, атын ұмытып қалдым, Ш-дан келе ме, сондай, әйтеуір Ержан кейде соны айқайлап жүріп оқиды ғой. Оның ойынша қазақта одан асқан ақын жоқ екен.
Абай: Ееее, сен Шәкерімді айтасың ба? Тәйірі-ай, Толстойдың тілімен айтканда «он превзошел самого себя, сам даже не ожидал что из него выйдет такой гений» Парсы жаққа бет алып білім қу деген едім, пәллі, ол неме Парсы асып, Мекке, Медина, Стамбул, Парижге кетіп қалып білімді болып кетті. Білім деген сол ғой, қызығымен бір айналдырса, шыр айналдырады. Әттең қазақ арзан нәпақаның артымен кетіп, саф білімді игере алмай жүр…
Стив Джобс: Иә-иә, сол Шәкерім. Сіз гений деп қай жағын айтып тұрсыз?
Абай: Гений дегенде, ол мықты ақын. Жазғанын мына қалың қазақ оқыса, бақытты болар еді. Әй Стив інім, сен тыңда мені. Осы күнгі дәрігерлер емге дәрі береді екен. Сол дәрігерлерге айтар бір кеңесім бар. Олар ем-доға іздеп келген әрбір адамға Шәкерімді оқуға кеңес берсін. Жан саулығы — ден саулығы. Шәкең өлеңдерінің әрбір сөзі адам жүрегіндегі емші қолы жетпейтін небір-небір түкпірлеріне барып жайғасады. Жайғасқан соң адам керемет рухани ләззат алып, жаны жайлбырақат күй кешеді. Шәкерім өлеңдерінің әрбір сөзінде рухани витаминдер бар. Адамның бүкіл ауруы жүректен басталады. Пайғамбар айтпап еді солай. Жүрегі кірленген адамның қаны қарайып, сырты бүтін, іші түтін күй кешеді. Шәкерім өлеңдері бүкіл ауруға ем бола алады. Профилактика ретінде әрбір қазақ оны оқып тұру керек. Алдымен жүрек туралансын, кейін сана, тіл, құлақ өздері-ақ кәмілденеді. Міне, жаһанның талай мынау деген емшілерін он орап алатын Шәкерім өлеңдері осындай. Гений десе гений ғой біздің Шәкерім…
Стив Джобс: ммм, солай деңіз. Демек сіз Шәкерім мырзаның бірегейлігі деп ақындығын айтып тұрған екенсіз ғой. Менің ойымда бір гәп бар. Әлгінде Ержан ұйқыдан тұрып, көзін ашар-ашпастан менің жанымнан өтіп бара жатып: «Стив, сен гений емессің, гений деген ол Шәкерім деді. Бәтшағар неге екенін айта ма екен деп күтіп ем, онымен айтпады. Тек кейін баяғы әдетімен апыл-ғұпыл аяқ киімін киіп жатып: Неге десең сен әлемнің майталман технократтары жиналған Стенфордтың түбінде тұрып әрең дегенде бір телефоңды жасадың. Оны да Палоройд компаниясынан Билл екеуің ұрлап алдыңдар. Біліп қой, бізде Шәкерім деген гений бар. Сол Шәкерім 19-шы ғасырда дархан даласынан басқа дымы жок киелі Шыңғыстауда екі ауылды біріктіретін сымды телефон жасаған! Ол сен сияқты Стенфордта тұрғанда сені он орап алар еді. Менің шыдамым жетпей оған: „Ендеше нақұрыс, менің айфонымды қолданбай, Шәкерімімнің сым телефонын қолданбай не талтаңдап жүрсің“ — деп айқайладым артынан. Сұрайын дегенім сізден, сондай телефон болған ба шыныменен?
Абай: Иә, болған. Болғанда қандай! Шәкерім ақын ғана емес, бүгінгінің тілімен айтқанда технократ жан еді. Әлгіндей ойлардан бөлек, басы ойға тұнып тұратын еді. Екі ауылдың арасына сымды телефон жасатып ауыл тұрғындарына хабар алмасып тұруға мүмкіндік сыйлаған. Шәкерімнің сонда шат-шадыман боп секектеп күліп жүргенін көрсең… Көпекбайдың телефоннан адам даусын естіп „ооо шайтан!“ деген реакциясын көрсең)))) Бақыт деген сол еді..Қайран бақыт...Қайран Шәкерім… Неткен мүбәрәк саф жан еді…

