Шаршағанда «зарядты» тек ұйқыдан алатын болсаңыз, онда жұмысыңыз өнімді болмайды. Психолог мамандар ұсынған мынандай 14 әдістің біреуін міндетті түрде жасаңыз!

Ұрыс-керістен соң, ашу тудырған жағдайдан кейін, көңіл күйді түсірген жағымсыз хабарды естігенде миыңыз тоқ көзінен ажырап қалғандай күй кешесіз бе? Тіпті, не ойлап отырғаныңызды ұмытып, ары қарай не істейтініңізді білмей дағдарып қалатыныңыз да анық болар. Не істеу керек? Миды қайтадан қуат көзіне тығып, мәселеге шоғырланған ойдың бағытын жұмысқа бұру қажет. Қалай?

Толығырақ мына сілтемеде: Шаршағанда «ЗАРЯДТАЛУДЫҢ» қарапайым 7 әдісі

Жұмыста немесе отбасында кімнің басқарушылық қабілеті бар екенін анықтау үшін небәрі 8 ғана қаламсап қажет. Бұл әдісті бойжеткен жігіт таңдау барысында және басшы қызметке мамандарды қабылдау кезінде де тест ретінде қолдануға болады.

Отбасында, жұмыста, яғни ұжымда әркімнің өз рөлі, атқаратын қызметі болғанымен, аракідік олардың қабілет-қарымын тексеріп отырған жөн. Бұл аяқ астында төнген қара бұлттан қорғануға, қиындық туғанда ұтымды шешім қабылдауға және дағдарыс кезінде тұйықтан жол тауып шығуға көмектеседі.
Әсіресе, кәсіпте кіріс болмай, тек шығын болып жатса, осы бір психологиялық тест жәрдемімен қызметкерлердің орнын алмастыруға болады, — дейді психологтар. Адамның басқару, шешім қабылдау, ұшқыр ой қабілетін анықтау үшін жүргізілетін бұл психологиялық тестке бар болғаны сегіз-ақ қаламсап керек. Оны сіз дүкен араламай-ақ әр кабинеттен таба аласыз.

Сонымен, сізге қажет қаламсаптар:
1. корпусы металдан жасалған қаламсап;
2. түрлі-түсті стерженді қаламсап;
3. мөлдір корпусты қаламсап;
4. түймелі қаламсап;
5. қалпақсыз қаламсап;
6. гельді, қара сиялы қаламсап;
7. сиясы көк түсті, қарапайым қаламсап;
8. қара сиялы қарапайым қаламсап.

Осы 8 қаламсапты үстел үстіне немесе органайзерге салып қойыңыз. Алдыңыздағы адамға біреуін таңдап алуды ұсыныңыз. Бұны байқатпай жасауға да болады. Қайсысын таңдады?

Тест жауабын оқымай тұрып, сіз де бір қаламсапты таңдаңыз.

Корпусы металдан жасалған қаламсап
Бұл қаламсаптың иесі өзінен де, өзгелерден де темір тәртіпті қатаң талап ететін адам. «Сезімді алып тастау керек, сонда тек ақыл қалады. Сезімге ерген адасады» дегенді ұстанады. Ол «Жұмыста ағайын-туыс, дос жоқ. Достық пен қызметті араластырма» дегенді де жиі айтады. Сондықтан да проблемалық жағдайларда өзін еркін ұстай біледі. Басқару өнері оған туа біткен.

Түрлі-түсті стрежнді қаламсап
Идеясы мол, бірақ, жұмысты қалай жүргізуді білмейтін адам. Сондықтан да ол істі де, жұмысшыларды да басқара алмайды. Мұндай адамды тек идея генераторы ретінде пайдалануға болады. Ойы ұшқыр, ойлау қабілеті «басқаша» оның орны жарнамалық бөлімде. Өйткені, онда кез келген адаммен тығыз байланыс орната білетін магниттік қасиет бар.

Мөлдір корпусты қаламсап пен қақпақсыз қаламсап
Ол жауапсыз, жалқау емес, білетіні де аз деуге болмас. Бірақ та үнемі бақылауды қажет ететін адам. Өйткені, мұндай адамдарды мәселені жоюшы емес, туғызушы деуге болады. Ол асығыстыққа көп бой алдырады. Психологтардың анықтауынша, көбіне мөлдір корпусты қаламсапты отбасында бастауыш сынып оқушысы немесе қарт адам, ал жұмыс орнында тәжірибеден өтіп жүрген болашақ маман таңдайды екен.

Түймелі қаламсап
Бұл лидердің көмекшісіне тиесілі қаламсап. Нақтырақ айтқанда, орынбасар болуға әбден лайықты адам. Автоматты кнопкалы қаламсаптың иесі кез келген мәселеге аналитикалық зерттеу жүргізуге шебер. Жағдайдың жан-жағына ойша шығып қарай алады. Бастамаларды іздестіру мен белгілі бір жағдайда шешім қабылдауда ол негізгі факторларға көңіл аудара біледі.

Гельді, қара сиялы қаламсап
Мүмкін ол сырт көзге өз қара басын әрең алып жүрген боп көрінуі мүмкін, алайда шын мәнісінде егер қиын жағдай туса, ол отбасының (ұжымның) барлық жауапкершілігін өз иығына арта алатын адам. Ол әркімнің мүмкіндігін толық ұғына және бағалай да біледі. Шын қаласа, жаңа бағытта, тәуекелге бел буа отырып, стандартсыз шешімдер қабылдай алады. Оған тек айналасындағы адамдардың сенімі жеткіліксіз.

Сиясы көк түсті, қарапайым қаламсап
Бұл қаламсаптың иесі жетекші қызметтерді жақсы атқарады. Оның білім деңгейі жоғары болғанымен, басқару дағдысы қалыптаспаған. Мүмкін ол жоғары оқу орнын қызыл дипломға бітірген болар, мамандығы бойынша қатысқан тренингтері де көп шығар, алайда оның тәуекелдік әрекеті әлсіз. Сондықтан оған басшылық қызметтерден гөрі орындаушы қызметі лайықты.

