Ішкі істер министрлігі «банда полицейлер» жайлы видео таратқан Қарағандыдағы ІІМ академиясының өкілін қызметтен босатты. Ал әлеуметтік желіде полицейлердің жұмысына қатысты талқылаулар көбейді. Азаттық тілшілері Астана тұрғындарынан «Полицияға көңіліңіз тола ма? Нені өзгерту керек?» деп сұрап көрді.

Жастардың пікірін білу үшін арнайы сауалнама. Алдағы уақытта ұсыныстарыңыз қабылданады.

Ұялы телефоныма қажетті заттың барлығын Орталық Әмбебап Дүкеніндегі (ЦУМ) сатушы болып жұмыс істейтін танысымнан сатып алатынмын. Әрине, таныс болғаннан кейін әр барғанымда түрлі жеңілдіктер жасап, кеңпейілдік танытып жатады.%) Қазіргі дағдарыс кезінде студент үшін бұл кішкене болса да жеңілдік. Өткен аптада аталмыш дүкендегі досымды іздеп тағы бардым. Бұл жолы телефоныма қуаттандыратын құрылғы сатып алмақшымын. Зәулім ғимараттың ең төменгі қабатына түсіп, таныс досымның шағын дүкеншегіне келдім. Бірақ, сатушы орнында жоқ екен. Әрине, күтуден басқа еш шарам болмады. Уақыт өткізбек болып дүкеннің әр қабатын аралап жүріп ойыма түрлі сауалдар келді. Қоғамда орын алып жатқан үлкен дағдарысқа қарамастан дүкеннің іші тұтынушыларға лық толы екен. Осы бір күрделі әрі өзекті сұраққа осы xалық не дер екен деген ой келді сосын. Әсіресе, жастар қауымы. Уақытым зая кетпеу үшін сауалнама жүргізуге бел будым. "Қазіргі елдегі дағдарыс сіздің өміріңізге қаншалықты әсер етуде?" деген сұрағымды негізгі тақырып етіп сауалнама алуға кірістім. Менің бұл сұрағымды естіген жұрттың көбі жауап беруден бас тартып, ат тондарын ала қашты. Бірі естімегенсіп төмен қарап, енді бірі елемей өте шыққандары да болды. Менің сауалым оларға тым қиынға соқты ма екен әлде? Бір-екі ауыз сөзбен тіл қатса, кетіп бара жатқан ештеңелері жоқ. Бұл жағдайдан кейін қазақ жастарының бір кемшін тұсын байқағандай болдым. Бір ауыз сөзді айтуға тілдері күрмеліп, беттерін басып ұялып жатты. Сөйтіп, неге жауап бермегендері мен үшін беймәлім күйде қала берді. Қайтсем де 4-5 адамнан сұрағыма жауап алуым керек деп мен де алған бетімнен қайтқан жоқпын. Әйтеуір дегенде, әйпіремдеп жүріп төрт адамнан жауап алдым-ау.
Бейтаныс жан: Қазіргі доллардың еркін қалықтауы уақытында Қазақстанның жағдайы тұрақсыз деп ойлаймын. Себебі кез келген жұмыс орнын қарасаңыз да барлық жерде қысқарту жүріп жатыр. Соған қарағанда қиын тиетін сияқты.

Ару қыз: Менің ойымша Елбасымыздың «Нұрлы жол» бағдарламасында дағдарыстан шығу жолдары қарастырылған. Сол себепті біз сабыр сақтап, қолдау жасауымыз керек деп есептеймін өз басым.

Ер жігіт: Жалпы жағдай жаман емес, осы күнге жеткізіп отырған елбасымызға рақмет.

123: Қазіргі таңда Қазақстанның жағдайы тұрақсыз деп ойлаймын.

Ал сізге қазіргі дағдарыс қаншалықты әсер етуде?

Қыздарға арналған сауалнама. Қыздар, қалыспай дауыс беріп тастаңыздаршы. Классикалықты білесіздер, спорттықты да. Қысқаша түсінік бере кетейін. Сasual стилі — күнделікті қарапайым киіну. Мысалы жемпір мен джинсы киіп, аяғына мокаси киюі мүмкін.