Мінеки, Абайдың суретін бұйыртса ертең Стив Джобсқа қарама-қарсы ілмекшімін. Екеуі сырлассын. „Интеллектуалды“ әңгім-дүкен құрсын. Мүмкін суреттер өзара бізге белгісіз тылсым күшке ие болып, біз де бір нәрсе естіп қалармыз))))

Ертең мейрам дейді ғой. Маған белгісіз мейрам. Сонда да рахмет. Үйде өзгеріс енгізуге тағы бір керемет мүмкіндік! Ертеңгі мейрамды өзгелер тойлап жатқанда, мен де тойлаған болып, жоғары жақ не айтса, мен де басымды изеп, ләппай тақсыр, мейрам құтты болсын деп бақытты күй кешпекпін.
Сіздер де бақытты болыңыздар!

Ержан Алаш

Осы сөздiң қaншaлықты мaңызы зор екенiн бiлетiнiмiз шaмaлы. Aбaйдың сонaу 19-шы ғaсырдa aйтып кеткенiн қaзiргi зaмaнның бaтыс ғaлымдaры ендi бiлiп жaтыр. Ешкiм бiлiп туғaн жоқ. Aдaмның миындa aйнa-нейроны деген бөлiгi бaр. Сол нейронның aрқaсындa бiз осы өмiрге бейiмделемiз. Aнaмыздың «мaмa» дегенiне елiктеп, сол сөздi aйту үшiн тiлiмiздi қозғaп, былдырлaп сөйлей бaстaймыз. Елiктейтiн еш нәрсе болмaсa бaлa жaбaйы болып өседi. Бaлa кезден бiр нәрсенi үйрену үшiн бiзге ұқсaп бaғaтын тұлғa «объект для подрaжaния» қaжет. Бiрaқ өсе келе бiз aйнa нейронын aзырaқ қолдaнa бaстaймыз. Содaн соң қолымыздaн келмейтiн нәрсенi үйренуден бaс тaртып, "қойшы, бұл қиын, үйрене aлмaймын" деймiз. Бұл сөздiң қaншaлықты деструктив (қирaтушы) екенiн бiлсек, өмiрiмiзде қолдaнбaс едiк.

Осы нәрсені ұққан дана да дара туған Абай атамыз: «Болмасаң да ұқсап бақ» деген екен. Оны шетел ғалымдары «Fake it, until you make it» дейді. Бұған анықтама (аргумент) ретінде мына нәрсені келтіруге болады. Адамның бойында тестосторон және кортизол деген гормондар бар. Олардың басты функциясы – адамның көңіл-күйін білдіру. Мысалға біз шаршап тұрсақ қанымызда кортизол көбейеді. Бойымызда күш-қуат көп болса, тестосторон мөлшері асады. Ал егер біз йығымызды салбыратып, денемізді әлсіздендіріп жүрсек, тестосторон мөлшері азаяды. Керісінше тұла бойымыз тік, сергек отыруға тырыссақ, жасанды түрде кортизолды азайта аламыз!