Қара сиялы қарапайым қаламсап
Ол жеке басының бағалы қасиеттерін үнемі жетілдіріп жүреді. Мұнысын сыртқа байқата бермейді. Дегенмен, ол сеніп тапсырылған істі жауаптылықпен атқарады. Сондай-ақ, оның қызметкерлермен байланыс орнату қабілеті де жоғары. Оны белгілі бір жоспар бойынша бағыттап отырса немесе дайын жоспар берсе, сол бойынша табысты жұмыс ақтара алады.

Ж. СМАҒҰЛОВА, ERNUR.KZ

Бұл гештальт-терапиясының техникасы арқылы кез келген адам арнайы маманның көмегінсіз-ақ, ешқандай қаржы жұмсамай-ақ өміріндегі ретсіздікті жөндей алады.

Өміріңізді реттей алмай жүрсіз бе? Орта жолда аяқталмай қалған ісіңіз көп пе? Күн ортасында-ақ есінеп, шаршап қаласыз ба? Бұның бәрінің себебі — бір-ақ нәрсе. Ол ішіңізде қордаланып жиналған агрессивті эмоциялар. Оны сыртқа шығармайынша, өміріңіздегі ретсіздікке шалынып, сүріне бересіз. Ал, шлак және токсинді ас қалдығы секілді бұл эмоцияларды сыртқа қалай шығаруға болады?
Бұл орайда көмектесетін әдіс көп. Соның бірі – неміс психиатр-дәрігері Фредерик Саломон Перлздің«бос орындық» деп аталатын гештальттерапиясы.

КІМДЕРГЕ АРНАЛҒАН?
Белгілі психотерапевт Фредерик Перлз «Бос орындық» гештальттерапиясын мынандай адамдарға арнап құрастырған:
— әлдекімге ренжіп жүрген адам (туысы, досы, жан жары, перзенті, әріптесі, көршісі, бастығы және т.б.);
— өткен шақтан қалған ренішті ұмыта алмай жүрген адам (бұрынғы жігітіне, мектепте бірге оқыған құрбысына, бірнеше жыл бұрын бір ұжымда жұмыс істеген әріптесіне, ажырасып кеткен әйеліне, басқамен бас қосқан күйеуіне және т.б.);
— ата-анасына өкпелі адам; — бауырларына (аға, әпке, іні-қарындас, сіңліге) ренжулі адам;
— әлдебіреуге уақытысында айтылмай қалған сөздері бар адам;
— сағынышы, ғашықтық сезім ішінде тұншығып жатқан адам;
— үнемі өзінің ішкі даусымен келісе алмайтын адам;
— басына түскен оқиғаға тура қарағысы келмей жүрген адам;
— түнде тамақ жеу, тәттіге құмарлық секілділерге нәпсісін тежеуде әлсіз адам;
— зиянды әдеттерге тәуелді адам;
— өзіне сенімсіз адам;
— өзіне не қажет екенін, өз мүмкіндіктерін білмейтін адам;
— өзін-өзі таппай адасып жүрген адам;
Егер, сіз осы тізімнің қатарынан өзіңізді көрсеңіз, онда бұл гештальт-психологиялық терапияны орындауға дайындалыңыз.

НЕ ҚАЖЕТ?
Сізге ешкім кедергі болмайтын оңаша, тыныш бөлме және екі орындық қажет. Сонымен, ішіңіздегі қай агрессиялық эмоция кірінен құтылып тазарғыңыз келеді? Реніштен бе? Егер ренжіткен адам көп болса, оның әрқайсысымен әр күні жеке-жеке диалог құрасыз. Және бір адаммен терапия өз мәресіне жеткенше бірнеше күн диалогты жүргізу керек.

ҚАЛАЙ ОРЫНДАЛАДЫ?
Бөлмеде сізден басқа ешкім болмағаны дұрыс. Ешкім кірмес үшін есікті ішінен кілттеп қойсаңыз да болады. Сондай-ақ, ойыңызды, сөзіңізді бөлмейтін тыныш уақытты таңдаңыз.
1) Екі орындықты бір-біріне қарама-қарсы қойыңыз. Екі орындық арасы шамамен 1-2 метр болсын.
2) Өзіңізге ұнаған орындыққа жайғасып отырыңыз. Қарама-қарсы орындыққа ойша ренжіткен адамды отырғызып қойыңыз. Иә, әрине ойша елестетіңіз!
3) Диалогты бастаңыз! Оған не үшін ренжулісіз? Айтыңыз. Осы уақытқа дейін ренішті ұмыта алмай жүргеніңізді, оның жасағаны опасыздық екенін немесе достыққа жатпайтынын… ойыңызға қандай сөз келіп тұр сыртқа шығара беріңіз. Қызыл тіліңіз сайрасын, іште айтылмаған сөзіңіз қалмасын.
4) Эмоцияңызға ерік беріңіз. Шындығында ол адам сіздің қасыңызда жоқ қой. Сондықтан қысылмаңыз, ұялмаңыз. Жылағыңыз келсе жылаңыз, айқайлаңыз. Қабырғаны ұрғыңыз келсе, оған да рұқсат.
5) Орныңыздан тұрып, бос орындыққа отырыңыз, яғни орын ауыстырыңыз. Енді сіз әлгі адамның рөліндесіз. Ол сіздің қазір айтқан сөздеріңізге не деп жауап берген болар еді деп ойлайсыз? Жалпы, өз қалауыңыздағы, одан естігіңіз келген сөздерді айтсаңыз да болады. Ол айтуы мүмкін емес деген сөздерді де айта беріңіз.
6) «Ол» сөйлеп жатқанда сізде сұрақ туындай қалса, орныңызды ауыстырып айтарыңызды айтыңыз. Осылай ішіңізде сөз қалмағанша, эмоционалды тұрғыда жеңілдегенше диалогты жалғастырыңыз. 7) Айтатын сөздеріңізді алдын ала қағазға жазып алсаңыз да болады.
8) Ойша емес, дауысыңызды шығарып, сөйлеп диалог құрасыз.