Халайық! Общым, сараптама жүргізуге мәжбүр болдым. Неге дейсіздер ғой? Былай, әлеужелілердегі белсенділіктерге қарап отырсам, көп қазақтар Лондондағы, андағы-мындағы суреттерін, пәленше-түгенше қымбат ресторандағы жеген тағамдарын, әртүрлі гаджеттерін, барған концерттерінен репортаж, т.б. қалтаның қалыңдығын қажет ететін нәрселерін жария қылып жатады. Қанша жерден нормально табыс тауып жүрм деп ойласам да қыдырыс-демалысқа дегенде ақшам жетпей қалып жатады, сонда жұрттың баласының айлық табысы қанша екен шамамен? Сонымен дауыс берейік, менің айлық табысым (шабашкілеріңді де қоса беріңдер)…

Екінші. Екінші қадам, екінші өмір, екінші бақ.

Ылғида бірінші болуды қалайтын жандар үшін «Екінші» болу етек жеңін жиған адам үшін өрескел көрінеді. Бағзыдан «екінші сыңар» болу қалыпты дәстүр болса, бертін келе бұл әдіс өзіміздің қоғамда теріс пікірге ие болған еді. Дегенмен, бұрыңғының баянды өмірі қоғамға қайта енді. Екінші әйелді заңдастыру керек деп, талай ер азамат қолқа салса, өз сыңарын басқамен бөлісе алмаймыз деп тағы бір топ атой салды. Олардың біреуі шариғатты шатастырды, бірі исламды итермеледі. Алайда, жеңілген топ пен жеңген топтың басымдылығын көре алмадық. Қазақ қоғамында құлақтың құрышын қандыратын қазақша пәлсапалық ойлар айтылса, бірі қате пікір етіп қалыптастырып үлгерді. Жоғарыдағы жалпақ тілді жұртшылық үшін арнай сауалнама жүргізу арқылы «Екінші әйел заңдастырылу керек пе?» деген сауал тастаған едік. «Иә» деген жауап 127 дауыспен алға шықты. Сонымен, олар кімдер?

---

Сұрақ қою әдісі мен уақыты: сауалнама 23 маусым мен 3 шілде аралығында әлеуметтік желі арқылы, анонимді түрде жүргізілді.

Екі аптаға жуық жүргізілген сауалнамаға қатысушылардың 55 пайызы «иә» деп жауап берсе, 45 пайызы «жоқ» деп жауап берген.

Олардың 55 пайызы ер, 45 пайызы әйел адам.

Соның ішінде 51 пайызы — 26-35, 36 пайызы – 18-25, 11 пайызы – 36-45 және 1 пайызы 46-55 жаста.

Отбасын құрмағандар саны 54 пайыз болса, отбасылылардың саны 46 пайызды құрады.

Респонденттердің 55 пайызы баласы жоқ екендігін көрсетсе, 41 пайызының 1-3 баласы, 4 пайызының 4-6 баласы бар.

Сауалнамаға 14 облыс және Астана, Алматы қалаларының тұрғындары қатысты.

---

САУАЛНАМА ҚАТЫСУШЫЛАРЫНЫҢ ҚЫЗЫҚТЫ ПІКІРЛЕРІ


Еркектер — «ИӘ»:

— Көшеде зина жасап, ұрпақ сүйе алмаған ерлі-зайыптылардың ажырасып кеткендерінен гөрі екінші әйел алғанды дұрыс санаймын. Өз басым үйленгенмін, келіншегімнің жасы 21-де, ал өзім 26 жастамын. Келіншегім екінші әйел алуыма қарсы емес! Керісінше өзім атап өткен жағдайларды түсініп, келісім берді. Қазақтын санын көбейтуіміз керек!

— Некесіз балалар, бойдақ әйелдердің азаюы үшін заңдастылырғанын қалар едім.

— Бұл Алланың даналығы.

— Екі әйел заман талабы.