Қаншама адамдар бойындағы қатерлі ауруларымен күресіп, өмірінің соңына дейін төзіп, тіпті сол ауруына дауа тауып жатады. Олардың санасы мен бойындағы күш ауадан келген жоқ. Олар да өздері сияқты жандардың қажымас қайратынан нәр алған, соларға ұқсап бағуға талпынған адамдар. Жер жастанып жата бергеннен түк өзгермейді. Біз де өмір бойы активист адамды көріп таң қалуымыз мүмкін. Кейін: «Өй, ол жаратылысынан сондай» дей саламыз. Менің түсіндіруге тырысып жатқан тақырыбымның тұқетері: «Біреудің жеткен жетістігіне мен де жете алам» деу. Бастысы еш жасқанбай сескенбей сол адамды көшіру. Сол адамдарға ҰҚСАП БАҒУҒА тырысу. Сонда ғана бір клеткалы жасуша болмай, өміріңізді қалаған бағытқа бұра аласыз!

Бейс Серікбай. Атырау қаласы

«Өмірдің бір қызығы бала деген,
Баламды оқытуды жек көрмедім,
Баламды медресеге біл деп бердім», –
деп сөздің «бісмілләсін» ақын Абай тілімен бастағанды жөн көрдім. Бала – өмір, тіршілік сабақтастығы. Бала сүю – жұбайлардың арманы. Тоғыз ай толғағы жетіп дүниеге келген нәрестенің қайратты, ақылды, иманды болып бойтүзеуі әр ата-ана үшін маңызды. Ал «оны» кім береді? Баяғы қазақы тәрбие қалғалы қашан. Баяғы дегенде, қайсысы деп ойланып та қалған боларсыз?! Қос қарттың ортасына қосып, кәріқұлақтардың хикаясы мен ертегісі негізінде дана қылу. Ал, бүгінгі «тәй» басқан сәби мектеп жасына келгенше балабақшада тәрбиеленеді. Ата-әжесінің тәлімін алатындар бірең-сараң, нақты санмен дөңгелетіп сөйлетсек 20 пайыздай ғана. Оның басым бөлігі қазақы дәстүрдің бір пұшпағын сақтап қалған ауылды жерлерде.
Ал қаланың «крутой» баласы «крупный» балабақшаға барып жүр. Сондағы көпті білмесе де білген сынай танытып жүрген «айғайшыл» тәрбиеші апайлардың тәлімін алады. Тәрбиеші апай деп қалдым, кешіріңіздер, басым бөлігі сәбидің исін искеп, жаялық ауыстырып көрмеген жас бойжеткендер. Әлгі бойжеткендердің бала тәрбиесі жөнінде айтқан кеңестерін тыңдап көрсеңіздер, шек-шілеңіз қатып, ащы шегіңіз түйіліп қалмасына ешкім кепілдік бере алмайды. Сонда қаланың «Зерелері» қайда жүр? Әлде, оларда «крутой» болып кеткен бе? «Крутой» болып кеткендері де бар екен. Ал біз іздеген «Зерелер» қарттар үйінің тар терезесінен «мен мұндалап» телміреді. «Атаңа не қылсаң алдына сол келеді», бүгінгі «крутой» бала ертең бұдан сорақысын жасамасына кім кепіл?! Үстіңнен шылымның исі аңқып тұрып, аузыннан арақтың «перегары» мүңкіп тұрып «балам шылым шекпе, арақ ішпе» деп ақыл айтқан болса, онда кейін ол баланы шылым шеккені үшін жазалауға құқығы жоқ. Өйткені, «ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі».
Мына байғұс, «балабақшаны неге сонша бейшара кейіпке ұшыратты» деп байбалам салатындарыңызды да сезіп отырмын. Бәріне бірдей күйе жаққым келмейді. Әрине, «Зередей» тәрбие бере алатындары да бар. Мәселен, Амангүл Оразбекқызының итшілеп жүріп ашқан жекеменшік Астана қаласындағы «Әкан-ай, бәкан-ай» балабақшасы. Ұлттық болмысымызға сай тәрбие беру – балабақша ұжымының басты мақсаты. Сонымен қатар, тәрбиешілері де қазақ тілін жетік меңгерген, әрі білімді, әрі мейірімді жандар. Өз ісінің мамандары. Осындай балабақшалар саны артса, жоқ, саны емес, дұрысырағы – барлық балабақшалар Амангүл апайдан үлгі алса нұр үстіне нұр болар еді. Өкінішке орай, бұндай балабақшалар қос қолдың саусақ санынан аспайды.