СОНДАЙ-АҚ…
* «Бос орындық» техникасында тек реніш ғана айтылмайды. Сонымен қатар, белгілі себептерге байланысты сездірмей жасырған ғашықтық сезім мен айтылмай қалған сезімге толы сөздер де диалогқа қатыса алады.
* Өз-өзіңізбен келісімге келе алмай (мысалы, диетаны бұзбай қатаң ұстау, спортпен айналысуды бастау, зиянды әдетті тастау т.б.) жүрген кезде де бос орындыққа ойша өзіңізді отырғызып, диалог құруыңызға болады.
* Маңызды кездесу алдындағы қобалжудан арылу үшін, жаңа жұмысқа орналасу кезіндегі әңгімелесуге, я болмаса жарысқа дайындалу барысында да «бос орындық» гештальттерапиясының жәрдемі зор.
* Тіпті, бұл терапияны эмоциональдық мәселесі бар адамдар ынжықтықтан құтылу үшін, сенімділікті арттыру мақсатында да пайдаланса, көмектеседі.

ТЕРАПИЯНЫ ҚАЛАЙ АЯҚТАУ КЕРЕК?
Көңіліңіз тазарғанша, іште реніш қалмағанша «бос орындық» терапиясының техникасын күнде қайталай беріңіз. Алайда, әр күні терапияны жағымды эмоциямен, сізбен диалог құрған (ойша) адамға алғыс айтып, оны кешірумен және кешірім сұраумен аяқтауды қатаң есте ұстағаныңыз жөн. Бұл өте маңызды!
Басқа мәселелерді, басқа бөлмедегі адамдарды ұмытып эмоциямен диалог құра білсеңіз, онда гештальттерапия да мәреге жетті деп сеніңіз. Тағы да ескертемін, терапия оны кешірумен және ол адамға алғыс айтумен аяқталуы тиіс.

НӘТИЖЕ ҚАЛАЙ БАЙҚАЛАДЫ?
Гештальттерапия бұл физикалық денемен жұмыс істеу емес. Сондықтан да сіз нәтижені бірден «көре алмайсыз». Бұл жанмен жұмыс жүргізу болғандықтан, бастапқыда ешнәрсе сезбеуіңіз де мүмкін. Бірақ та, көп ұзамай-ақ өміріңіздегі оң өзгерістерді, айналаңыздағы адамдардың, отбасы мүшелерінің сізбен қарым-қатынасының жақсарғанын аңғарасыз. Еркін әрі терең тыныс алып, жаныңыз кеңіп, бойыңызға күш-қуат құйылғанын байқайтын боласыз.
Сонымен қатар, іштегі эмоция сыртқа толық шыққанда оның нәтижесі құсу, бас, тамақ ауруы секілді белгілермен де көрініс беруі мүмкін. Бұдан қорқудың қажеті жоқ.

Жазира СМАҒҰЛОВА, ERNUR.KZ

Ол 40 жасқа келсе де сүрбойдақ жігіт еді, жақында үйленді. Сонымен, ол бойдақтықпен қоштасып,отбасы құрғысы келетін қыз-жігіттерге былай деп кеңес береді…

2019 жылы жүрегіңіздің қалауын, екінші жартыңызды тапқыңыз келе ме? Онда ең бірінші психологияңызды өзгертіңіз! Қалай?

Психологтар қандай да сұрағыңыздың жауабын сол нәрсені бастан өткізіп, белгілі бір нәтижеге жеткен адамнан ғана таба аласыз дейді. Осы орайда мен «Жалғыздықтан қалай құтылуға болады?» деген сауалымды Нұржан есімді танысыма қойған едім. Ол 40 жасқа келсе де сүрбойдақ жігіт еді, жақында үйленді. Сонымен, ол бойдақтықпен қоштасып, отбасы құрғысы келетін қыз-жігіттерге былай деп кеңес береді:

КЕҢЕС: Бірнеше жылда қаншама әйелмен танысып, сөйлесіп олардың психологиясын бес саусақтай біліп қалдым деп айта аламын.
Әйелдер психологиясын сәл-пәл өзгертпесе, олар ешқашан жалғыздығын ұмыттырар еркекті таппайтынын айтқым келеді.
Осы тұста мен оң жақта отырып қалған қыздарға және жалғызбасты әйелдерге ой саларлық мына бір тәмсілді айтқанды жөн санап отырмын. Бұны бір отырыста естіп едім. Бұл тәмсілде былай делінеді:
Қалалардың бірінде тұрмысқа шыққысы келетін қыз-келіншектерге арналған ерекше дүкен ашылыпты. Бұл дүкенде тек еркектер сатылады. Кез келген әйелге дүкен есігі ашық. Олар өздерінің талабына сай келетін күйеуді тауып таңдап, сатып ала алады. Дүкенге кіретін есіктің маңдайшасында төмендегідей 4 ереже жазылыпты.
1. Дүкенге тек бір-ақ рет кіре аласыз және бір рет аралаған қабатқа қайта орала алмайсыз.
2. Дүкенде 6 қабат бар. Қабат жоғарылаған сайын ондағы еркектердің сапасы мен бағасы да арта береді.
3. Өзіңізге ұнаған еркекті алғаннан соң дүкеннен шығарыласыз, яғни келесі қабатқа өте алмайсыз.
4. Дүкеннен бір ғана еркек сатып аласыз.
Бір әйел осы дүкенге келіп, өзіне күйеу іздемек болады. Бірінші қабаттың есігіне «Жұмысы ғана бар, мүлде үйленбеген жігіттер» деген жазу ілініпті. Оны оқыған әйел бірінші қабатты жөн көрмей, бірден екінші қабатқа көтеріледі.
Екінші қабаттың есігінде «Жұмысы бар ажырасқан еркектер» деп жазылып тұр. Әйелдің іздегені басқа болса керек, ол үшінші қабатқа қарай бет алады. Мұнда есіктің сыртына «Қызметі бар, ажырасқан, келбетті, сымбатты еркектер» деп жазылғанды оқыған әйел іздегенін тапқандай біраз ойланып тұрып қалады. Бірақ, ол есіктен кірместен төртінші қабатқа көтеріледі.
Дүкеннің төртінші қабатында «Қызметі бар, көрікті, өте сымбатты, асүй тірлігін ұршықша иіре алатын еркектер» деп жазылып тұр екен. «Керемет қой мынау» деген әйел өз ойымен келісе алмай бірер минут кідіріп тұрады, жылдам бесінші қабатқа көтеріледі.
Ал, бесінші қабатта «Қызметі, үй тірлігіне ебі бар ажырасқан және баласы бар, аса сымбатты романтик еркектер» деген жазу тұр. Есіктің тұтқасын ұстап кірмек болады. Қайтадан атқа шегініп, қайтадан алға ұмтылып ойланып қалады. Сосын оның «Жоқ, бұдан жақсысы керек маған» деген психологиясы алтыншы қабатқа жетелейді. Ой жетегіне ерген әйелдің алтыншы қабатқа көтеріліп келе жатып, осымен дүкеннің соңғы қабаты аяқталатынын ойлайды. «Артқа жол жоқ. Қандай болса да осы қабаттан бір еркекті алуым керек» деп өзін-өзі іштей көндіріп келеді. Алтыншы қабаттың есігіне жақындағанда басын көтеріп жазуды оқуда біраз қобалжиды. Батылданып көзін жоғары көтереді.
Ал, алтыншы қабаттың есігінде былай деп жазылып тұр екен: «Сіз – бұл қабатқа көтерілген №42356072 әйелсіз. Біздің дүкенімізге келгеніңізге алғысымызды білдіреміз».
Ашуы келген әйел «Неге бесінші қабаттағы еркектер арасынан таңдай салмадым. Жо-жоқ, үшінші қабаттағы да еркектер болар еді ғой» деп өзін жазғырады. «Мейлі, бірінші қабаттан-ақ сатып алайын» дегенімен, дүкен ережесі бойынша ол алтыншы қабаттан соң сыртқа шығарылады.
Қызық болғанда, бұл дүкенге кірген әйелдің барлығы дерлік алтыншы қабатқа дейін көтеріліп, басқа қабаттардың есігіндегі сөздерді ғана оқыған екен.
Осы мысал мен танысқан әйелдерді елестетеді маған. Кейбір әйелдердің жасына, сыр-сымбатына қарамай қарапайым еркектерге мұрын шүйіргеніне ашуым келеді. Әйелдердің сұранысын қанағаттандыру мүмкін емес қой. Расында, олар өздеріне қандай еркек керек екенін де білмейтін секілді. Немесе өздеріне ешкімді тең көрмейді. Әрине, мен барлық әйелге топырақ шашудан аулақпын. Мүмкін, маған тек сондай талабы мен өзіне деген сенімі тым жоғары әйелдер жолыққан шығар?!
Ал, еркектердің қалауы әйелдердікі секілді емес. Еркекке қандай әйел керек? Тек жаны мен тәнін бірдей жылытатын әйел болса жетеді. Ол үшін еркек тауды қопарып, ол үшін бәріне дайын болады. Әйтсе де, әйелдер бұны түсіне бермейтіні өкінішті. Менің мысалым әлі аяқталған жоқ. Әлгі әйелдерге арналған дүкеннің қарама-қарсы бетінде еркектер үшінде дүкен ашылыпты. Мұндағы ереже де әйелдерге арналған дүкендегідей. Бұл дүкен де алты қабаттан тұрады.
Бірінші қабатында «Тәні сұлу әйелдер» деп жазылып тұр екен. Екінші қабатта «Тәні де, жаны да сұлу, баласы бар әйелдер» деп жазулы. Ал басқа қабаттардың есігінде қандай жазу бар екенін еркектердің ешқайсысы білмейді екен. Өйткені ешкім екінші қабаттан жоғары көтерілмеген екен.
Бұл мысал әйел мен еркек психологиясының бір-біріне мүлде ұқсамайтынын білдіреді. Олардың қажеттіліктері, қалау тілектері де түрліше
Мысалдың өмірден алынғанына шүбәм жоқ. Әйелдер мысалдағыдай, «бұдан да жақсысы жолығып қалар?!» деп, біреуіне тоқтамай танысып уақытын созып жүре береді. Ал, біздің – еркектердің талабы екінші қабаттан аспайды. Дегенмен, дүкеннің алтыншы қабатына дейін көтерілетін әйелдер сияқты жігіттер де жоқ емес. Оларға және күйеу іздеген әйелдерге «2019 жылды да жалғыздықпен өткізгілеріңіз келмесе, психологияларыңызды өзгертіп, сәл төменгі қабатқа түсіңіздер» деп айтқым келеді.
Әрине, менің психологиямда да кемшіліктер болды. Ол кемшілік – «Мінсіз қыз іздеу» еді. Бір күні танысқан жас бір қызға кемшілігін айтып едім, ашуланды. Сосын ашуын смс-пен былай деп жазып жіберді: «Ханшайымды кездестіргіңіз келсе, алдымен өзіңіз Ханзада болыңыз. Мінсіз қызды іздейсіз-ау, ал өзіңіздің мініңізді көрмейсіз. Айнаға жақсылап қарасаңызшы, көз айналасында әжім, шашыңызға ақ түскен, тісіңізден-ақ қанша жасқа келгеніңіз көрініп тұр. Талабыңызды жоғарыдан сәл түсірмесеңіз, сіз ешқашан үйленбейсіз».
Өзімнен 15 жас кіші қыз осылай жазып жіберді. Бұл маған ой салды. Шынында, талабым тым жоғары екен. Айнаға қарадым да, талабымды төмендеттім. Сол арқылы психологиям да өзгерді. Жақсы қыздар көп екен ғой. Мен бақытымды таптым. Талабы мен психологиясын өзгерткен кез келген бойдақ жігіт пен «кәрі қыз» да осы жылы міндетті түрде отбасы құратынына сенімдімін» дейді.

Иә, оқырман, суда жүріп шөлдеген балықтай болмаңыз. «Суда жүріп шөлдеген балық» деген нені білдіреді? Яғни, бақыттың ортасында жүріп, бақытты басқа планетадан іздеп шатаспаңыз.

Табиғат ҚАЛЫБЕК, ERNUR.KZ

БОЙЫМЫЗҒА СЕНІМДІЛІКТІ ҚАЙТАРАЙЫҚ!

Өзімізге деген сенімді жоғалту арқылы көп қиыншылыққа тап болуымыз мүмкін. Бұл қиыншылықтар сабақтан, жұмыстан, тіпті достармен бірге өткізген қызықты сәттерден ләззат алуға кедергі жасайды. Осындай жағдайға тап болмас үшін, өзіңізге сенімділікті қайтарудың жолдарын іздеңіз.