— Болмағаннан болғаны жақсы ғой.

— Қанша ақылдысымақ болса да, сыртта жүретініміз айдан анық. Ол аз десеңіз көкелерден бастап бәрі саунада.

— Екі әйел алуды заңдастыруға болады, тек мынадай жағдайлар орындалғанда ғана:
1) Екінші әйел алғанға дейін бірінші әйелмен кем дегенде 10 жыл бірге тұрып шығу.
2) Бірінші әйелдің рұқсаты.
3) Екі әйелдің бөлек үйлерде тұруы қамтамасыз етілген жағдайда.
4) Екі әйелдің де күйеуі тарапынан көрсетілетін көңілге, ықыласқа, сондай-ақ, тұрмыс жағдайына разы екендігін растауы.

— Жасым жиырма алтыда, менің ойымша екінші әйел алу заңдастырылып, әр адамның өз еркіне қалдырылу керек. Өйткені қазақтың демографиясы дамуы керек. Шетел жігітіне тұрмысқа шығып жатқан қыздарды қолда алып қалу керек. Бойдақ қыздарды алып тудыру керек. Секеңдетіп жүргізбей. Қазақтар көбеюі керек. Екінші әйелден шошынудың қажеті жоқ. Әр кімнің астында жатқанша 1 адаммен болсын. Еркек әр әйелге барғанша өз әйеліне барсын.

— Аруларымыз өзге ұлт өкілдеріне тиіп, қор болып бара жатыр. Ер адамның жағдайы жар берсе тоқал алуына қарсы емеспін.

— Жағдайы көтерсе ала берсін, оның несі айып? Біздің қоғамда бір ер адамға шаққанда 6-7 әйелден келетіні өтірік емес қой.

— Қос қолдап қолдаймын.Бала саны да көбейер еді.

— Қолдаймын 2 әйел алуды. Бірақ, мынандай шарт болуы тиіс. Ол еркектің жағдайы жақсы болуы керек, бірінші әйелінен кемі 5 баласы болуы тиіс. Екінші әйелді алған соң ол да кемі 5 бала тууы керек. Сонда ғана рұқсат. Айтпақшы, екіншінің де жағдайы жақсы болуы керек. Карточкасына кемінде 10 млн теңге салып беруі тиіс, һәм үй жайын жасап беруі керек.

— «Екінші әйел алу заңдастырылуы қажет пе?» деген сұраққа иә деп жауап бергеніммен, екінші әйел алуға қарсымын, тек ашына ретінде пайдаланып кетпесін деп заңдастырылсын дедім.

— Иә. Керек. Тоқалдан туса да бала. Оған да әке заңды болса керекті.
Мен алам екіншісін.

— Бірден екі әйелмен тұру дегенді көріп білген соң дауыс бердім.

— Егер ата жолымен, әмеңгерлік жолымен жесірін жатқа жалтақтатпау, жетімін жылатпау мақсатында болса дұрыс, ал тоқал алу жарысы жөнінен болса қолдамаймын.

Еркектер — «ЖОҚ»:

— Қазіргі қоғамға түк пайдасы жоқ діни салттың үлгісі. Әкелеріміз бір әйелмен бақытты өмір сүріп келе жатыр. Бізге ары қарай ешқандай жорық жоқ. Мына жағдайда мүмкін болатын шығар. Егер бәйбішемен келіскен күйде, жесір қалған яки кәрі қызға үйленуге болатын шығар. Бірақ, ни в коем случай жас қызға емес. Жас қыздың өз бағы бар деп ойлаймын.

— Екі немесе одан да көп әйел алған еркектің отбасы ешқашан толық, кемелді отбасы болады деп ойламаймын. Себебі, біріншіден «жаным» деп алған жарыңның жанына жара түседі. Арадағы сезім бұдан кейін ешқашан қайтып қалпына келмейді. Бірібір бұрыңғыдай болмайды. Екіншіден, бұл балаларға ауыр тиеді. Мысалы мен өз әкемнің басқа бір әйелмен әуей болғанын елестете алмайтын. Менің балаларымда да сондай сезім бар деп ойлаймын. Балаларымның, жарымның жанын жаралап тұрып, одан кейін ұрпағыма адалдық, достық, тазалық туралы қалай әңгіме айтуға болады.