Қара бастың қамын, қалтаның қалыңдығын ойлап балабақша ашып жатқандар саны қаулап өсіп келеді. Бұл «бизнесмен» сымақтарды баланың тәрбиесі қаншалықты алаңдатады? Бұған жауапты мен айтпасам да, әлгілердің әріптесі Астана қаласындағы №25 «Таңшолпан» балабақшасының тәрбиешiсi Әсел Қозыбақова ойын былайша ақтарып салады: «Қазiргi кезде жекеменшiк балабақшалардың барлығы дерлік талапқа сай тәрбие бередi деп ойламаймын. Олардың арасында тәрбие мәселесiн екiншi орынға ысырып, баланың жыламауы мен қарны ашып қалмауын қадағалауды басты мiндетi санайтындары да бар. Әр мекеме өз қаражатымен, өз күшiмен ашып отырғаннан кейiн ойына келгенiн iстемесiне кiм кепiл?» Дөп басып айтты. Иә, мұндай жауапты iстi бастарда заңдастырып барып қадам жасаған жөн. Балабақшаларды әркiм жетегіндегі есегіне айналдырып, оның iшкi iсiне, жұмыс кестесiне қол сұғуы көңілге қонымсыз. Олар ойына келгенін істейді. Балаларға тәрбие беретін тәрбиешілерді қалай тағайындайтынын да білмейсің. Қазақ болса, жақын-жұқының жинайтыны әбден белгілі. Сондықтан, Білім және ғылым министрлігі Балалар құқықтарын қорғау комитеті осы істі күн тәртібіне алса жөн болар еді. Тәрбиешілерді жұмысқа аларда арнайы емтихан алып, олардың білім деңгейін тексеру керек. Сонымен қатар, олардың жалақысын жоғарлатқан дұрыс. Өйткені, михнаты көп, «шарапаты» аз жұмысты кімнің істегісі келеді? Тоғыз жерге барып, тоғызынан «только» шығара алмаған жұмыссыздар келеді. Тәрбиенің іргетасын қалаушылар ретінде тәрбиешілер орта жастағы, тіпті зейнеткерлікке шыққан апаларымыздың болсын! Бұлар – менің көп ұсыныстарымның бірі ғана.
Тәрбиеші қауымның шамына тиіп отыруымның да өз себебі бар. Осыдан санаулы күн бұрын Астанадағы азын-аулақ жылтыраған балабақшалардың бірталайына бас сұққан едім. Сондағы байқағаным, «крупный» балабақшалар нағыз «крутой» тәрбие беріп жатыр екен. Ауызымды ашып аңырап қайттым. Тіпті, қай бетімді ұстарымды білмеймін. Нөмір бәленбайыншы (нақты атауды жөн көрмедім, өз әлімше сыпайылық танытқаным ғой) қазақ балабақшасына кіріп барғанымда шыңашақтай қазақтың қара домалақ қызы (қателеспесем есімі Әйкерім) «Здраствуйте, дядя» демесі бар ма? Сасқанымнан «Здрасте» деп жауап бердім. Әлгі қыздан «орыс тілін кім үйретті?» деп сұрасам, «біз балабақшада орысша сөйлеуді үйренеміз» деп былдырлап қоя берді. «Әттегең-ай» деп санымды бір соқтым. Байғұс санның да соғар жері қалмады, әбден көгеріп, дұрысырағы ісініп болды. Ісінген жердің іріңдегені жаман…
Жел сөз: Бұл сөздер желдің ығына қарай ШАХ-тың шаһарына жетер, бірақ желдің соңы дауылға айналып әрі қарай өтіп кетпесе болғаны!