Даннинг-Крюгер эффекті — ақымақ адам қателеседі, бірақ өзінің топастығынан қателігін түсіне алмайды. Толығырақ айтқанда: Білімі, біліктілігі төмен адам қате шешім шығарады, сәтсіз әрекет істейді, алайда төменбіліктілігінің кесірінен өз қателігін түсіне алмайды.

Қателігін түсіне алмау өзінікі дұрыс екеніне сенімді ете бастайды, осылайша өзіне деген сенімділігі арта бастайды және өзін жоғары бағалай бастайды. Даннинг-Крюгер эффекті психологиялық парадокс, төменбіліктілер өздерін профессионал санайды, ал жоғарыбіліктілер өздеріне күманмен қарайды.

Яғни, ақымақтау адамның өз деңгейін шынайы бағамдауы үшін тәжірибесі және біліктілігі жетіспейді. Сондықтан да өзінің мықтылығына аса сенімді, тіпті негізінде олай болмаса да. Ал тәжірибелі адам бұрынғы қателерін, кемшіліктерін білгендіктен, сараптай алу қабілеті болғандықтан өзінің мүмкіндіктерін төмен бағалайды, тіпті өзінікі дұрыс болса да. Бәлкім осының салдарынан болар, төмен деңгейдегі немесе интеллекті төмендер жақсы жерде қызмет етеді де, ақылдылар оларға қызыға қарайды?

Қазіргі заманның нашар тұстарының бірі: өзіне сенімділердің ақымақ болуы, ал кішкене болса да ой-қиялы мен түсінігі барлардың күманға толы болуы және тәуекелге бара алмауы. © Бертран Рассел

Алаяқтық синдромы туралы бұрын жазған едік, мына жерден оқыңыз.

Крюгер мен Даннинг осы тақырыпта түрлі эксперименттер жасаған екен. Солардың нәтижесі бойынша адамдар қай салада болмасын мына басты 3 пункт төменбіліктілерде кездеседі:

• Өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды;
• Басқалардың жоғары деңгейін адекват бағалай алмайды;
• Өз біліксіздіктерінің тереңдігін түсіне алмайды.

Бір эксперименттен кейін бір бірінің нәтижелерімен танысып шығуға беріпті. Жоғарыбіліктілер өздерінің деңгейлері жоғары екенін түсініп, өздерін төмен бағалауды қойып, өздеріне деген сенімділіктері арта бастаған.

Ал төменбіліктілер жоғарыбіліктілердің нәтижелерімен танысса да, бәрібір өз ойларынан айнымапты, өйткені басқалар өздерінен жоғары болады деп ойлай алмайды.

Жалпы таныс жағдай ма? Біздің қоғамда, саясатта, өнерде, ақпарат саласында, спортта, мемлекеттік қызметте, ғылымда көп кездеседі. Менмендік, тәкаппарлық, өзімбілемшілік, менсінбеушілік басым болады мұндай типтерде. Резюмесінде «ағылшынды сөздікпен білем, Ворд білем» деп жазатындар, кез келген тақырыпта сарапшы болып пікір айтатындар, болмашы нәрселерді ғылым деп лепіріп отыратындар, Шыңғысханды қазақ дейтіндер, интеллектсіздіктерін костюм-шалбармен жауып жүретіндер, өз саласын жақсы білмесе де басшылығымен бірге көтеріле беретіндер, талантсыз «шығармашылық» адамдары, токшоуларда су әңгіме айтып отыратын «тұлғалар», логикасыздықтарын дін, діл, тілмен бітейтіндер, нашар семинар-тренингшілер, тобыр юмористері — осы эффектке сай адамдар.

«Надандықтан білім іздеу емес, өзіне сенімділік көбірек туады» © Дарвин

Қазіргі уақытта, яғни, 21 ғасырда бала тәрбиесі «психологиялық қиындықтар» тақырыбына етене сіңгені белгілі. Бала тәрбиесімен айналысу көп ата-аналарға қиындық тудырып отырғаны жасырын емес. Бұл тұста ата-аналар кінәні баланың айналасынан, яғни, бала өмір сүріп жүрген ортадан іздейді. Бірақ,өздерінен емес. Бұл кезде көпшілік ата-аналар психологқа жүгінеді. Бұл, жалпы тұрғыда, дұрыс емес шешім.

Мен де баламын. жасым 15-тің соңында тұрса да «бала» деп аталып келемін. Қазіргі уақытта, жасөспірім кезеңде, мен де «мінезі қиын бала» қатарына ілігіп үлгергенмін. Дегенмен, мен психологтан бас тартуды жөн көретін жасөспірімдердің арасында көш бастап тұрмын десем де артық емес. Сол себепті, мен сіздерге бірнеше кеңес ұсынғым келіп отыр. «Бала» деп көзге ілмесеңіз, қатты қателесесіз. Менің ойым мен сіздің балаңыздың ойы сай келуі ғажап емес.

БАЛАНЫҢ МІНЕЗІ ӨЗГЕРГЕН ЖАҒДАЙДА НЕ ІСТЕУ ҚАЖЕТ?

Балаңыздың мінезі өзгеріп жүргенін байқасаңыз, оған жақын болуға тырысыңыз. Бала сізден тек уақыт пен көңілді талап ететінін білуіңіз керек. Балаңыздың мінезі өзгеріп жүрген уақытта сіз оның «анасы» немесе "әкесі" емес, «досы» болуыңыз керек. Яғни, онымен бір рет болса да серуенге шығыңыз; аптасына бір рет сырттан тамақтануды ұсыныңыз; телефон ойындарын бірге ойнаңыз; екеуіңізге ортақ зат алуды немесе қолдан жасауды ұсыныңыз; балаңызға ол білмейтін бір құпияңызды айтыңыз; оның ойын бөліп жүрген нәрселер туралы біліп, онымен ашық сөйлесіңіз. (Аталған кеңестер сізге міндетті түрде көмек береді!)

ЖАСӨСПІРІМ БАЛАҢЫЗДЫҢ «ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫ» ПАЙДА БОЛҒАН ЖАҒДАЙДА НЕ ІСТЕУ ҚАЖЕТ?