— Қиын сұрақ! Әйел заты көп деп «иә» дейін десең өз қызыңды екінші әйелдікке берерме едік?
Жауап жазбас бұрын ойланайық.
Дегенмен жасырын ашыналар көп, бірақ өз әйелдері біледі солар үшін жасырын жүргенше 2 әйел алғаны да жөн шығар.

Әйелдер — «ИӘ»:
— Ажырасып 2-әйел алғаннан жақсы.

— Екінші әйел алуды заңдастырса, қыздар өзін тастап кетеді деп қорықпай «тоқал» бола алады. Ал бұл жағдай, еліміздегі «кәрі қызддардың» санын азайтар еді.

— Екінші әйел болып өмір сүргісі келетін келіншектер ең құрмағанда оны заңдастырып, баласын жетімсіретпей өсірсін.

Әйелдер — «ЖОҚ»:
— Заңдастырмай-ақ алуға қарсы емеспін, некесин қиып мұсылмандық жолмен болса болады. Екінші үй қылып отырғызып қойса дұрыс-ақ.

— Асыра пайдаланушылық белең алып кетеді! Меніңше әр баланың бір ғана ата-анасы болғаны дұрыс. Бала психологиясын да бұзады: жеккөрушілік, араздық, бәсекелестік пайда болады.

— Неге екінші әйел алуды қолдауымыз қажет? Ата-аналар осы уақытқа дейін қыздарын біреудің тоқалы болсын деп өсірмеген шығар.

— Көпәйелділікті қолдайтындардың қатарынан емеспін. Қолдайтын жамағатымыз санаққа сүйеніп сандырақтап жүргені, жеті әйелге бір еркек деп. Негізінен мансап қуған қыздар, етек алған еркектердің бедеулігі, оң босағада отырып бала табатын қыз-қырқындар, ашыналық өмірді қалыпты жағдайға айналдырған отбасылы адамдар, т.с.с қоғамдағы көріністер ойлантарлығы анық. Алайда көпәйелділік бұған жол емес. Екі жарты бір бүтін болып әдемі қартайғанға не жетсін!!!

— Өзі тып-тыныш тұрған Қазақстанда әйелдер соғысы көбейіп кетуі мүмкін. Оның арты жақсы болмайды. Мен бұл пікірге мүлде қарсымын. Шағын мемлекеттер арасындағы соғыс өте қауіпті. Қызғаныш деген өлімге дейін апаратынын ұмытпайық. «Айтуға оңай», әрине Берік ағамыз айтқандай.

— Қазақтың еркектері одан сайын құтырады онда.

— Күйеуімді өзге біреумен бөлісе алмайды екенмін.

— Заңдастырмай-ақ алатындар алып жатыр. Заңдастыру деген міндеттеу деген сөз емес. Заңда рұқсат берілген екен деп, әйелдер күйеуінің тоқал алуына келісе бермейді, бәрібір отбасының шырқы бұзылады. Адам сезімдерін заңмен реттеймін деген далбаса.

---

Инфографика easel.ly сервисінде жасалды.

---

Сауалнаманы қорыта келе, Қазақстанда екінші әйел алуды заңдастыру қажет деп есептейтін адамдардың бейнесі:

Алматы қаласында тұратын, орта шамамен 26-35 жастағы, үйленген, балалары жоқ, қаржы мамандығы бойынша қызмет ететін ер азамат.

Кең сарайдай лашығында көсіліп жатқан Жиреншенің айтқан сөзі ХХІ ғасыр қазағы үшін де аса өзекті болатынын кім білген. Мүмкін, шешеннің іші сезген де шығар. Қалай десек те, Жиреншенің жағдайы қазіргі көп қазақтан артық болғанына дау жоқ. Оның боз үйі, ең бастысы, өз үйі бар еді.

1 шілдеден бастап Қазақстан жоғары оқу орындарына магистратураға қабылдау басталып, үміткерлер апыр-топыр құжат жинауға кірісіп кеткен болатын. Алдын-ала қам жасап қойған пысықтар алғашқы аптада-ақ құжаттарын тапсырып та үлгеріп, емтиханға дайындалып жүр. Жастардың көбі магистр атануға құштар. Мемлекет те білім алам деушілерге жағдайды жақсы-ақ жасап отыр — жылдан-жылға бұл білім бағдарламасына бөлінетін грант саны өсіп келеді. Мысалы 2010 жылы магистрлерді дайындауға бөлінген орын саны 2739 болса, 2013 жылы ол сан 6959-ға жеткен. Биылғы мемлекеттік тапсырыс көлемі әзірге белгісіз, дегенмен былтырғыдан аз болмасы анық. Ал осы бөлінген орын қалай меңгеріліп жатыр? Қабылдау әділетті жүріп жатыр ма? Өзіміздің кезінде магистратураға дайындығымыз зая кетпеген еді, ешкім ренжітпеген.

---

Сонымен сауалнамаға қатысқан 78 адамның 43-і магистратурада оқыған/оқитын болып шықты. Бұл жалпы санның 55 пайызын құрайды. Жаман емес.

---

Магистратура оқымаған 45 пайыз не дейді екен? Олардың оқуға ынтасы бар ма екен? Жауап төмендегідей:



Респонденттердің 14-і «Неғылам оны? Құр қағаз» депті. Оқуға құлшынысы болмаса «елдің бәрі оқып жатыр екен» деп жармаса кетпей, позицияларын айқындап алғандары да дұрыс бір жағынан.

Расында да, неғылады екен? Бұл сұраққа жауапты биылғы құжат тапсырушылардан іздедім.

---

ЕҰУ-дың қабылдау комиссиясы қызу жұмыс істеп жатыр екен.



Сонымен үміткерлер не дейді?

Әсет, «Ақпараттық жүйелер» мамандығына құжат тапсырушы (2014 жылғы түлек):
— Осы ЕҰУ-да жұмыс істегім келеді, оқытушылық ұнайды. Сол үшін қажет.

---

Азель, «Математика» мамандығына құжат тапсырушы (2014 жылғы түлек):
— Астанадан кеткім келмейді. Магистратура менің Астанада қалуымның бірден-бір мүмкіндігі.

---

Зәмзәгүл, «Халықаралық құқық» мамандығына құжат тапсырушы (2008 жылғы түлек):
— Магистратура жұмыста өсуіме керек. Қазір көп жерлерде магистрлік диплом талап етіліп жатыр.

---

Жәнібек, «Археология және этнология» мамандығына құжат тапсырушы (2014 жылғы түлек):
— Студент кезден қазба жұмыстарына қатысып жүрмін, келесі апта тағы экспедицияға кетіп барам. Магистратура маған осындай зерттеу жұмыстарымды жалғастыру үшін қажет.

---

Қымбат, «Педагогика және психология» мамандығына құжат тапсырушы (2012 жылғы түлек):
— Қазір көп жерде магистратура дипломы талап етіледі. Тіпті мектептерде де. Сол үшін керек.

---

Раушан, «Химия» мамандығына құжат тапсырушы (2013 жылғы түлек):
— Өзім ғылыми орталықта жұмыс жасаймын, ғылыммен айланысқан ұнайды. Сол үшін магистратура оқып, ары қарай жалғастырғым келеді.

---

Инабат, «Педагогика және психология» мамандығына құжат тапсырушы (2008 жылғы түлек):
— Жоғары оқу орнында жұмыс істегім келеді. Ал мен болсам балабақшада жұмыс жасап жүрмін :d

---

---

Алина мен Гүлнұр, «Есептеу техникасы және программалық қамтамасыздандыру» мамандығына құжат тапсырушылар (2014 жылғы түлектер):
— Толық жоғары білім алғымыз келеді. Біздер «Көлік және байланыс» министрлігінде өндірістік практикадан өткенде ол жақтағылар магистратура дипломының болғаны жөн деп айтқан.