Жасөспірімдердің көпшілігі үлкендердің «кездесуін» жасайтыны туралы шындықты дұрыс қабылдай біліңіз.


Егер балаңыз «махаббат» кезеңінде болса, оған ұрысып сөйлеудің қажеті жоқ. Ең алдымен, оның расымен де кездесіп жүрген жігіті немесе қызы бар екеніне көзіңізді жеткізіңіз. Нақты көз жеткізген соң балаңыздың өзінен сұраңыз. Қатал үнмен сұраудың қажеті жоқ. Әрине, ол сізге бірден мойындамауы мүмкін. Сіз одан күліп сұрау арқылы, танысқыңыз келетінін айту арқылы немесе басыңызда сондай жағдай болғанын айту арқылы дұрыс жауап ала аласыз. Балаңызға ашық, жақын сөйлеу арқылы сіз оның қорқынышы мен сенімсіздігін жою аласыз. Егер балаңыз кездесіп жүрген адамы бар екенін мойындаса, сіз оған бірден «запрет» қоймаңыз. Бірден тыйым салғаныңыз балаңыздың сізге деген сенімін жояды. Оның кездесіп жүрген адамымен қаншалықты жақын екенін, не туралы сөйлесетіндерін, бір-бірін қалай атайтынын, кездесуге қаншалықты жиі шығатынын, кездескенде не істейтінін нақты болмаса да шамамен біліп алғаныңыз жөн. Қазіргі жасөспірімдердің барлық әрекетке бара алатынын ескеріңіз. Ол әрекеттер болашақ үшін қауіпті болуы мүмкін. Балаңызды жаман әрекетке бармауға жай сөзбен үгіттеңіз. Оның эмоцияларына қарауды ұмытпаңыз. Сіздің айтқаныңызға құлақ аспай жатса, еркіне қойыңыз. Балаңыз өз басынан өткізбейінше, сізге де, сіздің сөзіңізге де иланбайды. »Махаббат не істетпейді". Әрі қарай болып жатқан жағдайға қарай балаңызды өз сөзіңізбен тоқтата аласыз.

БАЛАҢЫЗ ИНТЕРНЕТ ЖЕЛІСІНДЕ КӨП УАҚЫТ ӨТКІЗЕТІН ЖАҒДАЙДА НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?

Қазірге кезде төрт баланың үшеуі интернет желісіне байланған. Сіздің де балаңыз интернет торынан шыға алмай, көп уақытты телефон, планшет, компьютер ішінде өткізетін болса, оған ұрысып, мобильді байланысты немесе вайфайды үзіп тастаудың қажеті жоқ. Балаңызды зиян әрі мағынасыз әлемнен шығару үшін байланыстарды емес, өзіңізді пайдаланыңыз. Балаңызды барынша адамдармен бірге уақыт өткізуге бағыттаңыз. Балаңыз өзін жалғыз сезінген жағдайда интернет әлемінде өмір сүруді дұрыс көретінін ескеріңіз. Достарымен серуенге, пикникке, сауықкештерге баруына үгіттеңіз. Кешкі уақытпен балаңызды ертіп қала аралауға шығыңыз. Күндіз бос болсаңыз балаңызбен бірге кино қараңыз. Балаңыздың қалауы интернеттен алыстамай жатса да, өзіңіз бала болып, ерке қылықтар жасап, көндіруге тырысыңыз. Егер қаражатыңыз жеткілікті болса балаңызбен бірге дүкен аралауға шығыңыз. Дүкен аралау барлық жасөспірімге жағымды әсер қалдырып, интернетсіз уақыт сыйлайтынын ұмытпаңыз. Сіз осылай ғана балаңызды интернет желісінен алыстата аласыз. Мобильді байланыстарды істен шығара салуыңыз балаға кері әсерін тигізетінін ұмытпаңыз.

Жоғарыда аталған кеңестер психологтан емес, қарапайым жасөспірім баладан шыққанын дұрысынан ескеріңіз. Мен де жасөспірім болғандықтан, өз қалауымды сіздерге «кеңес» ретінде қалдырып отырмын. Бұл кеңестер сізге көмектесері анық. Не жағдай болса да, балаңызды өзіңізден алыстатып алмаңыз. Бұл жасөспірімдер үшін, біз үшін, тым ауыр. Балаңызға психолог болатын өзіңіз ғана. Аталған кеңестерді өз керектеріңізге пайдаланыңыздар!

Жоғары біліміңіз бар, жұмыс тәжірибеңіз де жақсы. Бірақ сізді мазалайтын кей ойлар бар. Өйткені бүгінге дейінгі жетістіктеріңізді бір сәттіліктің арқасында, сәйкестік нәтижесінде немесе басқа бір себепші арқылы болды деп ойлайсыз, кей нәрселерді тым оңай көріп, жұртты алдаған сияқты сезімде боласыз, бір күні жұрт біліп қалып, бетпердеңіз шешіледі деп ойлайсыз. Бұның аты — Алаяқтық синдромы.

Алаяқтық синдромы деген не?

Алдымен мына сұрақтарға жауап беріп көріңіз:

• Жетістігіңіз сәттілік, дұрыс жер, уақыт немесе бір қателіктің арқасында болды деп ойлайсыз;
• «Мен істей алсам, басқалар да істей алады» деп ойлайсыз;
• Жұмысыңыздағы кішкентай кемшіліктерді қатты уайымдайсыз;
• Кішігірім сынның өзін тікелей сіздің кемшілігіңіз ретінде қатты қабылдайсыз;
• Тағы бір жетістікке, табысқа жеткен кезде, тағы да басқаларды алдағандай сезімде боласыз;
• Бір күні басқалар сіздің жұртты алдап жүргеніңізді, негізінде соншама қиын жұмыс емес екенін түсініп қалады деп қорқасыз.

Алаяқтық синдромының бір қызық жері — сіз табысты адамсыз. Тек мұны қабылдай алмайсыз. Резюмеңізді қарап тым артық жазғандай көресіз, болмашы нәрселер жазғандай боласыз. Жұрт жақсылығыңызды айтып мақтаса, тым артық артқандай болады.

Бұл синдромның себеп-салдарын анықтап, құтылу жолдарын іздеп көрейік.

Неге бұлай?