---

Досжан мен Бағлан, «Заңтану» мамандығына құжат тапсырушылар (2014 жылғы түлектер):
— Просты біздің жұмыс істегіміз келмейді :d Қалжың, мүмкіндік барда оқып алсақ дейміз.

---

Сауалнаманы қорыта келе және өз ойымды қосып магистратурада оқудың 5 себебін тізейін:

1. Жоғары оқу орнында жұмыс істеу мүмкіндігі
Өздеріңіз білесіздер қазір ЖОО-ға магистратурасыз жұмысқа қабылдамайды. Айлығы жақсы интеллектуалдық мектептерде де магистр дипломын талап етеді.

2. Ғылыми-зерттеу жұмыспен айналысу мүмкіндігі
Ғылым қызықтыратын болса магистратура оған сізді бір табан жақындата түседі. Оның үстіне әрі қарай PhD-ге түсіп, сүйікті ісіңізді жалғастыруға мүмкіндік беретін бірден-бір баспалдақ — магистратура.

3. Қызметте өсу мүмкіндігі
Магистрлік диплом қызметтік сатыда жоғарылауға септігін тигізеді. Бірақ жатыпішер кер жалқаудың өзі болсаңыз, әлбетте, сізге бұл қағаз көмек бола қоймас.

4. Жағдай орныққанша мұрсат алу мүмкіндігі
Бұл енді дипломын қолға ұстап жатақханадан шығып, мәңгіріп қалған жас түлектерге қатысты. Жұмыс өтілінсіз әлдеқандай қызметке тұрып кету оңай емес, оның үстіне қазіргі дағдарыс кезінде. Магистратура сізге екі жыл жан-жағыңызға қарап, лайықты қызмет табылғанша «отсрочкаға» жағдай жасайды. Жұмыс істеуге рұқсат жоқ делінсе де, ол екі жылда өзіңізді түрлі қызметте байқап көре аласыз және аш қалам деп қорықпайсыз. Стипендия бар ғой.

5. Ел, жер көру мүмкіндігі
Құдай оңдап бір бағдарламамен шетелге грант жеңіп алсаңыз, өзге елде кемінде 1 жыл тұрып, салт-дәстүрімен танысасыз, жақсы білім алып келесіз. Тіліңіз де жақсарып қалады.
Қазақстандық ЖОО-ға түссеңіз де қайғырмаңыз, қазір магистратура білім бағдарламасында шетелге міндетті 10 күндік тағылымдама қарастырылған. Алғашқы сапар үшін бұл да жаман емес.

---

Солай, достар. Оқыңыздар, білім алыңыздар, тіл үйреніңіздер! Адал еңбекпен жүрсек кем болмаймыз.
Биылғы үміткерлерге сәттілік!

Мен де жұрт қатарлы бойында абыройы мен кемшілігі қаз қатар өрілген қарапайым пендемін.

Басқалар секілді күнделікті әртүрлі категориядағы стресс туғызатын жағдайларға душар боламын, сосын ашуланамын… уайымдаймын…

ФК Шахтер: Еуропа Лигасының топтық кезеңіне алғашқы болып шыққан қазақстандық команда, соңғы жылдары ширақ ойын көрсетіп жүрген топ, қазақстан футболының сенсациясы, еліміздің 2 дүркін чемпионы. УЕФА рейтингі 246-шы орын.

ФК Ақтөбе: Еуропа ойындарына ұзақ қатысып келген, бірақ соңғы сәттерінде жолдары болмай қалып жүрген команда. Дегенмен жинаған жалпы ұпайы көп, соңғы 9 жыл бойы жергілікті премьер-лигада үздік үштіктен түспеген клуб, еліміздің 5 дүркін чемпионы. УЕФА рейтингі 196-шы орын.

9-шы наурызда Астана-Арена стадионында өтетін Суперкубок-2014 матчында қайсысы жеңеді деп ойлайсыз немесе жай ғана қайсысына болысасыз?