Әлемдегі мәселелердің негізі — ақымақтар мен фанаттар өздеріне қатты сенімді, ал ақылдылар күман толы.
Бертран Рассел, ағылшын философы

Психологтардың айтуынша бұның бір себебі: Даннинг — Крюгер эффекті. Яғни ақымақтау адамдардың өз деңгейлерін шынайы бағамдаулары үшін тәжірибелері және біліктілігі жетіспейді. Сондықтан да олар өздерінің кереметтіктеріне аса сенімді, тіпті негізінде олай болмаса да. Ал тәжірибелі адамдар бұрынғы қателерін, кемшіліктерін білгендіктен, сараптай алу қабілеттері болғандықтан өздерінің мүмкіндіктерін төмен бағалайды, тіпті өздерінікі дұрыс болса да. Бәлкім осының салдарынан болар, төмен деңгейдегі немесе интеллекті төмендер жақсы жерде қызмет етеді де, ақылдылар оларға қызыға қарайды?

Жыныстық тұрғыдан қарайтын болсақ, синдром әйелдерде көбірек кезігеді екен. Мұның бір себебі — әйелдің өзін еркектен төмен көруі болуы әбден мүмкін. Бірақ соңғы зерттеулерге қарағанда, табысты еркектерде де бұл синдром байқалады. Өнер адамдарында, ғалымдарда, шығармашылық адамдарында жиі байқалатын құбылыс. Мысалы, Эйнштейн өзін алаяқ сезінген, «неге адамдар мені соншама қатты бағалайды, пәлендей қиын ештеңе ойлап тапқаным жоқ қой» деп.

Отбасы факторы да маңызды. Кішкентайынан ең мықты нәтиже көрсету талап етілген отбасының балалары есейген кезде өз жетістіктеріне сенбейді-мыс. Олардың ойынша біреудің көмегі, жақындардың қолдауы немесе сәтті оқиғаның арқасында болған нәрсе деп қабылдайды. Сондай-ақ кішкентайынан көп сыналатын балаларда да болады. Өскен кезде әр ісінің сыналуынан қорқатын болады.

Қалай жеңуге болады?

1. Мәселені түсініңіз
Алдымен сізде осындай мәселе бар екеніне көз жеткізіңіз. Алаяқтық синдромы байқалатын адамдармен сөйлесіңіз. Пікірталасыңыз. Қолдаңыз бір біріңізді.

2. Сараптама жасаңыз
Жетістік, табыстарыңызды саралап шығыңыз. Шынымен кездейсоқтық немесе сәттілік пе, әлде шынымен өзіңіз қол жеткіздіңіз бе? Ой елегінен өткізіңіз. Батыл болыңыз. Өзіңізге сеніңіз. Өз бағаңызды біліңіз.

3. Кәсібилігіңізді тексеріңіз
Өзіңізден тәжірибелі адамдармен салыстырудың қажеті жоқ. Жас мамандармен, жаңа түлектермен жұмыс істеңіз. Нені жақсы істей алатыныңызды, тәжірибеңізді байқай аласыз.

4. Перфекционист болмаңыз
Әр нәрсенің ең кереметін жасауға тырыспаңыз. Ең мықтысы сіз болу керек деген нәрсе жоқ.

5. Жетістікке қуаныңыз
Болмашы нәрсе, кішкентай жетістік демей әр табысыңызға қуаныңыз. Оны иемденіңіз. Атап өтіңіз. «Жуу» дәстүрін ұстаныңыз. Бұл маңызды!

6. Өзіңізді дамытыңыз
Біліктілігіңізді арттыратын дәрістер алыңыз. Өз салаңыз бойынша білім іздеңіз. Бір нәтижеге жету үшін емес, өзіңізді дамытуға тырысыңыз.

7. Бетпердеңізді шешіңіз
Алаяқ болмаңыз. Маскаңызды шешіп тастаңыз. Жалғыз сіз ғана мұндай емес екеніңізді біліңіз. Батыл әрекеттер қылыңыз.

Адамды екі жағдайда бақылауға болады екен. Төменде берілген интерпретациялар арқылы өзіңізді және жаныңыздағы адамды қарап, саралап көріңіз. Мүмкін сәйкес кеп қалар :j


Тұрып тұрғанына қарай:
1. Аяқтары бірге, тік тұрады. Бұл кісі салмақты, ұқыпты, сабырлы адам. Тілдесуге, арқа сүйеуге болатын жақсы дос.

2. Бір аяқты тіреп, екіншісін кішкене алдыға шығарып тұратын адам ортасында танымал болғанын қалайды. Белсенді, мақсаттарын айқындап, оларға жете біледі. Армандарын орындау жолында қажетті икемділік пен ақылды көрсете алады.

3. Аяқтарын бір-бірінен алшақ, ашып тұратын кісі өз ойында нық тұрады. Жасаймын деген ісін тындырмай қоймайды.

4. Мінезін білгіңіз келген адам аяқтарын айқастырып тұрғанды ұнатса, ол танымал болғанын қалайтын атаққұмар кісі. Сондай-ақ ол армандарының орындалуын көп күткісі келмейді, шыдамы аз.


 Отырысына байланысты:
1. Тобықтарыңызды айқастырып отырғанды ұнатасыз ба? Бұндай отырыс байсалды, тіпті өзіне сенімсіз адамдаға тән. Өзіңізге деген сенімділікті дамытуға тырысыңыз.

2. Көбінесе бір аяғын екіншісіне салып қойып отыратын адамдар өзіне сенімді болады. Өмірден не қалайтынын біліп, болашағына жарқын қарайды.

3. Түзу, екі аяғын бірге қойып, табанымен еденді толықтай басып отыратын адамдар ақкөңіл, шыншыл болады. Турашыл, ойлағанын бетке айтады, қоршаған адамдарға шыншылдығымен ұнайды. Сырттай суық көрінгенімен, расында адамгершілігі мол адам.

4. Табанын аяқтарының ұшында ұстап отыратындар сабырлы, кейде тұйық адамдар. Тұйықтығы қоршаған ортаның сынына төзе ала алмау қасиетіне байланысты. Ортасының пікіріне тәуелді болады.

5. Аяқтарының ұштарын бірге, ал өкшелерін екі жаққа қаратып отыратын кісі батылсыз, кінәмшіл адам болады. Бұл қасиетін жеңе алмай жүрсе де, ол басқаларға бірден дұрыс баға беріп, мінездерінің сырларын көріп тұрады.

6. Аяғын алдыға созып, кішкене шалқайып, тобықтарын айқастырып отыратын кісілер өктемшіл, қызғаншақ болып келеді. Басқалардан асып түскісі келеді.

www.bilimdiler.kz сайтынан

Барлығымыз көбіне көпшілік ортада, адамдардың ортасында жүреміз. Аудиториямыз кең. Сол себепті осы тренинг тестті сіздерге ұсынып отымын. Тест нәтижелерін қарауға асықпаңыздар) Көп уақытыңыз кетпейді, тек қолыңызға қалам мен қағаз алып 5 минутыңызды қисаңыз жетіп жатыр. Ендеше, сәттілік! Қызық болады деп ойлаймын;) <img

Аудиторинг:

Тест: «Сіз көшбасшы бола аласыз ба?»

1. Бала кезіңізде үлкеннің тілін алу мен өзгеге бағыну сіз үшін ауыр болды ма?
Иә (10 ұпай)
Есімде жоқ, білмеймін (5 ұпай)
Жоқ (0 ұпай)
2. «Ғылым мен мәдениеттегі жетістіктерге тек билік ете алатын жандар ғана қол жеткізе алады» деген пікірмен келісесіз бе?
Иә, әрине (10 ұпай)
Білмеймін, бәлкім, солай шығар (5 ұпай)
Жоқ, келіспеймін (0 ұпай)

3. «Нағыз ер-азамат әйел затын өз талаптары мен заңдарына бағындыра білу керек» деген ойға көзқарасыңыз?
Өте дұрыс (10 ұпай)
Нақты айта алмаймын (5 ұпай)
Дұрыс емес (0 ұпай)
4. Жақын жандарыңыздың асты-үстіңізге түсіп, еркелеткендігі сізге ұнайды ма?
Иә, оған еш қарсылығым жоқ (10 ұпай)
Кейде-кейде (5 ұпай)
Шынымды айтсам, ұнамайды (0 ұпай)

5. «Әйел заты көнбіс болу керек» деген пікірмен келісесіз бе?
Иә, әрине (10 ұпай)
Білмеймін, бәлкім, солай шығар (5 ұпай)
Жоқ, келіспеймін (0 ұпай)
6. «Мені қоршаған жандардың жағдайын жақсарту үшін мойныма көп дүниені жүктеп алдым. Алайда, мұны біреу білсе, біреу білмес». Сізге таныс жағдай ма?
Иә, дәл қазіргі менің жағдайым (10 ұпай)
Таныс жағдай, тек мұны барлығы білуге тиісті емес (5 ұпай)
Жоқ, мұндай жағдайға ұшыраған емеспін (0 ұпай)

7. «Мықты адам» деген теңеуге сай келетін жан көшбасшы бола алады» деген пікірмен келісесіз бе?
Иә, әрине (10 ұпай)
Білмеймін, бәлкім, солай шығар (5 ұпай)
Жоқ, келіспеймін (0 ұпай)

8. Оңтайлы нәтижені тез табу керек болатын кейбір жағдайларда шешімді тез қабылдайсыз ба?
Иә, тез табуға тырысамын (10 ұпай)
Нақты айта алмаймын (5 ұпай)
Жоқ, шешімді бірден қабылдай алмаймын (0 ұпай)

9. Мен өзгелерді өзіме бағындырып, билік ете аламын
Иә, әрине (10 ұпай)
Білмеймін, бәлкім, солай шығар (5 ұпай)
Жоқ, билік ете алмаймын (0 ұпай)
10. Ешкімнің алдында ашылып сөйлеп, өзімді толық көрсеткім келмейді
Иә (10 ұпай)
Білмеймін, әр кезде әр қалай (5 ұпай)
Жоқ (0 ұпай)
11. Мен беймаза, тыныш өмірді армандаймын
Иә, іште жатқан сондай арманым бар (10 ұпай)
Білмеймін, ол туралы ойланбаппын (5 ұпай)
Менің ондай арманым жоқ (0 ұпай)

12. Бағынышты адам бастығының кез келген тапсырмасын орындай білуі керек
Иә, әрине (10 ұпай)
Білмеймін, бәлкім, солай шығар (5 ұпай)
Жоқ, келіспеймін (0 ұпай)
13. Жақын жандармен тілдескен кезде, әсіресе, олардан өтініш-жәрдем сұрағанда іштей бір қарсылықтың тұрғанын сеземін
Иә, мұндай сезімдер менде жиі болады (10 ұпай)
Білмеймін, аса мән бермеппін (5 ұпай)
Жоқ, мұндай сезімде болған емеспін (0 ұпай)

14. Менен өзгелер түсінік сұрап, ақталуымды талап етеді.
Иә, онсыз да түсінікті дүниелерді қайта сұрап жатады (10 ұпай)
Білмеймін, байқамаған екенмін (5 ұпай)
Жоқ (0 ұпай)
15. Менің мінезім үйіміздің тірегі әкемнің/анамның мінезіне ұқсас
Иә (10 ұпай)
Білмеймін (5 ұпай)
Жоқ (0 ұпай)

Тест нәтижесі

150-100 ұпай: Сіз өктем жансыз. Сіз үшін алынбайтын қамал жоқ. Кез келген жағдайдың оңтайлы шешімін таба аласыз. Өзгені өзіңізге бағындыра аласыз. Басшы болуға лайықты жансыз.

99-50 ұпай: «Жеті рет өлшеп, бір рет кес» деген мақалмен өмір сүресіз. Барлығын ақылға салып, сабырлықты серік етесіз. Сіз басшылық ете аласыз, сондай-ақ, берген тапсырманы тыңғылықты орындайсыз.

49-0 ұпай: Сіз өте көнбіс жансыз. Өз күшіңізге өзіңіз сенбейсіз. Алайда, сіз оңтайлы шешім қабылдай аласыз. Өзгеден үлгі алып, мінез-құлқыңызды өзгертуге тырысып бағасыз.

www.bilimdiler.kz сайтынан